1. Περιληπτική περιγραφή τησ πρόταςησ
Το ςκάκι είναι ζνα παιχνίδι με εγνωςμζνθ πνευματικι αξία ενϊ
παράλλθλα είναι ιδιαίτερα δθμοφιλζσ ανάμεςα ςε μικροφσ και
μεγάλουσ. Πολλζσ εκπαιδευτικζσ ζρευνεσ αναφορικά με τουσ
παράγοντεσ επθρεαςμοφ και τουσ ρυκμοφσ τθσ γνωςτικισ ανάπτυξθσ
των παιδιϊν ζχουν αποδείξει ότι θ επαφι τουσ με το ςκάκι, ιδιαίτερα
ςτθν ευαίςκθτθ θλικία των 5 ζωσ 12 ετϊν προςφζρει αναρίκμθτα
μακθςιακά και κοινωνικά οφζλθ.
Υπό αυτό το πρίςμα, το ςκάκι καταλαμβάνει ζναν ιδιαίτερο, διττό ρόλο
ςτουσ κόλπουσ τθσ ελλθνικισ εκπαίδευςθσ. Από τθ μία αποτελεί μια
πολφ ευχάριςτθ ψυχαγωγικι αςχολία, ενϊ παράλλθλα μπορεί να
μεταμορφωκεί ςε ζνα μοναδικό εκπαιδευτικό εργαλείο, ικανό να
καλφψει δθμιουργικά τόςο κάποιεσ ςυγκεκριμζνεσ διδακτικζσ ϊρεσ του
πρωινοφ (όπωσ οι ϊρεσ τθσ ευζλικτθσ ηϊνθσ για παράδειγμα) ι
ολοιμερου ςχολικοφ προγράμματοσ όςο και τον ελεφκερο χρόνο των
παιδιϊν που προκφπτει από ζκτακτεσ ανάγκεσ τθσ κακθμερινισ
ςχολικισ ηωισ.
Οι διαρκϊσ μεταβαλλόμενεσ εκπαιδευτικζσ ανάγκεσ και θ πεποίκθςθ
πωσ τα ςφγχρονα εκπαιδευτικά ςυςτιματα οφείλουν να γίνουν
ελκυςτικότερα και πιο προςαρμοςμζνα ςτα ενδιαφζροντα των μακθτϊν
κακιςτοφν επιτακτικι τθν εντατικοποίθςθ των προςπακειϊν να
ενταχκοφν ςτθν κακθμερινι ςχολικι ηωι, διδακτικά αντικείμενα και
δραςτθριότθτεσ με μακθςιακό αλλά και παιγνιϊδθ προςανατολιςμό,
όπωσ για παράδειγμα το ςκάκι. Στθν κατεφκυνςθ αυτι μποροφν να
βοθκιςουν ςθμαντικά οι αναρίκμθτεσ δυνατότθτεσ που προςφζρει θ
τεχνολογία ςτουσ εκπαιδευτικοφσ και τα παιδιά.
Επιπρόςκετα, οι λειτουργοί τθσ ςφγχρονθσ εκπαίδευςθσ, ςε όλα τα
επίπεδα, αντιμετωπίηουν, ολοζνα και περιςςότερο, τθν πρόκλθςθ να
αναπτφξουν μακθτικζσ κοινότθτεσ ςυνεργαςίασ και αλλθλεπίδραςθσ και
να αξιοποιιςουν τισ δυνατότθτεσ που παρζχουν ςε κοινωνικό, γνωςτικό
και πολιτιςτικό επίπεδο. Θ πρόταςθ ειςαγωγισ του ςκακιοφ ςτα
ςχολεία αποτελεί μια ολοκλθρωμζνθ προςζγγιςθ ανάπτυξθσ και
υλοποίθςθσ ενόσ εκπαιδευτικοφ project, βαςιςμζνθ ςτισ ςφγχρονεσ
κεωρίεσ τθσ εκπαίδευςθσ αλλά και ςτθν κακθμερινι εμπειρία και
πρακτικι.
1

2. Ειςαγωγή
Όταν βλζπει κάποιοσ δυο παιδιά να παίηουν ςκάκι, νιϊκει μονομιάσ μια
ευκυμία και ζναν καυμαςμό που απορρζουν από τθν πνευματικότθτα
και τθ γαλινια δφναμθ που κατζχει από τθ γζννθςι του το
ςυγκεκριμζνο παιχνίδι.
Πολλοί ςυνδυάηουν το ςκάκι με τθν υψθλι νοθμοςφνθ και κεωροφν ότι
απαιτοφνται ιδιαίτερεσ πνευματικζσ αρετζσ για να καταφζρει ζνα παιδί
να παίξει ςκάκι με αξιϊςεισ.
Στθν πραγματικότθτα, το ςκάκι δεν είναι τίποτε περιςςότερο ι λιγότερο
από ζνα παιχνίδι, μια ευκαιρία δθλαδι που ζχουν τα παιδιά να
γιορτάςουν τα χαρακτθριςτικά και τισ αρετζσ τθσ παιδικότθτάσ τουσ.
Αςφαλϊσ υπάρχει και θ άλλθ διάςταςθ που είναι εξίςου ςθμαντικι και
που ζχει να κάνει με τθν επαγγελματικι υφι του ςκακιοφ. Όπωσ όλα τα
είδθ του ςχολικοφ ακλθτιςμοφ – γιατί το ςκάκι αςφαλϊσ και αποτελεί
κομμάτι του ςχολικοφ ακλθτιςμοφ – ζτςι και το ςκάκι μπορεί να
διακρικεί ςε εραςιτεχνικό και επαγγελματικό, ανάλογα με το πϊσ το
βλζπει το κάκε παιδί και πόςο χρόνο αφιερϊνει για τθν προπόνθςθ/
βελτίωςι του. Ότι ςυμβαίνει, δθλαδι, ςε όλα τα ακλιματα με τα οποία
μπορεί να αςχολθκεί ζνα παιδί ςτθ διάρκεια τθσ ςχολικισ του ηωισ.
Είναι λογικό να ςθμειϊνει καλφτερεσ επιδόςεισ ςτθν κολφμβθςθ, για
παράδειγμα, ζνα παιδί που ακλείται και προπονείται ςε μια
επαγγελματικι ομάδα, κανείσ όμωσ δεν μπορεί να παραβλζψει και να
αρνθκεί τα οφζλθ και τθν αξία τθσ εραςιτεχνικισ κολφμβθςθσ για τθν
υγεία και τθ ςωματικι διάπλαςθ.
Υπό αυτό το πρίςμα πρζπει να διαχωριςτεί θ επαγγελματικι από τθ μθ
επαγγελματικι εναςχόλθςθ με το ςκάκι προκειμζνου να
ςυγκεκριμενοποιθκεί θ ςχζςθ και ο ρόλοσ του ςκακιοφ ςτθν
κακθμερινότθτα των παιδιϊν και να επιχειρθκεί μια ςφνδεςθ του
παιχνιδιοφ με τθν ςχολικι ηωι. Στα πλαίςια τθσ ςχολικισ ηωισ, το ςκάκι
μπορεί να ενταχκεί ωσ μια εναλλακτικι, δθμιουργικι δραςτθριότθτα,
που κα αξιοποιεί το διακεματικό τθσ χαρακτιρα και κα ςυμπαραςφρει
τα παιδιά ςε μια τροχιά μάκθςθσ, εξωτερίκευςθσ και ψυχαγωγίασ.
2

3. Παιδαγωγικόσ ρόλοσ του ςκακιοφ
Θ παιδαγωγικι αξία του ςκακιοφ ζχει επιςθμανκεί από ςκακιςτζσ και
παιδαγωγοφσ ςε όλο τον πλανιτθ. Θ εναςχόλθςθ των παιδιϊν με το
ςκάκι και τα αποτελζςματά τθσ ςε γνωςτικό επίπεδο ζχουν αποτελζςει
αντικείμενο ερευνϊν και μελετϊν ςε εκπαιδευτικά ςυςτιματα αρκετϊν
κρατϊν. Τα αποτελζςματα αυτά ςε ςυνδυαςμό με τον απολογιςμό και
τθν αξιολόγθςθ τθσ ζνταξθσ του ςκακιοφ ςτα ςχολεία από τουσ
εκπαιδευτικοφσ, τουσ γονείσ και κυρίωσ τα ίδια τα παιδιά, ενκαρρφνουν
τθν πεποίκθςθ πωσ το ςκάκι πρζπει να μπει ςτα ςχολεία και τθ
βοφλθςθ να βρεκεί ο καταλλθλότεροσ τρόποσ για κάκε εκπαιδευτικό
ςφςτθμα.
Στα πλαίςια τθσ ςφνδεςθσ του παιχνιδιοφ με τθ ςχολικι ηωι,
διακρίνονται δφο βαςικοί άξονεσ του παιδαγωγικοφ του ρόλου, ο
γνωςτικόσ/μακθςιακόσ και ο κοινωνικόσ ρόλοσ.
1. Γνωςτικόσ/μακθςιακόσ ρόλοσ του ςκακιοφ.
 Ενίςχυςθ τθσ ςυγκζντρωςθσ και τθσ παρατθρθτικότθτασ των
παιδιϊν
 Λιψθ τθσ ςωςτισ απόφαςθσ και άμεςθ ςφνδεςθ απόφαςθσ -
ςυνεπειϊν
 Ενίςχυςθ τθσ μνιμθσ και τθσ δυνατότθτασ ανάκλθςθσ και
αξιοποίθςθσ κανόνων
 Ανάπτυξθ λογικισ/αφαιρετικισ ςκζψθσ
 Οικοδόμθςθ τθσ γνϊςθσ βιμα-βιμα, απόρριψθ τθσ άκριτθσ
αποδοχισ “ζτοιμων προτφπων”
 Ανάπτυξθ δεξιοτιτων ςτρατθγικισ, ςχεδιαςμοφ και επίλυςθσ
προβλθμάτων
 Εμπλουτιςμόσ λεξιλογίου, επαφι και εκμάκθςθ εξειδικευμζνθσ
ορολογίασ, βελτίωςθ ζκφραςθσ
 Τόνωςθ ςε ςυγκεκριμζνουσ τομείσ τθσ μακθματικισ ςκζψθσ όπωσ
θ γεωμετρία, τα μοτίβα, οι ςυντεταγμζνεσ και θ ςφγκριςθ
μονάδων
2. Κοινωνικόσ ρόλοσ του ςκακιοφ
3

4.  Συμμετοχι και των δφο φφλων
 Δυνατότθτα εναςχόλθςθσ των παιδιϊν όλων των τάξεων και όλων
των βακμίδων (από το νθπιαγωγείο ζωσ το λφκειο)
 Συναναςτροφι και αλλθλεπίδραςθ των παιδιϊν ςε ζνα
περιβάλλον πλοφςιο ςε γνωςτικά ερεκίςματα ςε αντιπαράκεςθ
με τθν αποξζνωςθ και τθν εξάρτθςθ από τα θλεκτρονικά
παιχνίδια
 Δυνατότθτα ανάδειξθσ και ανάκεςθ ρόλων ςε μακθτζσ με χαμθλι
αυτοεκτίμθςθ, μακθςιακζσ δυςκολίεσ ι προβλιματα ζνταξθσ
 Σφνδεςθ τθσ ςχολικισ μονάδασ με τθν οικογζνεια και τθν
κοινωνία
 Τόνωςθ τθσ δθμιουργικότθτασ και τθσ καλλιτεχνικισ ζκφραςθσ
μζςα από τθν εικαςτικι και κεατρικι προςζγγιςθ του παιχνιδιοφ
4

5. Οργανόγραμμα ειςαγωγήσ και διδαςκαλίασ του ςκακιοφ ςτο δημοτικό
ςχολείο
Θ ειςαγωγι του ςκακιοφ ςτθ ςχολικι ηωι αφορά ςε μια πρϊτθ,
πιλοτικι φάςθ τα ςχολεία τθσ πρωτοβάκμιασ εκπαίδευςθσ.
Μακροπρόκεςμα, το ςκάκι μπορεί να αποτελζςει μζροσ του αναλυτικοφ
προγράμματοσ και των δφο βακμίδων ςτθ λογικι, μάλιςτα, τθσ
ςυνζχειασ και τθσ αξιοποίθςθσ τθσ προθγοφμενθσ γνϊςθσ κακϊσ και τθσ
ςφνδεςθσ των διαφορετικϊν διδακτικϊν προςανατολιςμϊν, ςτο
δθμοτικό, το γυμνάςιο και το λφκειο.
1. Σε ποια ϊρα του διδακτικοφ ωραρίου του δημοτικοφ ςχολείου
μπορεί να ενταχθεί το ςκάκι;
Το ςκάκι δεν είναι και αςφαλϊσ δεν πρζπει να κεωρθκεί από τα
παιδιά ωσ ζνα επιπλζον ςυμβατικό διδακτικό αντικείμενο,
ενταγμζνο ςτθ λογικι τθσ υποχρεωτικισ παρακολοφκθςθσ και του
τρίπτυχου διδαςκαλία – μελζτθ - αξιολόγθςθ. Θ εναςχόλθςθ των
παιδιϊν με το παιχνίδι πρζπει να είναι εκοφςια και να βαςίηεται
ςτθν ποικιλία των διδακτικϊν πρακτικϊν και τθ διαρκι δθμιουργία
κινιτρων.
Θ καταλλθλότερθ ϊρα για τθν εφαρμογι ενόσ project εκμάκθςθσ και
προπόνθςθσ ςκακιοφ είναι θ ϊρα τθσ ευζλικτθσ ηϊνθσ του πρωινοφ
προγράμματοσ ςτο δθμοτικό ςχολείο.
Θ ευζλικτθ ηϊνθ ι ηϊνθ δθμιουργικϊν δραςτθριοτιτων, όπωσ
αλλιϊσ ονομάηεται, αφορά κάποιεσ ϊρεσ ςτο αναλυτικό πρόγραμμα
των νθπιαγωγείων και των δθμοτικϊν ςχολείων, ςτισ οποίεσ δεν
υπάρχει αυςτθρι, προκακοριςμζνθ δομι ωσ προσ το περιεχόμενο
και τθ μεκοδολογία διδαςκαλίασ, αντίκετα, παρζχεται πλιρθσ
ελευκερία ςτον/ςτθν εκπαιδευτικό να υιοκετιςει πρωτοβουλίεσ και
να φζρει τα παιδιά ςε επαφι με καινοτόμεσ δράςεισ και πρωτότυπα
προγράμματα. Ο ευρφτεροσ παιδαγωγικόσ ςκοπόσ των
προγραμμάτων που μποροφν να ενταχκοφν ςτθν ευζλικτθ ηϊνθ είναι
να προωκθκοφν θ ομαδοςυνεργατικι διδαςκαλία και μάκθςθ και θ
5

6. διακεματικι προςζγγιςθ τθσ γνϊςθσ, με ζμφαςθ ςτθν
κακοδθγοφμενθ διερεφνθςθ και ανάπτυξθ τθσ κριτικισ ςκζψθσ.
Εναλλακτικά, το project του ςκακιοφ μπορεί να ενταχκεί ςτο
ολοιμερο πρόγραμμα του δθμοτικοφ ςχολείου είτε ςε μία από τισ
ϊρεσ που προορίηονται για τθ φυςικι αγωγι είτε ωσ αυτόνομθ,
αυτοφςια διδακτικι ϊρα, εφόςον κεωρθκεί ωσ δραςτθριότθτα των
δράςεων “πολιτιςμοφ“ ϊςτε να ςυμβαδίηει με τουσ γενικότερουσ
ςκοποφσ και τθν ευρφτερθ παιδαγωγικι φιλοςοφία του
εκπαιδευτικοφ μασ ςυςτιματοσ.
Και ςτισ δφο παραπάνω περιπτϊςεισ απαιτείται ςαφισ οριοκζτθςθ
και ςχετικι ρφκμιςθ από το Υπουργείο Παιδείασ προκειμζνου να
διαςφαλιςτεί ο επίςθμοσ χαρακτιρασ και θ μακροπρόκεςμθ
ςτοχοκεςία του project.
Στθ δεδομζνθ χρονικι ςυγκυρία, θ φιλοςοφία του “Νζου Σχολείου”,
που προωκείται από το Υπουργείο Παιδείασ, όπωσ αυτι
παρουςιάηεται επίςθμα ςτθν ιςτοςελίδα www.ypepth.gr προωκεί
τθν καινοτομία, τισ εναλλακτικζσ εκπαιδευτικζσ δραςτθριότθτεσ και
τα νζα διδακτικά αντικείμενα που είναι ικανά να εγείρουν τθν
κριτικι ςκζψθ των παιδιϊν και τθ μεκοδευμζνθ-οργανωμζνθ
οικοδόμθςθ τθσ γνϊςθσ. Για τουσ γνϊςτεσ τθσ ςκακιςτικισ αλλά και
τθσ εκπαιδευτικισ πραγματικότθτασ, οι παραπάνω περιγραφζσ
φωτογραφίηουν το παιχνίδι του ςκακιοφ.
Θ εφρεςθ ςυνεπϊσ του κατάλλθλου νομοκετικοφ πλαιςίου
ςφμφωνα με το οποίο κα μποροφςε να ενταχκεί το ςκάκι ςτο
αναλυτικό πρόγραμμα του δθμοτικοφ ςχολείου, είναι από τθ μία
πλευρά μια πολφ ςοβαρι υπόκεςθ, από τθν άλλθ ωςτόςο μια
μοναδικι ευκαιρία και υποχρζωςθ παράλλθλα να αξιοποιθκεί
ζμπρακτα το πολφτιμο αυτό εκπαιδευτικό εργαλείο.
Επιπρόςκετα, το ςκάκι πρζπει να ενταχκεί και επιςιμωσ ςτο ςχολικό
ακλθτιςμό και να λάβει τθ κζςθ και τθν προβολι που του αρμόηει
αναφορικά με τθ διοργάνωςθ του ατομικοφ και του ομαδικοφ
πρωτακλιματοσ από τθν Ε.Σ.Ο.
6

7. 2. Ποιοσ θα διδάξει το ςκάκι ςτα ςχολεία;
Θ ερϊτθςθ αυτι αντανακλά κατά γενικι ομολογία τουσ
περιςςότερουσ προβλθματιςμοφσ των ανκρϊπων που ςυηιτθςαν ςτο
παρελκόν ι ςυηθτοφν ακόμα τθν προοπτικι να ενταχκεί το ςκάκι ςτα
ςχολεία ωσ μζροσ του αναλυτικοφ προγράμματοσ.
Για το ηιτθμα αυτό ζχει ενδιαφζρον να κάνουμε μια περιλθπτικι
αναδρομι των προςπακειϊν που ζχουν γίνει ωσ τϊρα να διδαχκεί το
ςκάκι ςτα ςχολεία.
Ιςτορικι αναδρομι
Α. Δθμόςια εκπαίδευςθ
Θ πλειοψθφία των προςπακειϊν αυτϊν αφορά τθν πρωτοβουλία
που αναλαμβάνει ο Σφλλογοσ Γονζων και Κθδεμόνων κάποιου
ςχολείου ϊςτε να αναπτυχκοφν ςτο χϊρο του ςχολείου, εκτόσ
διδακτικοφ ωραρίου, ακλθτικζσ και πολιτιςτικζσ δραςτθριότθτεσ. Θ
μζρα που ςυνικωσ επιλζγεται για τισ δραςτθριότθτεσ αυτζσ είναι το
Σάββατο και θ ςυμμετοχι για τα παιδιά είναι αςφαλϊσ προαιρετικι
και με τθν καταβολι, όταν δεν καλφπτεται το κόςτοσ αποκλειςτικά
από το Σφλλογο, ενόσ ελάχιςτου χρθματικοφ ποςοφ. Στισ περιπτϊςεισ
αυτζσ τθν προπόνθςθ των παιδιϊν αναλαμβάνει προπονθτισ
ςκακιοφ, μζλοσ κάποιου τοπικοφ ςκακιςτικοφ ςυλλόγου. Τα παιδιά
χωρίηονται ςε τμιματα ανάλογα με τθν θλικία και τθ δυναμικότθτά
τουσ.
Σε άλλεσ περιπτϊςεισ, θ πρωτοβουλία αναλαμβάνεται από το
διδακτικό προςωπικό του ςχολείου. Ο διευκυντισ ι κάποιοσ/α
εκπαιδευτικόσ προτείνει και οργανϊνει τθν ζνταξθ του ςκακιοφ ωσ
ςχολικι δραςτθριότθτα. Τθν ςκακιςτικι προπόνθςθ για όλεσ τισ
τάξεισ αναλαμβάνει ζνασ εκπαιδευτικόσ που γνωρίηει καλά το
παιχνίδι ι κάποιοσ γονζασ, μζλοσ κάποιου τοπικοφ ςκακιςτικοφ
ςυλλόγου. Οι ϊρεσ και οι θμζρεσ προπόνθςθσ, θ ςυχνότθτα αλλά και
θ ςφςταςθ των τμθμάτων ποικίλουν κακϊσ ο χαρακτιρασ τθσ
ςυγκεκριμζνθσ απόπειρασ είναι λιγότερο οριοκετθμζνοσ και
7

8. επαφίεται ςτθ διάκεςθ και τισ δυνατότθτεσ του εκπαιδευτικοφ-
οργανωτι.
Μια άλλθ ενδιαφζρουςα περίπτωςθ εμφάνιςθσ του ςκακιοφ ωσ
ςχολικι δραςτθριότθτα είναι θ ζνταξθ του παιχνιδιοφ ςε κάποιο
κρατικό ι ευρωπαϊκό πρόγραμμα πολιτιςτικισ επιμόρφωςθσ, όπωσ
το πρόγραμμα ‘ΜΕΛΙΝΑ’. Σε αυτι τθν περίπτωςθ μια ομάδα
προπονθτϊν ςκακιοφ αναλαμβάνει ςε επίπεδο διμου ι νομαρχίασ να
διδάξει το ςκάκι ςτα ςχολεία που το ζχουν εφαρμόςει. Τα οικονομικά
και οργανωτικά ςτοιχεία, κακϊσ και θ πορεία του προγράμματοσ
ρυκμίηονται και αξιολογοφνται ςε κεντρικό επίπεδο από τον φορζα ι
το γραφείο που ζχει αναλάβει το γενικότερο πρόςταγμα του
Προγράμματοσ.
Τζλοσ, αναγνωρίηεται ωσ απόπειρα ζνταξθσ του ςκακιοφ ςτα ςχολεία,
και μάλιςτα με ιδιαίτερθ παιδαγωγικι αξία, θ πρωτοβουλία παιδιϊν
που αγωνίηονται ςε ςκακιςτικοφσ ςυλλόγουσ να οργανϊςουν μια
ομάδα ςκακιοφ ςτο ςχολείο τουσ προκειμζνου να λάβουν μζροσ ςτο
Πανελλινιο ομαδικό πρωτάκλθμα που διοργανϊνεται ςε ετιςια
βάςθ από τθν Ελλθνικι Σκακιςτικι Ομοςπονδία (Ε.Σ.Ο.). Θ
προπόνθςθ αναλαμβάνεται από τα ίδια τα παιδιά και θ διάρκεια τθσ
περιόδου που αςχολοφνται τα παιδιά του ςυγκεκριμζνου ςχολείου
με το ςκάκι εξαρτάται αφενόσ από τον θγετικό ρόλο των μακθτϊν
που ζχουν αναλάβει οργανωτικό ρόλο, αφετζρου από τθν
υποςτιριξθ και τθν ενκάρρυνςθ του διδακτικοφ προςωπικοφ.
Β. Ιδιωτικι εκπαίδευςθ
Στθν ιδιωτικι εκπαίδευςθ, το ςκάκι τυγχάνει ζωσ τϊρα μεγαλφτερθσ
αναγνϊριςθσ και αποδοχισ. Σε πάρα πολλζσ περιπτϊςεισ ιδιωτικϊν
ςχολείων, το ςκάκι αποτελεί αυτόνομο διδακτικό αντικείμενο,
ενταγμζνο ςτα επιμορφωτικά, απογευματινά ςυνικωσ, προγράμματα
επιλογισ, με εβδομαδιαία ςυχνότθτα και θλικιακι κατανομι ωσ προσ
τθ ςφςταςθ των τμθμάτων. Τθν προπόνθςθ των παιδιϊν
αναλαμβάνει προπονθτισ ςκακιοφ.
8

9. Οι παραπάνω περιπτϊςεισ εμφάνιςθσ – ζνταξθσ του ςκακιοφ ςτθ
ςχολικι πραγματικότθτα, με τα πλεονεκτιματα και τα μειονεκτιματα
που μπορεί να ζχει θ κακεμία, αξιολογοφνται ςτο ςφνολό τουσ ωσ
κετικζσ και ευτυχείσ ςυγκυρίεσ για τα παιδιά και τισ ςχολικζσ μονάδεσ
που αφοροφν. Τα ερεκίςματα που λαμβάνουν τα παιδιά ςτθ διάρκεια
τθσ ςχολικισ τουσ ηωισ, ιδιαίτερα ςτθν θλικία των 5 ζωσ 12 ετϊν
είναι κακοριςτικά κακϊσ διαδραματίηουν καίριο ρόλο ςτθ
διαμόρφωςθ των ενδιαφερόντων και τθσ ιδιοςυγκραςίασ τουσ.
Σφγχρονθ πραγματικότθτα
Ηοφμε ςτθν εποχι τθσ ψθφιοποίθςθσ των γνϊςεων και των
πλθροφοριϊν. Θ ζξαρςθ τθσ τεχνολογίασ και οι διαρκϊσ
μεταβαλλόμενεσ κοινωνικζσ και εκπαιδευτικζσ ανάγκεσ ζχουν
καταςτιςει επιτακτικι τθν αναπροςαρμογι των ςτρατθγικϊν
προγραμματιςμοφ και εφαρμογισ προγραμμάτων. Θ γενικότερθ
φιλοςοφία με τθν οποία ρυκμίηονται οι εκπαιδευτικζσ αλλαγζσ είναι
πια ανάγκθ να εκςυγχρονιςτεί ϊςτε να εναρμονιςτεί με τα δεδομζνα
τθσ εποχισ αλλά και τα “κζλω” του ςφγχρονου μακθτι.
Ζτςι, ςτθν περίπτωςθ διδακτικϊν αντικειμζνων και προγραμμάτων
όπωσ το ςκάκι, που αφενόσ ζχει ζντονο γνωςιακό και μακθςιακό
χαρακτιρα αλλά χωρίσ τθν πίεςθ τθσ κάλυψθσ ςυγκεκριμζνθσ φλθσ
και αφετζρου λειτουργεί ςυμπλθρωματικά και ψυχαγωγικά ωσ
παιχνίδι, ο τρόποσ διδαςκαλίασ μπορεί να είναι ψηφιακόσ.
Τι περιλαμβάνει η ψηφιακή διδαςκαλία του ςκακιοφ;
Θ διδαςκαλία του ςκακιοφ με χριςθ θλεκτρονικϊν υπολογιςτϊν και
άλλων ψθφιακϊν μζςων, μπορεί να περιλαμβάνει τα εξισ:
 Δθμιουργία μιασ βάςθσ δεδομζνων με βιντεοςκοπθμζνεσ
διδαςκαλίεσ (tutorials) των βαςικϊν κανόνων και τεχνικϊν
του ςκακιοφ, χωριςμζνων ςε ενότθτεσ ανάλογα με τθν θλικία
και το επίπεδο εκμάκθςθσ. Τα tutorials αυτά μποροφν
επιπρόςκετα να περιλαμβάνουν αςκιςεισ, γρίφουσ,
δοκιμαςίεσ ι παραδείγματα εικαςτικισ προςζγγιςθσ του
9

10. παιχνιδιοφ. Θ βάςθ αυτι μπορεί να ςυμπλθρϊνεται διαρκϊσ
με νζεα βίντεο και ςχετικζσ δουλειζσ των ίδιων των μακθτϊν.
 Διδαςκαλίεσ και παιχνίδι ςε “πραγματικό χρόνο”. Με τθν
τεχνικι τθσ τθλεδιάςκεψθσ, οι ςχολικζσ μονάδεσ που κα
εντάξουν το project του ςκακιοφ μποροφν να
αλλθλεπιδράςουν ςε ηωντανι ςφνδεςθ, τόςο με
εξειδικευμζνουσ και ζμπειρουσ προπονθτζσ και παίκτεσ όςο
και με άλλεσ ςχολικζσ μονάδεσ που κα ζχουν τθν ίδια
δυνατότθτα χριςθσ των νζων τεχνολογιϊν.
 Αξιοποίθςθ των υπαρχόντων ςκακιςτικϊν λογιςμικϊν. Τα
λογιςμικά αυτά, περιζχουν ςυγκεντρωτικά όλεσ τισ ενότθτεσ
τθσ ςκακιςτικισ προπόνθςθσ παρουςιάηοντασ, παράλλθλα, το
παιχνίδι με ιδιαίτερα ελκυςτικό τρόπο, κακϊσ αξιοποιοφν τισ
άπειρεσ δυνατότθτεσ των γραφικϊν και των ψθφιακϊν εφζ.
 Προπόνθςθ ςτο εργαςτιρι θλεκτρονικϊν υπολογιςτϊν του
ςχολείου. Με τθν εγκατάςταςθ του κατάλλθλου
προγράμματοσ και τθν επίβλεψθ από κάποιον εκπαιδευτικό ,
τα παιδιά κα μποροφν από μόνα τουσ να παίξουν ςκάκι.
Ποια είναι τα οφζλη από την ψηφιακή διδαςκαλία του ςκακιοφ ςτα
ςχολεία;
 Αξιοποίθςθ των εργαςτθρίων θλεκτρονικϊν υπολογιςτϊν.
 Επαφι των παιδιϊν με τισ Νζεσ Τεχνολογίεσ μζςω ενόσ
διδακτικοφ αντικειμζνου διαςκεδαςτικοφ και με πολλά οφζλθ.
Αξιοποίθςθ των ιδιαίτερων κλίςεων οριςμζνων από αυτά με τισ
τεχνολογίεσ.
 Δραςτθριοποίθςθ και ςυμμετοχι του διδακτικοφ προςωπικοφ
των ςχολικϊν μονάδων ςτθ διαδικαςία αξιοποίθςθσ των Νζων
Τεχνολογιϊν.
 Δθμιουργία ψθφιακϊν ςχολικϊν κοινοτιτων, χωρίσ ςφνορα και
γεωγραφικοφσ περιοριςμοφσ.
 Εφκολθ και γριγορθ μεταφορά και ανταλλαγι των γνϊςεων
και των πλθροφοριϊν.
 Εξοικονόμθςθ χρόνου και χρθμάτων
10

11.  Καινοτομία και πρωτοτυπία ςε ευρωπαϊκό και παγκόςμιο
επίπεδο
3. Σχολικοί αγϊνεσ και εναλλακτικζσ/ καινοτόμεσ δράςεισ για τισ
ςχολικζσ μονάδεσ
Οι ςχολικοί αγϊνεσ ςκακιοφ διακρίνονται ςε ατομικοφσ και
ομαδικοφσ. Τα τελευταία χρόνια διοργανϊνονται με ιδιαίτερθ
επιτυχία από τθν Ε.Σ.Ο. ςε ςυνεργαςία με τισ ενϊςεισ
ςκακιςτικϊν ςωματίων όλθσ τθσ χϊρασ. Είναι χαρακτθριςτικό πωσ
παρά τθ μικρι προβολι των αγϊνων από τα Μ.Μ.Ε. χιλιάδεσ
μακθτϊν, από όλθ τθν Ελλάδα ςυμμετζχουν ςτισ προκριματικζσ
και τθν τελικι φάςθ.
Οι Πανελλινιοι ςχολικοί ςκακιςτικοί αγϊνεσ αφοροφν και
εμπλζκουν μακθτζσ και ςχολεία από όλουσ τουσ νομοφσ και τισ
περιφζρειεσ τθσ Ελλάδασ γεγονόσ που εντείνει τθ ςθμαςία και το
κφροσ τουσ.
Εντάςςοντασ ευρζωσ και οργανωμζνα το ςκάκι ςτθ ςχολικι ηωι,
είναι δεδομζνο ότι κα αυξθκεί αρικμθτικά και ουςιαςτικά το
ενδιαφζρον των παιδιϊν για τουσ ομαδικοφσ και ατομικοφσ
ςκακιςτικοφσ αγϊνεσ.
Αυτό το δεδομζνο προκαλεί τισ εξισ ςκζψεισ:
Α. Θ αγωνιςτικι ςυνφπαρξθ τόςων πολλϊν παιδιϊν/ςχολικϊν
ομάδων υπό τθν ομπρζλα ενόσ πνευματικοφ και παιδαγωγικοφ
παιχνιδιοφ με τόςεσ μακθςιακζσ δυνατότθτεσ αποτελεί τεράςτια
εκπαιδευτικι ευκαιρία για τθ μελζτθ, οργάνωςθ και ανάπτυξθ
νζων διδακτικϊν μεκόδων. Ζνασ τζτοιοσ τομζασ, για παράδειγμα,
είναι θ άρρθτθ ςχζςθ του ςκακιοφ με τα μακθματικά και θ
δυνατότθτα ανάπτυξθσ διδακτικϊν μεκόδων βαςιςμζνων ςτο ίδιο
το παιχνίδι. Οι γνϊςεισ και οι εμπειρίεσ που κα αποκομιςτοφν
από τζτοιου είδουσ ςυγκυρίεσ, μποροφν αςφαλϊσ να
αξιοποιθκοφν ςυνεργατικά και διακεματικά από τθ ςχολικι
κοινότθτα ςε όλθ τθ διάρκεια του ςχολικοφ ζτουσ.
11

12. Β. Το ςκάκι αποτελεί, επιπρόςκετα, ζνα εφφορο πεδίο
ςυνεφρεςθσ παιδιϊν και γονζων από όλθ τθν Ελλάδα. Σε
πολιτιςτικό, καλλιτεχνικό και λαογραφικό ,από τθ μία επίπεδο,
αλλά και ςε επίπεδο διοργάνωςθσ ομιλιϊν και ςχολϊν γονζων,
από τθν άλλθ, οι θμζρεσ διεξαγωγισ των αγϊνων μποροφν να
μετατραποφν, υπό τθν κατάλλθλθ οργάνωςθ, ςε πολιτιςμικζσ
ςυναντιςεισ αλλθλεπίδραςθσ και ςυνεργαςίασ.
Γ. Οι ςκακιςτικοί αγϊνεσ, πρζπει να εκπλθρϊνουν, αςφαλϊσ και
τον αγωνιςτικό-διαγωνιςτικό τουσ χαρακτιρα. Τα παιδιά δίνουν
πολφ μεγάλθ ςθμαςία και αξία ςτθ διάκριςθ, γεγονόσ που πρζπει
να προςεχκεί αλλά και να αξιοποιθκεί προσ όφελόσ τουσ με τθ
δθμιουργία παιδαγωγικϊν κινιτρων και κατάλλθλων
επιβραβεφςεων. Υπό αυτό το πρίςμα, πρζπει να αξιοποιθκεί θ
εμπειρία και θ υψθλι τεχνογνωςία τθσ Ε.Σ.Ο. οφτωσ ϊςτε να
διαςφαλιςτοφν θ εγκυρότθτα και θ επιτυχία των αγϊνων αλλά
και θ ςφνδεςθ του εραςιτεχνικοφ με το επαγγελματικό ςκάκι.
4. Προτεινόμενεσ ενζργειεσ – ανάληψη άμεςων πρωτοβουλιϊν
Α. Σφςταςθ διεπιςτθμονικισ επιτροπισ υπό τθν αιγίδα του Υπουργείου
Παιδείασ και τθσ Σκακιςτικισ Ομοςπονδίασ, με επίςθμο, κεςμικό
χαρακτιρα, θ οποία κα εξαςφαλίςει τθν αγαςτι ςυνεργαςία των δφο
φορζων και κα μεριμνιςει για τθν άμεςθ υλοποίθςθ του project τθσ
ειςαγωγισ του ςκακιοφ ςτα ςχολεία ςε νομοκετικό και πρακτικό
επίπεδο.
Β. Κδρυςθ του “μουςείου ςκακιοφ” το οποίο κα προωκεί και κα εκκζτει
τισ πολιτιςτικζσ δράςεισ, κα δζχεται επιςκζψεισ ςχολείων και κα
αποτελζςει τθ ςφνδεςθ τθσ ιςτορίασ και τθσ πρακτικισ του παιχνιδιοφ
με το ευρφτερο κοινό.
Γ. Επιλογι των ςχολικϊν μονάδων ςτισ οποίεσ κα μποροφςε να
εφαρμοςτεί το πρόγραμμα του ςκακιοφ ςε μια αρχικι, πιλοτικι φάςθ.
Θα πρζπει να ςθμειωκεί ότι θ ειςαγωγι του ςκακιοφ ςτα ςχολεία
αφορά αρχικά τθν πρωτοβάκμια εκπαίδευςθ. Αυτό ςτθρίηεται
επιςτθμονικά ςτισ βαςικότερεσ κεωρίεσ τθσ ψυχολογίασ ςφμφωνα με
12

13. τισ οποίεσ τα παιδιά θλικίασ 5 ζωσ 9 ετϊν είναι περιςςότερο δεκτικά ςτθ
διδαςκαλία και ςτθν απορρόφθςθ τθσ νζασ γνϊςθσ.
Δ. Σαφζσ χρονοδιάγραμμα ενεργειϊν για το επόμενο ςχολικό ζτοσ και
οριοκζτθςθ των προςδοκϊμενων ςτόχων κάκε ενζργειασ.
Ε. Ζνταξθ του project ειςαγωγισ του ςκακιοφ ςτθν ελλθνικι
πρωτοβάκμια εκπαίδευςθ ςτα ευρωπαϊκά προγράμματα καινοτομίασ
και δθμιουργικισ μάκθςθσ. Ανάλθψθ ςυγκεκριμζνων πρωτοβουλιϊν
για διακρατικζσ ςυνεργαςίεσ και πολιτιςτικζσ ςυνευρζςεισ με ςθμείο
αναφοράσ και ςφνδεςθσ το ςχολικό ςκάκι.
Το παρόν ζγγραφο αποτελεί εργαςία και πνευματική ιδιοκτηςία του
εκπαιδευτικοφ Ράμμου Δημήτριου και είναι μζροσ τησ ςυνολικήσ του
πρόταςησ για ειςαγωγή του ςκακιοφ ςτην Πρωτοβάθμια εκπαίδευςη.
13

14. 14