Het verleden leert waar we vandaan komen, bepaalt mee wie we vandaag zijn, maar ook wie we morgen willen worden. Het collectieve geheugen van een samenleving is noodzakelijk om die samenleving een richting voor haar toekomst te geven. Inzicht in het verleden helpt om fouten te detecteren die we niet opnieuw willen maken om ons pad naar een betere, en dus duurzamere toekomst te bewandelen. Zo’n collectief geheugen lijkt op het eerste gezicht een vaag, ongrijpbaar gegeven, maar is dat helemaal niet. Het is immers grotendeels verankerd in wat we cultuur in de breedst mogelijke zin kunnen noemen: kunsten, geschiedenis, erfgoed, maar evengoed familiale en lokale overlevering, gebruiken, rituelen, omgangsvormen, houdingen, contacten … Piet Chielens (coördinator In Flanders Fields Museum) neemt ons mee naar het verleden als inspiratiebron voor wie we zijn en wat we willen voor de toekomst.

1. Het Geheugen:
een noodzakelijke schakel voor een
duurzame toekomst
Piet Chielens
Coördinator In Flanders Fields Museum, Ieper

2. Vluchtelingen nu en tijdens wereldoorlogen:
het verschil volgens Gwendolyn Rutten
In "Van Gils & gasten" (28/10/2015) deed
Gwendolyn Rutten (Open VLD) een vreemde
uitspraak over het verschil tussen de huidige
vluchtelingencrisis en die tijdens de
wereldoorlogen. Volgens haar is het verschil
met toen dat we nu "niet weten hoelang dit
gaat duren". Wisten ze dat toen wel?

3. Natuurlijk niet…

4. Natuurlijk niet…
• Zijn er gelijkenissen te trekken?

5. Natuurlijk niet…
• Zijn er gelijkenissen te trekken?
• Natuurlijk wel: …

6. Enfants de l’Yser, Frankrijk 1915

7. Niet-begeleide minderjarige asielzoekers, Leuven, 2015

10. België => Frankrijk
Abele, 1918
Syrië => Irak
Peshkabour, 2015

11. Natuurlijk niet…
• Zijn er gelijkenissen te trekken?
• Natuurlijk wel: …
• Zijn er verschillen?

12. Natuurlijk niet…
• Zijn er gelijkenissen te trekken?
• Natuurlijk wel: …
• Zijn er verschillen?
• Natuurlijk ook wel… MAAR…

13. Oost-
Vleteren,
december
1914
Syrië,
mei 2015

14. De eeuwherdenking van de Eerste
Wereldoorlog
In Vlaanderen …
…. en elders

15. De voorbereiding…
Vlaamse regering (reeds in 2010)
Investeren in diverse domeinen:

16. De voorbereiding…
Vlaamse regering (reeds in 2010)
Investeren in diverse domeinen:
-Strategische cultuur-toeristische projecten

17. De voorbereiding…
Vlaamse regering (reeds in 2010)
Investeren in diverse domeinen:
-Strategische cultuur-toeristische projecten
-Vlaanderen op de kaart zetten in de wereld met
het sterke merk “Flanders Fields” (niet te
verwarren met het In Flanders Fields Museum)

18. De voorbereiding…
Vlaamse regering (reeds in 2010)
Investeren in diverse domeinen:
-Strategische cultuur-toeristische projecten
-Vlaanderen op de kaart zetten in de wereld met
het sterke merk “Flanders Fields” (niet te
verwarren met het In Flanders Fields Museum)
-Educatie en wetenschappelijk onderzoek

19. De voorbereiding…
Vlaamse regering (reeds in 2010)
Investeren in diverse domeinen:
-Strategische cultuur-toeristische projecten
-Vlaanderen op de kaart zetten in de wereld met
het sterke merk “Flanders Fields” (niet te
verwarren met het In Flanders Fields Museum)
-Educatie en wetenschappelijk onderzoek
-“Nooit meer oorlog”

20. Daarnaast een projectsecretariaat 100 jaar Grote
Oorlog, voor impulsen voor evenementen

21. Minister van toerisme (Bourgeois, N-VA, nu
min.-pres.) als coördinerend voorzitter
• “cultuur-toeristische projecten” (daaronder 2
musea – maar geen geld bij departement cultuur)
Ieper (IFFMuseum)
Zonnebeke (Museum Passendale 1917)
Nieuwpoort (BC - onderwaterzetting)
Diksmuide (“memoriaal” - IJzertoren)
Poperinge – Lijssenthoek (BC – medische zorg)
Samen +/- 8 miljoen euro

22. • Evenementen: 5 miljoen euro
Meer dan 100 projecten, waarvan enkele zeer
grote, zoals subsidie van 2 miljoen aan Gone
West (zie hierna)
Maar ook andere zoals Antwerpen, pontonbrug,
en veel kleinere projecten.

23. • Vlaanderen in de wereld ?
- Gedeeltelijk gelukt, gedeeltelijk ook niet
- Vlaanderen diplomatiek niet zo sterk als
België
(hele reeks bilaterale conventies omtrent
educatieve projecten gaan niet door)
- Aantal Vlaamse projecten (Vlaamse centen)
kregen Belgisch karakter (bvb. Flanders Fields
Memorial Garden in Guards Museum in
London)

24. Flanders Fields Memorial Garden

25. Flanders Fields Memorial Garden

26. • Educatie, wetenschappelijk onderzoek:
hevige kritiek vanuit academische wereld,
geen noemenswaardige onderzoeksprojecten
gefinancierd.
• Slechte verhouding tussen academische
wereld en regering… Academische wereld te
laat gelobbyd.

27. Groot contrast met Belgische niveau
• Veel later van start

28. Groot contrast met Belgische niveau
• Veel later van start
• Top down, vanuit zorgvuldig gekozen cenakels
(academici, militairen, ‘vaderlandslievende
verenigingen’)

29. Groot contrast met Belgische niveau
• Veel later van start
• Top down, vanuit zorgvuldig gekozen cenakels
(academici, militairen, ‘vaderlandslievende
verenigingen’)
• Veel minder geld

30. Groot contrast met Belgische niveau
• Veel later van start
• Top down, vanuit zorgvuldig gekozen cenakels
(academici, militairen, ‘vaderlandslievende
verenigingen’)
• Veel minder geld
• Andere accenten?

31. Andere accenten!

32. Andere accenten!
• Cultureel vs Officieel

33. Andere accenten!
• Cultureel vs Officieel
• Toeristisch vs Academisch

34. Andere accenten!
• Cultureel vs Officieel
• Toeristisch vs Academisch
• Vredesgedachte vs Weerbaarheid, verzet

35. Andere accenten!
• Cultureel vs Officieel
• Toeristisch vs Academisch
• Vredesgedachte vs Weerbaarheid, verzet
“ethiek van de verantwoordelijkheid voor het
verleden” (Jean-Marc Ferry)

36. Cultureel vs Officieel

37. Cultureel vs Officieel
• GoneWest sterk cultuurprogramma in West-
Vlaanderen:

38. Cultureel vs Officieel
• GoneWest sterk cultuurprogramma in West-
Vlaanderen:
• Muziek: Einstürzende Neubauten, Alan Stivell,
John Cale of Daniel Lanois
• Theater: Tom Lanoye, Erwin Mortier, Sidi Larbi
Sherkaoui

39. Cultureel vs Officieel
• GoneWest sterk cultuurprogramma in West-
Vlaanderen:

40. Cultureel vs Officieel
• GoneWest sterk cultuurprogramma in West-
Vlaanderen:
Wouter groeide op in het decor van de Eerste
Wereldoorlog. Verblind door de meisjes en door
de schaapachtigheid van zijn jeugd merkte hij er
jarenlang nauwelijks iets van op. Maar op een
dag moet een man graven naar zijn wortels. Nu
keert Wouter terug en kijkt het verleden in de
ogen. Hij vertelt wat die Groote Oorlog hem in het
oor fluistert. Hij graaft bommen, botten en
verhalen op. Hij zoekt uit waarom zijn
grootvaders nooit gedecoreerd werden. Hij zingt
de symfonie van de artillerie. Hij gaat het
onmogelijke gevecht aan. Hoe maak je comedy
van het ergste?

41. Cultureel vs Officieel
• GoneWest sterk cultuurprogramma in West-
Vlaanderen:

42. Cultureel vs Officieel
• GoneWest sterk cultuurprogramma in West-
Vlaanderen:
• Het Lichtfront … collectief en toch verstild,
participatief en toch ook officieel

48. Liège, monument interallié

49. Saint Symphorien Military Cemetery, Mons

50. Rossignol… sans président

51. Toeristisch vs Academisch
• Wallonië: microkosmos van de Belgische ervaring
De twee Francofone regeringen – die van het Waalse Gewest en die van de Federatie Wallonië-
Brussel - besloten in 2012 de krachten te bundelen voor de herdenkingen. Ook zij deden een
belangrijke financiële inspanning.
De Waalse en Franstalige autoriteiten stellen zich op als de erfgenamen van het nationale
kader. Waar de Vlaamse overheid zich concentreert* op een enkele regio – de Westhoek –
en één aspect van de oorlog – het front -, is het francofone project holistisch. Het wil de hele
ervaring van de oorlog in België dekken. Te weten: de gevechten in augustus 1914, het
geweld tegen burgers, de gevechten in de stellingenoorlog, België bezet en het naoorlogse.
Dit herdenkingsproject presenteert zich derhalve als een microkosmos van de Belgische
ervaring.
Het richt zich ook op de burgerbevolking, op de martelaarssteden, op de gefusilleerde
patriotten, op de gedeporteerde arbeiders, en het lijden ten gevolge van een lange bezetting.
Het project viert ook de heldenmoed, het militaire en civiele verzet dat zo vele offers vroeg,
en vraagt aandacht voor de fundamentele waarden van ons land : nationale
onafhankelijkheid, vrijheid, democratie, solidariteit.
(in Soma/Ceges bulletin Mélanie Bost (Cegesoma, Ecole Royale militaire), februari 2014 )
*de auteur gebruikt in haar beschrijving van het Vlaamse project het woord “surinvestir”

52. Vredesgedachte vs Weerbaarheid & Verzet
• Fundamenteel andere oorlogservaring:
FRONT
West-Vlaanderen: > 525.000 doden (vier jaar stellingenoorlog, 5
grote offensieven)
Wallonië: < 45.000 doden (Liège, La Bataille des Frontières)
TERREUR TEGEN BURGERS
Vlaanderen: 600
Wallonië: 5000
BEZETTING:
Franstalig België: 100% bezet; West-Vlaanderen: bijna helemaal
frontgebied. … Flamenpolitik

53. WO I-historica Sophie de Schaepdrijver
“Groote Oorlog was niet zinloos”
EOS - Memo, Anne Adé

54. Reconstructieve Ethiek
(Jean-Marc Ferry)
•

55. Reconstructieve Ethiek
(Jean-Marc Ferry)
• “ethiek van de verantwoordelijkheid voor het verleden”
•

56. Reconstructieve Ethiek
(Jean-Marc Ferry)
• “ethiek van de verantwoordelijkheid voor het verleden”
• Schuld toegeven, daar de verantwoordelijkheid van nemen en
derhalve de schuld mee opnemen in de canon van de eigen
geschiedenis. Dat heeft Duitsland gedaan (Gauck, Cüntz, Merkel) in
het herdenkingsprogramma in België…
•

57. Reconstructieve Ethiek
(Jean-Marc Ferry)
• “ethiek van de verantwoordelijkheid voor het verleden”
• Schuld toegeven, daar de verantwoordelijkheid van nemen en
derhalve de schuld mee opnemen in de canon van de eigen
geschiedenis. Dat heeft Duitsland gedaan (Gauck, Cüntz, Merkel) in
het herdenkingsprogramma in België…
• Maar geen van de andere nationale staten heeft dat herhaald …
inclusief België niet. “The right cause” … freedom & democracy… de
oude mantra’s van de officiële herdenking meteen na de oorlog
worden nog altijd eindeloos en vrij kritiekloos herhaald.
• De vraag om “nooit meer oorlog” keert zich ook en vooral tegen die
aanhoudende hypocrisie van alle natiestaten (behalve Duitsland).
•

58. Reconstructieve Ethiek
(Jean-Marc Ferry)
• “ethiek van de verantwoordelijkheid voor het verleden”
• Schuld toegeven, daar de verantwoordelijkheid van nemen en
derhalve de schuld mee opnemen in de canon van de eigen
geschiedenis. Dat heeft Duitsland gedaan (Gauck, Cüntz, Merkel) in
het herdenkingsprogramma in België…
• Maar geen van de andere nationale staten heeft dat herhaald …
inclusief België niet. “The right cause” … freedom & democracy… de
oude mantra’s van de officiële herdenking meteen na de oorlog
worden nog altijd eindeloos en vrij kritiekloos herhaald.
• De vraag om “nooit meer oorlog” keert zich ook en vooral tegen die
aanhoudende hypocrisie van alle natiestaten (behalve Duitsland).
• Dus liggen de Waalse en Vlaamse houding toch niet zover uit
elkaar…

59. De geschiedenis erkennen EN er de lessen uit
trekken…

60. In Flanders Fields Museum
• Landschap

61. In Flanders Fields Museum
• Landschap
– In het museum:
• Analyse en inzet van luchtfotografie

65. In Flanders Fields Museum
• Landschap

68. In Flanders Fields Museum
• Landschap
• Inclusief

69. In Flanders Fields Museum
• Landschap
• Inclusief
– De Namenlijst (https://database.namenlijst.be)
– Alle slachtoffers als gevolg v.d. oorlog in België
• Militairen én burgers
• Vrienden én voormalige vijanden
– Alle groepen als entiteit (cultureel vs nationaal)
– Bvb. Ieren als groep, maar ook Canadian aboriginals…

70. In Flanders Fields Museum
• Landschap
• Inclusief
• Multicultureel

71. 129th Baluchis, Hollebeke, 29 oktober 1914

72. Sikh-feest voor het museum, 2007

73. Canadese aboriginals, Calling Home Ceremonies,
Ieper, november 2005

74. Geschiedenis inzetten als een inspiratie voor
een hedendaagse samenleving
• We delen oude geschiedenis met nieuwe bewoners
• Sharing history, om zo een gemeenschappelijke grond te
vinden, een domein waarin het onbespreekbare
bespreekbaar wordt…
• Een nieuwe identiteit voor een nieuwe samenleving…

75. In Flanders Fields Museum
• Landschap
• Inclusief
• Multicultureel
• Europa “meerstemmigheid”

77. Een symbool van de meerstemmigheid van de
herdenkingsplechtigheden en - motieven

78. De Stem van het Geheugen
• Herdenken & Geschiedenis
gaan veel verder dan politiek of overheid of een
eeuwherdenking …
We hopen dat onze omgang met geschiedenis duurzaam kan
worden genoemd. Dat we tegen 2019 voldoende zullen
gedaan hebben om de geschiedenis van de Eerste
Wereldoorlog cultureel verankerd te hebben, tenminste
voor de voormalige frontstreek in België, als een onderdeel
van onze (verschillende) identiteiten (regionale, nationale,
universele)… om er een baken/richting/inspiratie aan over
te houden voor hoe we als samenleving verder kunnen en
willen (in zaken van oorlog en vrede in de wereld vandaag).