Tạp chí Life Balance | No.4 | OSHE Magazine
•
0 likes•605 views
Tạp chí Life Balance |OSHE Magazine Chủ đề: Dịch tễ học cơ bản (Phần 3) ----- Biên tập bởi IIRR & PMC
Recommended
Recommended
More Related Content
Similar to Tạp chí Life Balance | No.4 | OSHE Magazine
Similar to Tạp chí Life Balance | No.4 | OSHE Magazine (20)
More from PMC WEB
More from PMC WEB (20)
Tạp chí Life Balance | No.4 | OSHE Magazine
- 1. DỊCH TỄ HỌC CƠ BẢN (Phần III) DỊCH TỄ HỌC LÂM SÀNG Chính sách y tế - Lập kế hoạch y tế XÂY DỰNG KẾ HOẠCH CHO NGHIÊN CỨU DỊCH TỄ HỌC MÔI TRƯỜNG VÀ NGHỀ NGHIỆP
- 2. Thư ngỏ Quý độc giả thân mến, Bất kỳ ai khi muốn điều tra về y tế nên hiểu rằng: “Khi đến một thành phố lạ, cần xem xét tình trạng của thành phố đó, nó nằm ở đâu theo hướng gió và ánh mặt trời, họ dùng nước như thế nào. Ngay cả cho dù mọi thứ trên đều tốt thì người điều tra cũng không được quên rằng bệnh tật thay đổi theo nơi chốn” _ HIPPOCRATES Tam giác dịch thực chất là một phương trình. Nó cho thấy rằng mọi trận dịch, bất kể đặc điểm cụ thể khác nhau, đều phụ thuộc vào sự tương tác giữa ba yếu tố: mầm bệnh, vật chủ và môi trường. Mỗi một dịch bệnh - có thể là cúm, dịch tả hoặc thậm chí là dịch hành vi như lái xe khi say rượu - là kết quả của sự thay đổi mạnh ở một trong những góc này của tam giác dịch. Sự hiểu biết chi tiết hơn về khía cạnh kỹ thuật hay vệ sinh của dự phòng, tác động kinh tế hay xu hướng thay đổi có thể cần thiết cho các lĩnh vực đặc thù của thực hành y tế công cộng. Do vậy mà cuốn Dịch tễ học cơ bản là một tài liệu tham khảo rất tốt trong học tập, giảng dạy và nghiên cứu trong lĩnh vực Y tê công cộng. Tiếp nối các ấn phẩm tạp chí trước, trong số này, ban biên tập gửi tới quý độc giả những phần nội dung cuối cùng của cuốn Dịch tễ học cơ bản của Tổ chức Y tế thế giới. Ứng dụng những nguyên tắc trong xác định căn nguyên và phòng ngừa bệnh tật. Đặc biệt là việc sử dụng các nguồn lực đầu tư cho sức khoẻ một cách hiệu quả nhất và cũng khuyến khích việc thực hành lâm sàng tốt, vạch ra những thiết kế nghiên cứu dịch tễ phù hợp và các đánh giá y văn có tính phê phán. “Con đường sự nghiệp đầy thú vị trong dịch tễ học phụ thuộc vào sự mong muốn hiểu biết nhiều hơn về bệnh và các yếu tố nguy cơ.” Mr. NGUYỄN HOÀNG THANH Viện phó Viện IIRR Giám đốc Dự án Khoa học“Citizen Science & Global Citizen”
- 3. NỔI BẬT 04 16 Dịch tễ học lâm sàng đơn giản quan tâm đến một quần thể bệnh nhân xác định hơn là sử dụng quần thể dựa trên cộng đồng. DỊCH TỄ HỌC LÂM SÀNG Chúng ta cần hiểu được cách mà các yếu tố môi trường đặc thù tác động đến sức khỏe để thiết kế được các chương trình phòng chống hiệu quả. DỊCH TỄ HỌC MÔI TRƯỜNG VÀ NGHỀ NGHIỆP
- 4. 4
- 5. 5
- 6. 6
- 7. 7
- 8. 8
- 9. 9
- 10. 10
- 11. 11
- 12. 12
- 13. 13
- 14. 14
- 15. 15
- 16. 16
- 17. 17
- 18. 18
- 19. 19
- 20. 20
- 21. 21
- 22. 22
- 23. 23
- 24. 24
- 25. 25
- 26. 026
- 27. 27
- 28. 28
- 29. 29
- 30. 30
- 31. 31 BƯỚC 1 BƯỚC 2 BƯỚC 3
- 32. 32
- 33. 33
- 34. 34
- 35. 35
- 36. 36
- 37. 37
- 38. 38
- 39. 39
- 40. 40
- 41. 41
- 42. 42
- 43. 43
- 44. 44
- 45. 45
- 46. 46
- 47. 47
- 48. 48
- 49. 49
- 50. 50
- 51. 51
- 52. 52
- 53. 53
- 54. 54
- 55. 55
- 56. 56
- 57. 57
- 58. 58
- 59. 59
- 60. PHỤ CHƯƠNG NHÂN LOẠI ĐÃ VÀ ĐANG CHUNG SỐNG VỚI VIRUS 27.04.2020, by Louise Mussat, CNRS News Từ bệnh dịch hạch đen đến bệnh cúm Tây Ban Nha, Ebola và giờ là Covid-19, xã hội của chúng ta đã vượt qua được một số cuộc khủng hoảng về sức khỏe nghiêm trọng, như những lời nhà sử học Anne Rasmussen đã thuật lại. Cuộc khủng hoảng sức khỏe gây ra bởi đại dịch Covid-19 sẽ được khắc sâu trong ký ức chung của chúng ta trong một thời gian dài sắp tới. Vậy đại dịch gần nhất nào đã tạo nên một dấu ấn tương tự như thế trong lịch sử nhân loại? Anne Rasmussen: Đó phải là dịch cúm Tây Ban Nha. Những đợt bùng ph|t đầu tiên, bắt đầu vào mùa xuân năm 1918, theo sau đó l{ các đợt thứ hai, nguy hiểm hơn nhiều diễn ra vào mùa thu sau đó. Tình hình lại càng bị t|c động bởi chiến tranh thế giới, với sự di chuyển liên tục của quân đội, tù nhân và những người tị nạn, tạo điều kiện cho sự lây truyền của một loại vi-rút về đường hô hấp rất dễ lây lan tại c|c nước diễn ra chiến tranh. Các nhà dịch tễ học nghi ngờ rằng, như với coronavirus ngày nay, “những người mang mềm bệnh không có Ảnh: Bianchetti Collection/ Bridgeman Images
- 61. PHỤ CHƯƠNG ” - một kháitriệu chứng niệm mới hồi đó - đ~ góp phần l{m cho căn bệnh lây lan. Thật vậy, ở một số làng quê, bệnh cúm dường như xuất hiện một cách vô cùng bí ẩn, không có mối liên hệ rõ ràng nào giữa bất kỳ ca nhiễm mới và với những người đ~ nhiễm bệnh. Đó là một sự kết hợp có sức công phá mạnh của hoàn cảnh. C|c đ|nh gi| đầu tiên về dịch cúm của các nhà vi khuẩn học, diễn ra vào những năm 1920, đ~ ước tính tổng số người tử vong l{ hơn 20 triệu. Tuy nhiên, những phân tích này đ~ đ|nh gi| thấp con số thực tế - đặc biệt khó đ|nh gi| ở châu Á khi không có hồ sơ dữ liệu công khai. Dựa trên các công việc tiếp theo của các nhà sử học, giờ đ}y người ta ước tính số người tử vong rơi v{o hơn 50 triệu người, v{ đó vẫn là một ước tính có phần dè dặt. Các sự bùng phát là chưa từng có, không chỉ vì sự khắc nghiệt của nó, mà còn bởi vì nó đ~ c{n quét qua mọi khu vực trên thế giới mà không có bất kì một ngoại lệ nào. Đó l{ đại dịch đầu tiên xảy ra trên một quy mô toàn cầu như vậy. Người ta đang đổ lỗi cho việc toàn cầu hóa đã dẫn đến những tình hình ngày nay. Đây có phải là hoàn cảnh tại thời điểm xảy ra cúm Tây Ban Nha hay các đại dịch khác? A.R.: Vâng, theo một nghĩa n{o đó. Trên thực tế, nó được bắt đầu với một dịch cúm xảy ra trước cúm Tây Ban Nha, v{o năm 1889- 90. Ở đỉnh cao của cuộc cách mạng công nghiệp, khi sự di chuyển qua lại trong dân số tăng nhanh với sự ra đời của các loại hình giao thông hiện đại, mọi người đều đ~ khẳng định rằng cúm ‘đ~ di chuyển nhanh hơn.” Các nhà dịch tễ học đ~ lần theo dấu vết lây lan của dịch cúm, từ Nga sang châu Âu. Người ta đ~ thừa nhận rằng thế giới trở đ~ trở nên phụ thuộc lẫn nhau nhiều hơn trước, rằng chẳng hạn, những gì xảy ra ở Uzbekistan, có thể có tác động đến một ngôi làng ở Pháp. Nhưng ngay cả trước năm 1889, Châu Âu cũng đ~ bị tàn phá bởi những căn bệnh rải rác bên ngoài lãnh thổ của họ. Sau bệnh dịch hạch thời Trung cổ, điều này xảy ra với bệnh sốt vàng da năm 1822 và dịch tả năm 1832, nhưng cuộc cách mạng giao thông l{ bước ngoặt thực sự: khi dân số được tăng tính di động, các dịch bệnh bắt đầu lưu h{nh một cách rộng r~i hơn nhiều.
- 62. PHỤ CHƯƠNG Những chiến lược nào đã được triển khai để ngăn chặn những đợt bùng phát đó? Có những biện pháp hạn chế nào đã được áp đặt? A.R.: Đối với dịch cúm Tây Ban Nha, các biện pháp cách ly (một thuật ngữ liên quan đến các hạn chế) đ~ được |p đặt tại Úc, tại địa phương ở một số thành phố của Mỹ và không được áp dụng rộng rãi ở Châu Âu. Người ta tin rằng, ít nhất là ở Pháp, kể từ lúc xuất hiện một căn bệnh gây ra bởi một mầm bệnh liên quan đến đường hô hấp, không có ích gì khi cố gắng ngăn ngừa bởi vì nó đ~ ‘hiện diện’. Ngoài ra, v{o năm 1918, Ch}u Âu vẫn còn đang trong giai đoạn chiến tranh. Đức đ~ ph|t động một cuộc tấn công lớn vào mùa xuân, theo sau là các cuộc phản công v{o mùa hè năm đó. Đ~ không bao giờ có bất kỳ câu hỏi về việc dừng các hoạt động quân sự, và các phong trào qu}n đo{n đ~ được ưu tiên. Ngoài ra, trong chiến tranh, thông tin quân sự về các căn bệnh đ~ được kiểm duyệt ở cả Ph|p v{ Đức. Không một ai muốn mạo hiểm để làm nhụt chí - v{ do đó dẫn đến việc làm mất tinh thần - những người lính, hoặc để thông tin rơi v{o tay kẻ thù. Các dữ liệu được công khai đầu tiên đến từ Tây Ban Nha, một quốc gia trung lập vào thời điểm đó. Vì lý do đó, người ta đ~ nghĩ rằng dịch bệnh bắt nguồn tại đ}y – do đó ra đời cái tên ‘cúm T}y Ban Nha’. Trong bối cảnh khác, các nỗ lực đ~ được thực hiện để ban hành các lệnh cách ly nhằm làm chậm sự lây lan của bệnh truyền nhiễm. Ví dụ, trong thời điểm xảy ra bệnh dịch hạch tại châu Âu vào thế kỷ 17, mọi người đ~ tránh tiếp xúc với người bệnh và tiến hành các biện ph|p ngăn chặn. Các mô tả về các y phục của c|c y b|c sĩ chữa bệnh dịch hạch có khả năng Các biện pháp ngăn chặn đã được ban hành trong thời gian diễn ra bệnh dịch hạch ở Châu Âu vào thế kỉ 17. Các bác sĩ đeo khẩu trang và mặc trang phục được cho là sẽ không tiếp xúc với các tác nhân gây bệnh, như đã được thấy trong bản ghi của Dr. Schnabel (cuốn “Doctor Break”) vào năm 1656
- 63. PHỤ CHƯƠNG miễn nhiễm với bệnh đ~ được phổ biến rộng rãi. Tương tự, trong bối cảnh dịch tả xảy ra vào năm 1832, các khu vực vệ sinh đ~ được thiết lập, được điều hành bởi các nhân viên quân sự thậm chí đ~ được ủy quyền để bắn những kẻ vi phạm, trong một nỗ lực nhằm ngăn chặn sự tiến triển của bệnh, và mọi người ở yên trong nhà của họ. Các căn bệnh có được tiến hành cách ly một cách có hệ thống trong thời trung cổ hay trong các thảm họa sau này không? A.R.: Vào thời trung cổ, khi các kiểm dịch hàng hải lần đầu tiên được thiết lập để ứng phó với bệnh dịch hạch đen, mục đích chính l{ để ngăn chặn sự xuất hiện của tàu và các hàng hóa bị nghi ngờ tại các bến cảng. Tất cả hành khách và hàng hóa được giữ lại tại là một loại nhà‘lazarettos’, tù bệnh xá, trong tối đa 40 ngày (thời gian ủ bệnh). Không tuân thủ các biện pháp cách ly, tại cảng Marseille (đông nam nước Pháp), là nguyên nhân gây ra đợt dịch hạch lớn cuối cùng ở Pháp, v{o năm 1720. Các quy tắc đôi khi bị phá vỡ bởi vì, đ~ hình thành trong thời điểm đó một nhận thức, rằng các biện pháp phòng ngừa sức khỏe như vậy có thể xung đột với các lợi ích kinh tế. Và tất nhiên nền kinh tế cũng liên quan đến các nguồn cung thiết yếu cho dân chúng - kìm hãm những bên cung cấp thức ăn có nghĩa l{ mọi người sẽ chết đói! Vào thế kỷ 19, các quy định cách ly đ~ bị chỉ trích bởi một số người, ngay cả trong khi dịch tả đang bùng phát, l{ đi ngược với quyền tự do cá nhân. Trong thời đại phát triển kinh tế v{ thương mại tự do, các phong trào đối lập tố cáo những việc làm này là tối cổ, với những hậu quả có thể tồi tệ hơn cả sự lây lan dịch bệnh. Vì vậy, ngay tại thời điểm đó đã có trường hợp liên quan đến nền kinh tế đứng lên chống lại sự kìm hãm? Thế còn những lý lẽ khoa học thì sao thưa ông? A.R.: Vào thế kỷ 19, thế giới y học bị chia rẽ giữa ‘những người theo chủ nghĩa truyền nhiễm’, những người tin rằng (đúng!) các tác nhân gây bệnh được lây truyền trực tiếp bởi con người, và ‘những người theo chủ nghĩa bị truyền nhiễm’, nhóm người xem rằng các căn bệnh được lây truyền qua môi trường, cụ thể là những môi trường không lành mạnh nơi m{ những chất độc hại sinh sôi nảy nở. Theo họ, cách ly là không hiệu quả và thậm
- 64. PHỤ CHƯƠNG chí là có hại, và cách hành động tốt nhất là làm cho môi trường xung quanh trở nên trong sạch hơn, ví dụ như tiến hành khử trùng. Thế kỷ 19 cũng chứng kiến những đột phá khoa học đầu tiên trong lĩnh vực lây nhiễm… A.R.: Chắc chắn rồi. Bắt đầu với bệnh cúm năm 1889, các nhà nghiên cứu đ~ cố gắng tìm hiểu chuyện gì đang xảy ra, để hiểu căn nguyên của dịch bệnh đ~ cướp đi rất nhiều nạn nhân. Các mẫu vật được thu thập từ những người bị cúm với mục đích c|ch ly mầm bệnh gây ra cúm - vì v{o lúc đó người ta đ~ x|c định rằng mỗi căn bệnh truyền nhiễm tương ứng với một loại vi sinh vật cụ thể. Có 2 ngôi trường làm việc về vi khuẩn chính đ~ tham gia một cuộc đua để truy tìm ra vi khuẩn: đó l{ ngôi trường của của b|c sĩ người Đức Robert Koch3 và một ngôi trường ở Pháp do Louis Pasteur đứng đầu. Thời đại n{y đ|nh dấu một bước ngoặt: cho một danh sách dài các bệnh truyền nhiễm tàn khốc, bao gồm dịch tả, kiết lỵ và bệnh dịch hạch, các mầm bệnh được x|c định, phân lập và phát triển trong ống nghiệm để sản xuất những liều vắc- xin đầu tiên. Những đột ph| n{y cũng cung cấp cơ sở khoa học cho các biện pháp bảo vệ như khử trùng, tiệt trùng,… Đó l{ một sự giải thoát to lớn dành cho những người dân đang sống dưới sự đe dọa của những căn bệnh truyền nhiễm l}u đời. Tỷ lệ tử vong của một số bệnh truyền nhiễm, v{ đặc biệt là tỉ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh, đ~ giảm. Tuy nhiên, những tai họa n{y dường như đ~ l{ một ký ức xa vời và các xã hội đương đại của chúng ta có xu hướng quên đi rằng c|c phương pháp y tế dự phòng và tiêm chủng đ~ thể hiện một bước tiến lớn đến thế nào trong cuộc chiến chống lại dịch bệnh. Vào ngày 14 tháng 5 năm 1796, Edward Jenner, một bác sĩ ở Berkeley, (Vương quốc Anh), đã tiêm cho một cậu bé một liều vắc – xin đậu mùa, để chữa một căn bệnh lành tính xuất phát từ bò, có liên quan đến bệnh đậu mùa mà đứa trẻ mắc phải. Đây được coi là trường hợp tiêm chủng đầu tiên.
- 65. PHỤ CHƯƠNG Trong nhiều thế kỷ qua, những điều gì đã gây ra nhiều biến động nhất trong các xã hội bị ảnh hưởng? A.R.: Không cần phải nói chúng ta cũng biết rằng các đợt dịch lớn như dịch cúm Tây Ban Nha đ~ để lại những ký ức đau thương, với các xã hội ngập tràn trong đau khổ, nhưng nói chung, các trạng thái được luân chuyển khá nhanh. Những tai họa đ~ ảnh hưởng sâu sắc nhất đến xã hội là những bệnh đặc hữu đ~ in hằn đ|nh dấu sự tồn tại của cá nhân và tập thể, như bệnh lao và giang mai. Chúng là những đại họa xã hội đ~ ảnh hưởng đến những người trẻ tuổi - và do đó, t|c động đến các lực lượng lao động và tỷ lệ sinh đẻ của một quốc gia (sụt giảm dân số là một nỗi ám ảnh thực sự ở Pháp vào cuối thế kỷ 19). Vào thời điểm đó, một số người nghĩ rằng bệnh giang mai có thể lây truyền sang thế hệ tiếp theo v{ do đó có thể gây ra sự thoái hóa của toàn bộ dân số. Đ}y l{ những căn bệnh mà mọi người quan tâm đến nhất trong cuộc sống hàng ngày, v{ điều đó đ~ dẫn đến các sáng kiến quy mô lớn, giống như rất nhiều Kế hoạch Marshall vì sức khỏe cộng đồng. Bắt đầu từ cuối Chiến tranh thế giới thứ 1, các chiến dịch về giáo dục sức khỏe và gây quỹ đ~ được tổ chức để chống lại bệnh lao. Chính phủ và các quỹ (như Quỹ Rockefeller) đ~ đầu tư rất nhiều công sức. Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, c|c chương trình đ~ được đưa ra trên quy mô quốc tế nhằm xóa bỏ các bệnh truyền nhiễm như bệnh đậu mùa, một căn bệnh khiến cho những người mắc phải bị biến dạng cơ thể. Để loại bỏ bệnh, Tổ chức Y tế Thế giới đ~ triển khai một hệ thống lưới để x|c định mọi trường hợp bị nhiễm bệnh đậu mùa, đến tận những ca cuối cùng, cho đến khi vi- rút biến mất hoàn toàn. Và c|ch l{m n{y đ~ có hiệu quả! Ngày nay, vi-rút gây ra bệnh đậu mùa chỉ tồn tại trong các bộ sưu tập được đặt ở trong các phòng thí nghiệm được bảo vệ chặt chẽ. Tiếp nối những thành công đ|ng khích lệ này, vào cuối những năm 1970, mọi người đều thực sự tin rằng các bệnh truyền nhiễm đ~ là quá khứ và sẽ không bao giờ ảnh hưởng đến loài người nữa. Sau đó, v{o đầu những năm 1980, sự xuất hiện của HIV đ~ dập tan sự lạc quan đó. Sau khi có các báo c|o v{o mùa hè năm 1981 bởi Trung tâm kiểm soát dịch bệnh Hoa Kỳ, dựa trên một mô tả lâm sàng, sự tồn tại của HIV đ~ được xác nhận bởi một cuộc khảo sát dịch tễ học có quy mô lớn v{o năm 1982. Giả thuyết về một căn bệnh mới, AIDS, đ~ được chứng thực bằng việc tìm ra một vi-rút gây ra bệnh truyền nhiễm v{o năm 1983, với phát hiện được công bố bởi cả 2 nhóm nghiên cứu đến từ Pháp và Hoa Kỳ. Các
- 66. PHỤ CHƯƠNG xét nghiệm sàng lọc, được cung cấp cho công chúng v{o năm 1985, đ~ thu hút sự chú ý về sự tồn tại của huyết thanh dương tính, một giai đoạn trễ trước khi chính thức phát bệnh, sẽ tấn công hệ thống miễn dịch. Từ góc độ lịch sử, dòng thời gian của những khám phá này rất ngắn. Tuy nhiên, bốn thập kỷ sau, các quy trình n{y đ~ được tăng tốc đ|ng kể kể từ khi Covid-19 xuất hiện. Giờ đây khi các căn bệnh cũ đã được loại bỏ, chúng ta lại phải đối mặt với những căn bệnh mới. Có phải chúng liên quan đến sự tăng trưởng nhanh chóng của dân số thế giới trong những thập kỷ gần đây? AR: Đúng l{ SARS-CoV-2, xuất hiện ở Trung Quốc v{o th|ng 12 năm 2019, đ~ tiếp nối vi-rút MERS-CoV, xuất hiện ở Ả Rập Saudi v{o năm 2012, v{ trước đó là SARS-CoV-1, với trường hợp đầu tiên được ghi nhận ở Trung Quốc vào tháng 11/2002. Trước đó, cả thế giới đều khiếp sợ với Ebola, một căn bệnh khởi phát ở châu Phi. Tôi không chắc chắn những vi- rút mới này có liên quan gì đến sự gia tăng d}n số. Có lẽ chúng có liên quan đến lối sống của chúng ta. Một số người đổ lỗi, ví dụ như, c|c h{nh động làm phá vỡ các hệ sinh th|i, như ph| rừng, đ~ cướp đi môi trường sống tự nhiên của c|c động vật hoang dã và đưa chúng tiếp xúc gần hơn với con người, do đó tạo điều kiện cho việc lây truyền giữa các sinh vật khác nhau. Điều này là hoàn toàn có thể, nhưng tôi cũng nghĩ rằng chúng ta bị hoảng loạn khi một căn bệnh gây ra bởi một vi-rút mới xuất hiện bởi vì, một lần nữa, vào cuối những năm 1970, chúng ta thực sự nghĩ rằng chúng ta đ~ đ|nh bại tất cả vi-rút. Sự tự tin của ngày hôm qua có thể giải thích cho sự lúng túng của ngày hôm nay. Và sẽ có rất nhiều vi-rút có thể tương tác với con người và sẽ luôn luôn như vậy. Robert Koch, bác sĩ người Đức đã phát hiện ra trực khuẩn gây ra bệnh lao vào năm 1882. Sau đó, công việc của Calmette và Guérin ở Pháp đã dẫn đến sự phát triển của vắc-xin BCG (trực khuẩn Calmette- Guerin) vào những năm 1920s, một vũ khí quý giá trong cuộc chiến chống lại một tai họa gây tổn thất nặng nề cho giới trẻ.
- 67. PHỤ CHƯƠNG Vào năm 2020, chúng ta đang ở trong một tình huống không giống như năm 1918, chúng ta phải đối phó với một mầm bệnh lạ… AR: Chính x|c, nhưng b}y giờ chúng ta đ~ không còn thờ ơ nữa. Bộ gen Covid-19 đ~ được giải trình tự trong ba ngày. Chúng ta đ~ nhận biết rõ về chúng, trong khi người d}n năm 1918 đi qua đại dịch mà không thực sự hiểu nguyên do của nó. May mắn thay, trong việc đối phó với dịch bệnh thời hiện đại, các tình trạng về sức khỏe và vệ sinh đ~ được cải thiện nhiều. Chúng ta có hệ thống chăm sóc sức khỏe rất hiệu quả, đ~ được chứng minh bằng các kỹ thuật hồi sức hiện có, mặc dù số lượng giường bệnh là không đủ cho một cuộc khủng hoảng, mặc dù số lượng giường không đủ cho một cuộc khủng hoảng, sẽ được hỗ trợ bởi c|c cơ chế bảo trợ xã hội, ít nhất là ở các quốc gia có tiềm lực về kinh tế. Chúng ta được thừa hưởng một kho vũ khí trị liệu – thật không may, không có thể đặc trị SARS-CoV-2, nhưng có những loại thuốc kháng vi- rút cũng như kh|ng sinh, mặc dù không có tác dụng chống lại vi-rút, cũng có thể hạn chế các bệnh lây nhiễm gây ra bởi các vi khuẩn liên quan. Và các nhà nghiên cứu đ~ v{ đang nghiên cứu về vắc-xin. Trong số những người kêu gọi cho sự phát triển cấp bách của vắc-xin, chắc chắn sẽ có nhiều người không bị cảm cúm, hoặc sẽ có những người từ chối cho con c|i mình được tiêm chủng. Đ}y l{ thời điểm tốt để nhắc nhở rằng vắc-xin đ~ cứu chúng ta khỏi rất nhiều bệnh mà các hậu quả tai hại đ~ được ghi nhận trong lịch sử.