2. Ορισμός
Βιοηθική είναι ο κλάδος εκείνος της επιστήμης που ασχολείται με τα
ηθικά προβλήματα που προέκυψαν από τις νέες ανακαλύψεις της
Βιολογίας και τις εφαρμογές της Γενετικής Μηχανικής στους τομείς της
υγείας, του περιβάλλοντος και της διατροφής. Έχουν ως σκοπό την
βελτίωση του επιπέδου ζωής του ανθρώπου αλλά δυστυχώς σε τέτοιας
μεγάλης κλίμακας επεμβάσεις ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος
καταστροφικών, μόνιμων βλαβών. Έτσι, ανακύπτουν ζητήματα που
σχετίζονται με την ποιότητα ζωής του ανθρώπου και των ζώων, την
προστασία των καταναλωτών και των αγροτών καθώς και μια σειρά από
ηθικά ζητήματα.
3. Εξωσωματική
Η μέθοδος αυτή επιλέγεται όταν τα προβλήματα στο αναπαραγωγικό
σύστημα της γυναίκας και του άντρα δεν μπορούν να ξεπεραστούν.
Τα βασικά στάδια της εξωσωματικής γονιμοποίησης είναι:
o Πρόκληση και παρακολούθηση ωοθηκικής διέγερσης
o Ωοληψία
o Λήψη σπέρματος
o Γονιμοποίηση (κλασική εξωσωματική γονιμοποίηση ή
μικρογονιμοποίηση-icsi)
o Έλεγχος γονιμοποίησης και εμβρυϊκή ανάπτυξη
o Εμβρυομεταφορά
4. Παρένθετη μητρότητα
Η παρένθετη μητρότητα είναι μία διαδικασία που βασίζεται στην ηθική αρχή του αλτρουισμού
και θεωρείται μορφή εξωσωματικής γονιμοποίησης. Εφαρμόζεται σε γυναίκες που δεν
μπορούν να αποκτήσουν παιδί λόγω κάποιου σοβαρού προβλήματος υγείας. Έτσι, τη
διαδικασία της κύησης πραγματοποιεί μία άλλη γυναίκα, στη μήτρα της οποίας εμφυτεύεται
το ζυγωτό του ζευγαριού.
Τα ποσοστά επιτυχίας αυτής της διαδικασίας μπορούν να κυμαίνονται από 30% - 70%
ανάλογα με το περιστατικό.
Η παρένθετη μητρότητα αποτελεί σήμερα απαγορευμένη πρακτική σε αρκετές χώρες.
Στην Ελλάδα, όπως και σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη, επιτρέπεται η γονιμοποίηση τέτοιου
είδους από το 2005, καθώς υφίσταται σαφής νομοθεσία που επιτρέπει την παρένθετη
μητρότητα και καθορίζει το πλαίσιο βάσει του οποίου μπορεί να διενεργηθεί.
5. Η νομική θεώρηση ανέδειξε δύο βασικές καινοτομίες, την αποδοχή
εναλλακτικών οικογενειακών σχημάτων, όπως οι μονογονεϊκές
οικογένειες και την αναγνώριση μορφών συγγένειας που δε βασίζονται
υποχρεωτικά στη βιολογική καταγωγή ή τη γενετική αλήθεια, αλλά στη
βούληση του ατόμου.
6. Η θέση της Εκκλησίας
Η ορθόδοξη διδασκαλία αποδέχεται την ατεκνία ως θείο θέλημα και
υποστηρίζει την υιοθεσία άπορων τέκνων. Η εκκλησία αλλά και η
πολιτεία υποστηρίζουν πως η απόκτηση παιδιών πρέπει να είναι πράξη
αγάπης και μορφές εξωσωματικής γονιμοποίησης διαταράσσουν το
θεσμό της οικογένειας.
Η εκκλησία διακρίνει προβολή εγωισμού από την πλευρά των γονέων,
υποστηρίζει πως παραγνωρίζονται οι ανάγκες των παιδιών και η
ψυχική τους ισορροπία και προσθέτει ότι τα παιδιά αυτά γίνονται
θύματα του ατομικισμού των γονέων τους.
7. Ηθικά και Θεολογικά Ζητήματα που προκύπτουν
o Η παρένθετη μητρότητα υποτιμά τη φύση της γυναίκας, διότι την καθιστά «μηχανή»
παραγωγής απογόνων.Σε κάποιες περιπτώσεις, μάλιστα, όταν η συγκεκριμένη μορφή
εξωσωματικής γονιμοποίησης γίνεται επί πληρωμή (και όχι από αλτρουισμό), η
παρένθετη μητέρα ουσιαστικά «πουλά» το σώμα της, αλλοιώνοντας την πραότητα της
προσφοράς αυτής.
o Διαταράσσεται η σχέση μεταξύ μητέρας και μωρού κατά την εγκυμοσύνη, και παρά
τη διαταγή δικηγόρου ότι το παιδί θα παραδοθεί στους γονείς μόλις γεννηθεί, έχουν
υπάρξει πολλές φορές τέτοιες παραβιάσεις.
o Υπάρχει προβληματισμός όταν γίνεται αίτημα ομοφυλόφιλων ή υπερήλικων ζευγαριών
(ή ενός άντρα/μίας γυναίκας) να αποκτήσουν παιδί μέσω παρένθετης μητέρας.
o Το θέμα της παρένθετης μητρότητας βρίσκει αντιμέτωπη, πολλές φορές, την ίδια την
γενέτειρά του, την επιστήμη, καθώς το παιδί που γεννιέται έχει τρεις (3) γονείς.
8. Άμβλωση - Έκτρωση
Άμβλωση ή έκτρωση είναι η πρόωρη και τεχνητή διακοπή της
εγκυμοσύνης που προκαλείται με διάφορους τρόπους. Είναι αυτονόητο
ότι αποτελεί "ιατρική πράξη” που, μέχρι πριν λίγο καιρό, ισοδυναμούσε
με εγκληματική ενέργεια. Εδώ και κάποια χρόνια, τουλάχιστον σε
ορισμένες χώρες, η πράξη αυτή έχει νομιμοποιηθεί κάτω από
συγκεκριμένες προϋποθέσεις.
Οι επιπλοκές μιας έκτρωσης μπορεί να είναι προσωρινές, μακράς
διάρκειας ή μόνιμες (επιμολύνσεις, αιμορραγίες, διάτρηση της μήτρας,
τραυματισμός του εντέρου, τραυματισμός του ουρητήρα κλπ). Από τις
μόνιμες παρενέργειες η πιο συχνή είναι η στειρότητα, η οποία
ανέρχεται σε ποσοστό 3% μέχρι 5% των γυναικών που έχουν
υποβληθεί σε έκτρωση.
9. Ηθικά και Θεολογικά Ζητήματα που προκύπτουν:
Η ζωή είναι ιερή, δεν ανήκει στον επίγειο πατέρα ή μητέρα αλλά στον Θεό. Ο Θεός «δήλωσε» ότι όποιος
έβλαπτε ένα αγέννητο παιδί θα έπρεπε να λογοδοτήσει. Οι σύζυγοι γίνονται παιδοκτόνοι αντί να είναι
γονείς διότι υπηρετούν τη φθορά και τον θάνατο αντί να δίνουν τη ζωή.
o Τι γίνεται, όμως, αν μια έκτακτη ανάγκη στη διάρκεια του τοκετού υποχρεώσει ένα αντρόγυνο να επιλέξει
ανάμεσα στη ζωή της μητέρας και στη ζωή του μωρού;
Σε αυτή την περίπτωση, πρέπει να αποφασίσουν ποια ζωή θα προσπαθήσουν να σώσουν. Ωστόσο, η
πρόοδος που έχει επιτευχθεί σε πολλές χώρες όσον αφορά τις ιατρικές διαδικασίες έχει κάνει αυτές τις
περιπτώσεις πολύ σπάνιες.
o Τι γίνεται αν το έμβρυο που αναπτύσσεται δεν φαίνεται φυσιολογικό ή αν εμφυτεύτηκαν πολλά έμβρυα;
Η εκούσια διακοπή της κύησης θα ισοδυναμούσε με έκτρωση. Με την εξωσωματική γονιμοποίηση, οι
πολύδυμες κυήσεις (δίδυμα, τρίδυμα ή περισσότερα) είναι αρκετά συνηθισμένες, αυξάνοντας κινδύνους
όπως οι πρόωρες γεννήσεις και η αιμορραγία της μητέρας. Η γυναίκα που κυοφορεί πολλά έμβρυα
μπορεί να δεχτεί εισηγήσεις για «επιλεκτική μείωση», δηλαδή θανάτωση ενός ή περισσότερων εμβρύων.
Αυτό θα σήμαινε έκτρωση, πράξη που ισοδυναμεί με φόνο.
10. Ευθανασία
Ευθανασία ορίζεται κυρίως η προσφυγή σε διαδικασίες που
επιτρέπουν να προκληθεί ανώδυνος θάνατος σε μία ανθρώπινη
ύπαρξη που το επιθυμεί ή υποτίθεται ότι το επιθυμεί.
Το θέμα της ευθανασίας είναι ακανθώδες και πολυσύνθετο. Εκτός
από την καθαρά ιατρική του πλευρά, έχει επίσης λεπτές ηθικές,
κοινωνικές και νομικές πτυχές. Γενικά μπορεί να λεχθεί ότι η διάκριση
των μορφών της ευθανασίας γίνεται με βάση την πρόθεση του ιατρού,
τη φύση της κρίσιμης πράξης και τη συγκατάθεση ή την απαίτηση του
ασθενούς. Η ευθανασία μπορεί να γίνει είτε με χορήγηση από το
γιατρό φαρμακευτικών ουσιών, είτε με διακοπή ή απόσυρση μιας
υποστηρικτικής για τη ζωή του ασθενούς θεραπευτικής αγωγής (π.χ.
αναπνευστήρας), ή και άλλες ιατρικές παρεμβάσεις.
11. Αποκάλυψη της αλήθειας στα άτομα με καρκίνο
Η ενημέρωση των ασθενών έχει αποτελέσει, στη σύγχρονη εποχή,
αντικείμενο πολλών ερευνητικών μελετών σε διαφορετικές πληθυσμιακές
ομάδες ασθενών. Οι πρακτικές ενημέρωσης στις διάφορες χώρες
ποικίλλουν, ωστόσο η ενημέρωση αλλά και η ενημερωμένη συναίνεση των
ασθενών με καρκίνο προστατεύονται παγκόσμια από σαφείς νομοθετικές
ρυθμίσεις.
Όλες οι μελέτες που αναφέρονται στην ενημέρωση ασθενών με καρκίνο
συμφωνούν ότι πρόκειται για μια διαδικασία με ιδιαίτερα και ποικίλα εμπόδια.
Τα εμπόδια αυτά διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες:
o εμπόδια για κοινωνικούς λόγους (νομοθεσία),
o εμπόδια που αφορούν στον ασθενή ή το οικογενειακό-συγγενικό του
περιβάλλον (η αντίδραση/αντίρρηση της οικογένειας του ασθενούς στην
αποκάλυψη των δυσάρεστων νέων)
o εμπόδια που αναφέρονται στους επαγγελματίες υγείας.
12. Εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας
Η έλλειψη της εν λόγω εκπαίδευσης αποτελεί την κύρια αιτία της
απόφασης των ιατρών για απόκρυψη της αλήθειας από τους ασθενείς
με καρκίνο. Το ίδιο συμβαίνει και με τους νοσηλευτές. Παρ’ όλο που οι
νοσηλευτές φαίνεται να είναι οι πλέον κατάλληλοι επαγγελματίες
υγείας για τους ασθενείς, για να μοιραστούν τις σκέψεις και τα
συναισθήματά τους, οι ίδιοι αισθάνονται ανεπαρκείς να
επικοινωνήσουν μαζί τους.
Ωστόσο, τα τελευταία έτη πολλές ιατρικές σχολές έχουν ενσωματώσει
μαθήματα, ομιλίες και εκπαιδευτικά προγράμματα σχετιζόμενα με την
εκπαίδευση στην παρηγορητική και στην υποστηρικτική φροντίδα.
13. Μεταμοσχεύσεις
Η μεταμόσχευση οργάνων είναι μια πολύπλοκη διαδικασία κατά την οποία, με
εγχείριση, μεταφέρονται υγιή όργανα (νεφροί, καρδιά, ήπαρ, πνεύμονες, πάγκρεας,
τμήμα του λεπτού εντέρου,ιστοί, δέρμα, οστά, μύες, τένοντες, αγγεία, βαλβίδες της
καρδιάς, κερατοειδής χιτώνας του οφθαλμού, εμβρυϊκή μεμβράνη, ενδοκρινείς ιστοί και
ενδοκρινικά κύτταρα, νευρικά κύτταρα, αιμοποιητικά κύτταρα), από νεκρό ή ζωντανό δότη
σε έναν σοβαρά πάσχοντα λήπτη με σκοπό την αποκατάσταση της φυσιολογικής
λειτουργίας του οργανισμού του. Ουσιαστικά αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες
κατακτήσεις της ιατρικής του 20ού αιώνα και έχει καθιερωθεί πλέον ως μια θεραπευτική
πρακτική. Επιτρέπει την αποκατάσταση των λειτουργιών του σώματος, που είχαν μέχρι
τότε χαθεί ή είχαν υποκατασταθεί με μια μηχανικού τύπου μέθοδο.
o Δωρητής οργάνων είναι ο ενήλικος πολίτης που δηλώνει εν ζωή ότι μετά τον θάνατό
του θα ήθελε να βοηθήσει ασθενείς συνανθρώπους του, προσφέροντας τα όργανά του
προς μεταμόσχευση.
o Δότης οργάνων είναι ο εκλιπών από τον οποίο αφαιρείται τουλάχιστον ένα όργανό
του προς μεταμόσχευση, ή, ο εν ζωή πολίτης που δίνει ένα όργανό του ή ιστό του
προς μεταμόσχευση σε συγγενή του, με βάση την ισχύουσα νομοθεσία.
14. Ηθικά Ζητήματα
o Αν κάποιος δεν έχει συναινέσει ρητά, μπορούν οι συγγενείς του να υποκαταστήσουν τη
βούληση του ή δικαιούνται αυτοί να συναινέσουν αντί αυτού; Μπορούμε δηλαδή με κάποιον
τρόπο να δεχθούμε τη συγγενική συναίνεση;
o Αν κάποιος είναι δότης και οι συγγενείς του για ποικίλους συναισθηματικούς ή ιδεολογικούς
λόγους αρνούνται να δεχθούν τον εγκεφαλικό θάνατο, τίνος η επιθυμία πρέπει να εισακουσθεί;
o Με δεδομένο ότι στην πράξη η ηθική κακοποίηση των μεταμοσχεύσεων (εμπορευματοποίηση,
βιαστική ή λανθασμένη διάγνωση εγκεφαλικού θανάτου, παραβίαση της λίστας κ.λπ.) φαίνεται
σχετικά εύκολη, θα μπορούσαμε να δεχθούμε τις μεταμοσχεύσεις απερίφραστα; Όλη αυτή η
εκστρατεία που συνοδεύεται από κηρύγματα αγάπης, αλληλεγγύης και προσφοράς στον
άνθρωπο κατά πόσον είναι εντεταγμένη στη σκοπιμότητα των μεταμοσχεύσεων και κατά
πόσον στον ιερό σκοπό τους;
o Γιατί τόσος λόγος για τις μεταμοσχεύσεις, τη στιγμή που αναφέρονται σε ελάχιστα άτομα, το δε
κόστος τους είναι δυσανάλογα υψηλό;
o Αν υπάρχουν κάποια συμφέροντα, αυτά ποια είναι; Είναι δυνατόν αυτά να τεθούν υπό τον
έλεγχο κατάλληλων νομοθετικών ρυθμίσεων; Κατά πόσον αυτές οι ρυθμίσεις μπορούν να
εφαρμοσθούν;
15. o Τα μεταμοσχευτικά κέντρα που διαθέτουμε είναι σε θέση να εξασφαλίσουν το μέγιστο
επιβίωσης των μοσχευμάτων και των ασθενών;
o Πώς θα μπορούσε να προστατευθεί ο κάθε πολίτης-δότης από αυθαιρεσίες ή άλλες
εγκληματικές πράξεις που συχνά παρουσιάζονται ως ενδεχόμενα από τα Μ.Μ.Ε.;
o Προκειμένου να εξασφαλίσουμε τα απαιτούμενα μοσχεύματα για ασθενείς που έχουν
απόλυτη ανάγκη, θα μπορούσαμε να πάρουμε όργανα από νεογέννητα βρέφη που οι
συγγενείς αναπηρίες τους (π.χ. ανεγκεφαλία) τα καθιστούν πρακτικώς μη βιώσιμα;
o Η ιδέα της επινοήσεως και κατασκευής τεχνητών οργάνων ή αυτή των ζωικών
μοσχευμάτων (ξενομεταμοσχεύσεις) ενέχει κάποιους κινδύνους που θα έπρεπε εκ
των προτέρων να προσδιορίσουμε και ενδεχομένως να προλάβουμε το αποτέλεσμα
τους; Και αν ναι, ποιοι είναι αυτοί;
o Η έρευνα για την παρασκευή κλωνοποιημένων οργάνων, αλλά και η διαδικασία
παραγωγής τους, κατά πόσον συνοδεύονται από παράλληλη καταστροφή
ανθρώπινων ζώων σε εμβρυϊκό στάδιο; Υπάρχει διάθεση η παραγωγή των οργάνων
να μη συνδυάζεται με την καταστροφή της ανθρώπινης εμβρυϊκής ζωής;
16. Ευγονική
Ο ευγονισμός ή ευγενισμός ή ευγονική είναι επιστήμη και κλάδος της βιολογίας που
συνεργάζεται με τη Γενετική, μελετά τις μεθόδους βελτίωσης και επιδιώκει να βελτιώσει
βιολογικά, σωματικά, ηθικά και πνευματικά το ανθρώπινο γένος, αλλά και γενικότερα, η μελέτη
της βελτιώσεως του ανθρώπου με γενετικές μεθόδους.
Η πρώτη έμμεση αναφορά στην ευγονική έγινε στη Σουηδία το 1757 όπου υπήρχαν νόμοι
που προέβλεπαν την απαγόρευση γάμων ανάμεσα σε επιληπτικούς. Η επίσημη εμφάνιση της
όμως έγινε το 1904 στη Γερμανία, το 1907 στη Μεγάλη Βρετανία και το 1910 στις Ηνωμένες
Πολιτείες Αμερικής και λίγο αργότερα στη στην Τσεχοσλοβακία, στην Ρουμανία και στη
Σοβιετική Ένωση.
o Η βιοηθική υπόσταση:
Η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής θεωρεί ότι οι επεμβάσεις στο ανθρώπινο γονιδίωμα μπορούν
να συμβάλουν καθοριστικά στην προστασία της υγείας, εφ’ όσον επιβεβαιωθεί πειραματικά η
ασφάλεια και η αποτελεσματικότητά τους, ιδίως στον τομέα της πρόληψης σοβαρών
ασθενειών με γενετική αιτία. Επισημαίνει ωστόσο, ότι η εφαρμογή γενετικής μηχανικής στον
άνθρωπο, ακόμη και υπό συνθήκες ασφάλειας, ενέχει τον κίνδυνο της δυνατότητας του
προκαθορισμού γενετικών χαρακτηριστικών, με απώτερο σκοπό τη θετική ευγονική.
17. Κλωνοποίηση
Κλωνοποίηση είναι η διαδικασία δημιουργίας ενός ή περισσοτέρων ομοίων αντιγράφων από
ένα πρότυπο π.χ. ένα μόριο, ή ένα γονίδιο,ή ένα κύτταρο, ή ακόμη και ένα πολυκύτταρο
οργανισμό, με σκοπό την ευχερέστερη μελέτη τους ή εκμετάλλευσή τους. Η κλωνοποίηση
πολυκύτταρων οργανισμών μπορεί να αποβεί μια πολύτιμη πηγή φαρμακευτικών πρωτεϊνών,
όπως η ινσουλίνη.
Κίνδυνοι:
o Η κλωνοποίηση των ζώων έδειξε ότι η διαδικασία που χρησιμοποιείται είναι ανεπαρκής. Από
τις κυήσεις που θα προκύψουν από τις πετυχημένες προσπάθειες, μόνο ένα μικρό ποσοστό
θα επιβιώσει μετά την γέννηση.
o Εκτός απο τους κινδύνους για το νέο οργανισμό, έχουν παρατηρηθεί και πολλοί θάνατοι στα
ζώα τα οποία έχουν προσφέρει τη μήτρα τους για την ανάπτυξη και γέννηση του
κλωνοποιημένου οργανισμού.
Με βάση τα παραπάνω στοιχεία γίνεται εύκολα κατανοητό ότι οι κίνδυνοι της κλωνοποίησης
στον άνθρωπο είναι μεγάλοι και αφορούν σε θανάτους νεογνών, συγγενών ανωμαλιών και
ακόμη θανάτων των γυναικών που θα γεννούσαν τους κλώνους κλωνοποίησης.
18. Ηθικά Ζητήματα
Τα ηθικά διλήμματα εστιάζονται κυρίως:
o στην δημιουργία ολοκλήρου εμβρύου, στην δημιουργία δηλαδή ενός ανθρώπου ολόιδιου με τον
γονέα του. Το Διεθνές Δίκαιο σήμερα απαγορεύει ρητώς την αναπαραγωγική
κλωνοποίηση.Σίγουρα η μητέρα ενός νεαρού νεκρού παιδιού είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στο να
δημιουργήσει έναν κλώνο του παιδιού της και να του δώσει μια δεύτερη ευκαιρία, οφείλει όμως
να σκεφθεί ότι αυτό δεν θα είναι Ανάσταση Νεκρών και Δεύτερη Ευκαιρία, αλλά η ευκαιρία μιας
άλλης ψυχής να κατοικήσει στο δεδομένο γενετικό υλικό.
o Επιπλέον, τρέφεται η ματαιοδοξία του ανθρώπου η προοπτική μιας θεραπείας στα όρια του
Θαύματος και μιας αναστολής της γήρανσης στα όρια της Αθανασίας, οφείλει όμως να σκεφθεί
ότι με αυτόν τον τρόπο σταματά την Εξέλιξή του.
o Ακόμη, σίγουρα η δυνατότητα δημιουργίας κλώνων στα χέρια ενός πολεμοχαρούς δικτάτορα θα
ήταν ο μεγαλύτερος εφιάλτης για την Ανθρωπότητα.
o Τέλος για την αναπαραγωγή του είδους απαιτείται ένα ωάριο, δηλαδή μία γυναίκα, και το
ερώτημα που προκύπτει είναι η αναγκαιότητα ύπαρξης των ανδρών.
19. Μεταλλαγμένα τρόφιμα
Οι γενετικά μεταλλαγμένοι οργανισμοί δεν έχουν καμία θέση σε μια υγιεινή
διατροφή. Δυστυχώς, παρόλο που έχει αποδειχτεί ότι τα μεταλλαγμένα
τρόφιμα αλλά και τα χημικά που τους βάζουν, κάνουν τους καρκινικούς
όγκους να μεγαλώνουν πιο γρήγορα, συνεχίζουν να είναι παντού, όπως στα
παράγωγα τροφίμων (καλαμπόκι, σόγια, canola), στα επεξεργασμένα
κρέατα (παραδείγματος χάρη το μπέικον, το λουκάνικο, τα hot-dog και άλλα),
στα αναψυκτικά, κανονικά και διαίτης και στα γλυκαντικά όπως η
ασπαρτάμη, σουκραλόζη, σακχαρίνη και πολλά άλλα.
