1. Throughput accounting and Activity based costing
Энэхүү бие даалтын ажлыг анх сонсоод хялбархан санагдаж байлаа. Яагаад гэвэл
Activity based costing аргыг ерөнхийдөө мэднэ, дээр нь нэмээд багшаас мэдээлэл авсан
харин Throughput accounting-ыг Internet-ээс googel-ээр хайгаад л ямар нэг ойлголт аваад
бичнэ гэсэн төлөвлөгөөтэй байлаа. Гэвч санаж байснаас хэцүү даалгавар байлаа.
Throughput гэдэг үгийн орчуулга нь хөдөлмөрийн бүтээмж, үйлдвэрлэл, нэвтрүүлэх
чадвар, нэвтрүүлэх чадамж, бүтээмж, хүчин чадал гэсэн хэд хэдэн утга бүхий үг юм
байна. Wikipedia –д тайлбарласан байдлаас үзэхэд миний бодлоор Throughput accounting
гэж Бүтээмжийн бүртгэл гэсэн Монгол үгтэй агуулага нь илүү тохирох юм шиг
санагдлаа. Уншиж танилцсан материалуудаас авсан ерөнхий ойлголт маань Throughput
accounting ба Activity based costing нь хоѐулаа үйлдвэрлэсэн болон дуусаагүй үлдсэн
бүтээгдэхүүн, үзүүлсэн ажил үйлчилгээний өртгийг зөв тодорхойлох зорилготой ба
уламжлалт аргаас ялгаатай аргууд юм байна. Ерөнхийдөө Throughput accounting нь
байгууллага зорилгодоо хүрхэд саад болж буй хүчин зүйлсийг тодорхойлох, түүний дараа
байгууллагийн зорилгодоо хүрэх чухал хэсгүүдийн энгийн хэмжүүрээр чиглүүлэхэд
анхаарлаа хандуулдаг бол Activity based costing нь байгууллага зорилгодоо хүрхэд гардаг
бүхийл үйлдэлийг тодорхойлж, тодорхойлсон үйлдэлийн онцлогоос шалтгаалан
үйлдвэрлэл, үйлчигээний шууд болон шууд бус зардлуудын хоорондын хамаарлыг
үйлдэлийн хэмжүүр хөтлөгч буюу driver –аар ашиглан чиглүүлэхэд анхаарлаа
хандуулдаг. Үр ашиг нэмэгдүүлэх шийдэл нь Throughput accounting нь орлогыг
нэмэгдүүлэх шийдэл бөгөөд, өртгийн үнэлгээний адилаар орлого нэмэгдүүлэхдээ өртгийг
хасаж зардалыг багасгах биш харин бүтээмжийг илүү нэмэгдүүлсэнээр орлого нэмэгдэнэ
гэж үздэг. Activity based costing нь үйлдэлээр нь ангилж өртгийг хувиарласанаар тухайн
бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд хамааралгүй зардлыг хувиарлахгүй ингэснээр өртгийн зөв
тооцооллын мэдээллэлийг ашиглан зардалыг хэмнэж ашгийг өсгөнө гэж үздэг. Хэрэглээ:
Throughput accounting ашгийн бус байгууллагууд болон тодорхой ач холбогдолтой
зүйлийг хөгжүүлж байгаа байгууллагуудад илүү тохиромжтой байдаг бол Activity based
costing нь томоохон үйлдвэрүүд мөн үйлчилгээний байгууллагуудад илүү тохиромжтой
байна.

2. Аргачилал: Throughput accounting -д зөвхөн шууд материалийн өртөг орох бөгөөд бусад
бүх өртөг нь тайлант хугацааны зардал болдог. Throughput арга зардлыг нарийвчилан
хувиарлаж чаддагүй, учир нь хуримтлуулахаас илүү үйл ажилгааны явцад шууд өртгөөс
бусад бүх үйлдвэрлэлийн өртөг зардал болж гардаг. Тийм учираас throughput арга нь
бүхийл байгууллагуудад ашгилагдах боломжтой бөгөөд яг дэлгүүр дотор худалдан авах
бараагаа сонгоход шийдвэр гаргаж буйтай ижил ажилчид ойлгоход тун хялбар гадны
тайланд тохиромжгүй боловч дотоод тайланд маш олон давуу талыг бий болгодог гэж
үздэг юм байна. Activity based costing нь эхлээд үйлдэлээ тодорхойлж түүний дараа
үйлдэлийн хэмжигдэхүүн буюу driver-ийг тодорхойлдог (жнь: Урсгал засвар ба
техникийн үйлчилгээнд урсгал засварын цаг эсвэл машин цаг. Цайны газарт ажилчидын
тоо. Удирдлага, боловсон хүчний зардалд үйлчилсэн ажилчидын тоо. Бүтээгдэхүүн
хүргэлт, түгээлтэнд бүтээгдэхүүний тоо, явсан км. Захиалга хийхэд харилцагчийн тоо,
бүтээгдэхүүний тоо. Машинаар боловсруулж байгаа зүйлд машин цаг гэх мэт).
Үйлдэлийн хэмжигдэхүүн буюу driver-ийг ашиглан үйлдэлд өртөг хувиарлах ба үйлдэл
тус бүрээс оролцоогоор нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд өртөг хувиарлана. Энэ аргачилалыг
ашигласнаар: Throughput accounting нь байгууллагын хувь эзэмшигчидэд зардалын
мэдээлэл өгөхөд илүү тохиромжтой аргачилал бөгөөд богино хугацаанд шийдвэр гаргахад
хялбар байдгаараа ач холбогдолтой ч зардалд хяналт тавих, урт хугацааны төлөвлөгөө
боловсруулах, бүтээгдэхүүнийн төрөл тус бүр дээр өгөөжтэй байдлыг тодорхойлход
хангалттай мэдээлэл өгч чадахгүй. Activity based costing-ийг хэргэлсэнээр эрхэлж байгаа
бизнесийн гол үйлдэл нь аль нь вэ гэдгийг олж мэдэх, өртгийг үнэн зөв илүү
нарийвчилалтай хувиарлах, зардалд хяналт тавих, байршил болон худалдан авагч зэргээс
шалтгаалан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний өгөөжтэй байдлыг тодорхой болгох, нөөц
ашиглалтыг оновчтой байдалруу чиглүүлэх зэрэг олон ач холбогдолтой боловч
байгууллагын хувь эзэмшигчидэд өгөх зардалын мэдээлэл хэт дэлгэрэнгүй байна.
Throughput accounting нь мэдээлэл боловсруулах хугацаа болон боловсруулалтын өртөг
бага бол, Activity based costing нь боловсруулах хугацаа болон боловсруулалтын өртөг
өндөр байдаг.
Эдгээр ойлголтуудаас байгууллага Throughput accounting –ийг богино хугацааны шийдвэр
гаргахдаа ашиглаж, Activity based costing –ийг үйл ажилгаандаа хэргэлхэд тохиромжтой
бололтой.

3. Мэдээлэл авсан эх сурвалж:
“Cost accounting with basic Cost Management“ Third edition OXFORD FAJAR Sdn.Bhd. 2007
http://maaw.info/MANAGEMENT AND ACCOUNTING WEB
http://en.wikipedia.org/ Wikipedia The Free Encyclopedia
http://www.pearson.ch/HigherEducation/AccountingandTaxation/ManagementAccounting
Prentice Hall Business Publishing, Introduction to Management Accounting Horngren
/Sunden/Stratton/ Schatzberg/ Burgstahter
Ашгилсан материалыг http://share.gogo.mn/KSLd514yTa20641317901018/TA&ABC.rar