TAEK Kurumuna Önerilmişti.

1. DEPREM İZLEME İSTASYONU
KURULMASI VE YER İÇİNDE Kİ HIZ
DEĞİŞİMİNİN İNCELENMESİ
20.10.2011
İstanbul Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Mühendislik Bilimleri Bölümü
Prof.Dr. Ali Osman Öncel – Bölüm Başkanı
Bilim Danışmanı Prof. Ali Osman Öncel İstanbul Üniversitesi
Teknik Sorumlu Seda Alp İstanbul Üniversitesi

2. İÇİNDEKİLER
Yüzey ve Derin İzlemeli Sismik Yöntem .............................................................................................4
Görevlilerin Özgeçmişleri.......................................................................................................................6
Prof.Dr. Ali Osman Öncel...................................................................................................................6
ÖZET. Ülkemizde Nükleer Denemeleri İzleme istasyonlarının sayısı oldukça yeterli değildir. Bu
nedenle, dünya’da yapılan ve yapıldığı iddia edilen nükleer denemeleri izlemelerde hakem olacak
uzman sayısının yetişme imkânı fazla gelişmemiştir. Bu nedenle, İstanbul Üniversitesi’nin Avcılar
Kampüsü Mühendislik Fakültesi Mühendislik Bilimleri Bölümü ile çok yakın mesafede olan Çekmece
Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi arasında, Nükleer Denemeleri İzleme İstasyonu Kurulması ve
İşletilmesi ile ilgili olarak yapılması planlanan istasyon hakkında ve değerlendirme biçimleri ile ilgili
ekte bilgilendirme yapılacaktır.
Şekil 1. Solda ki şekil bir nükleer denemede meydana gelen gerilmeyi, sağda ki şekilde bir
depremde meydana gelen gerilmeyi göstermektedir. Depremde meydana gelen gerilmenin
hem sıkışmalı (compressional) hem de acçılmalı (dilitational) gerilme bileşenleri vardır.
Fakat, Nükleer deneme meudana gelen gerilmenin bileşeni sıkışmalıdır.
YER İÇİNDE Kİ GERGİNLİĞİN SÜREKLİ İZLENMESİ. Yer sarsıntıları birçok nedenle meydana
gelebilmektedir. Bunlardan biride Nükleer denemelerdir, fakat bu sarsıntının tektonik
gerilme birikiminin neden olduğu bir depremle mi ilişkili veya bir nükleer denemeye bağlı
olarak meydana gelen bir yer hareketi olup olmadığı konusunda birçok tartışmalar geçmişte
Prof. Dr. Ali Osman Öncel Page 2 6/01/2016

3. yapılmıştır. Bu nedenle, 1960 yılında Dünya Sismik İzleme Ağı (World Wide Seismic
Network), depremleri izlemek amacıyla değil nükleer denemeleri izleme amacı ile
kurulmuştur.
Nükleer veya depreme bağlı bir yer sarsıntısı olduğunun anlaşılmasında kullanılan
parametreler tartışılacaktır. Bunlardan ilki, gerilme dağılım özelliklerinin incelenmesidir.
Meydana gelen sarsıntının türü, gerilme dağılımı analizi ile yapılabilir. Bunun için meydana
gelen sarısıntıyı çevreleyen istasyonlardan, ilk dalga varışlarının dağılımnlarının analizinde
gerilme dağılım özellikleri (Şekil 1) incelenir ve gerilme homejen ise (sıkışmalı) bir nükleer
denemeye işaret ettiği anlaşılır. Değilse, gerilme (fay) düzlemi boyunca sıkışma ve açılma
büyüklükleri dağılır.
İkinci parametre ise yer sarsıntısının derinliğiyle ilişkilidir. Nükleer denemelerin derinlikleri
depremlerin oluş derinliklerinden daha sığdır.
Şekil 2. A. Çin tarafından yapılan ve Oklahama istasyonunda kayıt edilen bir nükleer deneme.
B. Hindistan tarafından yapılan bir nükleer deneme.
Solda ki şekil bir nükleer denemede meydana gelen gerilmeyi, sağda ki şekilde bir depremde
meydana gelen gerilmeyi göstermektedir. Depremde meydana gelen gerilmenin hem
sıkışmalı (compressional) hem de acçılmalı (dilitational) gerilme bileşenleri vardır. Fakat
Nükleer deneme meudana gelen gerilmenin bileşeni sıkışmalıdır.
Prof. Dr. Ali Osman Öncel Page 3 6/01/2016

4. Üçüncü parametre ise yer sarsıntısında kayıt edilen dalgaların incelemesidir. Bilindiği gibi bir
yer hareketinde cisim dalgaları ( P ve S) ve yüzey dalgaları ( Rayleigh ve Love) dalgaları kayıt
edilmektedir (Şekil 2). Nükleer denemelerde genellikle, daha zayıf yüzey dalgaları ve daha
güçlü P dalgaları kayıt edilmektedir. Depremde ise bunun tam tersi olarak, yüzey dalgaları
genlikleri daha büyüktür.
Yüzey ve Derin İzlemeli Sismik Yöntem
Gürültünün bastırılması ve kaydedilen gerilme sismisite büyüklükleri ile ilgili olarak
farklı normlar geliştirmiştir. Kuyu içi sensörlerinin kullanılması ile ilgili gelişmeler aşağıda ki
şekilde ve takip eden şekillerde gösterilmiştir. Delgi derinliğine bağlı olarak yapay gerilmeli
depremselliğin kalite ve sayısal açıdan değişimi önceki sayfada tartışıldığı üzere, minimum
çapı 100 mm olacak şekilde, açılması önerilen kuyuların derinliğinin en az 100 ve 150 metre
olmasını öneriyoruz. İstanbul Üniversitesi San Andreas Fayının 5 km derinliğine ilk
sismometre yerleştiren Auckland Üniversitesi ile ortaklık antlaşması vardır. Gerekirse, derin
sismometrelerin yerleştirilmesi ile ilgili ortak çalışma imkânını sağlayabilir.
1 Hz 10 Hz 100 Hz 1000 Hz
+ +
Sinyal -Gürültü
lAzalma ve saçılmadan dolayı meydana gelen kayıp
Derinlik(metre)
4096
2048
1024
512
256
128
64
32
16
8
4
2
1 2 4 8 16 32 128 256 512
Sinyal – Gürültü Oranı
64
Şekil 3.Derine gittikçe sinyal kalitesinin arttığı görülmektedir (Malin,2011).
Prof. Dr. Ali Osman Öncel Page 4 6/01/2016

5. -2 -1 0 1 2 3
Magnitüd
??
Maliyet-fayda analizine göre
derinlikle sinyalin en makul düzeyde
kayıt edilebileceği derinlik.
Derinlik(metre)
Şekil 5. Derine inildikçe kayıt edilen deprem büyüklüğü küçülür ve kayıt edilen deprem sayısı artar
(Malin, 2011).
Şekil 4.Derinde ve yüzeyde yerleştirilmiş iki istasyon ile kayıt edilmiş verilerin farkı (Malin,2011).
Prof. Dr. Ali Osman Öncel Page 5 6/01/2016

6. Şekil 6. a) Sismometrenin en üstünde ki jeofon düşey, orta jeofon yatay ve en altta ki jeofon ise
orthogonal bileşeni kayıt ediyor. Jeofonlar silindir şeklinde yapılıyor ve büyük konik yapı şeklinde
yapılması dengeyi sağlamak ve sismometrenin eğiminin control edilmesinde kullanılıyor. B) HQ
(Yüksek Kalite) seviyesinde bir sismometrenin yerleştirilmesini gösteriyor. Cihazın üstü yerdeki
yamulmayı ölçen bir tiltmetreyide içeriyor.
Nükleer Denemeleri İzleme İstayonunun Kurulması. İstanbul Üniversitesi Mühendislik
Fakültesi Mühendislik Bilimleri Bölümü ve Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Çekmece Nükleer
Araştırma ve Eğitim Merkezi, Küçükmece gölünde karşılıklı olarak konumlanmış iki önemli
eğitim ve araştırma kurumudur. Nükleer Deneme İzleme İstasyonu kurulması ile iki kurum
arasında ki ilişkilerin artması ve nükleer denemelerin izlenmesi konusunda verilerin
toplanması ve bu konularda çalışmalar yapılmasını sağlayacaktır. Dünya’da yapılan
denemelerin izlenmesi konusunda yapılacak çalışmalar katkı sağlayacak ve ülkemizin
kurumları nükleer denemeler konusunda beraber kuracakları istasyon ile nükleer izlemeler
konusunda katkı sağlayacaktır.
KAYNAKLAR
1. http://www.ctbto.org/
2. http://seismology.pbworks.com/w/page/9924817/Chapter5
3. http://www.koeri.boun.edu.tr/belbasi/default.htm
Görevlilerin Özgeçmişleri
Prof.Dr. Ali Osman Öncel
Prof. Dr. Ali Osman Öncel Page 6 6/01/2016
Birim :
Jeofizik Mühendisliği
E-posta :
oncel@istanbul.edu.tr
Telefon :
(+90) 212- 4737284
Web :
https://www.xing.com/profile/AliOsman_Oencel
Görev :
Mühendislik Bilimleri Bölüm Başkanı
Mühendislik Fakültesi Erasmus Kordinatörü
Adres :
İstanbul Universitesi, Mühendislik Fakültesi,
Jeofizik Bölümü, 34825 Avcılar- Istanbul

7. Prof. Dr. Ali Osman Öncel Page 7 6/01/2016
Eğitim Bilgileri
Lisans: 1985 yılında girmiş olduğu İstanbul Üniversitesi Jeofizik Mühendisliği
bölümünden 1989 yılında mezun oldu. Deprem Araştırma Dairesinde, "Tünel
Güzergahlarının Sismik Kırılma Yöntemi ile Zemin Etüdünün Yapılması" üzerine
çalışmalarda bulunarak bitirme projesini tamamladı.
Yüksek Lisans Çalışması: 1989 yılında Yüksek Lisans eğitimine başladı ve "Kuzey
Anadolu Fay Zonu’nda ki Depremlerin İstatistiksel Analizi" başlıklı yüksek lisans
çalışmasını 1992 yılında bitirdi.
Doktora Çalışması: 1992 yılında İstanbul Üniversitesinde Doktora çalışmalarına
başladı. 1993 yılında Edinburgh Üniversitesi Jeoloji ve Jeofizik Bölümüne, önerdiği
doktora projesi kabul edildi. Doktora çalışmalarının bir kısmını misafir araştırmacı
statüsünde, Edinburgh Üniversitesinde tamamladı. Daha sonra, İstanbul
Üniversitesinde doktora çalışmalarına devam ederek tamamlamış olduğu çalışması
ile 1996 yılında "Turkiyede'ki Doğrultu Atımlı Fay Zonlarının Fraktal Analizi" başlıklı
çalışması ile doktor unvanı aldı.
Post-Doktora Çalışmaları: 1998-1999 yılları arasında Japonya Yer Bilimleri
servisinde, "Japonya'nın Fay ve Deprem Dağılımlarının İstatistiksel Mekaniği" ve
"Marmara Bölgesinde ki Küçük Depremlerin İncelenmesi ve Deprem Tehlikesi"
üzerine, 2001-2003 yılları arasında da Kanada Yer Bilimleri Servisinde, "Kanada'da
ki Büyük Depremlerin Coulomb Gerilme Modellemesi", 2003-2004 yılları arasında
Japon Yerbilimleri Servisine bağlı Aktif Fayları Araştırma Merkezinde de, "Batı
Anadolu'da Deprem Dağılımları ve GPS'den Belirlenen Kabuk Gerilmesi
Dağılımlarının İstatistiksel Mekanik Açısından İncelenmesi ve İlişkilendirilmesi"
konularında çalışmalarda bulundu. 2008-2010 yılları arasında Alberta
Üniversitesinde, "Kuzey Alberta Grosmont Petrol Sahasının Karakterizasyonu"
konusunda çalışmalarda bulundu.
Yayınları: Çalışmalarının büyük bölümü Sismoloji konusunda Dünya’nın en iyi
20’sine giren sismoloji dergilerinde yayınlandı ve ayrıca bu dergilerin bazılarında
hakem olarak da görev yapmaktadır. Uluslararası ve ulusal 20 yayın ve 30'dan fazla
vermiş olduğu bilimsel tebliğlerle yayınlanmış toplam 50 çalışması vardır.
Çalışmaları bugüne kadar yaklaşık 90’nın üzerinde atıf almıştır.

8. Prof. Dr. Ali Osman Öncel Page 8 6/01/2016