Voordracht tijdens het congres Psychiatrie in Suriname

1. Moderne suïcidepreventie
De Zero Suïcide Mindset
Jan Mokkenstorm, psychiater
Directeur kortdurende psychiatrie GGZinGeest
Directeur 113Online
mokkenstorm@gmail.com

2. Presentatie titel 2 17-10-2014

3. Suicide raakt ons diep
Presentatie titel 3 17-10-2014

4. Suïcide in Nederland : 1950 - 2000 per
100.000 van de bevolking van 15 jaar en ouder
16
14
12
10
8
6
4
2
0
1980
1983
1986
1989
1992
1995
1998
2001
2004
2007
2010
Jaar
Aantal per 100.000
Mannen
Vrouwen
Totaal
Suïcide in Nederland: 1980- 2012 per
100.000 van de bevolking alle leeftijden
Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek / A.J.F.M. Kerkhof

5. Zo verder is onaanvaardbaar
• 30% stijging van het aantal suïcides in 5 jaar
• 40% van de suïcides in zorg bij de GGZ
• Rijkdom aan GGZ heeft de schok van de
economische crisis niet sterk weten te dempen.
• Suïcide GGZ instellingen nu openbaar
• Falende zorg staat in de schijnwerpers, vragen
worden gesteld naar de maatschappelijke
opbrengst, ambitie en houding van de GGZ.

6. Klassieke kijk
• “Symptoom van / complicatie bij “onderliggend” psychiatrisch
lijden, zonder (interpersoonlijke) functie:
– Depressie, psychose  taxatie risico overnemen
• Gedrag als onderdeel van een ernstige
persoonlijkheidsstoornis of crisis, veelal met
(interpersoonlijke) functie
– Taxatie risicoeigen verantwoordelijkheid of overnemen
• Manipulatieve manoeuvre of nagebootste “stoornis”
– Contramanipulatie

7. De mindset van gisteren
• Gelatenheid: Suïcide hoort er nu eenmaal bij
• Focus: onderliggende stoornis, grenzen
• Risicotaxatie en defensief handelen
• Doel: niet (veel) meer suïcides dan nu
• Individueel schulddenken
• Psychiater verantwoordelijk
Presentatie titel 7 17-10-2014

8. Moderne suïcidepreventie in 3 + 1 delen
• De suïcidale patiënt
– Verklaringsmodellen
– Aangrijpingspunten voor preventie en behandeling
• Diagnostiek, indicatiestelling, behandeling cf de
richtlijn
• Moderne Suïcidepreventie: samen meer levens
redden
– De Zero Suicide Mindset
• Workshop: Reflectie, tips and tricks

9. Zichtbaar gedrag
Tijd
Suïcide poging Suïcide
Bron: Hawton, 2001

10. Suïcidaal gedrag in Nederland
Ten Have, M., Dorsselaer, S., Tuithof, M., & de Graaf, R. (2011). Nieuwe gegevens over
suïcidaliteit in de bevolking (New data on suicidality in the population). Resultaten van de
“Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study (NEMESIS-2). Trimbos Instituut.
1750
100.00
485.00

11. Relatie met psychiatrische
aandoeningen
• Retrospectieve autopsie studies suggereren
psychiatrische aandoening tot wel bij 90% suïcides,
met name depressie en middelengebruik
• De meeste mensen met psychiatrische aandoeningen
vertonen nooit suïcidaal gedrag
• Relatie tussen ernst psychiatrische toestand en
suïcidaliteit niet 1 op 1. Suïcide kan ook optreden bij
symptomen in remissie.

12. Neurobiologie
• Genetica: geschatte 50% van de kwetsbaarheid
• Epigenetica: childhood adversityneuronale
circuitvorming verstoordverhoogd risico
• Aanwijzingen voor structurele en functionele
afwijkingen gerelateerd aan:
– Pessimisme
– Pijndrempel/ervaring van emotionele pijn
– Hyperreactiviteit op sociale afwijzing
– Cognitieve controle over emoties
– Verstoorde besluitvormingsprocessen

13. Kwetsbaarheid
Stress
Verslagenheid
& Vernedering
Klem
Suïcidaal gedrag

14.  stoornis
Kwetsbaarheid
Stress
Verslagenheid
& Vernedering
Suïcidaal gedrag
Life events
Verlies
Klem

15.  stoornis
Kwetsbaarheid
Stress
Verslagenheid
& Vernedering
Suïcidaal gedrag
Life events
Verlies
Klem
M
o
d
e
r
a
t
o
r
e
n
Coping
Pijn tolerantie
Problem solving
Zie je wel-ismen
Piekeren
Ik ben alleen
Ik ben een last
Attitude & Normen
Toekomstdenken
Steun
Impulsiviteit
Besluitvorming
Planning
Niet meer zo bang

16. Probleemoplossende en
zelfbeschermende functie
• Suïcidaal gedrag als reactie op
• K.O.P.O.P.
– Klem zitten door
– “Onoplosbare” Problemen
– “Ondraaglijke” Pijn
• Suïcide is een mogelijkheid hieraan te ontsnappen.
Dit betekent dat suïcide voor de patiënt soms veiliger
kan aanvoelen dan blijven leven.

17. Richtlijn
• Contact, assertief vragen
• Betrekken naasten
• Opstellen structuurdiagnose
• Veiligheid organiseren, veiligheidsplan
• Continuïteit zorg
• Systematisch monitoren

18. Diagnostiek in de richtlijn
• Voorspelling individueel risico niet mogelijk
• Onderzoek als ieder ander syndroom
– CASE chronologie
– Aard, intensiteit, duur, nabijheid tot zelfmoord 1-100.
– Luxerende, onderhoudende, beschermende factoren
– Comorbiditeit
– Wilsbekwaamheid
• Formulering van de structuurdiagnose waaruit de
suïcidaliteit kan worden begrepen in het kader van
entrapment en/of gestoorde realiteitstoetsing

19. Psychosociale Interventies
• Gerichte psychosociale interventies bewezen
effectief:
– Linehan
– Problem solving therapy
– Solution focused telefonische counseling
– Online zelfhulpcursus
• Waarschijnlijk iatrogene schade door “old school”
behandeling borderline persoonlijkheidsstoornis

20. Medicamenteuze Interventies
• Bij suïcidale patiënten is rationeel: behandelen
van stemming, angst, psychose, agitatie,
slapeloosheid. Te vaak onderbehandeling!
• Clozapine en Lithium lijken extra beschermend
effect te hebben
• Treatment Emergent Suicidal Ideation bij 8% van
de patiënten die worden ingesteld op SSRI

21. Indicatiestelling
• Gebrek aan wilsbekwaamheid leidend tot onveiligheid
beveiligen, holding en psychosociale brace  toezicht,
niet alleen laten, IHT, opname
• Samenwerken aan veiligheid
• K.O.P.O.P. vormt simpele agenda gericht op:
– minder klem door
– minder ondraaglijke pijn en
– minder onoplosbare problemen
• Let hierbij vooral op wat de patïent zelf ervaart aan klem
• Ook kleine dingen als piekeren en slapeloosheid.

23. Suïcide in Nederland : 1950 - 2000 per
100.000 van de bevolking van 15 jaar en ouder
16
14
12
10
8
6
4
2
0
1980
1983
1986
1989
1992
1995
1998
2001
2004
2007
2010
Jaar
Aantal per 100.000
Mannen
Vrouwen
Totaal
Suïcide in Nederland: 1980- 2012 per
100.000 van de bevolking alle leeftijden
Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek / A.J.F.M. Kerkhof

24. De Suïcide Preventie
Pyramide

25. Pogers in Nederland:
40% zocht geen hulp in afgelopen jaar
33% zocht nooit hulp

26. HA praktijkonderzoek:
de helft van Sx en TS zocht < 1 maand
daarvoor hulp bij huisarts . Bij 7% werd
suïcidaliteit besproken(Nivel 2011)
Dep Insom Apat Rel SUI Psy Al/Dr Ag Conc Verw

28. Landelijke Agenda
• Streefcijfer: ieder jaar (slechts) 1% minder sterfte
• Gatekeepertrainingen
• Inhaalslag bij zorgopleidingen
• 113Online meer naamsbekendheid
• 113 Trainingen voor GGz medewerkers
• 113 Kwartiermakers: komende 3 jaar het land in.
Presentatie titel 28 17-10-2014

29. Filmpje

30. EN WAT DOEN WIJ?
40% van de sterfte betreft
patïenten van ons

31. Presentatie titel 31 17-10-2014

32. Presentatie titel 32 17-10-2014

34. Henry Ford Medical Group
PERFECT DEPRESSION CARE

35. Zero Suicide
Mindset
• Geen van onze patiënten zou eenzaam en
radeloos morgen sterven door zelfmoord.
• Gegeven ons doel van 0 suïcides: hoe
moeten we dan werken?
Presentatie titel 35 17-10-2014

36. Presentatie titel 36 17-10-2014

37. Presentatie titel 37 17-10-2014

40. Zero Suicide
Mindset
• Zelfmoord is te voorkómen
• Iedere zelfmoord is er één teveel
• Leren in plaats van schuld zoeken
• Systeemdenken
• Alle kleine beetjes helpen
• Ongeluk zit in een klein hoekje
Presentatie titel 40 17-10-2014

42. Eerste stapjes bij GGZinGeest
• Bij alle nieuwe patiënten vragen naar suïcidaliteit
• Bij chronische problematiek altijd vragen naar de
waarde van het leven en deze proberen te vergroten.
• Gestructureerde “tracking” van suïcidaliteit
• Altijd het netwerk betrekken
• Altijd een structuurdiagnose
• Altijd een veiligheidsplan
• Alle medewerkers trainen in contactvaardigheden
• Altijd gestructureerd evalueren van suïcides
• Euthanasie als optie beschouwen
Presentatie titel 42 17-10-2014

43. Leuk en aardig, maar:
• Zo worden we een “sitting duck” voor de IGZ
• Zelfmoord sec is geen psychiatrisch vraagstuk
• Onhaalbare doelen kun je niet serieus nemen
• Je bent maar een radertje in de organisatie
• Het kost teveel
• Misschien heeft u nog meer bedenkingen?
Presentatie titel 43 17-10-2014

44. 0 separatie beleid ’08-’13
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
Aantal uren separatie
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Aantal separaties
40
35
30
25
20
15
10
5
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

46. 0 Suïcides in de GGz
in 2030 < 800 suïcides in
Nederland
Doe je mee?
Presentatie titel 46 17-10-2014

47. Dank voor uw aandacht
Presentatie titel 47 17-10-2014

48. Suggesties
Commentaar Aleman en Denys in Nature
http://www.nature.com/polopoly_fs/1.15245!/menu/main/topColumns/topLeftCol
umn/pdf/509421a.pdf
Speciale issue Lancet Psychiatrie met overzichtsartikelen in een leuk digitaal
flipbook
http://www.lancet-journals.com/psychiatry_preview/#/28/
Suïcidepreventie in de praktijk. Kerkhof en van Luin 2010
Hoop Doet Leven De 113Online Suicide Survival Guide
JK Mokkenstorm 2013
Website 113Online: www.113Online.nl
Website Zero Suicide:
http://zerosuicide.actionallianceforsuicideprevention.org/