पर्यटनाचा विविध क्षेत्रावर परिणाम पर्यटनाचा आर्थिक घटकांवर होणारा परिणाम पर्यटनाचा सामाजिक व सांस्कृतिक घटका वरील परिणाम पर्यटनाचे पर्यावरणावरील परिणाम पर्यटनाचा शाश्वत विकास

1. पर्यटनाचे परिणाम
प्रा. डॉ. एम. एन. सुिवसे,
मा श्री अण्णासाहेब डाांगे कॉलेज हातकणांगले जज. कोल्हापूि
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले

2. प्रस्तावना
• पर्यटन हा एक जगातील प्रमुख व्र्वसार्
• पर्यटनाचा वेगाने ववकास
• शाश्वत ववकासात पर्यटनाची भूममका महत्वाची
• पर्यटनामुळे मुबलक नवीन रोजगार सांधी
• पर्यटनाचा ववववध क्षेत्रावर पररणाम
• पर्यटनाचा मानवावर चाांगला व वाईट पररणाम
• आर्थयक, सामाजजक, साांस्कृ ततक व पर्ायवरणीर् घटकावर पररणाम
• र्ा पररणामाांचा अभ्र्ास करणे आवश्र्क
• र्ातून शाश्वत ववकास साधता र्ेईल
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले

3. पर्यटनाचा आर्थयक घटकाांवर होणारा पररणाम
• पर्यटनाचा प्रमुख प्रभाव
• पर्यटनामुळे अथायजनाच्र्ा अनेक सांधी
• प्रत्र्क्ष व अप्रत्र्क्ष उत्पादनाच्र्ा सांधी
• सरकारलाही मोठा महसूल
• स्थातनक लोकाांच्र्ा राहणीमानात बदल
• काही प्रमुख आर्थयक पररणाम पुढील प्रमाणे
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले

4. अ. रोजगाराच्र्ा सांधी
• रोजगाराच्र्ा सांधी उपलब्ध करून देणारा एक उद्र्ोग
• प्रत्र्क्ष व अप्रत्र्क्ष रोजगार सांधी
• सेवा उद्र्ोगाला चालना
• कु शल व अकु शल लोकाांना रोजगार
• स्थातनक लोकाांना रोजगाराच्र्ा मोठ्र्ा सांधी
• पर्यटन व त्र्ा सांबधी सवय सेवा पुरवणार्ाय घटकाना रोजगार सांधी
• बेरोजगारीची समस्र्ा सोडवण्र्ासाठी उपर्ुक्त
• स्थतनक व देशाच्र्ा बाबतीत र्ाला महात्वचे स्थान
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले

5. ब. प्रदेशाचा आर्थयक ववकास
• काही प्रदेशाच्र्ा ववकासात पर्यटनाला अनन्र्साधारण महत्व
• पर्यटनातून ममळणाऱ्र्ा उत्पनावर प्रदेशाचा ववकास
• काही देश तर पूणयपणे पर्यटनावर आधाररत
• नवनवीन सांकल्पनातून पर्यटन ववकास
• रोजगाराच्र्ा सांधी उपलब्ध करून देणारा उद्र्ोग
• काही देशाांनी व राजर्ाांनी पर्यटनातून प्रादेमशक ववकास साध्र्
के ला आहे. उदा. मसांगापूर, मलेमशर्ा, थाईलांड, गोवा,
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले

6. क. परकीर् चलन
• परदेशी पर्यटकाकडून परकीर् चलन
• असे परकीर् चलन देशाच्र्ा दृष्टीने महत्वाचे
• देशाच्र्ा ववकासाला फार्दा
• देशाच्र्ा ववकासाचा वेग वाढतो
• आांतरराष्रीर् बाजार पेठेतून ववदेशी माल आर्ात
करण्र्ास मदत
• व्र्ापार सांतुलन राखण्र्ास मदत
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले

7. ड. राष्रीर् उत्पन्नवाढ
• पर्यटनातून ममळणारे उत्पन्न राष्राच्र्ा एकू ण उत्पन्नात
वाढ करणारे
• पर्यटन ठठकाणाची जाठहरात करून पर्यटकाांना आकवषयत
करण्र्ाचे प्रर्त्न
• ववववध सेवा सुववधा पुरवून उत्पादनात वाढ करण्र्ाचा
प्रर्त्न
• ममळणारे उत्पन्न देशाच्र्ा राष्रीर् उत्पन्नात भर टाकते
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले

8. इ. लघू व मध्र्म उद्र्ोगाांना चालना
• पर्यटनामुळे अनेक लघु व मध्र्म उद्र्ोगाांना चालना
• पर्यटन पूरक वस्तू व सेवा तनममयती व व्र्ापारातून
अथयप्राप्ती
• अनेक सहल आर्ोजन करणाऱ्र्ा कां पन्र्ाही उदर्ास
• अनेकाांना रोजगाराच्र्ा सांधी
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले

9. इ. स्थातनक बाजार पेठाांचा ववकास
• पर्यटक भेट देत असणाऱ्र्ा ठठकाणी स्थातनक बाजार
पेठाांचा ववकास
• र्ा बाजारपेठाांना आर्थयक महत्व
• पर्यटकाांकडून भ्रमांती दरम्र्ान अनेक वस्तू व सेवा खरेदी
• पर्यटकाांना र्ा गोष्टीचे आकषयण व स्थातनकाांना र्ाचा
फार्दा
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले

10. प. महसूल तनममयती
• सरकारला अनेक मागाांनी कर प्राप्ती
• त्र्ामुळे सरकारच्र्ा उत्पन्नात वाढ
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले

11. फ. राष्रीर् साधन सांपत्तीचा उपर्ोग
• पर्यटनाच्र्ा तनममत्ताने राष्रीर् साधन सांपत्तीचा
उपर्ोग
• नैसर्गयक, ऐततहामसक, सामाजजक, धाममयक व
इतर प्रकारच्र्ा राष्रीर् साधन सांपत्तीचा उपर्ोग
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले

12. ग. पर्यटन व गुांतवणूक
• पर्यटनामध्र्े मोठी गुांतवणूक
• हॉटेल्स, शॉवपांग मोल्स, वाहतूक सुववधा,
तनवास सुववधा र्ात मोठी गुांतवणूक
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले

13. पर्यटनाचा सामाजजक व साांस्कृ ततक
घटका वरील पररणाम
• जसे आर्थयक पररणाम होतात तसे सामाजजक व
साांस्कृ ततक घटकावर ठह पररणाम
• आचार ववचार रूढी परांपरा सांकृ ती र्ाांची देवाण घेवाण
• नवनवीन कला सवर्ी, पद्धती र्ाांच्र्ाची सांबध
• समाजाकडे पाहण्र्ाचा दृष्टीकोनात बदल
• अनेक ठठकाणच्र्ा सांकृ तीची ममळते जुळते होण्र्ाचा
प्रर्त्न
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले

14. १ सामाजजक रूढी, परांपरा आचार
ववचार चालीरीती
• पर्यटनामुळे माणूस जर्ा प्रदेशत जातो तेथील सामाजजक
रूढी, परांपरा आचार ववचार चालीरीती र्ाांची देवाण
घेवाण
• सामाजजक घटकाांची तुलना
• पर्यटकाचा भेट ठदलेल्र्ा ठठकाण च्र्ा लोकाांची सांबांध
• परस्पराच्र्ा सांपकायतून त्र्ाांच्र्ा सामाजजक जीवनावर
पररणाम
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले

15. २. राष्रीर् एकात्मता वाढीस मदत
• पर्यटनामुळे परस्पराची पररचर् होऊन स्नेहभाव वाढून
राष्रीर् एकात्मता वाढीस
• आचार ववचाराांची देवाण घेवाण
• स्नेह, बांधुता वाढीस मदत
• सामाजजक एक्र्ात भर
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले

16. ३. पर्यटन आणण राहणीमान
• लोकाांच्र्ा जीवन पद्धती मध्र्े पररवतयन
• स्थातनक लोकाांवर पर्यटकाांचा पररणाम
• परस्परचा राहणीमानावर पररणाम
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले

17. ४. पर्यटन आणण आांतरराष्रीर्
सामांजस्र्
• राष्र राष्रा मधील मतभेद कमी होण्र्ास मदत
• सामाजजक एक्र् तनमायण होऊन र्ुद्ध व सांघषय कमी होतात
• पर्ायवरण सांधारण व व्र्ापार वृर्धांगत
• आपत्कालीन जस्थतीत एकमेकास मदत
• लोकाांची मने ववस्तृत
• ववचार ववतनमार्ातून आदर वाढीस
• मतभेद सांपून सामांजस्र् वाढीस
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले

18. ५. पर्यटन व शेतकरी
• ग्रामीण भागातील शेतकर्ाांनाही फार्दा
• काही ग्रामीण भागाचा कार्ापालट
• कृ षी पर्यटनामुळे शेतीची नवी ओळख
• शहरातील लोकाांना शेतीचा आनांद घेता र्ेतो
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले

19. ६. पर्यटन व वस्ती
• पर्यटनामुळे मानवी वस्तीत वाढ
• ब्रिटीश काळात अनेक पर्यटन स्थळात वाढ
• पर्यटकाांना आकवषयत करण्र्ासाठी नवनवीन प्रर्ोग
• हांगामी व कार्मस्वरूपी वस्तीत वाढ
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले

20. ७.पर्यटन व खाद्र् सांकृ ती
• खाद्र् पदाथय पर्यटनाचा अववभाजर् भाग
• खाद्र् सांस्कृ तीचा पर्यटनावर प्रभाव
• नैसर्गयक घटकाांचा खाद्र् सांस्कृ ती वर पररणाम
• प्रत्र्ेक घटकाचा स्वाद वेगळा असल्र्ाने पर्यटका कडून चाांगला
प्रततसाद
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले

21. ८. पर्यटन व तनतीमत्ता
• काही प्रमाणात गुन्हेगारी
• जीवनावशक्र् वस्तूचा कृ ब्रत्रम तुटवडा
• परप्राांतीर् व परदेशी पर्यटकाांची लूटमार
• फसवणूक, जुगार, वेशा व्र्वसार्, सांघटीत गुन्हेगारी
• वस्तूची ककां मत जास्त लावणे
• पर्यटकाकडून स्वैराचार, मद्र्पान, जुगार. मशवीगाळ, मारामाऱ्र्ा,
गुांडर्गरी, स्त्रीर्ा बाबतीत आसक्ती असे प्रकार
• स्थातनक लोकाांची सुरक्षक्षतता धोक्र्ात
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले

22. ९. पर्यटन व कलाववष्कार
• पर्यटन व कलाववष्कार र्ाांचा जवळचा समांध
• पर्यटकाांना आकवषयत करण्र्ासाठी ववववध मोहस्त्वाचे आर्ोजन
• प्रदशयने
• सण, उस्तव, र्ात्रा,
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले

23. १०. पर्यटन व धमय
• धाममयक पर्यटन हा एक पर्यटनाचा महत्वाचा प्रकार
• जगात बहुताांश भागात धाममयक पर्यटन
• धमायनुसार पर्यटन स्थळात बदल
• धाममयक कारणामुळे पर्यटनास चालना
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले

24. पर्यटनाचे पर्ायवरणावरील पररणाम
• मानवाकडून नैसर्गयक घटकावर अततक्रमण
• त्र्ातून पर्ायवरणीर् समस्र्ा
• प्रदूषण, वनस्पतीचा ऱ्हास, मसमेंट च्र्ा जांगलात वाढ, वन्र् पशु पक्षाची मशकार इ
• ववकासाच्र्ा नावाखाली नैसर्गयक घटकात अमुलाग्र बदल
• पर्यटन स्थळावर मद्र् प्राशन, गोंधळ, अश्लील वतयन
• प्लाजस्टक कचरा व काचेच्र्ा बाटल्र्ा र्ाांचा ढीग
• जैव ववववधतेवर पररणाम
• जांगलतोड व जांगलाना आगी
• वन्र् पशु पक्षाची गैर वतयन
• वन्र् प्राण्र्ाच्र्ा मुक्त सांचारात व वाढीत अडथळा
• ध्वनी, जल व वार्ू प्रदूषण
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले

25. पर्यटनाचा शाश्वत ववकास
• पर्ायवरणाचे सांतुलन राखून पर्यटन ववकास
• जैव ववववधता व मानव र्ाांचा सहसांबध
• दीघयकालीन भववष्र्ाचा ववचार आवश्र्क्र्
• लघु स्तरापासुन उच्च स्थरा पर्ांत
तनर्ोजनाची गरज
• सवय घटकाांना ववचारात घेऊन तनर्ोजन
अवशाक्र्
• पर्ायवरण ववषर्क मागयदशयक तत्वाचा
काटेकोर अांमल
• वनस्पतीचे व वन्र् प्राण्र्ाची हानीवर तनबांध
• साांडपाण्र्ावर व कचर्ायवर प्रकक्रर्ा
• ऐततहामसक वारश्र्ाचे जतन
• धाममयक सलोखा
• पर्ायवरणाची दक्षता व समतोल
• भववष्र्ातील धोके ववचारात घेऊन
उपार्र्ोजना
• पर्यटनाचे भववतव्र् व ववकास मानवाच्र्ा
हाती असल्र्ाने शाश्वत ववकासाच्र्ा
सांकल्पनेचा स्वीकार आवश्र्क
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले

26. साराांश
• पर्यटनाचा अनेक घटकावर पररणाम
• आर्थयक सामाजजक, व साांकृ ततक घटकावर चाांगले व काही अांशी वाईट
पररणाम
• काही काळजी व तनर्ोजन असल्र्ास वाईट पररणाम कमी करता र्ेतात
• पर्ायवरणाचा ववचार करून शाश्वत पर्यटनाची गरज
• पर्यटन हे पर्ायवरण पूरक होण्र्ाची गरज
• मानवाच्र्ा व पर्ायवरणाच्र्ा दृष्टीने पर्यटन महत्वपूणय बनणे आवश्र्क
• पर्यटनातील प्रगती मानवाची बऱ्र्ाच क्षेत्रातील प्रगती करणारी
©प्रा.डॉ.सुरवसे, डाांगे कॉलेज हातकणांगले