1. ΕΞΟΔΟΣ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ
1826

2. "Έρχοµαι από το Μεσολόγγι. Τον αγαπάω τον τόπο µου µε υποµονή και περηφάνια, όπως λέει ο
Ρίτσος. Ειλικρινά, λοιπόν, αρχίζω αυτόν τον λόγο µε πολλή συστολή. Γνωρίζω πως όποιος
καταπιάνεται µε ένα γεγονός τέτοιας σπουδαιότητας - όπως αυτό της Εξόδου των Ελεύθερων
Πολιορκηµένων - δεν µπορεί παρά να αναγνωρίζει τις ελλείψεις του και να αισθάνεται την
µηδαµινότητα του.
Θα προσπαθήσω να προσεγγίσω µε το δικό µου λόγο, τον δικό τους, να συναισθανθώ το ιερό
χρέος που έχω - όπως λέει ο Καζαντζάκης - "εκτελώντας τη θητεία µου στη ράτσα, να νιώσω
µέσα µου όλους τους προγόνους..."
- Δώδεκα χιλιάδες άνθρωποι έγιναν σκιές, προκειµένου να σταθεί όρθιο το πνεύµα µπροστά στην
ωµή δύναµη της βίας. Ένα οµόθυµο πλήθος παίρνει ήρεµα την απόφαση, έπειτα από
περίσκεψη (κι αυτό είναι το σπουδαίο!) για το εδώθε µε τους αδελφούς, εκείθε µε το χάρο και
µας δίνει το µήνυµα ότι όλοι µαζί µπορούµε να κάνουµε θαύµατα.
- Ειδικά σήµερα, λοιπόν, σε καιρούς χαλεπούς, όπου ο καθένας αποποιείται τις ευθύνες του, αυτοί
οι άνθρωποι µας δείχνουν το δρόµο του συνόλου, ενός συνόλου που ξέρει τι πρέπει να κάνει…
Κι εδώ είναι το συναίσθηµα της τιµής ως κίνητρο των ανθρωπίνων πράξεων και της ανθρώπινης
συµπεριφοράς. Η τιµή, η υπόληψη, το φιλότιµο, η αξιοπρέπεια που έρχονται να υπαγορεύουν
στον άνθρωπο το πρακτέον

4. «Κατηντήσαμεν εις τοιαύτην ανάγκην ώστε να τρεφόμεθα από
τα πλέον ακάθαρτα ζώα.Υποφέρομεν φρικτά από πείνα και
δίψαν.Προσεβλήθημεν από διαφόρους ασθενείας.1740 από
τους αδελφούς μας έχουν ήδη αποθάνει.περισσότεραι από
100.000 βόμβαι ριφθείσαι από τον εχθρόν κατέστρεψαν
τους προμαχώνας και τα οικήματά μας.Το ψύχος μας
βασανίζει ένεκα της παντελούς ελλείψεως ξύλων... Με όλας
τας στερήσεις ταύτας είναι αξιοθαύμαστον θέαμα να βλέπει
κανείς το θάρρος και το υψηλόν φρόνημα της φρουράς μας.
Εις ολίγας ημέρας όλοι αυτοί οι γενναίοι θα είναι σκιαί
μόνον αγγέλων μάρτυρες ενώπιον του θρόνου του Θεού
(μάρτυρες) της αδιαφορίας του Χριστιανικού κόσμου δι’
υπόθεσιν που ήτο δική του.»

5. «Η μεγαλοσύνη στα έθνη
δε μετριέται με το στρέμμα
με της καρδιάς το πύρωμα μετριέται
και με το αίμα.»

6. Οι πρωταγωνιστές της Εξόδου - κι ήταν όλοι πρωταγωνιστές – µε τον αγώνα που τους
υπέβαλε η αξιοπρέπειά τους, έδειξαν το βαθµό της ελευθερίας τους και ταυτόχρονα
έστειλαν και στέλνουν το µήνυµα στον άνθρωπο, έξω από χρόνο και τόπο, ότι µια µόνο
δυνατότητα έχει ο ήρωας… Να γίνει παρανάλωµα της φλόγας του. Ποια δικαίωση
µπορεί να υπάρχει σ’ αυτό; Η αξιοπρέπεια!
- Εκείνοι που έγιναν σύµβολα, µας προτρέπουν να καταστήσουµε σαφές προς όλους ότι
δεν αξίζουµε τέτοια αντιµετώπιση. Όχι γιατί είµαστε οι απόγονοί τους, αλλά γιατί
είµαστε ικανοί να σταθούµε στα πόδια µας, παλεύοντας συλλογικά απέναντι στις
δύσκολες συγκυρίες.
Μας προτρέπουν να κάνουµε µια Έξοδο. Μια Έξοδο από τον κλοιό της ολιγωρίας, του
ψεύδους, του ίδιου του εαυτού µας. Να αντισταθούµε στην εθνική µας φθορά. Κι επειδή
οι ψυχές µας έχουν µείνει ανοχύρωτες, να φτιάξουµε τη δική µας τάφρο, τις δικές µας
ηθικές αντιστάσεις.
Οι Ελεύθεροι Πολιορκηµένοι στέλνουν το µήνυµά τους στην επίσηµη πολιτεία για παροχή
ολοκληρωµένης παιδείας στους πολίτες. Μια παιδεία εθνικής ιστορίας έχουν ανάγκη τα
παιδιά µας σήµερα. Και λέω τα παιδιά µας, γιατί απ’ αυτά περιµένω τη µεγάλη αλλαγή.
Όλοι οι µαθητές της χώρας να αναβαπτισθούν στην ιερά κολυµβήθρα του γένους.
Ιστορία πρέπει να µάθουν τα παιδιά µας, περικυκλώνοντας νοερά τον ιερό τόπο και
δίνοντας τον ύψιστο όρκο «θα γίνουµε καλύτεροι»!
Δε µε διακατέχει κανενός είδους σωβινισµός ή προγονοπληξία. Χρειαζόµαστε, όµως,
στηρίγµατα και ρίζες, για να πάµε µπροστά ως έθνος.
Αισιοδοξώ ότι αυτά τα παιδιά µπορούν πάνω στην τάφρο των προγόνων να δώσουν ξανά
τον όρκο, όρκο της νιότης, της ζωής, της λευτεριάς, όρκο του ονείρου και της πράξης".

8. Ο μεγάλος συγγραφέας Βίκτωρ ουγκώ έγραψε:
«Απ’ τη γή, απ’τα κύματα, απ’το βαθύ κόλπο των φλογών ξέφευγαν
νέφη Ψυχών που έπεφταν στην άβυσσο ή πετούσαν στον ουρανό.»
Όταν αναγγέλθηκε η είδηση της Εξόδου, στο Παρίσι Γάλλοι φοιτητές
οργάνωσαν μεγάλη διαδήλωση και γυρνώντας στους δρόμους
κατηγορούσαν Γάλλους αξιωματικούς που υπηρετούσαν υπό τον
Ιμβραήμ.Τελικά κατέληξαν στα Ανάκτορα όπου ο βασιλιάς Κάρολος
βγήκε στον εξώστη και αναφώνησε: «Ζήτωσαν οι έλληνες, θα τους
ακολουθήσουμε στην Κωνσταντινούπολη.»
Σχετικά με αυτούς τους φοιτητές υπάρχει μια μαρτυρία στο γαλλικό
βιβλίο «Το δόντι του λύκου» με συγγραφέα τον Geo Galani, που θα
σας διαβάσω από αυτό δυο-τρεις αράδες:
«Ήταν δειλινό την ώρα που ακούστηκαν οι πρώτες φωνές κι ο μικρός
δρομάκος του Καρτιέ Λατέν, τόσο ήσυχος συνήθως, πήρε άξαφνα
ζωή. Φοιτητές αναμαλλιασμένοι και με δυνατές φωνές κρατούσαν
άσπρα πανιά με γράμματα διαφόρων χρωμάτων που έγραφαν:
«Ζήτω η Ελλάδα», «Λυπηθείτε το Μεσολόγγι», «Κάτω οι Τούρκοι», «ο
Μέτερνιχ στην κρεμάλα».

10. Τέτοια λεβεντιά που αψηφάει το θάνατο μόνο σε λίγες σελίδες της Παγκόσμιας ιστορίας
μπορούμε να βρούμε. Και είναι χαρακτηριστικές οι προτάσεις που τους γινότανε από
πολλές πλευρές. Μια περίπτωση που αναφέρεται στο ίδιο βιβλίο του Κωστάκη
Πετρόπουλου είναι η πρόταση στους πολιορκημένους να παραδοθούν, να εξασφαλίσουν
τη ζωή τους και να πάρουν ένα εκατομμύριο γρόσια... αν καταθέσουν τα όπλα. Τότε ο
Νότης Μπότσαρης τους απάντησε: «Πέστε στον βεζίρη σας τ’άρματά μας μπορεί να μας
τα χαρίσει όταν μας τα πάρει κι όσο τάχουμε στο ζωνάρι τα ορίζουμε εμείς.» Όμως
επόμενο ήταν να μην αντέξουν την πολύμηνη πείνα και δίψα και επιχειρήθηκε η Έξοδος.
Σκηνές υπέρτατου Μεγαλείου εκτυλίχτηκαν που αν τις διαβάσει κανένας στα βιβλία που
γράφτηκαν πρέπει να χει γερά νεύρα... Ο γέρο-Καψάλης μάζεψε τα γυναικόπαιδα κι όταν
οι Τούρκοι πλησίαζαν έβαλε φωτιά στην πυριτιδαποθήκη, όπως κι ο Δεσπότης Ιωσήφ με
τους πολεμιστές και τα γυναικόπαιδα βάζοντας φωτιά στο τελευταίο βαρέλι με τα
πολεμοφόδια. Και τότε οι Τούρκοι έδειξαν τον πιο βάρβαρο εαυτό τους. Έκοψαν τα αυτιά
των σκοτωμένων και τα έστειλαν στο Σουλτάνο τους, σαν τρόπαια της νίκης. Αυτή η
βαρβαρότητα αναγγέλθηκε από τον πρόξενο της Αυστρίας στην Πάτρα Σεβασμιότατο
Αβά ντον Μικιαρέλλι προς τον προϊστάμενο του Σεβαλιέ Μωρέττη... Και συγκλόνισε την
Ευρώπη.
Ο αντίκτυπος από αυτήν την εποποιία της Εξόδου ξύπνησε συνειδήσεις λίγων
αξιωματούχων αλλά αναρίθμητων απλών ανθρώπων της καθημερινής ανάγκης, που
εκφράσανε με πολλούς τρόπους το θαυμασμό τους για τους αγωνιστές του
Μεσολογγίου, αλλά και την οργή τους εναντίον των βαρβάρων πολιορκητών ενός μικρού
λαού που δεν ζητούσε παρά την Ελευθερία του – ένα από τα μεγαλύτερα αγαθά της
ζωής.

12. 


Για τη συμμετοχή γάλλων αξιωματικών μαζί με τους επιτιθέμενους τούρκους διαβάζουμε
ανάμεσα στα πολλά ένα επεισόδιο στο σημαντικότατο κα πλήρως τεκμηριωμένο βιβλίο
του πατέρα μου, Κωστάκη Πετρόπουλου, «Σκηνές Εθνικού Μεγαλείου από τις πολιορκίες
και την έξοδο του Μεσολογγίου». Γράφει:
«Μετά από μια αποτυχημένη επίθεση τα Χριστούγεννα του 1825, οι αραπάδες κάτω από
τις διαταγές των Γάλλων αξιωματικών τους, άρχισαν γυμνάσια τακτικής στον
Μεσολογγίτικο κάμπο. Οι δικοί μας από τις ντάπιες παρακολουθώντας τα γυμνάσια
βρίζανε τους ξένους αξιωματικούς που πολιτισμένοι και χριστιανοί προπαντός αυτοί,
εκπαίδευαν τέτοια μεγάλη μέρα της θρησκείας μας, τους άπιστους του Ισλάμ για να
υποδηλώσουν ομόθρησκούς τους. Κι ένας πολεμιστής νομίζοντας πως χάσανε τον
προσανατολισμό τους, τους φώναζε ανυπόμονα: «Καταπού τραβάτε μωρέ. Εδώ είναι το
Μεσολόγγι».
Τέτοια λεβεντιά που αψηφάει το θάνατο μόνο σε λίγες σελίδες της Παγκόσμιας ιστορίας
μπορούμε να βρούμε. Και είναι χαρακτηριστικές οι προτάσεις που τους γινότανε από
πολλές πλευρές. Μια περίπτωση που αναφέρεται στο ίδιο βιβλίο του Κωστάκη
Πετρόπουλου είναι η πρόταση στους πολιορκημένους να παραδοθούν, να εξασφαλίσουν
τη ζωή τους και να πάρουν ένα εκατομμύριο γρόσια... αν καταθέσουν τα όπλα. Τότε ο
Νότης Μπότσαρης τους απάντησε: «Πέστε στον βεζίρη σας τ’άρματά μας μπορεί να μας
τα χαρίσει όταν μας τα πάρει κι όσο τάχουμε στο ζωνάρι τα ορίζουμε εμείς.» Όμως
επόμενο ήταν να μην αντέξουν την πολύμηνη πείνα και δίψα και επιχειρήθηκε η Έξοδος.

14. ‘Ολοι οι ποιητές και πεζογράφοι ασχοληθήκανε με την Έξοδο που
στάθηκε στ’αλήθεια, ένα μάθημα ηρωϊσμού όταν είναι για την
υπεράσπιση της Ελευθερίας.
 Σαν συμπέρασμα όλης αυτής της μεσολογγίτικης μαγαλοσύνης,
μπορούμε να πούμε πως ο θάνατος των εξοδιτών έδωσε ζωή στο
Έθνος. Οι έλληνες συνειδητοποίησαν πως η Ελευθερία δεν χαρίζεται,
αλλά κερδίζεται με αγώνες. Την μεγάλη προσφορά των εξοδιτών με
απλά λόγια μας την δίνει ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης: «Το Μεσολόγγι
εχάθη ενδόξως αλλά θα μείνει αιώνες αιώνων η ανδρεία».
 Ο Υψηλάντης σε μια διακήρυξή του καταλήγει: «Το στήθος κάθε
έλληνος ας γίνει δεύτερον Μεσολόγγι». Ο καθηγητής της Ιστορίας
ακαδημαϊκός, Σωκράτης Κουγέας, με λίγα λόγια προσδιορίζει με
ακρίβεια τον αντίκτυπο από τον ηρωϊσμο των εξοδιτών: «Ο χαλασμός
του Μεσολογγίου γίνεται ο οικοδόμος της Ελλάδας. Εις το φρόνημα και
το παράδειγμα της πόλεως ταύτης, χρεωστεί η Ελλάς την σωτηρίαν
της».