1. Sağlık Çalışanlarının Sağlığı
Yrd. Doç. Dr. Alpaslan TÜRKKAN
Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi
Halk Sağlığı AD.
aturkkan@uludag.edu.tr

2. SAĞLIK ÇALIŞANI KİMDİR?
• Sağlık kuruluşlarında çalışan ve
infeksiyöz materyalle karşılaşma
riski olan kişi...
• Doktor
• Hemşire
• Teknisyenler
• Fizyoterapistler
• Laboratuar personeli
• Diyetisyenler
• Temizlik görevlileri
2

3. ÇALIŞAN SAĞLIĞI NEDİR?
Çalışanların;
• Fiziki, ruhsal ve sosyal durumlarının en üst düzeye
taşınması,
• Sağlıklarına gelebilecek zararların en aza indirilmesi
için,
• Korunma yöntemlerinin uygulanması,
• Kişinin işine ve işin kişiye uygunluğudur.
World Health Organization
3

4. Sağlık personelinde sağlık sorunları
• İnfeksiyonlar
• Kesici-delici alet yaralanmaları
• Radyasyon
• Toksik kimyasal maddeler
• Biyolojik ajanlar
• Lateks allerjisi
• Isı, gürültü, hava kalitesi
• Ergonomik sorunlar
• Stres
• Şiddet ve kötü muamele

5. Enfeksiyon
• Ajan barındıran odak
• Duyarlı konak
• Bulaş yolu

6. ENFEKSİYON HASTALIKLARI
• Hava yolu ile bulaşanlar
Tbc, suçiçeği, kızamık, kızamıkçık, meningokok,
boğmaca vb.
• Kan ve/veya vücut sıvısı ile bulaşanlar
HBV, HCV, HDV, HIV
• Oral-Fekal yolla bulaşanlar
Hepatit A, Salmonella
6

7. Kanla Bulaşan Hastalıklar
7
• Hastada kullanılan iğnenin batması
• Kanla kontamine kesici aletle yaralanma
• Enfekte kan ya da vücut sıvılarının mukozaya sıçraması
• Kan ile bulaşmış cihazlar , uygun sterilizasyon
uygulanmadığında, invaziv işlemlerde kullanıldığında ve
cildin delindiği kazalarda

8. Kesici-delici alet yaralanmaları
• İstanbul Tıp Fak. Genel Cerrahi Kl. 5 ay izlem
• Yaralanma % 46
• En sık hekimler % 66.7
• Hekimlerde sutür atarken % 75.4
• Hemşirelerde ampul kırarken % 65
• Yardımcı sağlık personeli çöp toplarken % 50

9. Tüm vücut sıvıları enfektedir!
• Gözle görülür kan varsa:
• Feçes
• İdrar
• Ter
• Tükürük
• Balgam
• Burun sekresyonu
• Kusmuk
• Kan
• Genital sekresyon
• Pleura
• Perikard
• Periton
• Serebrospinal
• Sinovial
• Amnion

10. Tehdit düzeyi ?
• Veri yok/yetersiz
• ABD’de her yıl 600.000 iğne batması
veya kesici alet yaralanması ...
• Ülkemizde yapılan iki çalışmada
tüberküloz insidansı:
Toplumda=100.000’de 34
Sağlık çalışanlarında =100.000’de 96

11. HBV
• Türkiye’de HBV taşıyıcılığı % 4-14
• Her 10 hastadan biri
• ABD’de 300.000/yıl
• 12.000’i sağlık çalışanı
• Her yıl 250 sağlık personeli ölüyor
• HBV enfeksiyonu diğer mesleklere göre 3-6 kat
fazla

12. HCV
• Antikor pozitifliği % 0.3-1.8
• Hemodiyaliz hastaları % 18-55
• Kr. Karaciğer Hastaları % 23-76

13. • Kan ve kanlı vücut sıvılarıyla bulaşan etkenlerden korunma:
eldiven, önlük, maske ve siperlik kullanımı
• Damlacık aracılığıyla solunum yolu ile bulaştan korunma:
maske, önlük, siperlik;
• damlacık çekirdeği aracılığıyla bulaşanlarda
(tüberküloz, kızamık, suçiçeği, SARS) özel maskeler yanı sıra
hastanın negatif basınçlı odada tutulması gereklidir.

14. 14
Eldiven kullanımı
ile bulaş riski
25 kat azalmaktadır,
çift eldiven
% 85 koruyucudur.

15. Sağlık çalışanlarının sağlığını tehdit eden
kimyasal ajanlar nelerdir?
• Anestezik maddeler,
• Sitotoksik maddeler ve
• Sterilizasyonda kullanılan maddeler

16. Anestezik maddeler
Nitröz oksit, halotan, izofloran :
• spontan düşükleri ve
• Konjenital malformasyonlar
• Prematüre doğum
• Kanser,
• Karaciğer
• Böbrek hastalıkları
• Mental fonksiyonlarda gerileme,
• Baş ağrısı,
• Yorgunluk ve
• İrritabilite

17. Sitotoksik maddeler
• Sağlık çalışanları antineoplastik ilaçların;
• hazırlanması,
• taşınması,
• uygulanması,
• depolanması
• atıkların yok edilmesi sırasında
• inhalasyon,
• Sindirim
• ya da doğrudan cilde temas yoluyla;

18. Sitotoksik maddeler
• İlaç içeren ampulü kırma,
• İlacı sulandırma,
• Flakondan enjektöre çekme,
• Enjektörden havayı çıkarma,
• İlacı serum içine verme,
• Serum torbasının setle bağlantısını sağlama,
• Serum torbasını ya da seti çıkarma,
• Kaza ile dökülmeler gibi durumlarda ilaca maruz kalır.

19. Sitotoksik maddeler
antineoplastik enjeksiyonları
«hazırlayan ve uygulayan bireylerin
idrarında mutajenik aktivitenin arttığı ve
lenfositlerde kromozomal kırıklar meydana
geldiği gösterilmiştir.»

20. Sterilizasyonda kullanılan maddeler
Etilen oksit:
• Yanıcı ve
• Patlayıcı gaz (konsantrayonu %3’e ulaştığında)
• Mutajenik ve karsinojenik
Gluteraldehit:
• boğaz ve akciğer irritasyonu,
• astım, astım benzeri semptomlar,
• nefes darlığı,
• Burun kanaması,
• konjunktivit,
• dermatit,
• Başağrısı ve bulantı

21. Fiziksel ajanlar ?
• Radyasyon,
• Elektrik,
• Gürültü,
• Kanserojen ajanlar,
• Havalandırma
• Aydınlatma

22. LATEKS ALERJİSİ
• Temas
• İnhalasyon
3 tip reaksiyon gelişir
• İrritan Kontakt Dermatit
• Tip IV Aşırı Duyarlılık (Allerjik Kontakt Dermatit)
• Tip I Aşırı Duyarlılık
22

23. Önlemler
• Lateks olmayan eldiven bulundurmak
• Pudrasız eldiven bulundurmak
• Lateks eldiven kullanırken yağlı krem
kullanmamak
• Eldiveni çıkardıktan sonra kokusuz renksiz sabun
ile yıkamak
23

24. 24
ERGONOMİK RİSKLER
• Uzun saatler ayakta kalmak
• Kötü postürle yapılan işler
• Yinelenen hareketler
• Aşırı beden hareketi
• Ağır yük kaldırma
• Fazla kuvvet gerektiren işler

25. 25
Ekip Çalışması…

26. Aydınlatma
• Işığın ve elektromanyetik alanların pineal bez fonksiyonunu
etkiler
– Meme kanseri,
– Üreme sorunları ve
– Depresyon
• Gece ışığa maruz kalma veya elektromanyetik alanlar pineal
bezin melatonin üretimini azaltmaktadır.
gece nöbet tutanlar
yoğun bakım ünitelerinde çalışanlar

27. Gürültü
• 0-140 dB arası sesler algılanır. 140 dB kulakta ağrı, kulak
zarında yırtılma gibi etkiler yapar.
• Tepkiler kişisel ve toplumsal olarak değişiklik göstermekle
birlikte, ses düzeyi 65 dB ve üzerinde olduğunda insanların
büyük bir çoğunluğunun gürültüden rahatsız olduğu
saptanmıştır.
• işitme sistemine zarar veren gürültü düzeyi 85 dB düzeyidir.

28. Gürültü
«Cabrera ve Lee (2000) hastanelerdeki gürültü
düzeylerinin azaltılmasına yönelik yaptıkları çalışma
kapsamında, ölçüm yaptıkları hastanelerde genellikle
55 dB’in üzerinde gürültü seviyeleri belirlemişlerdir.
Araştırmacılar bu değerin EPA’nın (Environmental
Protection Agency) hastaneler için belirlediği ve gün
boyunca 45 dB, gece 35 dB olan sınır değerden oldukça
yüksek olduğunu bildirmişlerdir.»

29. Radyasyon
• Radyasyonun hücre ile etkileşmesi
kromozom hasarına neden olur, bu
da bir takım biyolojik etkilerin oluşmasına
yol açar. Radyasyonun sağlık etkileri dozun
büyüklüğüne ve vücudun ışınlanan bölgelerinin
özelliklerine göre değişik zamanlarda
ve farklı tiplerde ortaya çıkabilir.
• Bedensel ve kalıtımsal etkiler ise erken ve
gecikmiş etkiler olarak iki grupta incelenebilir.

34. Şiddet
• Sağlık kurumunda çalışmak diğer iş
yerlerine göre şiddete uğrama
yönünden 16 kat daha riskli…
• Araştırmalar hastalar kadar hasta
yakınlarının da sağlık çalışanlarına
şiddet uyguladığını göstermektedir.
• Türkiye’de çalışanların %50
Annagür B. Sağlık Çalışanlarına Yönelik Şiddet:
Risk Faktörleri, Etkileri, Değerlendirilmesi ve Önlenmesi PSİKİYATRİDE GÜNCEL YAKLAŞIMLAR 2010;2(2):161-173

35. Sağlık çalışanı olmasaydık
• İşçi sağlığı, iş güvenliği kurulu
• İşyeri hekimi
• Mesleki sağlık birimi
–İşe giriş muayenesi
–Risk değerlendirme
–Periyodik muayene
–İşe özgü koruyucular/önlemler

36. Alpaslan Türkkan
aturkkan@uludag.edu.tr
Dikkatiniz için teşekkürler…