2. AFET
• Yaygın bir biçimde ortaya çıkan,
• ağır hasar, yaralanma , can ve mal kaybına neden olan,
• toplumun kendi olanaklarıyla baş edemeyeceği
büyüklükte bir yıkıma neden olan,
• ulusal veya uluslar arası yardımı gerektiren olay ya da
durum.
3. AFETLERİN SINIFLANDIRILMASI
1. DOĞAL AFETLER
• Sel
• Deprem
• Hortum
• Volkanik patlama
• Tsunami
• Yangın
• Toprak kayması
• Çığ
• 2. KARMAŞIK İNSANİ
ACİLLER (Olağan dışı durumların ardından
gıda, sağlık ve diğer sosyal hizmetlerin yavaş
kasıtlı ve planlı olmasa da kontrolden çıkması ve
etnik sonuçlar (ayrımcılık, soykırım), yoksulluk,
işsizlik, anarşi ve benzeri durumların oluşması)
3. İNSAN ELİYLE OLAN
AFETLER
• Kompleks aciller
– Toplu göçler
– Savaşlar
• Teknolojik afetler
– Kimyasal afetler
– Nükleer afetler
• Yerleşim birimlerine yakın
afetler
– Trafik kazaları
– Uçak kazaları
– Deniz kazaları
4. Afetler neden halk sağlığı alanına girer?
• Halk sağlığı yaklaşımında en önemli sağlık sorunu
– En sık görülen
– En çok sakat bırakan
– En çok öldüren sorunlar
5. • Doğal afetler son 20 yılda 1.5 milyon kişinin
hayatını kaybetmesine neden olmuştur.
• Doğal afetlerden etkilenen insanların %98’i
gelişmekte olan ülkelerde yaşamaktadır.
10. BÜYÜK KİMYASAL KAZALAR
Tarih Yer Olay Kayıplar
1952 Londra Hava kirliliği 4000 ölüm
1979 Kanada Klorin taşıyan tren
raydan çıktı
216 bin kişi etkilendi ve
tıbbi kontrolden geçti
1984 Hindistan/
Bhopal
Pestisid sanayiinden,
metil izosiyanat
sızması
3000 ani, 3000 sonradan
ölüm, 200 bin yaralı ve 6
bin sakat
1984 Meksico
City
Likit petrol gazı
patlaması
500 ölüm, 5000
yaralanma
12. AFETLERİN ETKİLERİ
• Tıbbi (mortalite, morbidite, kayıp)
• Halk sağlığı sorunları (temel sağlık hizmetlerine
ulaşımın bozulması, temel hizmetlerin bozulması (su,
gıda, sanitasyon, enerji, barınma), iletişimin bozulması
(haberleşme, ulaşım)
• Sosyal sorunlar (Etkilenen insanların sayısı, evsizlerin
sayısı)
• Ekonomik sorunlar
• Hasar (işyeri, çevre, evler, alt yapı)
13. Afetlerde ortaya çıkabilecek sağlık sorunları ve
bunların çevre koşullarıyla ilgisi
AFET SONRASI RİSK FAKTÖRLERİ
14. • Afetlerden önce ve sonra halk sağlığı
hizmetlerinin yeri ve önemi nedir?
15. • Halk sağlığı hizmetlerini düşündüğümüzde afet
bölgesinde çalışacak bir hekim neler
yapmalıdır?
16. • Temel sağlık hizmetlerinin yürütülmesi
• Sağlıklı içme suyu sağlanması
• Atıkların uygun şekilde ortadan kaldırılması
• Bağışıklama
• Halkın eğitimi
• Uygun gıda sağlanması
17. • Etkilenen nüfusun
• özellikleri,
• kaynakları,
• olanaklarının neler olduğu,
• oluşan ve oluşabilecek sağlık sorunlarının neler
olduğuna
dair bilgi toplar, değerlendirir, hizmetlerin
planlanmasında kullanır
18. • Riskli gruplarını (çocuk, gebe, kadın, yaşlı,
engelli, etnik azınlık…) saptar ve bunlara
yönelik hizmetlerin yapılandırılmasını sağlar
• Geçici yerleşim yerlerinin oluşturulması
• Bulaşıcı hastalıkların önlenmesi
• Koruyucu ruh sağlığı hizmetlerinin planlanması
• Diğer kurumlarla işbirliği
20. Bilgi toplama
– Ölüm hızı
– Yaralanmalar
– Kayıplar
– Riskli gruplar
– Çevreye ait veriler (su, çöp, kanalizasyon,
vektörler…)
– Sağlık hizmetlerinin sunumuna ait veriler (sağlık
birimleri kaç tane, nerede, ne durumda, çalışan
sayısı ve durumları, bina altyapı durumu..)
– Beslenme, ulaşım, iletişim olanakları ne durumda..
21. Günlük kaba ölüm hızı
Günlük ölüm sayısı/toplam nüfus x 10.000
• Eğer günlük kaba ölüm hızı:
1/10.000’in altında ise afet kontrol altına
alınabilir.
1/10.000’in üstünde ise çok ciddi,
2/10.000’in üstünde ise kontrol edilemeyecek,
5/10.000’in üstünde ise çok büyük bir afet
olarak değerlendirebiliriz.
23. • Önceki kayıtlardan yararlanmak
• Bölgede gözlem yapmak
• Saha notları tutmak ve bu notları
değerlendirmek
• Harita geliştirmek
• Referans kişilerle görüşme yapmak
24. Karar vermek için veri toplamak
• Veri toplama
• Veri analizi
• Veri yanıtı (sonuç)
Editor's Notes
Bir olayın afet olarak nitelenmesini belirleyen en önemli özellik, olaya sunuk kalan toplumun (yerleşim biriminin) olayın sonuçları ile baş edememesi ve dış yardıma gereksinim duymasıdır. Burada dış yardımdan kasıt olay yerinin dışındaki herhangi bir birimden (bir köy için komşu köylerden/kasabadan, kasaba için ilden ya da hükümet merkezinden veya uluslar arası yardım) gereksinimi olmasıdır. Eğer bu sorun ile sunuk kalan toplum yardımsız olarak baş edebiliyorsa bu afet değildir.
Klasik sınıflama budur. Bunlar kendi içinde de afeti başlatan olaya göre sınıflanmaktadır. Klasik olarak doğal afetlere bağlı olan afetlere doğal afetler, insan eylemleri sonucu oluşanlara da yapay afetler denmektedir. Buna karşılık sonuçları açısından, hiçbir afet türü doğal olaylara bağlı değildir. Örneğin bir deprem ya da sel olayında, afetin tetikleyicisi yer sarsıntısı ya da su taşkını olmakla birlikte, çevrede yarattığı yıkımın düzeyi toplumların yapısı (ekonomik- kültürel) ve bu yapının belirlediği tavır ve davranışlarla, yani insan eylemleriyle yakından ilgilidir. Karmaşık insani aciller Olağan dışı durumların ardından (savaş, sivil karışıklık/ kargaşa ve doğal afetler vb) gıda, sağlık ve diğer sosyal hizmetlerin yavaş yavaş kasıtlı ve planlı olmasa da kontrolden çıkması ve etnik sonuçlar (ayrımcılık, soykırım), yoksulluk, işsizlik, anarşi ve benzeri durumların oluşması. Bu kavram toplumun sağlık gereksinimlerinin artması, savaşlara, saldırılara bağlı ağır fiziksel yaralanmalar, temel sanitasyon ve hastalıklara karşı korunmanın yetersizliği, beslenme bozukluğu, artmış mortalite ile karakterizedir.
Halk sağlığı, hastalıkların önlenmesi, erken tanı ve tedavi, insanların ruhsal, bedensel sağlıklarının geliştirilmesi, ortalama insan ömrünün uzatılması, uygun beslenmenin sağlanması, sağlıklı içme suyu ve sanitasyon sağlanma, çevrenin korunması, enfeksiyonların kontrol alınması… gibi konularla ilgilenir ve toplumun sağlık düzeyini yükseltmeyi hedefler.
Macaristan'da bir alüminyum fabrikasında atık barajlarının yıkılmasının ardından çevreye yayılan ağır metaller içeren kızıl çamurun Tuna Nehri'ne ulaştığı bildirildi. Çevre örgütü Greenpeace ise olayın Doğu Avrupa'nın son 20-30 yılda yaşadığı en büyük üç çevre felaketinden biri olduğunu söyledi. Örgüt yetkilileri, çamurun içinde doğal yaşamı tehdit edecek miktarda arsenik ve civa bulunduğunu tespit ettiklerini bildirdi. Doğal Hayatı Koruma Derneği (WWF) de insanlar ve ekosistem için uzun dönemli riskler konusunda uyarıda bulundu.
Afet öncesi: Afet öncesinde var olan sağlık hizmetlerinin gücü ve niteliği afetten sonraki sağlık hizmetlerini de belirler. Sağlık hizmetlerinin tüm zamanlarda (olağan koşullarda da) iyi yapılandırımış olması gerekir. Bu çalışmalar içinde halk sağlığı yaklaşımının önemi vardır. Afet sonrası: Özellikle afetten sonraki ilk 24-48 saat sonra halk sağlığı hizmetleri önem kazanır. Halk sağlığı hizmetleri koruyuculuk yaklaşımını temel alır. Afet durumlarında tedavi ve rehabilite edici hizmetlerle bir bütün içinde afetin etkilerini azaltmak için çalışmalar yapar.
Kullanılan en iyi sağlık göstergesidir En önemli bilgilerden birisi ölüm bilgisidir. Günlük olarak meydana gelen ölümler 10.000 kişi için hesaplanabilir. Eğer ölüm hızı hesaplanabilirse olayın boyutlarını anlamamız için çok değerli bir sağlık göstergesine ulaştık demektir. Pek çok gelişmekte olan ülkede günlük kaba ölüm hızı on binde 0.5 dır. Gelişmiş ülkelerde ise on binde 0.2 dır. 5 yaş altı çocuk ölüm hızı için, kaba ölüm hızı ile belirtilen değerin yaklaşık iki katı göz önüne alınmalıdır. Ör. < 2.0 / 10.000 nüfus / gün kontrol altına alınabilir.