1. รุไบยาต: วารสารวิชาการดานเอเชียศึกษา ปที่ 2 ฉบับที่ 3, สภาวะความเปนสมัยใหมอันแตกกระจาย: การคนหา
ประวัติศาสตรสังคมวัฒนธรรมปาตานี (กรกฎาคม-ธันวาคม 2554)
Copyright © 2011 กองทุนรุไบยาต และหนวยวิจัยภูมิภาคศึกษา สํานักวิชาศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ
ทวลักษณ พลราชม, วารชา การวนพฤติ
ณ ระหวางพื้นที่:
ประสบการณ || อัตลักษณ || มุสลิมมะฮฺปาตานี
บนเสนทางการศึกษาสมัยใหม
บทนํา
ความเขาใจตอภาพประวัติศาสตรปตตานีตลอดชวงเวลาที่ผานมาจนถึง
ปจจุบันนั้นยังคงเปนมุมมองเชิงประวัติศาสตรการเมืองและความขัดแยง
ที่ปตตานีมีตออาณาจักรสยาม คือเมื่อศูนยกลางออนแอก็ทําการกบฏตอ
อํานาจศูนยกลางทันที1
ซึ่งแสดงถึงการปฏิเสธอํานาจของรัฐสยามมา
ตลอดประวัติศาสตรความสัมพันธระหวางสยามกับหัวเมืองมลายู ในขณะ
ที่สยามเองก็มีทัศนะตอปฏิกิริยานี้ของหัวเมืองมลายูวาเปน “การกบฏ”2
การสรางประวัติศาสตรเชนนี้ทําใหการรับรูและเขาใจสังคมปตตานีจํากัด
อยูเพียงสองดานที่ขัดแยงและอยูในขั้วตรงขามระหวางศูนยกลางและ
ชายขอบ โดยสะทอนผานนโยบายการหลอมรวมชาติของรัฐไทยในแตละ
ยุคสมัย อันเปนผลใหพลวัตรที่หลากหลายทางสังคมและปฏิสัมพันธของ
ผูคนที่อยูในวิถีชีวิตและพื้นที่ทางวัฒนธรรมในสังคมปาตานีถูกละเลย
ออกไปจากการศึกษาประวัติศาสตรปาตานี
คําถามก็คือเราจะสามารถทําความเขาใจประวัติศาสตรปตตานีใน
หนทางอื่นๆ ที่มากไปกวาความไมลงรอยกันทางการเมืองและไมไดกอ
รูปขึ้นจากกรอบประวัติศาสตรชาติกระแสหลัก แตมาจากประวัติศาสตร
ของพื้นที่นั้นๆ ไดหรือไม3
ดังปรากฏใหเห็นในการศึกษาประวัติศาสตร
1 ชวลีย ณ ถลาง, ประเทศราชของสยามในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา
เจาอยูหัว (กรุงเทพฯ: สํานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย, 2541), 27.
2 ปยนาถ บุนนาค, นโยบายการปกครองของรัฐบาลตอชาวไทยมุสลิมในจังหวัด
ชายแดนภาคใต พ.ศ. 2547-2516, พิมพครั้งที่ 2 (กรุงเทพฯ: โครงการเผยแพรผลงาน
วิชาการ คณะอักษรศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2546), 31.
3 Michael J. Montesano and Patrick Jory, eds., Thai South and Malay

2. มุสลิมมะฮฺปาตานีบนเสนทางการศึกษาสมัยใหม 147
ปาตานีในฐานะเมืองทาอันเปนศูนยกลางการคามลายูที่มีความเจริญรุงเรืองทางเศรษฐกิจ ศาสนา และ
วัฒนธรรม4
ซึ่งจะทําใหเห็นภาพประวัติศาสตรปตตานีในอีกดานหนึ่ง โดยอธิบายมาจากมุมมองใหมๆ
ทางสังคม เศรษฐกิจ และวัฒนธรรมที่มีผลตอการกอรูปความเปนปตตานี5
กลาวไดวาการอธิบายประวัติศาสตรปตตานีในแงมุมเชนนี้ปรากฏใหเห็นนอยมาก และจํากัดอยู
เพียงในชวงเวลาอดีตมากกวาจะเปนเวลารวมสมัย ทั้งยังเปนมุมมองเชิงการเมืองมากกวามิติทางสังคม
วัฒนธรรม โดยเฉพาะการเปดภาพพลวัตรความเคลื่อนไหวของวิถีชีวิตของผูคนที่มีการรับ การตอรอง
และการผสมผสานทางวัฒนธรรมในแตละยุคสมัย ผานปฏิสัมพันธของผูคนในพื้นที่และอพยพเคลื่อน
ยาย การเดินทางขามพรมแดนไปมาระหวางพื้นที่ ซึ่งในที่นี้ไมเพียงเปนพื้นที่ทางกายภาพเทานั้น แต
ยังรวมถึงพื้นที่ทางความคิดและสํานึกทางอัตลักษณที่มาจากตัวตนที่แตกตางเมื่อเผชิญกับการปะทะ
ทาทายพรมแดนทางวัฒนธรรมที่เหลื่อมซอนทับในพื้นที่ทางสังคมในหลากมิติความสัมพันธ ดังที่โฮมิ
บาบา (Homi Bhabha) ไดสะทอนใหเห็นถึงความสัมพันธของความขัดแยงระหวางเจาอาณานิคมและ
ผูที่ตกอยูภายใตอาณานิคมในพื้นที่ทางวัฒนธรรม วาไมไดเปนไปแบบขั้วตรงขามที่แยกขาดจากกัน แต
อยูภายใตการปะทะสังสันทนทางวัฒนธรรมที่ตางฝายตางสะทอนซึ่งกันและกัน โดยสามารถมองเห็น
ไดชัดเจน “ในระหวางพื้นที่” (in-between space) ทางวัฒนธรรมในชวงเวลาสมัยใหม ซึ่งความไม
ลงรอยของวาทกรรมที่เปนหนึ่งเดียวถูกเผยขึ้นในลักษณะขามเหนือพรมแดนระหวางพื้นที่6
เชนเดียว
กับชวงเวลาของการกาวไปสูความเปนสมัยใหมในปตตานี โดยเฉพาะในชวงเวลาที่สังคมปตตานีถูก
กระตุนผลักดันดวยกระแสความทันสมัยที่มาจากนโยบายการพัฒนาและนโยบายการกลืนกลายทาง
วัฒนธรรมในชวงสมัยจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต ที่เนนการผนวกรวมกลุมคนที่แตกตางหลากหลายผาน
นโยบายการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมของประเทศ ซึ่งถูกนํามาใชแทนนโยบายชาตินิยมและการกลืน
ชาติ (effacement) อันแข็งกราวในชวงสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม ที่ไดสรางความขัดแยงขึ้นอยาง
รุนแรงในพื้นที่7
เพื่อสรางมาตรฐานความเปนชาติ (nationalist standardization) โดยหลอมรวม
“ความเหมือนกัน” (sameness) ใหเกิดขึ้นในประเทศ8
North: Ethnic Interactions on a Plural Peninsula (Singapore: NUS Press, 2008), 3.
4 อิบรอฮิม ชูกรี, ตํานานเมืองปตตานี, แปลโดยหะสัน หมัดหมาน, เรียบเรียงโดยประพนธ เรืองณรงค (ปตตานี:
มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร วิทยาเขตปตตานี, 2525), 12-35.
5 ตัวอยางเชนการศึกษาเครือขายการตั้งถิ่นฐานของคนปาตานีโพนทะเล หรือการศึกษาเสนทางการออกไปเรียนศาสนาใน
กลุมประเทศตะวันออกกลางของคนปาตานีที่แสดงใหเห็นความสําคัญของปาตานีในฐานะศูนยกลางการศึกษาเลาเรียนศาสนา
อิสลามในเอเชียตะวันออกเฉียงใต คือ บทความของจํารูญ เดนอุดม เรื่อง “บทบาทของอุลามะอฺปาตานีในเอเชียตะวันออก
เฉียงใต,” บทความของนิอับดุลรากิ๊บ บินนิฮัสซัน เรื่อง “มลายูปาตานีโพนทะเล,” บทความของอิสมาอีล เบญจสมิทธิ์ เรื่อง
“ชัยคฺวันอะหมัด อัล-ฟะฏอนีย: นักปรัชญาเมธีดานการศึกษาและการเมืองของโลกมลายู (พ.ศ.2399-2451)” ดังที่ปรากฏอยู
ใน Patrick Jory and Jirawat Saengthong, eds., The Phantasm in Southern Thailand: Historical Writings on
Patani and the Islamic World (Nakhonsithammarat: Regional Studies Program, 2009) เปนตน
6 Homi K. Bhabha, The Locations of Culture (London and New York: Routledge, 1994), 5.
7 อิมรอน มะลูลีม, วิเคราะหความขัดแยงระหวางรัฐบาลไทยกับมุสลิมในประเทศ (กรุงเทพฯ: สํานักพิมพอิสลามิคอะเค-
เดมี, 2538), 105.
8 Thongchai Winichakul, “Rethinking Thai Nationalism,” in Jory and Jirawat, eds., The Phantasm in
Southern Thailand, Vol. 2, 813.

3. 148 ทวีลักษณ พลราชม, วารชา การวินพฤติ
การดําเนินนโยบายดังกลาวแมในแงหนึ่งจะเปนการแผขยายอํานาจรัฐไทยอยางมีประสิทธิภาพ
และเปนระบบเพื่อกลืนกลายทางวัฒนธรรมในพื้นที่ของสามจังหวัดชายแดนภาคใตผานนโยบายการ
พัฒนาประเทศ โดยเฉพาะการขยายโอกาสทางการศึกษา9
แตในอีกดานหนึ่งก็ไดทําใหบุคคลกลุมหนึ่ง
ไดรับประสบการณแบบใหมจากการไดออกไปเรียนยังพื้นที่อื่นและไดรับผลประโยชนจากการขยายตัว
ทางเศรษฐกิจในยุคสมัยของการพัฒนา รวมถึงการขยายตัวของกระแสความทันสมัยที่เกิดขึ้น การเปด
รับและการเขามาทางวัฒนธรรมเปนเงื่อนไขที่ทําใหคนกลุมนี้สรางอัตลักษณแบบใหมของตัวเองขึ้นมา
ในพื้นที่ระหวางพรมแดนทางวัฒนธรรมของการกาวไปสูความทันสมัยในสังคมปตตานี ในทวงทํานอง
เดียวกับการกอรูปของอัตลักษณภายใตสภาวะสมัยใหมในบริบทสังคมแบบหลังอาณานิคมตามแนวคิด
ของบาบาที่มองวาเปนสภาวะที่เปดโอกาสใหเกิดการปะทะ-ตอรอง-โตแยง-แขงขันทางวาทกรรม ที่
จะทําใหเกิดสิ่งใหม (newness) ขึ้นมาจากรอยแตกของความพยายามสรางความเชื่อมตอระหวางอดีต
ปจจุบัน และอนาคตใหเปนเสนแนวเดียวกัน ซึ่งทําใหเกิดความคลุมเครือขึ้นจากเสียงระเบ็งเซ็งแซ
ของวาทกรรมที่เคยถูกกดทับอยูไดโผลปรากฏออกมา อันแสดงใหเห็นความลักลั่น ไมประสานสนิท
ของอุดมการณความเปนสมัยใหมที่พยายามสรางความเหมือนกันใหเกิดขึ้นโดยการขจัดสิ่งที่แตกตาง
ออกไป ซึ่งสะทอนผานตัวตนของผูคนที่มีชีวิตความเคลื่อนไหวโลดแลนระหวางพรมแดนวัฒนธรรม
ที่ทําใหการหลอมรวมตัวตนไมตอเนื่องหรือไมอาจประสานสนิทเปนเอกภาพ แตเกิดจากการปะทะ
ตอรอง ผสมผสานกลายพันธุ (hybrid) ระหวางอัตลักษณที่แตกตางภายในพื้นที่ทางวัฒนธรรม โดย
เฉพาะจากประสบการณของการเดินทางออกไปในพื้นที่อื่น ที่ทําใหเกิดการปะทะทาทายทางวัฒนธรรม
ที่แตกตาง
บทความชิ้นนี้ตองการนําเสนอประสบการณของคนในระหวางพื้นที่ (in-between space) ภาย
ใตสภาวะความเปนสมัยใหมที่ไมตอเชื่อม อันเปนสภาวะชั่วคราวทางประวัติศาสตรที่ทําใหเราเห็นภาพ
ความลักลั่นของการสรางความเปนสมัยใหมของรัฐไทย ที่ในแงหนึ่งตองการกลืนกลายคนสามจังหวัด
ชายแดนภาคใตดวยระบบการศึกษาสมัยใหม แตอีกดานหนึ่งก็ทําใหคนกลุมหนึ่งไดสรางสํานึกใหม
ของตัวเองขึ้นมา โดยไมไดปฏิเสธเครื่องมือการกลืนกลายของรัฐไทย คือ ระบบการศึกษาสมัยใหม แต
กลับหยิบฉวยใชมันเพื่อการอยูรอดและสรางพลังอํานาจใหมใหกับตนเอง โดยมุงความสนใจไปที่การ
กอรูปอัตลักษณผูหญิงมุสลิมปตตานีรุนแรกที่มีประสบการณในระหวางพื้นที่ๆ ถูกกระตุนผานระบบ
การศึกษาสมัยใหม ซึ่งเปดโอกาสใหพวกเธอออกเดินทางไปศึกษาในสังคมนอกพื้นที่ปตตานี เชน
9 ในสมัยจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต ไดมีการสรางนโยบายอยางเปนรูปธรรมเพื่อแกไขปญหาภาคใต และปฏิบัติสืบมาในสมัย
จอมพลถนอม กิตติขจร ภายใตความรับผิดชอบของกระทรวงมหาดไทย อาทิ โครงการปรับปรุงโรงเรียนประชาบาลใหเปน
โรงเรียนชุมชน โครงการทุนการศึกษาระดับฝกหัดครูของนักเรียนมุสลิมในจังหวัดชายแดนภาคใต โครงการจัดการศึกษาผูใหญ
ในจังหวัดชายแดนภาคใต โครงการจัดตั้งโทรทัศนสาธารณะในจังหวัดชายแดนภาคใต โครงการธรรมจาริกอิสลาม โครงการ
อบรมวิชาภาษามลายู โครงการศึกษาภาษาและวัฒนธรรมทองถิ่นของขาราชการจังหวัดชายแดนภาคใต การแขงขันอานคัมภีร
อัลกุรอานระหวางประเทศ โครงการจัดสงนักศึกษาชาวไทยมุสลิมจังหวัดชายแดนภาคใตเขามหาวิทยาลัยและโรงเรียนนายรอย
ตํารวจสามพราน โครงการสงเสริมชาวไทยมุสลิมจังหวัดชายแดนใตเขารับราชการ พรอมกันนั้นไดตั้งศูนยประสานงานปกครอง
จังหวัดชายแดนภาคใตขึ้นเปนหนวยงานที่รับผิดชอบเกี่ยวกับการดําเนินนโยบายการปกครองของจังหวัดชายแดนภาคใตใน
พื้นที่โดยตรง, ดูเพิ่มเติม ใน ปยนาถ, นโยบายการปกครองของรัฐบาลตอชาวไทยมุสลิม, 125.

4. มุสลิมมะฮฺปาตานีบนเสนทางการศึกษาสมัยใหม 149
กรุงเทพฯ ปนัง หรือสิงคโปร ที่ถูกมองวาเปนตัวแทนความทันสมัยใหม ความกาวหนาในชีวิต รวมทั้ง
โอกาสทางการศึกษาและหนาที่การงานที่มั่นคง พวกเธอเหลานี้เติบโตขึ้นมาในชวงสมัยของการพัฒนา
ประเทศซึ่งเปลี่ยนจากยุคที่เนนนโยบายความมั่นคงและเต็มไปดวยความหวาดระแวงตอกลุมมุสลิมใน
สามจังหวัดชายแดนภาคใตในชวงสมัยจอมพล ป. มาสูยุคการประสานแนวรวมและเนนการพัฒนาใน
สมัยจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต และตอเนื่องมาถึงชวงสมัยจอมพลถนอม กิตติขจร10
ซึ่งนําไปสูการขยาย
โอกาสทางการศึกษาลงไปสูสามจังหวัดชายแดนภาคใต และทําใหผูหญิงมุสลิมเหลานี้ไดรับการสงเสริม
สนับสนุนใหเขาสูระบบการศึกษา โดยเฉพาะในกลุมของลูกคนมีฐานะ พอคา และขาราชการ
การที่ผูหญิงมุสลิมเหลานี้ไดเขาไปอยูในพื้นที่ศูนยกลางไดทําใหเกิดสํานึกและมองเห็นตัวเองชัด
ขึ้นวาเราคือใคร ทั้งสํานึกความเปนมลายู และเรื่องเลาความทรงจําที่ไดยินไดฟงมาครั้งเปนเด็กก็ถูก
รื้อฟนขึ้นมาเมื่อตองเผชิญกับความแตกตางและถูกมองวาเปนอื่นในพื้นที่ศูนยกลาง ซึ่งทายที่สุดกอ
เกิดเปนสํานึกของความเปนมลายูขึ้นมาใหม ผานการขามไปมาระหวางพรมแดนของพื้นที่สาธารณะ
และพื้นที่สวนตัว กลาวคือ ภายในพื้นที่สาธารณะพวกเธอพยายามกลืนกลายตัวเองใหมีตัวตนทันสมัย
แบบมาตรฐานตามที่รัฐไทยคาดหวัง11
คือ การพูดไทย แตงตัวแบบไทย แตภายในพื้นที่สวนตัวกลับเปน
พื้นที่ดํารงอัตลักษณที่สืบทอดมาจากบรรพบุรุษ โดยเฉพาะผานภาษา เรื่องเลา ประวัติศาสตรครอบครัว
ความภาคภูมิใจในความเปนมลายูมุสลิมที่ไดรับการถายทอดจากบรรพบุรุษ ผลก็คือพวกเธอไดกาว
ขามไปมาระหวางพรมแดนเหลานี้และสรางอัตลักษณแบบใหมขึ้นมาจากการผสมผสานความคลุมเครือ
ปะทะโตแยงระหวางวัฒนธรรมและเรื่องเลาทางประวัติศาสตร ทั้งปรากฏการณนี้ยังเปนการสะทอนการ
ตอรองระหวางพื้นที่ในกระบวนการสรางความเปนสมัยใหมที่พยายามจัดแบงพื้นที่อยางแบงแยกเด็ด
ขาดระหวางพื้นที่สาธารณะและพื้นที่สวนตัว12
รวมถึงการสรางมาตรฐานความเปนไทยสมัยใหมและ
ความพยายามดํารงสืบตออัตลักษณความเปนมลายูมุสลิมไว ตามความคิดของบาบาแลว การปะทะสัง-
สันทนทางอัตลักษณที่แตกตางขัดแยงเชนนี้สะทอนใหเห็นไดในชวงเวลาสมัยใหมและชวงเวลาของการ
ปรับเปลี่ยนทางประวัติศาสตร ที่การจัดประเภทของคนไมสามารถแบงตามคุณลักษณะที่คงอยูมากอน
ในแตละกลุมชาติพันธุ แตถูกวางในตําแหนงแหงที่ของความแตกตางที่สรางในระหวาง (in-between)
เวลาและพื้นที่ๆ กาวขามความแตกตางทางวัฒนธรรม ซึ่งคุณลักษณะของคนไมไดถูกจํากัดในการ
สืบทอดมรดกทางชาติพันธุ แตกลับถูกวางอยูบนการเปลี่ยนแปลงปรับเปลี่ยนผานประสบการณ และ
คอยๆ สะสมเพิ่มพูนที่ทําใหเกิดตัวตนที่มีอัตลักษณแบบผสมปนเป (hybrid) อันเกิดขึ้นมาจาก
10 เรื่องเดียวกัน, 124-25.
11 การขยายตัวของนโยบายการศึกษาและคานิยมแบบใหม ทําใหโอกาสทางการศึกษาของผูหญิงมุสลิมปาตานีในการออก
ไปศึกษาภายในพื้นที่อื่นเริ่มขยายตัวมากยิ่งขึ้น เมื่อรัฐบาลมีนโยบายจัดการศึกษาของไทยไปสูสวนภูมิภาคภายใตโครงการ
พัฒนาการศึกษาสวนภูมิภาค (พ.ศ.ก.) พ.ศ. 2501 หรือเรียกวา Regional Educational Development Project includ-
ing Higher Education (R.E.D.P.H.E.) ประกอบกับในระยะเวลาตอมารัฐบาลไดกําหนดแผนพัฒนาภาคใตระยะ 3 ป (พ.ศ.
2507-2509) ทําใหเกิดเปนโครงการการศึกษาเพื่อพัฒนาการศึกษาในภาคใตที่เปนรูปธรรมมากขึ้น โดยการกําหนดใหทุน
อุดหนุนนักเรียนที่นับถือศาสนาอิสลามโดยเฉพาะ
12 Barbara Marshall, Engendering Modernity: Feminism, Social Theory and Social Change (London:
Polity Press, 1994), 9.

5. 150 ทวีลักษณ พลราชม, วารชา การวินพฤติ
ความสัมพันธในระหวางกลาง (interstitial relationships) ระหวางวัฒนธรรมเทาๆ กับการขามไป
มาระหวางพื้นที่สาธารณะและพื้นที่สวนตัว13
ดังนั้นความพยายามในการทําความเขาใจกระบวนการ
ความเปนสมัยใหมที่มาจากประสบการณของกลุมผูหญิงมุสลิมปตตานีรุนแรกที่ไดรับการศึกษาในพื้นที่
อื่น จึงไมเพียงเขาไปตรวจสอบบทบาทของพวกเธอในพื้นที่สาธารณะ แตรวมถึงพื้นที่สวนตัวดวย อัน
จะทําใหเราเห็นถึงกระบวนการที่สลับซับซอนของการสรางอัตลักษณและตัวตนของพวกเธอภายใต
บริบทที่สังคมไทยกําลังกาวไปสูความเปนสมัยใหม การปะทะตอรองระหวางพื้นที่สาธารณะและพื้นที่
สวนตัว ระหวางวัฒนธรรม ระหวางสองขั้วความคิดที่มาจากประวัติศาสตรความขัดแยงที่ถูกจัดวางให
อยูภายใตอุดมการณที่ตรงขามและแยกขาดออกจากกัน ดังนั้นอัตลักษณของพวกเธอที่กอรูปภายใต
บริบทนี้จึงเปนอัตลักษณแบบผสมสานที่มีลักษณะของการนําคุณสมบัติของทั้งสองพื้นที่หรือในพื้นที่ๆ
หลากหลายอันเปนผลมาจากการเดินทางในพื้นที่ระหวางของพวกเธอ การขามไปมาระหวางพื้นที่ทําให
พวกเธอไดมองเห็นทั้งขอดีและขอจํากัดทั้งสองมุมมองที่ตางพรมแดนทางวัฒนธรรม และนําไปสูการ
ปรากฏสรางตัวตนแบบสมัยใหมของพวกเธอที่ออกมาจากความสัมพันธที่ทับเหลื่อมซอนกันของความ
แตกตางและความหลากหลายของวัฒนธรรมที่โตแยงแขงขันกันอยางเซ็งแซภายใตการเปลี่ยนผาน
สูความเปนสมัยใหม ซึ่งสอดคลองกับแนวคิดของบาบาที่มองวาการตอรองอัตลักษณทางวัฒนธรรม
เกี่ยวของกับการเชื่อมประสานและแลกเปลี่ยนของการสวมบทบาททางวัฒนธรรมที่ตางก็สะทอนซึ่ง
กันและกัน และยังเกิดจากการตระหนักถึงความแตกตางทางวัฒนธรรมซึ่งกันและกันระหวางผูกดขี่
และผูถูกกดขี่ ระหวางวัฒนธรรมที่ครอบงําและวัฒนธรรมที่ถูกครอบงําดวย ดังที่บาบาโตแยงถึงพื้นที่
ของการเปลี่ยนผาน (luminal space) ที่ไมสามารถดํารงขอบเขตของตัวเองไวไดอยางชัดเจน แตเปน
พื้นที่ของการผสมผสานที่สะทอนกระบวนการผลิต/สรางที่เกิดขึ้นภายใน ที่ไมใชแคสะทอนความหมาย
ทางวัฒนธรรมตางๆ ขึ้นมาเทานั้น แตยังสะทอนกระบวนการผลิตและความพยายามสรางใหวัฒนธรรม
ที่แตกตางกันทั้งสองดานหลอมรวมกัน อยางไรก็ดี การหลอมรวมนี้ไมไดแนบสนิท และมีความ
ประดักประเดิดของความแตกตางระหวางกันปรากฏใหเห็นดวยสวนหนึ่ง14
ซึ่งเปนลักษณะของการ
มองการกลืนกลายทางวัฒนธรรมภายใตบริบทสังคมแบบสมัยใหมที่เนนการผนวกรวมความแตกตาง
ที่มีอยูมากมายในสังคมเขาไวดวยกัน ซึ่งในแงหนึ่งก็มักจะโผลปรากฏใหเห็นความไมลงรอยของการ
ประสานกลืนกลายที่เกิดขึ้น โดยเฉพาะในพื้นที่ทางวัฒนธรรมที่เต็มไปดวยความแตกตางหลากหลาย
การวิเคราะหถึงการกอรูปประสบการณและอัตลักษณของผูหญิงมุสลิมมลายูปาตานีรุนแรกที่มี
ประสบการณในระหวางพื้นที่ในงานชิ้นนี้จึงประกอบดวยสามประเด็นดังนี้ ประเด็นแรกคือการเปด
ภาพใหเห็นบริบททางสังคม โอกาสทางการศึกษา และเงื่อนไขที่ทําใหเธอไดออกไปศึกษาในพื้นที่อื่น
ประเด็นที่สอง จะวิเคราะหการกออัตลักษณและสํานึกความเปนมลายูมุสลิมของพวกเธอขึ้นมาใหม
ที่มาจากการปะทะสังสันทนทางวัฒนธรรมและตัวตนจากประสบการณในระหวางพื้นที่ ซึ่งจะแสดงให
เห็นวาเรื่องเลา ความทรงจํา ความสัมพันธในพื้นที่สวนตัวและประวัติศาสตรในครอบครัว มีสวนในการ
สรางสํานึกความเปนมลายูมุสลิมของพวกเธอ ภายใตการสวมรับเอาตัวตนแบบสมัยใหมจากนโยบาย
13 Bhabha, Locations of Culture, 2.
14 Ibid., 5.

6. มุสลิมมะฮฺปาตานีบนเสนทางการศึกษาสมัยใหม 151
การกลืนกลายของรัฐไทยไดอยางไรในขณะที่สองสิ่งนี้ตรงกันขามและขัดแยงกัน ใน สวนสุดทาย จะ
พูดถึงการปรับเปลี่ยนอัตลักษณของพวกเธอภายใตกระแสฟนฟูอิสลามในพื้นที่สามจังหวัดชายแดน
ภาคใต ที่ทําใหการดํารงอัตลักษณความเปนมลายูมุสลิมที่เปนลักษณะโดดเดนผูกติดผสมผสานกับ
วัฒนธรรมพื้นถิ่นคอยๆ กลายสภาพผสานกับความเปนมุสลิมสมัยใหม ที่ใหความสําคัญตอการขับเนน
อัตลักษณทางศาสนาใหปรากฏในพื้นที่สาธารณะ มากกวาเปนเรื่องของการปฏิบัติศาสนกิจในพื้นที่สวน
ตัว โดยสะทอนผานการคลุมผาของผูหญิงซึ่งไดทาทายการสรางความเปนสมัยใหมที่ยึดเอาแตเพียง
ตะวันตกเปนศูนยกลาง
การศึกษาในครั้งนี้เปนการเก็บขอมูลภาคสนามในพื้นที่ตัวเมืองจังหวัดปตตานีระหวางเดือน
กุมภาพันธถึงเดือนสิงหาคม 2554 โดยผูเขียนใชวิธีการสัมภาษณกลุมผูหญิงรุนแรกที่ไดออกไปศึกษา
ในพื้นที่อื่น (แบงเปนพื้นที่กรุงเทพมหานครและปนัง-สิงคโปร) ซึ่งมีพื้นเพครอบครัวเปนเชื้อสาย
เจาเมืองและตระกูลที่รับราชการในจังหวัด ทั้งยังถือไดวาเปนตระกูลมุสลิมชั้นนําเกาแกและเปนรูจัก
ในสังคมปตตานี โดยจะอยูในกลุมทายาทของตระกูลพิพิธภักดี ตระกูลเดนอุดม ตระกูลมะโรหบุตร
และตระกูลระเดนอาหมัด ในกลุมนี้เมื่อเรียนจบกลับมาแลวเกือบทั้งหมดจะประกอบครูและอาจารย
มหาวิทยาลัย สวนกลุมที่สองจะสืบเชื้อสายมาจากตระกูลพอคาเชื้อสายอาหรับเยเมนและปากีสถาน
คือ ตระกูลนะหดี ตระกูลฮารีส ตระกูลเบญราฮีม และตระกูลระเดนอาหมัด ซึ่งผูเขียนไมไดสัมภาษณ
ทั้งหมดเนื่องดวยขอจํากัดจากการที่ผูใหขอมูลไดยายไปอยูตางประเทศ แตไดสัมภาษณผูหญิงใน
ตระกูลเบญราฮีมและในตระกูลระเดนอาหมัด โดยในกลุมนี้สวนมากประกอบอาชีพคาขายและเปนนัก
ธุรกิจ รวมถึงการเปนครูจากการมาเรียนเพิ่มเติมจนไดวุฒิการศึกษาที่ถูกรองรับใหบรรจุตามระเบียบ
ของระบบราชการไทย อยางไรก็ตาม เพื่อตองการรักษาความเปนสวนตัวของผูใหขอมูล ผูเขียนจะไม
ขอเปดเผยชื่อในบทสัมภาษณ โดยจะใชนามสมมุติทั้งหมด และหากจําเปนก็อาจจะตองเอยชื่อถึงใน
บางครั้ง เนื่องจากขอมูลที่ไดจากการเก็บขอมูลที่มีระยะเวลาเพียงสั้นๆ จึงอาจยังมีขอจํากัดของการ
เขาถึงขอมูลในบางสวน ดังนั้นการศึกษานี้จึงเปนเพียงการทดลองนําเสนอมุมมองการตีความและการ
วิเคราะหดวยแนวคิดและทฤษฎีแบบใหม โดยหวังวาอาจกอใหเกิดการเขาใจประวัติศาสตรปตตานีที่
แตกตางออกไปจากงานศึกษาชิ้นอื่นๆ ที่เคยบุกเบิกแผวถางเสนทางเอาไว โดยเฉพาะการมองผาน
เรื่องราวชีวิตและประสบการณผูหญิงในบริบทรวมสมัยที่ยังไมเคยมีการศึกษาหรือบันทึกอยางเปน
ระบบมากอน
เสนทางการศึกษาและบริบททางสังคม: จุดเริ่มตนของการเดินทางสูโลกสมัยใหม
ความเปนสมัยใหมเปนกระบวนการสรางที่เกี่ยวของกับตัวตน พื้นที่ และเวลาที่ประกอบสราง
ปจจุบันเพื่อการเปลี่ยนผานไปสูอนาคตที่ดีกวา พูดอีกทางหนึ่ง ตัวตน (การประกอบสรางตัวตน
ของชาติ/พื้นที่การสรางชาติ) และเวลา (การประกอบสรางประวัติศาสตรชาติ)15
เปนความสัมพันธ
เชิงอํานาจเพื่อกอใหเกิดความเบ็ดเสร็จสมบูรณของระเบียบทางสังคม อุดมการณทางการเมืองและ
15 Alev çinar, Modernity, Islam, and Seculaism in Turkey (Mineapolis and London: University of Min-
nesota Press, 2005), 9.

7. 152 ทวีลักษณ พลราชม, วารชา การวินพฤติ
วัฒนธรรมของชาติ เปนสนามของการตอรองทางสังคมที่สะทอนกระบวนการสรางความเปนหนึ่งเดียว
ของความเปนชาติ ซึ่งมีผลตอการสรางรางกายของพลเมืองใหมีตัวตนแบบสมัยใหม และการแบงแยก
พื้นที่สาธารณะและพื้นที่สวนตัว ระหวางความเปนชายและความเปนผูหญิง ที่ความเปนหญิงถูกเบียด
ขับจํากัดไวเพียงในพื้นที่สวนตัว อันเปนผลจากอุดมการณครัวเรือนที่ถูกสรางขึ้นในตนคริสตศตวรรษ
ที่ 19 ที่สังคมตะวันตกกําลังกาวเขาสูความเปนสมัยใหม โดยผูหญิงชนชั้นกลางถูกผลักใหเขาไปอยู
ในพื้นที่สวนตัว ในขณะที่ผูชายยึดครองโลกสาธารณะไว การเปดโอกาสใหผูหญิงมีบทบาทในพื้นที่
สาธารณะก็เพียงเพื่อตองใหการศึกษาแกผูหญิงในการเตรียมตัวเปนแมบาน ดูแลเลี้ยงดูลูกเพื่อเตรียม
ความพรอมใหสามารถออกไปสูโลกภายนอกอยางมีประสิทธิภาพ16
ระบบการศึกษาจึงเปนเงื่อนไข
สําคัญที่ทําใหผูหญิงไดพัฒนาศักยภาพของตัวเองแมจะมีเงื่อนไขที่ผูกติดกับคุณคาความเปนหญิงผาน
บทบาทความเปนแมก็ตาม17
จากแนวคิดนี้เมื่อสํารวจการกาวเขาสูสังคมสมัยใหมในสังคมไทย เราจะ
พบวาการยกยองบทบาทผูหญิงในฐานะแม-เมียวาเปนปจจัยสําคัญตอความเจริญของประเทศชาติ ที่
เปดโอกาสใหผูหญิงไดกาวสูอาชีพทางสังคม แมบทบาทที่ไดรับจะผูกติดกับลักษณะความเปนหญิงของ
พวกเธอก็ตาม คืออาชีพครู พยาบาล เลขานุการ เปนตน18
แตก็ทําใหพวกเธอไดลิ้มลองชีวิตความเปน
สมัยใหมที่มาพรอมกับการเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ สังคม และโอกาสทางการศึกษา โดยเฉพาะกลุม
ผูหญิงชนชั้นกลางที่ไดรับโอกาสและสวนแบงในพื้นที่ทางสังคมและเสรีภาพแบบที่ไมเคยมีมากอน กอ
ใหเกิดสํานึกใหมในเรื่องอิสรภาพ ความรักและความสัมพันธระหวางเพศ ที่ตรงขามอยางสิ้นเชิงจาก
ยุคสมัยกอน19
และเมื่อเขาสูยุคสมัยการพัฒนาประเทศก็ยิ่งทําใหพวกเธอถูกกระตุนเราใหเปดรับความ
ทันสมัยเพื่อพัฒนาตัวเองใหเปนพลเมืองที่มีประสิทธิภาพ ขณะเดียวกัน ระบบการศึกษาแบบสมัยใหม
ก็เปนเครื่องมือที่แผขยายกลืนกลายประชาชนรุนใหมในภูมิภาคใหเห็นความสําคัญของการสรางชาติรัฐ
ไทย โดยเฉพาะในพื้นที่สามจังหวัดชายแดนภาคใต
บริบททางสังคมที่มาจากการพัฒนานโยบายการศึกษา20
ของรัฐจากสวนกลางที่แผขยายมาสูภาค
ใตในชวงเวลาดังกลาว จึงทําใหผูหญิงมุสลิมปตตานีกลุมหนึ่งไดมีโอกาสออกไปศึกษายังพื้นที่อื่นที่พวก
เธอยังไมเคยสัมผัสและคุนเคย ที่ทําใหไดรับประสบการณอันแปลกใหม ไดสัมผัสกับความทันสมัย ใน
16 Deirdre Beddoe, Discovering Women’s History (London: Longman, 1998), 3.
17 Marshall, Engendering Modernity, 56.
18 สุวดี ธนประสิทธิ์, “สถานภาพทางสังคมของสตรีไทยในสมัยปฏิรูป,” วารสารอักษรศาสตร 23, 2 (2534).
19 Scot Barmé, Woman, Man, Bangkok: Love, Sex, and Popular Culture in Thailand (Maryland: Row-
man & Littlefield Publishers, 2002).
20 ในชวงเวลานี้มีความตื่นตัวในการศึกษาระดับอุดมศึกษาของนักเรียนในจังหวัดปตตานีและในภาคใตอยางเห็นไดชัด โดย
เฉพาะการเดินทางเขาไปศึกษาตอในกรุงเทพมหานครถึงขนาดที่มีหนังสือถึงการรถไฟแหงประเทศไทยใหมีการอํานวยความ
สะดวกใหกับนิสิต นักศึกษา และนักเรียน โดยเพิ่มขบวนรถดวนสายใตใหมีทุกวันและลดคาโดยสาร และอนุญาตใหผูปกครอง
เดินทางไปพรอมกับนักเรียนได ในชวงปดเทอมเดือนมีนาคม เมษายน และชวงเปดภาคเรียนเดือนพฤษภาคม สวนโอกาส
ทางการศึกษาในตางประเทศนั้น มีทั้งทุนรัฐบาลตางประเทศและในประเทศและทุนสวนตัว ชวงเวลานั้นการไปเรียนตอตาง
ประเทศตองอยูในความดูแลของสํานักงานคณะกรรมการขาราชการพลเรือน (กพ.) ทั้งนักเรียนทุนรัฐบาลและนักเรียนทุนสวน
ตัว โดยเฉพาะที่ปนังนักเรียนทุนสวนตัวมีเปนจํานวนมาก ใน พ.ศ. 2509 มีนักเรียนในความดูแลของ กพ. ถึง 850 คน, ดู
หจช. กต.0202.9/11 เรื่อง “ขอใหเพิ่มรถดวนสายใต” (พ.ศ. 2501), และ หจช. กต.0202.7/244 เรื่อง “อํานวยความ
สะดวกแกนิสิต นักศึกษา นักเรียน ที่จะเดินทางเขาศึกษาตอในกรุงเทพฯ” (พ.ศ.2505)

8. มุสลิมมะฮฺปาตานีบนเสนทางการศึกษาสมัยใหม 153
ยุคสมัยรอยตอของการเมืองจากยุคของความขัดแยงไปสูยุคของการพัฒนาประเทศ และคานิยมแบบ
ใหมที่พอแมตองการใหลูกไดทํางานราชการ มีความกาวหนาในอนาคต ตางจากคนรุนพอแมที่อาชีพ
สําหรับผูหญิงมีเพียงการเปนครูและพยาบาลเทานั้น21
เปนผลใหในยุคสมัยนี้อาชีพของผูหญิงเริ่มมี
หลากหลายมากขึ้น ไมวาจะเปนพนักงานตอนรับบนเครื่องบิน นักการบัญชี หรือนักการธนาคาร ดังที่
คุณยายทานหนึ่งไดเลาใหฟงวา
ตอนเรียน ม. 5-6 เราบอกวาเราอยากจะไปเปนพยาบาล จะไดชวยเพื่อนมนุษย หรืออยากเปนแอรโอสเตส
เพราะอานในหนังสือ แอรโฮสเตสมันเทห พอจะจบจริงก็ไปบอกคุณพอวาจะเรียนอยางนั้น พอไมใหเรียน คุณ
พอบอกวาเรียนพยาบาลก็เหมือนกับไปเปนคนรับใชเขา แอรโฮสเตสก็เหมือนกัน การบินไทยเปนอาชีพใหม
เพราะวาการบินไทยเพิ่งมี แตเราก็ไดอานหนังสือวามันดูโก ดูสวย คุณพอบอกใหไปเรียนครู บอกวาอาชีพครู
คืออาชีพที่มีเกียรติ
การขยายตัวทางการศึกษามาพรอมกับคานิยมแบบใหมที่ผูปกครองตองการใหบุตรหลานไดมีหนา
ที่การงานที่มั่นคง โดยเฉพาะอาชีพรับราชการ ซึ่งสวนมากจะถูกสงไปเรียนที่กรุงเทพมหานคร สวน
ความตั้งใจในการสงลูกผูหญิงไปเรียนที่ปนังนั้นตองการใหไปเรียนศาสนา แตเมื่อเดินทางไปถึงปรากฏ
วาไมมีโรงเรียนเปดสอน จึงตองเขาไปเรียนในโรงเรียนราษฎรที่เปดสอนอยูหลายแหงในปนัง22
โดย
เรียนปะปนกับนักเรียนหลายเชื้อชาติ สําหรับเสนทางในการเดินทางของผูหญิงมุสลิมรุนแรกที่ออกไป
ศึกษายังพื้นที่นอกปตตานีนั้นมีรองรอยใหคนหาไดดังนี้
เสนทางการไปศึกษาตอที่กรุงเทพฯ
กอนหนานี้โอกาสที่ผูหญิงจะไดออกไปศึกษาภายนอกปาตานีตั้งอยูบนเงื่อนไขที่จะมีญาติพี่นอง
21 ดู ปยะพร จันวัน, “ทัศนะของ ‘ผูหญิงทํางาน’ ในสังคมไทย พ.ศ. 2500-2516” (วิทยานิพนธมหาบัณฑิต สาขา
ประวัติศาสตร คณะอักษรศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2547).
22 โรงเรียนสามัญในสหพันธมลายา แบงออกไดเปนสี่ประเภท คือ ก) โรงเรียนรัฐบาล(GovernmentSchools) โรงเรียน
รัฐบาลนี้เปนโรงเรียนที่รัฐบาลจัดตั้งขึ้น ครูไดรับเงินเดือนจากรัฐบาลเชนเดียวกับขาราชการ และไมเก็บคาเลาเรียนนักเรียน
ข) โรงเรียนที่รัฐบาลใหเงินอุดหนุนเต็มที่ (Full Grant-in-Aid Schools) โรงเรียนประเภทนี้คาเลาเรียนถูก (ชั้นประถม
เดือนละ 2.50 เหรียญ หรือประมาณ 17.50 บาท) ครูไดรับเงินเดือนจากรัฐบาลในอัตราเดียวกับครูของโรงเรียนรัฐบาล สวน
คาเลาเรียนเก็บไดเทาไรก็เปนรายไดของรัฐ ค) โรงเรียนที่รัฐบาลใหทุนอุดหนุนบางสวน (Partial Grant-in-Aid Schools)
โรงเรียนประเภทนี้เก็บคาเลาเรียนสูงกวาประเภท ข แตไมเกินที่รัฐบาลดําหนด ครูไดรับเงินเดือนจากเจาของโรงเรียน และ
คาเลาเรียนก็เปนรายไดของโรงเรียน ง) โรงเรียนราษฎรหรือโรงเรียนเอกชน (Private School) โรงเรียนประเภทนี้ไมไดรับ
เงินอุดหนุนจากรัฐบาล จึงเก็บคาเลาเรียนสูงกวาโรงเรียนอื่นๆ (ชั้นประถมเดือนละ 10 เหรียญหรือประมาณ 70 บาท) ครู
ไดรับเงินเดือนจากเจาของโรงเรียนโดยตรง; สวนโรงเรียนวิสามัญไดแกโรงเรียนชวเลข พิมพดีด หรือวิชาเลขานุการ โรงเรียน
ประเภทนี้เทียบไดกับโรงเรียนราษฎร เก็บคาเลาเรียนและรับนักเรียนไดโดยวางหลักเกณฑเอง (หจช. กต.43.5/71 “หลักสูตร
การศึกษาและรายชื่อมหาวิทยาลัยและระเบียบการเขาศึกษาของสิงคโปรและปนัง,” จดหมายถึงกระทรวงตางประเทศ จาก
สถานกงสุล ณ เมืองปนัง, ลงวันที่ 13 กันยายน พ.ศ. 2504.) กอนหนานี้การเขาไปเรียนในปนังไมตองขออนุญาตกงสุลไทย
ในปนัง เพียงแตขออนุญาตผานดานตรวจคนเขาเมือง ทําใหมีคนไทยเชื้อสายจีนเขาไปอยูอาศัยในปนังเปนจํานวนมาก ทั้งนี้
คนเหลานี้ถือพาสปอรตสองสัญชาติ คือ ไทยกับจีน ซึ่งเปนการยากสําหรับทางการไทยในการตรวจตราและควบคุม และในชวง
สมัยรัฐบาลจอมพล ป. ปญหาหนึ่งที่กงสุลไทยเสนอขึ้นมาคือการที่กงสุลไทยไมมีอํานาจในการตรวจตราคนเขาออกในปนังจะมี
ผลตอการสรางชาติ โดยเฉพาะเยาวชนของชาติที่ถูกสงไปรํา่เรียนตั้งแตอายุนอย ดังขอความตอนหนึ่งในจดหมายของรองกงสุล
ไทย ณ เมืองปนังถึงรัฐมนตรีวาการกระทรวงการตางประเทศ เรื่อง “เด็กนักเรียนไทยในเมืองปนัง,” ลงวันที่ 13 ธันวาคม
พ.ศ. 2483, ดู หจช. กต.43.5/71.

9. 154 ทวีลักษณ พลราชม, วารชา การวินพฤติ
อยูที่กรุงเทพฯ ซึ่งสวนใหญเปนคนดั้งเดิมจากปาตานีที่ถูกอพยพและกวาดตอนไปอยูกรุงเทพฯ ในชวง
รัชกาลที่ 1 ถึง 323
จึงเปนสาเหตุที่ทําใหรุนปูและรุนพอแมมีเครือขายขึ้นไปศึกษาที่กรุงเทพฯ และตอ
มาสงเสริมใหรุนลูกไดรับศึกษา โดยเฉพาะระดับอุดมศึกษา โดยพวกเธอจะขึ้นไปเรียนมหาวิทยาลัยเปด
คือ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร ในรุนตอมา รัฐบาลจอมพลถนอม กิตติขจรมีนโยบายสงเสริมการศึกษา
ขั้นสูงสําหรับประชาชนจากจังหวัดชายแดนภาคใตใหมีโอกาสไดศึกษาตอในชั้นอุดมศึกษามากขึ้นเปน
กรณีพิเศษ24
ทําใหมีนักเรียนหญิงมุสลิมสองคนแรกจากปตตานีไดเขาศึกษาตอในระดับอุดมศึกษาที่
จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย
ชวงเวลานั้นคือยุคสมัยที่สังคมไทยเริ่มมีประชากรที่อยูในวัยหนุมสาวมากกวาในอดีต เพราะ
สภาพทางเศรษฐกิจที่ตองการกําลังแรงงานเขาไปพัฒนาประเทศในดานตางๆ จํานวนมาก การสงลูก
เรียนตอในกรุงเทพฯ นั้นนิยมสงไปเรียนทั้งในระดับมัธยมและอุดมศึกษา อันเปนผลมาจากการเปด
พื้นที่ทางสังคมจากคนรุนกอนที่เขามาเรียนและทํางานจึงทําใหมีชองทางและเครือขายชวยเหลือเกื้อกูล
กัน เชน การตั้งสมาคมปกษใต สมาคมมุสลิมแหงประเทศไทย ดังนั้นในการเปดภาคเรียนแตละครั้ง
การเดินทางเขากรุงเทพฯ ของนักเรียนนักศึกษา จึงเปนบรรยากาศที่คึกคักเปนอยางมาก
ไปกรุงเทพฯ นั่งรถไฟ สมัยนั้นจุฬาฯ กับเกษตรฯ เปดพรอมกัน เราก็นั่งรถดวนชั้นสองไป มีพัดลม เบาะฟอง
นํา้ ทําบัตรลดไดครึ่งหนึ่ง ทํากันปละครั้ง มีรถดวนจากหัวลําโพงมาสุไหงโก-ลกสัปดาหละครั้ง แลวก็กรุงเทพฯ
ไปบัตเตอรเวิรตก็สัปดาหละครั้ง สมัยนั้นจะไปหาดใหญก็ไมใชเรื่องงาย เพราะฉะนั้นตองรอรถไฟมาจาก
กรุงเทพฯ วันเสาร กลับวันอาทิตย ถาเปดวันจันทรเราก็ไปวันอาทิตยกัน เดินทางแตละครั้งก็มีแตละจังหวัด
ขึ้น ดังนั้นจะรูจักกัน เจอกันบนรถไฟ เจอกันทุกที ก็คุยกันรูจักกัน สวนใหญก็ไมไดนอน ก็นั่งคุยกันไป ที่ไม
ซื้อตั๋วนอนเพราะสวนใหญไมคอยไดนอนกัน การขึ้นรถไฟจะไดเพื่อนใหมจากเกษตรฯ หรือจากจุฬาฯ ดวยกัน
ที่ไมใชจังหวัดเดียวกันก็ตลอดเสนทางจังหวัดภาคใต สมัยนั้นไมมีรถทัวร จะนั่งรถดวนไปลงหัวลําโพง รถเร็ว
จะไปสุดที่บางกอกนอย คนที่มีฐานะจริงๆ จะนั่งรถนอน
เสนทางการไปศึกษาตอที่ปนัง
เนื่องจากประชาชนทั้งในกรุงเทพฯ และจังหวัดภาคใตนิยมสงบุตรหลานไปเรียนที่ปนัง ใน พ.ศ.
2484 รัฐบาลจึงไดใหกงสุลไทย ณ เมืองปนัง สํารวจนักเรียนไทยที่อยูในปนัง โดยคาดการณวามี
23 ใน พ.ศ. 2323 รัชกาลที่ 1 ไดโปรดเกลาใหกรมพระราชวังบวรฯ ยกทัพไปปราบพมาทางใต แลวเลยไปตีเมือง
ปาตานี ชาวมลายูมุสลิมไดถูกกวาดตอนมาไวที่กรุงเทพฯ หากเปนเชื้อพระวงศจะใหอยูอาศัยที่สี่แยกบานแขก ชาวบานทั่วไป
จะกระจายอยูตามฝงธนฯ ทุงครุ พระประแดง บางคอแหลม มหานาค พระโขนง คลองตัน มีนบุรี หนองจอก ทาอิฐ หลังจาก
นั้นในสมัยรัชกาลที่ 1 ยังมีการอพยพมาอีกสองครั้ง คือ พ.ศ. 2329 และ 2334 ตอมาในสมัยรัชกาลที่ 3 ไดเกิดความไมสงบ
ขึ้นสองครั้งในชวงป พ.ศ. 2374 และ 2381 โดยเริ่มจากไทรบุรี ลุกลามขยายตอมายังหัวเมืองทั้งเจ็ด ไดแก ปาตานี หนองจิก
ยะลา รามันห ระแงะ สายบุรี และยะหริ่ง ทําใหชาวมลายูจากไทรบุรีและปาตานี ฯลฯ ถูกกวาดตอนมายังกรุงเทพฯ อีกครั้ง, ดู
รายละเอียดเพิ่มเติมใน เสาวนีย จิตตหมวด, กลุมชาติพันธุ: ชาวไทยมุสลิม (กรุงเทพฯ: กองทุนสงารุจิระอัมพร, 2531).
24 กระทรวงมหาดไทยในความรวมมือกับจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัยผอนผันแกนักเรียนมุสลิมจากจังหวัดชายแดนภาคใต
ซึ่งสําเร็จชั้นเตรียมอุดมศึกษาหรือ ม.ศ. 5 เขาศึกษาตอในคณะรัฐศาสตรโดยไมตองสอบคัดเลือกผานทางสภาการศึกษาแหง
ชาติในปการศึกษา2505 และ2506 ปละหนึ่งคน สําหรับปการศึกษา2507 และปตอไป กระทรวงมหาดไทยขอทําความตกลง
ใหความชวยเหลือนักเรียนไทยมุสลิมไดเขาศึกษาตอในคณะตางๆ เพิ่มขึ้นอีกในคณะรัฐศาสตร คณะอักษรศาสตร และคณะ
ครุศาสตร คณะละสองคนตอปการศึกษา

10. มุสลิมมะฮฺปาตานีบนเสนทางการศึกษาสมัยใหม 155
นักเรียนไทยอาศัยอยูประมาณ100 คน25
สําหรับในภาคใตนั้น กลุมคนจีนจะเปนกลุมคนหลักๆ ที่นิยม
สงลูกหลานไปเรียนทางดานการคา จึงทําใหมีการเดินทางขามพรมแดนในลักษณะนี้มาอยางยาวนาน26
กระแสความนิยมดังกลาวทําใหมีนักเรียนไทยเขาไปศึกษาตอในปนังเปนจํานวนมากขึ้นทุกป จนใน
พ.ศ. 2509 มีนักเรียนในปนังมากถึง 900 คน27
ทําใหสถานกงสุลตองออกกฎควบคุมใหนักเรียนทุก
คนอยูภายใตระเบียบวินัยและการดูแลของสถานกงสุล28
นักเรียนที่เขาไปเรียนที่ปนังโดยสวนมากมี
25 หจช. กต.43.5/71 “หลักสูตรการศึกษาและรายชื่อมหาวิทยาลัย,” จดหมายจากสถานกงสุล ณ เมืองปนังถึงกระทรวง
ตางประเทศ, ลงวันที่ 13 กันยายน พ.ศ. 2504.
26 กอนหนานี้การเดินทางไปเรียนที่ปนังไมตองขออนุญาตกงสุลไทยในปนัง เพียงแตขออนุญาตผานดานตรวจคนเขาเมือง
ทําใหมีคนไทยเชื้อสายจีนเขาไปอยูอาศัยในปนังเปนจํานวนมาก ทั้งนี้คนเหลานี้ถือพาสปอรตสองสัญชาติ คือ ไทยกับจีน ซึ่ง
เปนการยากสําหรับทางการไทยในการตรวจตราและควบคุม แตในชวงสมัยรัฐบาลจอมพล ป. ปญหาหนึ่งที่กงสุลไทยเสนอขึ้น
มาคือการที่กงสุลไทยไมมีอํานาจในการตรวจตราคนเขาออกในปนังจะมีผลตอการสรางชาติ โดยเฉพาะเยาวชนของชาติที่ถูกสง
ไปรํา่เรียนตั้งแตอายุนอย ดังขอความตอนหนึ่งในจดหมายของรองกงสุลไทย ณ เมืองปนัง ถึง รัฐมนตรีวาการกระทรวงการตาง
ประเทศ เรื่อง เด็กนักเรียนไทยในเมืองปนัง ลงวันที่ 13 ธันวาคม พ.ศ. 2483 ที่วา
เด็กนักเรียนไทยในเมืองปนังเปนสวนมากขาดการติดตอกับสถานกงสุลในเรื่องกิจการความเปนไปของประเทศไทย
ทั้งนี้เนื่องจากทางโรงเรียนเขมงวดในการติดตอกับคนภายนอก โดยฉะเพาะในโรงเรียนหญิง แมสถานกงสุลจะสง
หนังสือเกี่ยวกับเหตุการณการเคลื่อนไหวของประเทศไทยเชนหนังสือขาวของกรมโฆษณาการเปนตน ไปใหโรงเรียน
เพื่อประจําหองสมุดใหนักเรียนไทยไดมีโอกาสอานทราบไวบาง ก็ไมไดรับความรวมมือจากโรงเรียน เพราะทางโรงเรียน
อางวาเด็กนักเรียนจะตองอานหนังสือที่โรงเรียนจัดไวสอนเทานั้น นอกจากนี้ยังมีเด็กนักเรียนไทยอีกประเภทหนึ่งซึ่ง
มีอยูจํานวนมากเชนเดียวกัน ไมไดรับการอบรมในดานการรักชาติมากอน แลวผูปกครองก็จัดสงออกไปศึกษาในเมือง
ปนังแตยังเยาววัย เลยเปนเหตุใหเด็กเหลานั้นไมมีความเขาใจอะไรเลยในเรื่องการรักชาติ อันเปนลักษณะที่นาสมเพช
และเสียดายอยางยิ่ง เปนบุคคลที่มีสัญชาติไทยตามกฎหมาย สวนจิตรใจในเรื่องการรักชาตินั้นแทบจะไมมีเหลือติดอยู
เลย ซึ่งถาจะกลาวใหตรงกันก็คือเด็กเหลานี้คลายกับเพียงแตอาศัยแผนดินไทยมาเกิดเทานั้น
ดวยมูลเหตุเชนน จึงทําใหกงสุลไทย ณ เมืองปนัง เสนอทางแกปญหาดวยการจัดตั้งผูดูแลนักเรียนขึ้นโดยเฉพาะ เพื่อจะ
ไดดูแลไดอยางทั่วถึง ซึ่งจะเปนสวนหนึ่งที่จะชวยในเรื่องการสรางชาติ การดําเนินการจัดตั้งผูดูแลนักเรียนไทย เกิดเปนรูป-
ธรรมขึ้นในหลายปตอมา อันเปนผลจากความตองการที่จะแกปญหานักเรียนไทยมีเรื่องทะเลาะวิวาทกับนักเรียนพื้นเมือง ซึ่ง
เปนกรณีอื้อฉาวถึงขนาดหนังสือพิมพสเตรทสไทมของปนังและหนังสือพิมพไทยรัฐลงขาว ทําใหกงสุลไทยตองเรงดําเนินการ
ควบคุมนักเรียนไทยในปนังทั้งหมด ผานการปรึกษาหารือกับผูบังคับการตํารวจรัฐปนัง ดานตรวจคนเขาเมือง จึงไดขอตกลงที่
จะใหสถานกงสุลเปนผูควบคุมนักเรียนไทยในปนังทั้งหมด ดังนั้นสถานกงสุลไทยจึงไดดําเนินการควบคุมเปนขั้นๆ ไป คือผูที่
อยูกอนแลวก็ใหอยูตอไป ผูที่เขามาใหมจะตองไปรายงานตัวตอสถานกงสุล ทําคํารับรองใหไวกับสถานกงสุล และใหนําเจาของ
บานซึ่งจะพักอาศัยอยูดวยไปเซ็นรับรองวาจะควบคุมดูแลผูพักอาศัยใหอยูในระเบียบวินัยอันดี ซึ่งสถานกงสุลไทยไดดําเนิน
การมาตั้งแตป พ.ศ. 2506 โดยเมื่อนักเรียนคนใดตองการเขาไปเรียนที่ปนังตองผานการยื่นคํารองและรายงานตัวจากสถาน
กงสุล แลวสถานกงสุลจะออกหนังสือรับรองให โดยจะอนุญาตเพียงภาคการศึกษาเดียวกอน จากนั้นเจาตัวตองถือเอกสารไปที่
หนวยตรวจคนเขาเมืองเจาหนาที่ตรวจคนเขาเมืองก็จะอนุมัติใหอยูเพื่อการศึกษาไดหากนักเรียนประพฤติตนดีก็จะตอใหหนึ่ง
ป สวนผูที่อยูกอนแลวเมื่อสิ้นภาคการศึกษากลับบานไป เมื่อจะกลับเขามาขออยูเพื่อการศึกษาอีกก็จะตองปฏิบัติตามนี้ทุกคน
27 ไทยรัฐ (28 มิถุนายน 2509).
28 หจช. กต.43.5/71 “หลักสูตรการศึกษาและรายชื่อมหาวิทยาลัย,” จดหมายจากสถานกงสุล ณ เมืองปนังถึงกระทรวง
ตางประเทศ, ลงวันที่ 13 กันยายน พ.ศ. 2504:
…การเตรียมตัวและการดําเนินเรื่อง เมื่อนักเรียนประสงคจะเดินทางไปเรียนที่ปนัง ตามระเบียบการเขาเมือง จะตอง
ติดตอหาโรงเรียนและใหโรงเรียนมีหนังสือรับรองวาจะรับนักเรียนนั้นๆ ไวในโรงเรียน หาที่พักอาศัยในปนังและผูรับ
รองในปนังดวยวาจะเปนผูรับผิดชอบในเมื่อนักเรียนนั้นๆ ไปตกทุกขไดยากหรือไปกอความเสียหายขึ้น แลวนําหลัก-
ฐานเหลานี้ไปยังสถานเอกอัครราชทูตสหพันธมลายา ณ กรุงเทพฯ เพื่อขอตรวจลงตราประเภทนักศึกษาเขาไปยังปนัง

11. 156 ทวีลักษณ พลราชม, วารชา การวินพฤติ
ความประสงคจะเขาศึกษาตอในโรงเรียนที่สอนวิชาดานการคาและเลขานุการ ซึ่งเปนโรงเรียนวิสามัญ
หรือเทียบเทากับโรงเรียนราษฎรที่มีอยูหลายโรง โดยสวนมากเปนโรงเรียนจีนและใชภาษาจีนเปนภาษา
หลักในการสอน และมีเพียงบางวิชาจึงจะใชภาษาอังกฤษหรือมลายู ทั้งนี้โรงเรียนที่ใชภาษาอังกฤษใน
การสอนในปนังนั้นมีอยูเพียง 2-3 โรงเทานั้น29
นอกจากนั้นจะเปนโรงเรียนประจําของอาหรับ ซึ่งคน
ปตตานีเชื้อสายอาหรับที่นับถืออิสลามจะไปเรียน ในสมัยนั้นการเดินทางไปปนังถือวามีความสะดวก
มาก คือมีรถตูและรถไฟที่เดินทางออกจากหาดใหญทุกวัน วันละหลายเที่ยว ทั้งคนไทยและคน
มาเลเซียนิยมไปเที่ยวปนังเพราะเปนเมืองที่มีความเจริญทันสมัย คึกคักและเปนเขตปลอดภาษี
…เดินทางโดยรถตูจากหาดใหญ มีรถตูวิ่งตรงจากหาดใหญ ก็นั่งรถกันไปซื้อของ และนักเรียนไทยมีสิทธิไม
ตองเสียภาษีหลายอยาง คนมาเลย [มลายู] เองก็นิยมไปปนัง สวนมากไปตากอากาศ เปนเมืองที่ทันสมัยและ
อิสระ อยูใตปกครองของอังกฤษ ไมมีสุลตาน… เปนเมืองฟรีพอรต ปลอดภาษี… ฟรีพอรตนี้สําคัญมากนะ
คิดดูวาเมื่อกอนวิทยุแพงมาก สมัยกอนตองซื้อวิทยุฝงโนน ไมตองเสียภาษี… ใครๆ ก็ไป คนตางชาติก็ไป
บรรยากาศแบบสากล เพราะมีหลากหลายเชื้อชาติ จีน อินเดีย ฮินดู มุสลิม มีครบเลย แลวถาจําไมผิดจะมีวัน
หยุดราชการเยอะกวาที่อื่น มีวันหยุดทุกศาสนา
นอกจากนั้น การเขาเรียนที่ปนังหรือสิงคโปรก็เปนเรื่องงายในสมัยนั้น ไมตองทําวีซาใหยุงยาก
เพียงแตเดินทางไปสมัครเขาเรียนในโรงเรียนที่ตองการผานดานตรวจคนเขาเมือง จากนั้นก็นําใบรับ
รองไปยื่นใหกงสุลไทย ณ เมืองปนังออกใบอนุญาตให
ตอนไปเรียน ไปขอวีซาที่มาเลเซีย ขอผานไปสิงคโปร ขอจากกงสุลมาเลฯ ที่สงขลา เปน student pass เรา
ตองติดตอใหดี ที่โนนเขามีกระทรวงศึกษาของเขา เราเขาโรงเรียนเอาหนังสือจากโรงเรียนไปยืนยันวาเรามา
เรียนที่นี่ และผูปกครองตองไปยืนยันอีกวาเราอยูบานเขา ตองมีผูปกครอง ถาอยูหอเจาของหอยืนยัน เดินทาง
ไปเมื่อกอนไมตองมีวีซา พอไปถึงก็สมัครเรียนไดเลย
อยางไรก็ตาม การไปเรียนที่ปนังนั้น เมื่อกลับมาแลวหากตองสมัครงานตองมีการเทียบวุฒิการ
ศึกษากับของไทย ซึ่งทําใหมีความยุงยากเมื่อตองการทํางานราชการ ดังนั้นคนที่ไปเรียนตอที่ปนัง
จึงเปนคนที่ตองการภาษาและความรูดานการคาขาย เพราะสวนมากเมื่อจบกลับมาจะประกอบอาชีพ
ได แตปกติไมมีโรงเรียนใดยอมออกหนังสือรับรองใหแกผูที่อยูในตางประเทศเลย วิธีที่ปฏิบัติกันมาจึงขออนุญาตเขาไป
ชั่วคราวในรูปทัศนาจร โดยผูรองไปยื่นคํารองขอรับการตรวจลงตราประเภททัศนาจรจากสถานเอกอัครราชทูตสหพันธ
มลายา ณ กรุงเทพฯ โดยหาผูรับรองทางปนัง สถานเอกอัครราชทูตฯ จะขออนุมัติเขาไปยังกรมตรวจคนเขาเมืองปนัง
ในกรณีนักเรียนในความดูแลของสถานกงสุลของ ก.พ. สถานกงสุลฯ จะมีหนังสือรับรองไปยังกรมตรวจคนเขาเมือง
ทางกรมตรวจคนเขาเมืองจึงจะอนุมัติใหสถานเอกอัครราชทูต ณ กรุงเทพฯ ตรวจลงประทับตราประเภททัศนาจรให
โดยปกติมีกําหนด 1 เดือน และเมื่อนักเรียนนั้นๆไปถึงปนังแลว ทางสถานกงสุลฯจะนําไปฝากเขาโรงเรียนใดโรงเรียน
หนึ่งซึ่งสอนวิชาเต็มวัน (Full time school) ไมใชโรงเรียนกวดวิชา ทางโรงเรียนจะออกหนังสือรับรองวาไดรับนักเรียน
นั้นๆ ไวในโรงเรียนแลว สถานกงสุลฯจะนําหนังสือรับรองไปขออนุมัติตอเจาหนาที่ศึกษาธิการ และเมื่อไดรับอนุมัติจาก
ศึกษาธิการแลว จึงนําหนัสืออนุมัติพรอมทั้งหนังสือเดินทางไปประทับตรา ณ กรมตรวจคนเขาเมืองอีกครั้งหนึ่ง ซึ่ง
กรมตรวจคนเขาเมืองจะยอมใหอยูในปนังตลอดไปตราบที่ยังศึกษาอยูในโรงเรียนนั้นๆ และหากจะเปลี่ยนโรงเรียนก็
ตองดําเนินการตามวิธีดั่งกลาวอีก”
29 กลาวคือ 1) Kenyon Rae Methodist Girl School (เฉพาะนักเรียนหญิง) 2) Westland School (นักเรียนหญิงชาย
รวมกัน) และ 3) Parent Association School (นักเรียนหญิงชายเรียนรวมกัน) นอกจากนั้นยังมีโรงเรียน Penang Institute
ซึ่งสอนวิชาเลขานุการโดยเฉพาะ และโรงเรียน Cyma College