ΥΛΙΚΟ

1. «Μου αρέσει να σκέφτομαι τον εαυτό μου σαν πατριώτη,
αλλά ακόμη περισσότερο μου αρέσει να τον σκέφτομαι σαν άνθρωπο.
Στο σημείο που αυτά τα δύο συγκρούονται
λέω ότι ο άνθρωπος έχει το δίκιο..»
Έρμαν Έσσε
ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ
ΕΘΝΙΣΜΟΣ: Είναι η φιλοπατρία, ο γνήσιος πατριωτισμός που θέτει το συμφέρον της πατρίδας
πάνω από το ατομικό, αλλά έχει και κάποια όρια. Δε συγχέεται δηλαδή με τον εθνικισμό και το
σοβινισμό, καθώς ο πατριωτισμός σέβεται την ιστορία των άλλων λαών και δεν υποπίπτει σε
συμπεριφορές εχθρότητας και υποτίμησης απέναντί τους..
ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ: Είναι η παθολογική αγάπη προς την πατρίδα, ο υπερτονισμός της ταυτότητας και
της πολιτιστικής κληρονομιάς που οδηγείται σε εμπάθεια και περιφρόνηση προς τους άλλους λαούς,
λαμβάνοντας ακόμη και τη μορφή του απροκάλυπτου ιμπεριαλισμού..
ΣΟΒΙΝΙΣΜΟΣ: Είναι ο ακραίος, υπέρμετρος εθνικισμός που προτάσσει την αξία του εθνικού
πολιτισμού εις βάρος των άλλων εθνών και καλλιεργεί τη συστηματική υποτίμησή τους και το
ρατσισμό εναντίον τους…
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥ
Ο εθνικισμός συνιστά φαινόμενο των δύο τελευταίων κυρίως αιώνων και συνδέθηκε με τις
διακηρύξεις της γαλλικής επανάστασης και την άνοδο της αστικής τάξης. Τότε αναδύθηκαν οι
απόψεις του ότι κάθε έθνος μπορούσε να σχηματίσει το δικό του κράτος και να αποκτήσει
αυτοδιάθεση. Γι’ αυτό, ο εθνικισμός διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη δημιουργία των εθνικών
αστικών κρατών ως και τις αρχές του εικοστού αιώνα. Κατόπιν, όμως, μετατράπηκε σε όργανο της
ιμπεριαλιστικής πολιτικής, αγγίζοντας τα όρια του ρατσισμού (Ναζισμός) και χάνοντας το αρχικό
θετικό ιδεολογικό του πλαίσιο. Στη μεταπολεμική περίοδο, γνώρισε ύφεση λόγω της απειλής του
ψυχρού πολέμου που συντέλεσε στη σύναψη συμμαχιών, ωστόσο την τελευταία εικοσαετία έχει
αναζωπυρωθεί και ενταθεί.
Παραδείγματα έξαρσης εθνικισμού στη σύγχρονη εποχή:
 διάσπαση Σοβιετικής Ένωσης και μετέπειτα εθνικιστικές συγκρούσεις..
 διαμελισμός της Γιουγκοσλαβίας και εμφύλιος πόλεμος..
 διχοτόμηση της Τσεχοσλοβακίας και αποσχιστικές τάσεις σε Ισπανία (Βάσκοι) και Βρετανία
(Σκωτσέζοι, Ουαλοί, Ιρλανδοί) ..
 άνοδος του ποσοστού των εθνικιστικών κομμάτων ανά την Ευρώπη (Γαλλία, Ολλανδία,
Αυστρία..)..
 αναβίωση ναζισμού στη Γερμανία..
 ισλαμικός εθνικισμός..
 ένταση στα Βαλκάνια..
Ο εθνικισμός στη χώρα μας: Η Ελλάδα, παρά την ευρωπαϊκή έξαρση του φαινομένου, δεν
σπαράσσεται από εθνικιστικά κινήματα. Αντιθέτως, θα σημείωνε κανείς πως στη χώρα μας
ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ -ΣΟΒΙΝΙΣΜΟΣ

2. 2
εμφανίζεται περισσότερο η έννοια του εθνισμού που εκδηλώνεται κυρίως όποτε απειλείται η εθνική
μας ανεξαρτησία. Ακόμη και προς την περίπτωση της Τουρκίας, με την οποία μας συνδέουν άσχημα
ιστορικά βιώματα, τα τελευταία χρόνια επιχειρείται μια προσπάθεια προσέγγισης και συμφιλίωσης.
Βέβαια, κάποιες μικρές ευτυχώς σε δύναμη ομάδες έχουν υψώσει τη στείρα σημαία του εθνικισμού
και αμαυρώνουν με τις ενέργειες τους τη φιλήσυχη χώρα μας, καθώς επίσης ορισμένες σοβινιστικού
χαρακτήρα συμπεριφορές προς τις εθνικές μειονότητες που κατοικούν μαζί μας εμφανίζονται, αλλά
μάλλον δε θα πρέπει να μας ανησυχούν ιδιαίτερα…
ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΥΛΙΚΟ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥ
Αίτια του εθνικισμού
 ο φόβος της ισοπέδωσης ή έστω αλλοίωσης των εθνικών στοιχείων που συγκροτούν την εθνική
ταυτότητα ενός λαού, λόγω της παγκοσμιοποίησης, της συνακόλουθης διεθνοποίησης πολλών
παραμέτρων της σύγχρονης ζωής και της υλοποίησης του ευρωπαϊκού οράματος που σε ορισμένες
περιπτώσεις λειτουργεί ως χωνευτήρι των επιμέρους εθνικών χαρακτηριστικών των εθνών-μελών,
προκάλεσε εθνικιστικές κορώνες..
 ιστορικές εκκρεμότητες όμορωνλαών και θρησκευτικοί ή ιδεολογικοί δογματισμοί υποδαυλίζουν
τα εθνικιστικά αισθήματα.. ακόμη και στο εσωτερικό ενός κράτους η απουσία οικονομικής και
πολιτιστικής ομοιογένειας και η αδυναμία κατανόησης των τοπικιστικών ιδιαιτεροτήτων δύναται να
συντελέσει στη διαμόρφωση εθνικιστικών τάσεων..
 η κατάρρευση πολυεθνικών κρατών που λειτουργούσαν υπό το μοντέλο του υπαρκτού
σοσιαλισμού πυροδότησε τις εθνικιστικές εξάρσεις, γιατί τα επιμέρους μικρά κρατίδια δεν είχαν
ισχυρούς συνεκτικούς δεσμούς και το μόνο κοινό τους στοιχείο ήταν η πειθαρχία στον ίδιο κρατικό
μηχανισμό….όταν αυτός άρχισε να παραπαίει, τα κρατίδια υπό τη σημαία του εθνικισμού
διεκδίκησαν χαμένες ελευθερίες και ανεξαρτητοποίηση..
 η ανάγκη ικανοποίησης οικονομικών συμφερόντων, όπως πώλησης όπλων από τις αντίστοιχες
βιομηχανίες ή ελέγχου του γεωφυσικού πλούτου ενός άλλου κράτους που προαπαιτεί επεκτατικό
πόλεμο ή και ανάπτυξης της εγχώριας οικονομίας μέσω της εμμονής περί απόκτησης μόνο των
εθνικών αγαθών, είχε ως αποτέλεσμα την καλλιέργεια μιας προπαγάνδας με στόχο τη διέγερση των
εθνικιστικών φρονημάτων και υποτιθέμενο άλλοθι την υλοποίηση των εθνικών συμφερόντων..
« Η πολεμική βιομηχανία είναι η κρυφή διαβολική δύναμη
πίσω από τον εθνικισμό που οργιάζει παντού..»
Αϊνστάιν
 πολιτικές σκοπιμότητες που επιθυμούν τον αποπροσανατολισμό του λαού από εσωτερικά
οξυμμένα προβλήματα (ανεργία, άσχημη οικονομική κατάσταση, πολιτική διαφθορά..) καλλιεργούν
τον εθνικισμό προς μεταστροφή της προσοχής της κοινής γνώμης σε εξωτερικά «κρίσιμα» εθνικά
θέματα..
 η υπερεκτίμηση του εθνικού πολιτισμού, η προγονοπληξία και η υπεροπτική διάθεση ορισμένων
λαών λόγω της δύναμης και της υπεροχής τους προκάλεσαν συμπλέγματα ανωτερότητας που
ενισχύουν όμως το σοβινιστικό ύφος..
 το μεταναστευτικό ρεύμα προς τα πιο αναπτυγμένα κράτη συνέβαλε στην όξυνση της βίας –
εγκληματικότητας ως ένα βαθμό (ένστικτο επιβίωσης των μεταναστών υπό το πρίσμα της έλλειψης
εργασίας) και στην εγχώρια ανεργία (οι αλλοδαποί δεν είχαν υψηλές μισθολογικές απαιτήσεις και οι
εργοδότες τους προτιμούσαν αντί των αυτόχθονων), γεγονός που γέννησε την ξενοφοβία, τη
δυσαρέσκεια και τον εθνικισμό..

3. 3
 η κρίση ανθρωπισμού, αξιών και αρχών που διέπει την ευδαιμονιστική κοινωνία μας δεν ευνοεί
τον αλληλοσεβασμό των εθνών… άλλωστε, αρκετές φορές οι φορείς αγωγής κάθε κράτους
υπερτονίζουν τα εθνικά χαρακτηριστικά και τις «αγεφύρωτες» διαφορές με τους άλλους λαούς..
«Πας μη Έλλην βάρβαρος»
Συνέπειες του εθνικισμού
 ευνοείται η εθνική απομόνωση και ο διεθνής αποκλεισμός, σε εποχές μάλιστα που η
παγκοσμιοποίηση έχει επιβάλλει το ύφος της και καθιστά την αυτάρκεια ενός λαού δύσκολη και
ανέφικτη..
 εντείνονται τα αισθήματα μίσους, εχθρότητας και εμπάθειας και αποκλείεται κάθε μορφή
συνεργασίας και ανταλλαγής πολιτιστικών στοιχείων με άλλα κράτη..
 υπονομεύεται το πνεύμα της ειρήνης και της συμφιλίωσης των εθνών, τορπιλίζονται οι διεθνείς
σχέσεις, θεμελιώνεται το κλίμα πολέμου και επεκτατισμού (σε περίπτωση πολέμου θα πρέπει να
λάβουμε υπ’ όψη μας τις ευρύτερες επιπτώσεις του)..
 προωθείται ο ρατσισμός προς τους μετανάστες και τις εθνικές μειονότητες και καταπατούνται ωμά
και παράφορα τα ανθρώπινα δικαιώματα..
 στο όνομα του εθνικισμού πολιτικοί προωθούν τα όποια φιλόδοξα σχέδιά τους,
αποπροσανατολίζουν εύκολα την ευάλωτη κοινή γνώμη από εσωτερικά μείζονα ζητήματα και
διακυβερνούν με πιο φασιστικές αρχές, καταλύοντας στην ουσία τις αξίες και τα ιδεώδη της
δημοκρατίας..
 τα άτομα που υπερθεματίζουν τον εθνικισμό και τα ιδεολογήματά του φανατίζονται, η διεισδυτική
τους ικανότητα μειώνεται, μαζοποιούνται και, λόγω του ότι έχουν αποκτήσει αγελαία συμπεριφορά
και έχουν απωλέσει τα χαρακτηριστικά στοιχεία μιας υγιούς προσωπικότητας, η χειραγώγησή τους
διαφαίνεται ως εύκολη υπόθεση για τους επιτήδειους..
 οι υπέρμαχοι του εθνικισμού κατακλύζονται από βίαια ένστικτα και έντονα πάθη, υποκινούνται
από κοντόφθαλμα δόγματα και στεγανά και αλλοτριώνονται ηθικά, καθώς δεν αναγνωρίζουν ούτε
και σέβονται το εθνικά διαφορετικό..
 τέχνη και επιστήμη στρατεύονται στις εθνικιστικές αρχές και η μεν πρώτη φθείρει το ποιοτικό της
πνεύμα υπηρετώντας ιδέες που στρέφονται ενάντια στην οικουμενικότητα και στο ελεύθερο από
στερεότυπα φρόνημα του ανθρώπου, ενώ η δεύτερη χάνει τον ουμανιστικό της χαρακτήρα και την
πανανθρώπινη προοπτική της και τίθεται στην εξυπηρέτηση κρατικών – εθνικών συμφερόντων..
Προϋποθέσεις ανάπτυξης εθνισμού
 οικογένεια: καλλιέργεια στους νέους της αγάπης για την παράδοση και εις βάθος γνωριμία των
αξιών και των χαρακτηριστικών της… ταυτόχρονα, όμως, η αξιολόγησή της θα πρέπει να είναι
απαλλαγμένη από αισθήματα αλαζονείας και προγονοπληξίας και να συνοδεύεται από ώριμες και
λογικές κρίσεις.. η δημιουργική προσέγγιση και αφομοίωση της παράδοσης θα διατηρήσει την
εθνική ταυτότητα και το ενδιαφέρον για την υγιή εξέλιξη του έθνους..
 σχολείο: αμερόληπτη διδασκαλία της ιστορίας και ουσιαστική μελέτη της, αποκομμένης από
τάσεις υπερτονισμού ορισμένων γεγονότων και απόκρυψης κάποιων άλλων…  αποφυγή
φανατισμού και εθνικής υπεροψίας, παραδειγματισμός από την αγάπη και τις θυσίες των προγόνων
για την πατρίδα, εντοπισμός των λαθών που ζημίωσαν το έθνος και που δε θα πρέπει να

4. 4
επαναληφθούν και ουσιώδης γνώση της ελληνικής ιστορίας ώστε κανείς εξωγενής παράγοντας να
μην μπορεί να καπηλευτεί εθνικά κεκτημένα..
 ΜΜΕ: διοχέτευση αρχών εθνικής συνείδησης… τοποθέτηση του συλλογικού συμφέροντος πάνω
από το ατομικό… προβολή υγιών προτύπων ανιδιοτελούς συμπεριφοράς προς την πατρίδα…
εκπομπές ιστορικού περιεχομένου… ενημέρωσηως προς τα εθνικά θέματα και ευαισθητοποίηση της
κοινής γνώμης για τα προβλήματα του έθνους… αποστροφή κάθε πνεύματος ρατσισμού και
εσωστρέφειας που μπορεί να συντελέσει στην έξαρση εθνικιστικών αντιλήψεων και στην εθνική
απομόνωση… περιορισμός της υπερβολικής προβολής ξενικών προτύπων ζωής..
 πολιτικοί: ενιαία εξωτερική πολιτική προς επίδειξη της αγάπης τους προς την πατρίδα και του
ενδιαφέροντός τους για την επίλυση των ζωτικών προβλημάτων της, ώστε να λειτουργήσουν ως
πρότυπα προς μίμηση στους πολίτες… χρηματοδότηση προγραμμάτων αναζωογόνησης της
παράδοσης και κατ’ επέκταση του εθνισμού..
 πνευματικοί άνθρωποι: αποσαφήνιση στους πολίτες της διαφοράς που υφίσταται ανάμεσα στις
έννοιες εθνισμός και εθνικισμός και προβολή των επιπτώσεων που μπορεί να προκύψουν από την
υιοθέτηση του σοβινισμού (εθνισμός σημαίνει αυτοσεβασμός, ενώ σοβινισμός εγωπάθεια)…
αποκάλυψη των κινδύνων που διατρέχει ο σύγχρονος ελληνισμός και αφύπνιση της εθνικής
συνείδησης επειδή έχει ατονήσει..

5. 5
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΜΑ: «Οι έντονες εθνικιστικές τάσεις στη σύγχρονη εποχή, παρά τη
διεθνοποίηση των παραγόντων ζωής, τείνουν σε πολλές περιπτώσεις να θυσιάσουν ακόμη και
την ειρήνη και τις ομαλές διακρατικές σχέσεις. Σε μία ομιλία προς τους συμμαθητές σας να
ερμηνεύσετε αυτές τις εξελίξεις και να προσδιορίσετε το ρόλο που πρέπει να διαδραματίσει το
σχολείο ώστε να καλλιεργήσει ταυτόχρονα τον πατριωτισμό, αλλά και το διεθνιστικό πνεύμα
στους νέους, προκειμένου στο μέλλον να αποφευχθούν ποικίλες ακρότητες (600 λέξεις).»
Ανάλυση του θέματος
Πρόλογος
Αγαπητοί συμμαθητές,
η εποχή μας, εποχή γενικευμένων κρίσεων με άγνωστη έκβαση και ευρύτερων γεωπολιτικών
ανακατατάξεων, αναμφίβολα πυροδότησε αντίρροπες μεταξύ τους τάσεις, καθώς από τη μία επέφερε
την παγκοσμιοποίηση και τον κοσμοπολιτισμό, αλλά από την άλλη προς εξισορρόπηση
αναζωπύρωσε εθνικιστικές αντιλήψεις και εξάρσεις πατριωτισμού.
Ζήτημα πρώτο
Αίτια έξαρσης εθνικισμού
Βλέπε στο ευρύτερο υλικό περί εθνικισμού.
Ζήτημα δεύτερο
Α) καλλιέργεια εθνισμού από το σχολείο
 ιστορία:  αντικειμενική διδασκαλία..
 αποφυγή εθνικής προπαγάνδας που στοχεύει στην υπεροψία..
 προβολή παρελθοντικών λαθών ως παράδειγμα προς αποφυγή..
 έμφαση στις προγονικές πράξεις θυσίας για την πατρίδα..
 ουσιώδης γνώση της ιστορίας και των καίριων εθνικών ζητημά-
των, ώστε να είναι εφικτή η προστασία τους..
 τόνωση εθνισμού:  καλλιέργεια περηφάνιας για εθνικές παραδόσεις..
 εκμάθηση των ηθών και των παραδόσεων..
 εκδηλώσεις με πρωτοβουλία και συμμετοχή μαθητών..
 μάθημα λαογραφίας..
 συμβολικές πράξεις:  έπαρση και υποστολή της σημαίας/ εθνικός ύμνος..
 αναβάθμιση των εθνικών εορτών..
 διασαφήνιση της αξίας των παρελάσεων..
 επισκέψεις σε ιστορικά μέρη που θα υπενθυμίσουν πράξεις πατριωτισμού, διοργάνωση ομιλιών
και διαλέξεων ιστορικού-εθνικού χαρακτήρα..
Β) καλλιέργεια διεθνισμού από το σχολείο
 προβολή ξένων πολιτισμών:  γνωριμία και γνώση ουσιωδών ξένων πολιτι-
σμών, σημαντικών για την ανθρωπότητα..
 άρση εθνικών προκαταλήψεων..
 εύρεση κοινών στοιχείων με ξένους πολιτισμούς..
 άντληση των γόνιμων ξένων πολιτιστικών στοιχεί-
ων και παράλληλη επισήμανση της επικινδυνότη-
τας της στείρας αντιγραφής τους..

6. 6
 παρουσίαση των θετικών λειτουργιών της υγιούς παγκοσμιοποίησης και των ωφελειών που θα
αποκομιστούν από τα επιμέρους έθνη..
 ανταλλαγές μαθητών διαφορετικών κρατών, εκπαιδευτικές εκδρομές στο εξωτερικό και
αδελφοποιήσεις σχολείων προς αλληλογνωριμία και προώθηση του αλληλοσεβασμού των εθνών..
Επίλογος: Γενικότερα, για την ταυτόχρονη καλλιέργεια οικουμενικών και πατριωτικών αντιλήψεων
απαιτείται παροχή ανθρωπιστικής παιδείας, της οποίας οι αξίες θα επιτρέψουν στους νέους να
αισθάνονται πολίτες τόσο της πατρίδας τους όσο και ολόκληρης της οικουμένης..
Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας!
«Δεν είμαι από τη Σπάρτη, δεν είμαι Αθηναίος,
πατρίδα μου έχω όλη την Ελλάδα…»
Πλούταρχος