O1.03

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Jadwiga Rudecka
Katarzyna Skoczylas
Rozpoznawanie nitek
743[01].O1.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr inż. Jadwiga Idryjan-Pajor
mgr inż. Irena Sakowicz
Opracowanie redakcyjne:
mgr Katarzyna Skoczylas
Konsultacja:
mgr Ewa Figura
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 743[01].O1.03
„Rozpoznawanie nitek”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu krawiec.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Klasyfikacja nitek 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzające 8
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 10
4.2. Sposoby skręcania nitek 11
4.2.3. Ćwiczenia 13
4.3. Określanie właściwości nitek 15
4.3.3. Ćwiczenia 22
5. Sprawdzian osiągnięć 25
6. Literatura 29

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o właściwościach nitek,
stosowanych do wytwarzania materiałów odzieżowych.
W poradniku zamieszczono:
– wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
– cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
– materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,
– zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
– ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
– sprawdzian postępów,
– sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
– literaturę uzupełniającą.
Schemat układu jednostek modułowych
743[01].O1.01
Przestrzeganie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska
743[01].O1
Podstawy zawodu
743[01].O1.03
Rozpoznawanie nitek
743[01].O1.02
Charakteryzowanie surowców
włókienniczych
743[01].O1.04
Charakteryzowanie płaskich
wyrobów włókienniczych, skór
i dodatków krawieckich

4
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
− stosować podstawowe przepisy prawa dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,
− stosować odzież ochronną oraz środki ochrony osobistej,
− klasyfikować surowce i wyroby włókiennicze,
− charakteryzować fizyczne właściwości włókien roślinnych, zwierzęcych i mineralnych,
− określać właściwości chemiczne włókien roślinnych, zwierzęcych i mineralnych,
− klasyfikować włókna chemiczne,
− charakteryzować właściwości włókien chemicznych i mieszanek włókienniczych,
− identyfikować włókna,
− przeprowadzać badania organoleptyczne włókien,
− rozróżniać włókna pod mikroskopem,
− przeprowadzać badania chemiczne włókien,
− charakteryzować włókna nieorganiczne,
− określać wpływ właściwości włókien na jakość gotowych wyrobów włókienniczych.

5
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
− dokonać klasyfikacji nitek,
− scharakteryzować nitki z włókien odcinkowych,
− scharakteryzować nitki z włókien ciągłych,
− określić właściwości nitek,
− scharakteryzować sposoby skręcania nitek,
− określić wpływ sposobu przędzenia na właściwości nitek,
− określić sposoby wyznaczania grubości nitek,
− wyznaczyć masę nitek w texach,
− wyznaczyć kierunek skrętu nitek,
− wyznaczyć liczbę skrętu nitek,
− scharakteryzować właściwości nitek odzieżowych,
− wyjaśnić wpływ właściwości nitek na jakość materiałów odzieżowych.

6
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Klasyfikacja nitek
4.1.1. Materiał nauczania
Nitka jest to wyrób włókienniczy charakteryzujący się bardzo dużą długością
i stosunkowo małym przekrojem poprzecznym, składający się z włókien odcinkowych lub
pojedynczych ciągłych skręconych ze sobą lub nieskręconych.
Przędza jest to nitka utworzona z włókien odcinkowych zespolonych przez skręcenie.
Rys. 1. Ogólna klasyfikacja nitek [2, s. 69]
Przędza
Przędzę otrzymuje się w wyniku skręcenia włókien odcinkowych na odpowiednich
maszynach zwanych przędzarkami.
Przędzenie włókien odcinkowych obejmuje kilka etapów:
− rozluźnianie masy włókien, usuwanie zanieczyszczeń oraz sporządzanie mieszanki
włókien,
− układanie włókien równolegle (zgrzeblenie) i formowanie z nich taśmy,
− stopniowe rozciąganie i skręcanie taśmy w celu uzyskania niedoprzędu,
− stopniowe rozciąganie i skręcanie niedoprzędu, czyli tworzenie przędzy.
Rys. 2. Zasada przędzenia włókien odcinkowych [4, s. 151]
Zbitą masę włókien rozluźnia się na maszynach rozluźniających, usuwa z nich
zanieczyszczenia mechaniczne, a następnie sporządza odpowiednie mieszanki. Rozluźnione
i wymieszane włókna poddaje się zgrzebleniu na maszynach zwanych zgrzeblarkami,
w których elementami pracującymi są walce o powierzchni pokrytej igłami, obracające się
NITKI
PRZĘDZA NITKI Z WŁÓKIEN CIĄGŁYCH
Wielokrotna lub
skręcona
wielostopniowo
o
Pojedyncza
Jedno lub
wielowłóknowe
Wielokrotne
lub skręcone
wielostopniowo

7
z różną prędkością. W procesie zgrzeblenia włókna ulegają dokładnemu rozluźnieniu
i układają się tworząc cienką warstwę, tzw. runo, z którego jednocześnie zostaje uformowana
taśma. W celu wyrównania grubości, taśmy łączy się po kilka razem, a następnie rozciąga na
maszynach zwanych rozciągarkami. Wyrównaną i pocienioną taśmę poddaje się skręceniu,
w wyniku czego otrzymuje się niedoprzęd.
Właściwe przędzenie następuje przez rozciąganie i skręcanie niedoprzędu na maszynach
zwanych przędzarkami. Pod wpływem skręcania następuje wzajemne dociskanie włókien,
włókna sczepiają się tworząc przędzę.
W zależności od długości przerabianego włókna rozróżnia się systemy przędzenia
zgrzebnego i czesankowego. Krótsze włókna bawełny i wełny przerabia się systemem
zgrzebnym. Dłuższe włókna wełny i bawełny oraz mieszanki tych włókien z włóknami
chemicznymi przędzie się systemem czesankowym. System czesankowy przebiega podobnie
do systemu zgrzebnego z tą różnicą, że po zgrzebleniu wprowadza się dodatkowy etap –
czesanie, w którym z taśmy usuwa się połamane podczas zgrzeblenia włókna. Z przędzy
czesankowej wyrabia się tkaniny cienkie o gładkiej powierzchni np. wysokogatunkowe
tkaniny wełniane na ubrania męskie.
a) b)
Rys. 3. Tkaniny z przędzy czesankowej: a) tropik, b) tenis [5, s. 114, 110]
Przędza zgrzebna jest bardziej puszysta, słabiej skręcona, bardziej miękka i mniej
wytrzymała na rozciąganie niż przędza czesankowa. Otrzymuje się z niej tkaniny grubsze
i bardziej puszyste.
a) b)
Rys. 4. Tkaniny z przędzy zgrzebnej: a) szetland, b) tweed [5, s. 113,114]
Nitka z włókien ciągłych
Nitka utworzona z jednego włókna ciągłego skręconego lub bezskrętowego, nadającego
się do bezpośredniego przerobu na wyrób włókienniczy nazywa się jednowłóknową. Nitka

8
utworzona z dwu lub więcej skręconych lub nieskręconych ze sobą włókien ciągłych nazywa
się nitką wielowłóknową.
Rys. 5. Nitka ciągła gładka [5, s. 58]
Nitki ciągłe wielowłóknowe modyfikuje się w procesie zwanym teksturowaniem. Pod
wpływem odpowiedniej temperatury oraz siły skręcającej i rozciągającej, gładka, podobna do
wiązki drucików nitka z włókien ciągłych zmienia strukturę i układ włókien, dzięki czemu
uzyskuje nowe właściwości. W procesie tym wiązka uzyskuje jakby karbikowatość,
skędzierzawienie, a przy tym dużą puszystość, elastyczność, miękkość i przyjemny dotyk, co
umożliwia znacznie większe jej wykorzystanie do produkcji dzianin i tkanin niż przed
teksturowaniem. Wyroby z nitek teksturowanych łatwo dopasowują się do ciała.
Teksturowaniu poddawane są nitki z włókien poliamidowych i poliestrowych.
Rys. 6. Nitka ciągła teksturowana [5, s. 58]
Nitki teksturowane dzieli się na nitki: elastyczne i puszyste. Podstawową cechą nitek
elastycznych jest ich duża sprężystość i wydłużenie, które może dochodzić do 500%.
W Polsce są produkowane dwa rodzaje nitek elastycznych: z włókien poliamidowych –
Elastil i poliestrowych – Elastor. Nitki puszyste charakteryzują się mniejszym wydłużeniem,
co zapewnia wyrobom większą stabilność kształtów. Wyroby z nich wykonane, a zwłaszcza
dzianiny, są lekkie, o przyjemnym chwycie i strukturze zapewniającej dobrą izolacyjność
cieplną.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest nitka?
2. Jak klasyfikuje się nitki?
3. Co to jest przędza?
4. Jakie są etapy przędzenia włókien odcinkowych?
5. Co to jest niedoprzęd?
6. Jakie włókna przędzie się systemem zgrzebnym, a jakie czesankowym?
7. Czym charakteryzuje się przędza zgrzebna?
8. Czym charakteryzuje się przędza czesankowa?
9. Na czym polega proces teksturowania?
10. Czym charakteryzują się nitki elastyczne, a czym puszyste?

9
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozróżnij nitki przędzy i nitki z włókien ciągłych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wykonać dekompozycję otrzymanych od nauczyciela próbek wyrobów włókienniczych,
np. tkanin, dzianin,
2) rozkręcić nitki aż do uzyskania włókien elementarnych,
3) ustalić, która nitka jest wytworzona z włókien ciągłych, a która z włókien odcinkowych,
4) wkleić próbki tkanin, nitek przed rozkręceniem i po rozkręceniu na włókna do zeszytu
ćwiczeń i opisać je,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyrób włókienniczy Nitka przed rozkręceniem
Nitka po rozłożeniu na
włókna elementarne
Tkanina
Dzianina
Wyposażenie stanowiska pracy:
– próbki tkanin, dzianin,
– igła preparacyjna,
– zeszyt ćwiczeń,
– przybory do pisania,
– literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Porównaj wygląd przędzy zgrzebnej i czesankowej.
1) wybrać z kolekcji wyrobów włókienniczych, grubszą tkaninę wełnianą (zgrzebną) np. na
kurtkę zimową i cienką tkaninę wełnianą (czesankową) np. sukienkową,
2) wyciągnąć nitki z wybranych tkanin,
3) obejrzeć obie nitki wykorzystując lupę,
4) porównać wyciągnięte z tkanin nitki z nitkami z kolekcji nitek z różnych włókien,
5) rozerwać nitkę każdego rodzaju i zaobserwować końce rozerwanych nitek,
6) wkleić poszczególne nitki do zeszytu ćwiczeń,
7) opisać nitkę zgrzebną i czesankową,
– próbki tkanin zgrzebnych i czesankowych,
– kolekcja nitek z różnych włókien,
– lupa,

10
Ćwiczenie 3
Porównaj wygląd nitki z włókien ciągłych nieteksturowanych i teksturowanych.
1) wypruć nitki z otrzymanej tkaniny podszewkowej stilonowej oraz z dzianiny z rajstop
damskich,
2) porównać wygląd obu nitek,
3) porównać wyciągnięte z tkaniny nitki z nitkami z kolekcji nitek z różnych włókien,
4) wykonać próbę ręcznego rozciągania poszczególnych nitek , porównać ich sprężystość
i wydłużenie,
5) wkleić próbki wyrobów włókienniczych i wyciągniętych z nich nitek do zeszytu ćwiczeń,
6) opisać poszczególne próbki,
– próbki dzianin z rajstop damskich poliamidowych,
– próbki tkaniny podszewkowej stilonowej,
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) sklasyfikować nitki?  
2) wyjaśnić pojęcia: nitka, przędza?  
3) nazwać włókna o ograniczonej i nieograniczonej długości?  
4) omówić, na czym polega proces przędzenia włókien odcinkowych i jakie
są jego etapy?
 
5) wyjaśnić pojęcie niedoprzęd?  
6) rozróżnić przędzę czesankową i zgrzebną?  
7) wyjaśnić na czym polega proces teksturowania?  
8) rozróżnić nitkę z włókien ciągłych nieteksturowanych i teksturowanych?  

11
4.2. Sposoby skręcania nitek
Nitkom nadaje się skręt w ostatnim etapie wytwarzania, w celu nadania trwałej struktury
oraz zapewnienia wymaganych właściwości. W wyniku skręcenia następuje dociskanie
włókien do siebie i zwiększenie tarcia miedzy nimi do stopnia zapewniającego nitce
określoną wytrzymałość na rozciąganie. Skręcanie powoduje również wygładzenie
powierzchni. Nitka bardziej skręcona staje się sztywna, ziarnista.
Włókna odcinkowe i ciągłe podczas przędzenia mogą być skręcane w dwóch kierunkach.
Jeżeli kierunek skrętu jest zgodny z kierunkiem środkowej części litery S (tzw. kierunek
lewy), wówczas skręt oznacza się literą S. Natomiast, jeżeli kierunek skrętu jest zgodny
z kierunkiem środkowej części litery Z (tzw. kierunek prawy), to skręt oznacza się literą Z.
Skręt nitek decyduje o ich wyglądzie, wydłużeniu, wytrzymałości.
Rys. 7. Skręty w przędzy: prawy Z, lewy S [5, s. 53]
Nitka z włókien bez skrętu lub ze skrętem, który można zlikwidować przez odkręcenie
jednym ruchem ręki, nosi nazwę nitki pojedynczej. Nitka łączona jest utworzona z dwóch lub
więcej nitek składowych, niezłączonych ze sobą przez skręcanie, np. nitka łączona podwójnie,
potrójnie, poczwórnie.
Oprócz nitek pojedynczych i łączonych wyrabia się nitki wielokrotne. Powstają one przez
skręcenie dwóch lub więcej nitek pojedynczych.
a) b) c)
Rys. 8. Nitki wielokrotne: a) dwukrotna, b) trzykrotna, c) czterokrotna [5, s. 53]
W zależności od rodzaju nitek i sposobu ich skręcania rozróżnia się nitki wielokrotne zwykłe
i ozdobne.

12
Nitki wielokrotne zwykłe charakteryzują się jednakową grubością i jednolitym
wyglądem, wyrabia się z nich nici do szycia.
Złączenie nitek ma na celu:
− polepszenie równomierności grubości,
− zwiększenie wytrzymałości nitek na rozciąganie oraz ich grubości,
− zwiększenie odporności nitek na tarcie,
− uzyskanie efektów barwnych w nitkach.
Nitki wielokrotne ozdobne wytwarzane są dla uzyskania efektów ozdobnych. Zależnie od
sposobu wykonania, można otrzymać różne ich rodzaje np.: węzełkowe, pętelkowe,
skrętkowe, spiralne.
a) b) c) d)
Rys. 9. Nitki ozdobne: a) węzełkowa, b) pętelkowa, c) skrętkowa, d) spiralna [1, s. 107]
Jeżeli dwie nitki wielokrotne lub nitkę wielokrotną i pojedynczą podda się skręcaniu, to
uzyskuje się nitkę skręconą wielostopniowo.
a) b)
Rys. 10. Nitka skręcana dwustopniowo: a) czterokrotna, b) sześciokrotna [5, s.53]
Przędza rdzeniowa składa się z rdzenia i oplotu. Oplot składa się z innego włókna niż
rdzeń. Postać nitki rdzeniowej mają często nici do szycia. Rdzeń z włókien ciągłych

13
syntetycznych gwarantuje wytrzymałość, a oplot, np. bawełniany, nie dopuszcza do
rozgrzania igły w czasie szycia na szybkoobrotowych maszynach do szycia.
Rys. 11. Nitka rdzeniowa [5, s.53]
1. Na czym polega skręcanie nitek?
2. Jak oznacza się kierunek skrętu nitki?
3. Jaką nitkę nazywamy pojedynczą?
4. Czym różni się nitka pojedyncza od wielokrotnej?
5. W jakim celu łączy się nitki?
6. Jakie są rodzaje nitek wielokrotnych?
7. Jakie są rodzaje nitek ozdobnych?
8. Jak zbudowana jest nitka rdzeniowa?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj nitki pojedyncze i wielokrotne w wyrobach włókienniczych.
1) wybrać z kolekcji materiałów włókienniczych kilka różnych próbek,
2) wyciągnąć nitki z poszczególnych próbek,
3) rozkręcić poszczególne nitki,
4) rozpoznać nitki pojedyncze i wielokrotne przy wykorzystaniu lupy i porównać je
z kolekcją nitek,
5) wkleić próbki wyrobów włókienniczych oraz wyciągnięte z nich nitki do zeszytu ćwiczeń
i opisać je,
– kolekcja wyrobów włókienniczych,
– lupa,

14
Ćwiczenie 2
Połącz dwie pojedyncze nitki dla uzyskania skrętu S i Z.
1) wybrać po 2 odcinki pojedynczych nitek z próbek otrzymanych od nauczyciela, w dwóch
kolorach,
2) skręcić dwie pojedyncze nitki w różnych kolorach dla uzyskania nitki wielokrotnej
o kierunku skrętu S,
3) skręcić dwie pojedyncze nitki w różnych kolorach dla uzyskania nitki wielokrotnej
o kierunku skrętu Z,
4) wkleić próbki nitek wielokrotnych do zeszytu ćwiczeń i opisać ich kierunek skrętu,
– próbki nitek pojedynczych,
Ćwiczenie 3
Rozróżnij wyroby włókiennicze wytworzone z nitek wielokrotnych gładkich
i ozdobnych.
1) obejrzeć próbki wyrobów włókienniczych otrzymane od nauczyciela,
2) wypruć nitki z poszczególnych wyrobów włókienniczych i obejrzeć je,
3) porównać próbki otrzymane od nauczyciela ze znajdującymi się w katalogu,
4) rozróżnić wyroby włókiennicze z nitek gładkich i ozdobnych,
5) wkleić do zeszytu próbki wyrobów włókienniczych i wyciągnięte z nich nitki,
– próbki wyrobów włókienniczych z nitek gładkich i ozdobnych,
– katalog wyrobów włókienniczych wykonanych z nitek gładkich i ozdobnych,
1) oznaczyć kierunek skrętu nitki?  
2) rozróżnić nitkę pojedyncza i wielokrotną?  
3) wymienić rodzaje nitek wielokrotnych ozdobnych?  
4) scharakteryzować nitkę wielokrotną gładką i ozdobną?  
5) scharakteryzować budowę i przeznaczenie nitek rdzeniowych?  

15
4.3. Określanie właściwości nitek
Każdy rodzaj nitek, niezależnie od surowca podstawowego, odznacza się swoistymi
właściwościami zależnymi od poszczególnych elementów budowy. Głównymi wskaźnikami
charakteryzującymi jakość nitek tkackich i dziewiarskich są:
− masa liniowa nitek,
− liczba i kierunek skrętów,
− wytrzymałość nitki na rozciąganie,
− czystość.
Masa liniowa nitek
Masę liniową nitek, charakteryzującą ich grubość, oznacza się według międzynarodowego
Systemu Tex, opartego na układzie metr − gram oraz ich dziesiętnych, setnych i tysięcznych
wielokrotnościach i podwielokrotnościach.
Jednostką podstawową Systemu Tex jest 1 tex, który określa masę w gramach odcinka nitki
o długości 1000 m (1 km).
Tt =
L
m
m – masa odcinka nitki w gramach [g],
L – długość odcinka nitki w km.
1 tex =
m
g
1000
1
Zapis 50 tex oznacza nitkę, której 1000 m ma masę 50 g.
Przykład: nitka długości 2,5 km waży 40 g.
Tt (tex) =
km
g
5,2
40
= 16
km
g
= 16 tex
Masę liniową nitek wielokrotnych oznacza się przez podanie wartości liczbowej masy
liniowej pojedynczej nitki w Systemie Tex razy liczba pojedynczych nitek składowych np.:
40 tex x 3, 20 tex x 3x 2.
Rys. 12. Nitka wielokrotna z trzech przędz grubości
40 tex [5, s. 56]
Rys. 13. Nitka skręcona dwustopniowo z sześciu
przędz grubości 20 tex [5, s. 56]

16
Do oznaczania masy liniowej jedwabi stosuje się tzw. titr denier –Td.
Td podaje masę nitki w gramach w stosunku do długości 9 km
Td = 9
L
m
lub Td = 9 ⋅Tt (tex)
m – masa odcinka nitki w gramach[g],
L – długość odcinka nitki w km.
Im cieńsza jest nitka, tym mniejsza jest otrzymana wartość liczbowa.
Przykład: nitka jedwabna o długości 3 km waży 5g
Td= 9 ⋅ km
g
3
5
= 15 km
g
= 15 Td
Często spotyka się także system numeracji wyrażany numerem metrycznym (Nm).
Nm =
m
L
L – długość nitki w m,
m – masa nitki w g.
Numer metryczny (Nm) wyraża długość nitki o masie 1 g. Z praktycznego punktu widzenia
jest to długość odcinka nitki o masie 1g, wyrażona w m.
Zapis Nm 64 oznacza nitkę, której 64 metry mają masę 1g.
Przy nitkach wielokrotnych podaje się z reguły numer nitki pojedynczej i liczbę skręconych
nitek po kresce łamanej.
Rys. 14. Nitka wielokrotna złożona z dwóch nitek o
Nm 60 każda z nich [5, s. 57]
Rys. 15. Nitka skręcona dwustopniowo z sześciu
nitek o Nm 20 każda z nich [5, s. 57]
Zależność między Nm, a Tt jest określona wzorem:
Nm =
m
L
Tt =
Nm
1000

17
Metody wyznaczania masy liniowej nitek w Systemie Tex
W celu wyznaczenia numeru nitek należy:
− zmierzyć długość nitki,
− wyznaczyć masę nitki,
− przeprowadzić obliczenia.
Masę liniową można wyznaczyć dwiema metodami: pasemkową i odcinkową.
Metoda pasemkowa stosowana jest do nitek, których grubość nie przekracza Tt 2000.
Polega na nawinięciu na motaku określonej długości nitki w postaci jednowarstwowego
pasemka i ustaleniu rzeczywistej długości nitki w pasemku za pomocą sprawdzianu
pasemkowego, przy określonym obciążeniu wstępnym oraz ustaleniu masy pasemka. Każdy
nawój powinien mieć długość przędzy nie mniejszą niż podano w tabeli 1.
Tabela 1. Długość przędzy w nawoju [6, s. 51]
Numer przędzy Tt
tex
Długość przędzy
m
poniżej 12 2000
12 - 100 1000
powyżej 100 600
Długość nitki odmierza się na motowidle, masę wyznacza na wadze kątowej, technicznej lub
analitycznej.
Motowidło służy do odmierzania z nawojów nitki o określonej długości. Stosowane są
motowidła mechaniczne i automatyczne.
Rys. 16. Motowidło automatyczne [6, s. 56]
Motowidło automatyczne ma motak (1) o obwodzie 1000 mm, na który można nawijać
równocześnie pięć pasemek nitek, każde o długości 100metrów. Odmierzoną długość
rejestruje licznik (7) zamontowany na obwodzie motaka. Nitka odwijana z nawoju
umieszczonego na wrzecionie (2) przechodzi przez oczko prowadnika (3). Następnie jest
kierowana między dwa pręty naprężające (4). Przez odpowiednie ustawienie prętów,
zwiększa się lub zmniejsza kąt opasania nitką, a tym samym odpowiednio zmienia się
napięcie nitki. Po przejściu przez prowadniki (5), zamocowane na ruchomym wałku, nitka
jest mocowana na jednym z ramion motaka pod płaską sprężynką. Po uruchomieniu

18
motowidła za pomocą dźwigni (6) nitka jest rozkładana równomiernie na listwach motaka
w dwóch warstwach. Po stu obrotach motowidło zatrzymuje się automatycznie
Wyznaczanie masy pasma nitki przeprowadza się za pomocą wagi. Waga kątowa, mimo
małej dokładności, jest chętnie stosowana ze względu na bezpośredni pomiar numeru nitki.
Na haczyku (1) zawiesza się odcinek nitki o takiej długości, dla jakiej została wycechowana
skala (2). Najczęściej wagi kątowe są przystosowane do odcinka nitki o długości 100m.
Po zawieszeniu pasma nitki dźwignia trójramienna (3) wraz ze wskazówką (4) wychyla się,
wskazując na skali (2) numer nitki.
Rys. 17. Waga kątowa [6, s. 57]
Metoda odcinkowa jest stosowana do nitek, których grubość przekracza Tt 2000. Polega
na odcięciu, znajdującego się pod obciążeniem wstępnym, odmierzonego 500mm odcinka
nitki oraz na wyznaczeniu masy tego odcinka.
Wyznaczanie liczby skrętów nitek
Nadawany przędzy skręt, jest oznaczany literami Z lub S, w zależności od kierunku linii
śrubowych, zgodnie, z którymi układają się włókna na powierzchni nitki. Miarą wielkości
skręcania nitki jest liczba skrętów na jednostkę długości jednego metra w systemie numeracji
metrycznej lub jednego centymetra w systemie numeracji tex.
Liczbę skrętów oznacza się na skrętomierzu:
− metodą doprowadzenia do równoległości włókien lub nitek składowych, stosowaną do
przędzy pojedynczej i wielokrotnej oraz do nitek z włókien ciągłych,
− metodą odwrotnego skrętu, stosowaną do przędzy z włókien krótkich naturalnych
i ciętych chemicznych.
W pierwszej metodzie stosuje się skrętomierz z zaciskiem obrotowym i stałym, w drugiej
z zaciskiem obrotowym i wahadłowym.
Rys. 18. Schemat skrętomierza [6, s. 63]

19
Skrętomierz ma dwa zaciski, w których zakleszcza się odcinek nitki. Prawy zacisk (1)
może wykonywać obroty w obu kierunkach. Lewy nieobrotowy zacisk (2) można ustawić
w różnych odległościach od zacisku prawego. Wahadełko lewego zacisku w czasie
przeprowadzania pomiaru wychyla się z położenia zerowego, a następnie wraca do tego
położenia. Liczbę obrotów prawego zacisku wskazuje licznik obrotów (3).
Wykonując pomiar liczby skrętów metodą doprowadzenia do równoległości, prawy zacisk
skrętomierza obracamy do chwili uzyskania równoległego ułożenia włókien w nitce
pojedynczej lub przędz składowych w nitce wielokrotnej. Z licznika obrotów odczytuje się
liczbę obrotów zacisku (1), wskazującą liczbę skrętów na zakleszczonym odcinku nitki
równym odległości między zaciskami.
Liczbę skrętów oblicza się ze wzoru:
l
Ss
⋅= 1000τ [skr/m]
w którym: Ss – liczba obrotów odczytana na liczniku,
l – odległość zacisków w mm.
Metodę odwrotnego skrętu stosuje się dla przędzy bawełnianej, z włókna ciętego
z rozstawieniem zacisków 250 mm. Wyznaczając liczbę skrętów tą metodą, prawy zacisk
obraca się w kierunku przeciwnym do skrętu przędzy. W wyniku rozkręcania przędzy,
wahadełko (4) wychyli się i zatrzyma na ograniczniku (5). Nie zmieniając kierunku obrotów
zacisk (1) obraca się w dalszym ciągu i po rozkręceniu przędza skręca się odwrotnie do
pierwotnego skrętu. Wahadełko wraca z powrotem i po osiągnięciu położenia zerowego
skrętomierz zatrzymujemy, notując wskazania licznika.
Przy zakleszczeniu przędzy w zaciskach skrętomierza stosuje się obciążenie wstępne
obciążnikiem (6).
Liczbę skrętów (τ )oblicza się ze wzoru:
τ = 2 · Sso [ skr/m]
w którym: Sso − liczba obrotów wskazań licznika w chwili powrotu wahadełka do położenia
zerowego.
Wyznaczanie wytrzymałości i wydłużenia nitek
Najważniejszymi wskaźnikami wyznaczanymi podczas zrywania nitek jest siła zrywająca
i wydłużenie przy zerwaniu.
Wytrzymałość na zerwanie określana jest wartością siły powodującej zerwanie nitki. Wartość
ta uzależniona jest od wartości powierzchni przekroju badanej nitki. W celu uniezależnienia
wartości wytrzymałości od wymiarów badanej próbki, stosuje się wskaźnik wytrzymałości
właściwej, tj. stosunek siły zrywającej P do numeru nitki w texach.
Pt =
Tt
P
[cN/tex]
w którym: P – siła zrywająca w cN,
Tt – tex nitki.
Wydłużenie bezwzględne wyrażone w milimetrach, jest określone przyrostem długości
nitki wskutek rozciągania, aż do momentu zerwania:
w = l r - lp [mm]

20
gdzie: w – wydłużenie bezwzględne w mm,
l p – długość próbki przed zerwaniem w mm,
l r – długość próbki w chwili zerwania w mm.
Wydłużenie względne jest stosunkiem wydłużenia bezwzględnego do długości nitki
przed zerwaniem, wyrażonym w procentach:
ε = ⋅
−
p
pr
l
ll
100 [%]
Wyznaczanie wytrzymałości nitki przeprowadza się metodą zrywu pojedynczej nitki.
Bardzo duże znaczenie, szczególnie dla wyrobów, które mogą ulec zamoczeniu, mają
pomiary wytrzymałości nitek w stanie mokrym.
Pomiar wytrzymałości przeprowadza się za pomocą maszyn wytrzymałościowych
zwanych zrywarkami.
Rys. 19. Schemat zrywarki wahadłowej [1, s. 271]
Zasada działania zrywarki polega na tym, że odpowiednio przygotowaną próbkę nitki
zamocowuje się między dwoma szczękami, a następnie wprawia w ruch szczękę dolną, która
opuszczając się, ciągnie za sobą nitkę aż do zerwania. Wartość siły zrywającej odczytuje się
na tarczy z podziałką. W czasie rozciągania, nitki następuje jej wydłużenie, którego wartość
odczytuje się na osobnej skali wydłużeń. Wytrzymałość nitki oznacza się dla co najmniej
5 próbek. Jako wynik badania podaje się średnią arytmetyczna z wyników pomiarów
uzyskanych dla poszczególnych próbek.
Średnią wytrzymałość nitki oblicza się ze wzoru:
P =
n
P
ni
i
i∑
=
=1
[cN]
w którym:
Pi − wytrzymałość poszczególnych odcinków nitki w cN,
n − liczba pomiarów.
Wytrzymałość właściwą nitki oblicza się ze wzoru;

21
Pt =
Tt
P
[cN/tex]
Średnie wydłużenie oblicza się ze wzoru:
ε =
n
ni
i
i∑
=
=1
ε
[%]
w którym ε i − wydłużenie poszczególnych odcinków w mm,
n − liczba pomiarów.
Wpływ właściwości nitek na właściwości wyrobów włókienniczych
W zależności od przeznaczenia rozróżnia się następujące rodzaje nitek:
− tkackie,
− dziewiarskie,
− specjalne.
Nitki tkackie w stosunku do dziewiarskich są z reguły mocniej skręcone. Ponadto nitki
przeznaczone na osnowę są bardziej skręcone niż na wątek, ponieważ osnowa na krośnie jest
bardziej naprężona. Nitki specjalne, w zależności od rodzaju włókien, są przeznaczone na
nici, sieci itp.
Skręt nitek jest czynnikiem, który w znacznym stopniu wpływa na wytrzymałość nitek,
ponieważ wraz ze wzrostem skrętu rośnie siła tarcia między włóknami, dzięki czemu nitka
uzyskuje bardziej zwartą budowę. Jednak zwiększenie wytrzymałości nitek przez zwiększenie
jej skrętu można stosować tylko do pewnych granic, charakterystycznych dla określonego
rodzaju nitki. Przekroczenie określonej liczby skrętów nitki powoduje spadek jej
wytrzymałości.
Właściwości nitek wpływają w decydujący sposób na właściwości użytkowe tkanin
z nich otrzymanych. Z nitek o małym skręcie otrzymuje się tkaninę bardziej miękką, ale
mniej wytrzymałą niż z nitek tego samego rodzaju lecz mocniej skręconych.
Przy użyciu nitek wielokrotnych uzyskuje się tkaninę bardziej wytrzymałą na rozciąganie
niż z nitek pojedynczych.
Charakter nitek, w zależności od wielkości i kierunku skrętu, wpływa na charakter
powierzchni tkaniny. Nitki o bardzo dużym skręcie nadają tkaninie ziarnistą, pofalowaną
powierzchnię.
Również kierunek skrętu nitek wywiera wpływ na efekt wyglądu powierzchni tkaniny.
Przy różnych kierunkach skrętu osnowy i wątku powierzchnia tkaniny ma inny wygląd niż
przy użyciu tej samej nitki, ale o jednakowym kierunku skrętu osnowy i wątku.
Zastosowanie nitek ozdobnych do wyrobu tkaniny nadaje jej powierzchni efekty
specjalne, tzw. fakturowe. Przy użyciu nitek ozdobnych o dużych zgrubieniach, supełkach
można uzyskać tkaniny o „grubej” fakturze, charakteryzujące się wypukłymi efektami
powierzchni.
Czystość nitek
Wyznaczanie stopnia czystości nitek metodą subiektywno – optyczną polega na
nawijaniu przędzy na tabliczkę kontrastowa i porównywaniu z podobnymi nawojami lub
obrazami nawojów przędzy o czystości wzorcowej. Umożliwia to poglądową ocenę różnic
grubości przędzy, występowania zgrubień, przewężeń, supełków, zanieczyszczeń itd. Na tej
podstawie zalicza się przędzę do odpowiedniej klasy czystości. Nawijania przędzy na
tabliczki kontrastowe dokonuje się na przyrządzie, zwanym noposkopem.

22
Rys. 20. Noposkop [6, s. 77]
Ręczny ruch korbą 1 powoduje obroty gwintowanego wałka 3, a tym samym przesuw
wózka 2 oraz obroty tabliczki kontrastowej 7, zamocowanej w uchwytach 6. Przędza jest
odwijana z nawoju, nasadzonego na wrzeciono 4 i rozkładana równomiernie na tabliczce
kontrastowej przez prowadnik 5, zamocowany na wózku 2. Odpowiednie napięcie nawijanej
przędzy jest regulowane naprężaczem.
1. Jakie są sposoby określania masy liniowej nitek?
2. Jak wyznacza się masę liniową w Systemie Tex?
3. Jakie aparaty są stosowane przy wyznaczaniu masy liniowej nitek?
4. W jakich jednostkach wyraża się masę liniową nitek?
5. Jak wyznacza się kierunek skrętu nitek?
6. Jak wyznacza się liczbę skrętu nitek?
7. Na jakim urządzeniu wyznacza się wytrzymałość nitek na rozciąganie?
8. Na jakim urządzeniu oznacza się liczbę skrętu nitek?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wyznacz numer tex nitki metodą pasemkową.
1) zapoznać się z budową i obsługą motowidła oraz wagi analitycznej,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
3) nawinąć z otrzymanej próbki nitki na motowidle 5 pasemek o długości 100m,
4) zdjąć z motowidła pasemka i zważyć na wadze analitycznej,
5) obliczyć numer tex dla każdego pasemka wg wzoru podanego w materiale nauczania,
6) obliczyć średnią arytmetyczną z otrzymanych 5 wyników pomiarów,
7) zapisać wyniki w zeszycie ćwiczeń,

23
– próbki nitek,
– motowidło automatyczne,
– waga analityczna,
– instrukcja obsługi motowidła automatycznego,
– instrukcja obsługi wagi analitycznej,
Ćwiczenie 2
Wyznacz liczbę skrętów nitki metodą doprowadzenia do równoległości.
1) zapoznać się z budową i obsługą skrętomierza,
3) pobrać 3-5 odcinków nitek,
4) określić kierunek skrętu badanych odcinków nitek, poprzez rozkręcanie ich,
5) zakleszczyć jeden koniec nitki w zacisku obrotowym skrętomierza, a drugi
przeprowadzić przez zacisk stały,
6) uruchomić skrętomierz i rozkręcać każdą nitkę aż do równoległego ułożenia włókien
w przędzy lub nitek składowych,
7) sprawdzić równoległość ułożenia za pomocą lupy i igły preparacyjnej, którą należy
wsunąć między włókna i przesunąć od zacisku nieobrotowego do obrotowego,
8) odczytać i zanotować wskazania licznika,
9) obliczyć liczbę skrętów na metr dla poszczególnych nitek na podstawie wzoru podanego
w poradniku dla ucznia,
10) wyznaczyć średnią arytmetyczną liczby skrętów,
– skrętomierz,
– instrukcja obsługi skrętomierza,
– próbki nitek do badań,
Ćwiczenie 3
Porównaj wytrzymałość na rozciąganie i wydłużenie przy zerwaniu nitki pojedynczej
i wielokrotnej wykonanej z tego samego surowca.
1) zapoznać się z budową i obsługą zrywarki do nitek,

24
3) pobrać z każdego nawoju nitek pojedynczych i wielokrotnych odcinki nitek o długości
600 mm,
4) zakleszczyć jeden koniec odcinka nitki w górnym zacisku, a drugi koniec w dolnym
zacisku,
5) uruchomić zrywarkę i rozciągać nitkę aż do chwili jej zerwania,
6) zanotować wartości siły zrywającej oraz odpowiadającego jej wydłużenia,
7) przeprowadzić pomiary dla 5 próbek z każdego rodzaju nitek,
8) obliczyć średnią wytrzymałość nitek w cN/tex oraz średnie wydłużenie względne w %,
9) porównać wytrzymałość na zerwanie i wydłużenia przy zerwaniu dla nitki pojedynczej
i wielokrotnej,
– próbki nitek pojedynczych i wielokrotnych z tego samego surowca,
– zrywarka do nitek,
– instrukcja obsługi zrywarki do nitek,
– przymiar liniowy,
– nożyczki,
1) omówić sposoby określania masy liniowej nitek?  
2) wyznaczyć masę liniową nitek w Systemie Tex?  
3) wymienić aparaty służące do wyznaczania masy liniowej nitek?  
4) wyznaczyć kierunek skrętu nitek?  
5) wyznaczyć liczbę skrętów nitek?  
6) wyznaczyć wytrzymałość nitek na rozciąganie i wydłużenie?  

25
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań:
− 14 poziomu podstawowego, 1, 2, 4, 5, 6, 7, 9, 10, 11, 12, 15, 16, 18, 19,
− 6 poziomu ponadpodstawowego: 3, 8, 13, 14, 17, 20.
Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna jest
prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź zaznacz kółkiem, a następnie ponownie
zakreśli odpowiedź prawidłową.
5. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
6. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
7. Na rozwiązanie testu masz 45 min.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Przędza to nitka
a) utworzona z włókien odcinkowych zespolonych przez skręcenie.
b) utworzona z włókien chemicznych ciągłych.
c) z włókien ciągłych teksturowanych.
d) z włókien jedwabiu.
2. Zgrzeblenie włókien ma na celu
a) rozluźnienie włókien.
b) rozluźnienie włókien i ułożenie ich równolegle w taśmę.
c) pocienienie taśmy.
d) wstępne skręcenie taśmy.
3. Systemem przędzenia czesankowego przerabia się
a) krótkie włókna wełny i bawełny.
b) krótkie włókna sztuczne.
c) krótkie włókna syntetyczne.
d) długie włókna wełny i bawełny.
4. Nitka rdzeniowa utworzona jest z
a) włókna ciągłego skręconego.
b) rdzenia z nitki ciągłej oraz oplotu.
c) nitek skręconych wielostopniowo.
d) dwu lub więcej skręconych przędz.

26
5. Bezpośredni pomiar numeru nitki wykonujemy stosując wagę
a) analityczną.
b) techniczną.
c) kątową.
d) szalkową.
6. Nitka pojedyncza przy rozkręcaniu rozpada się na
a) pojedyncze włókna.
b) nitki wielokrotne.
c) nitki skręcone wielostopniowo.
d) pojedyncze nitki.
7. Elastil, to nazwa handlowa
a) włókien teksturowanych poliamidowych.
b) włókien poliamidowych.
c) włókien teksturowanych poliestrowych.
d) włókien poliestrowych.
8. Rysunek przedstawia zasadę przędzenia włókien
a) ciągłych poliestrowych.
b) ciągłych poliamidowych.
c) ciągłych wiskozowych.
d) odcinkowych bawełnianych.
Rys. do zadania 8
9. W wyniku skręcenia dwóch lub więcej nitek pojedynczych uzyskuje się nitkę
a) rdzeniową.
b) skręconą wielostopniowo.
c) wielokrotną.
d) łączoną.
10. Na rysunku przedstawiono nitkę ozdobną
a) węzełkową.
b) pętelkową.
c) skrętkową.
d) spiralną. Rys. do zadania 10
11. Kierunek skrętu nitki przedstawionej na rysunku oznaczamy literą
a) S.
b) B.
c) Z.
d) A.
Rys. do zadania 11
12. Na rysunku przedstawiono nitkę
a) pojedynczą.
b) dwukrotną.
c) trzykrotną.
d) skręconą wielostopniowo.
Rys. do zadania 12

27
13. Zapis 25 tex oznacza nitkę, której 1000 m ma masę
a) 25g.
b) 250 g.
c) 2,5 g.
d) 2500 g.
14. Nitkę której odcinek o długości 100 m waży 2 g możemy zapisać w Systemie Tex jako
a) 2 tex.
b) 20 tex.
c) 200 tex.
d) 2000 tex.
15. Masę liniową nitki wielokrotnej przedstawionej na rysunku zapisujemy:
a) 40 tex.
b) 40 tex x 2.
c) 40 tex x 4.
d) 40 tex x 3.
R
ys. do zadania 15
16. Liczbę skrętów nitek wyznacza się na
a) motowidle automatycznym.
b) skrętomierzu.
c) zrywarce.
d) wadze kątowej.
17. Masę liniową wyznaczamy metodami:
a) pasemkową i odcinkową.
b) pasemkową i doprowadzania do równoległości.
c) odcinkową i odwrotnego skrętu.
d) pasemkową i odwrotnego skrętu.
18. Wytrzymałość właściwą nitek na zerwanie określa się w jednostkach
a) cN.
b) N.
c) tex/cN.
d) cN/tex.
19. Wydłużenie nitek przy zerwaniu wyznaczamy na
a) skrętomierzu.
b) przędzarkach.
c) zrywarkach.
d) motowidle.
20. Nitki tkackie w porównaniu do dziewiarskich są
a) mocniej skręcone.
b) luźniej skręcone.
c) bardziej miękkie.
d) bardziej ozdobne.

28
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ...............................................................................
Rozpoznawanie nitek
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
zadania
Odpowiedź Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:

29
6. LITERATURA
1. Chyrosz M., Zembowicz – Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP,
Warszawa 1991
2. Idryjan – Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 1. Stowarzyszenie
Oświatowców Polskich w Toruniu, Toruń 1994
3. Parafianowicz Z.: Słownik odzieżowy. WSiP, Warszawa 1995
4. Persz T.: Materiałoznawstwo dla zasadniczych szkół skórzanych. WSiP, Warszawa 1997
5. Samek P.(tłum.): Krawiectwo. Materiałoznawstwo. Wydanie I. WSiP, Warszawa 1999
6. Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego. WSiP, Warszawa 1995
7. Wereszko J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń 1. WSiP, Warszawa 1996
8. Czasopismo branży odzieżowej SPEKTRUM. Wydawnictwo ELAMED

O1.03

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to O1.03

Similar to O1.03 (20)

O1.03