3. ՄԱՐՍ
Մարսն Արեգակնային համակարգի՝ Արեգակից հեռավորությամբ
չորրորդ մոլորակն է: Այն իր անունն ստացել է հին հռոմեացիների
պատերազմի աստված Մարսի անունից: Վեներայից հետո Մարսը
Երկրին ամենամոտ մոլորակն է: Աստղագետները Մարսն անվանում
են «կարմիր մոլորակ», որովհետև նրա ապարներում և մակերևույթի
բնահողում պարունակվող երկաթի օքսիդի (ժանգ) պատճառով այն
կարմրանարնջագույն երանգ ունի:
4. ՄԱՐՍ
Մարսը նման է Երկրին, սակայն չափերով` մոտ 2, իսկ զանգվածով
մոտ 10 անգամ փոքր է նրանից: Մարսն ունի կարծր կեղև,
հանքապարներից կազմված միջնապատյան (մանթիա) և
մետաղական միջուկ:
Մարսի մթնոլորտն զգալիորեն նոսր է երկրայինից, իսկ
մթնոլորտային ճնշումը կազմում է երկրայինի 1/100-ը: Այս
մոլորակի մթնոլորտը կազմված է հիմնականում ածխաթթվական
գազից և խոնավություն չի պարունակում:
5. ՄԱՐՍ
Մարսի վրա չկան օվկիանոսներ, լճեր կամ գետեր: Բևեռամերձ
ցուրտ շրջանը ծածկված է սպիտակ բևեռային գլխարկներով, որոնց
չափերը տարվա ընթացքում փոփոխվում են. ձմռանը մեծանում են,
ամռանը՝ փոքրանում, երբեմն էլ անհետանում: Դրանք կազմված են
չոր սառույցից՝ սառած ածխաթթվական գազից (CO2), որի տակ
տարածվում է նաև ջրի սառույցի շերտ:
6. ՄԱՐՍ
Մարսի մակերևույթին կան հսկայական ավազապատ անապատներ,
լեռներ, խառնարաններ ու հրաբուխներ: Ամենաբարձր՝ Օլիմպոս
հրաբուխն ունի 30 կմ բարձրություն, իսկ Մարիներ կոչված հովիտը
մոտ 4000 կմ երկարությամբ և տեղ-տեղ մինչև 7 կմ խորությամբ
վիթխարի նեղ կիրճ (խզվածք) է: Մարսի մակերևույթի վրա կան նաև
ոչ մեծ այնպիսի «ջրանցքներ», որոնցով ասես գետեր են հոսել: Այս
ամենը վկայում է, որ Մարսի վրա մի ժամանակ եղել են գետեր,
ծովեր: Մոլորակի վրա հաճախ փչում են ուժեղ քամիներ, որոնք
մթնոլորտ են բարձրացնում ավազափոշու ամպեր և դժվարացնում
Մարսի մակերևույթի զննումը:
7. ՄԱՐՍ
Մարսն ունի 2 բնական արբանյակներ՝ Ֆոբոս (Ահ) և Դեյմոս
(Սարսափ): Դրանք, համապատասխանաբար, մոտ 30 կմ լայնական
չափով տձև և 13 կմ տրամագծով քարաբեկորներ են, որոնց վրա կան
խառնարաններ: Ենթադրում են, որ Ֆոբոսն ու Դեյմոսը Մարսի
ձգողությամբ գրավված աստղակերպներ են:
8. ՄԱՐՍԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՄԱՆ
ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆԻՑ
Թեև Մարսը մարդկությանը հայտնի է հնուց, սակայն նրա ֆիզիկական
հատկություններն սկսել են ուսումնասիրվել միայն XVII դարի կեսերից,
երբ երևան եկան բավականաչափ հզոր աստղադիտակներ: Դրանցով
հնարավոր եղավ դիտել մոլորակի առանձին մանրամասներ, այդ թվում՝
1655 թ-ին Ք.Հյուգենսի հայտնաբերած բևեռային «գլխարկները» և մութ
«ծովերը»՝ «ցամաքի» լուսավոր ֆոնի վրա: XIX դարում Մարսի
մակերևույթին հայտնաբերվեցին բազմաթիվ մութ գոյացություններ,
որոնց անվանեցին «ջրանցքներ», և XX դարի սկզբին շրջանառության մեջ
մտավ Մարսի` բանական էակներով բնակեցված լինելու գաղափարը,
որը «բացատրում էր» այդ ջրանցքների ծագումը: Սակայն Մարսի
հետագա հետազոտումը, մասնավորապես նրա մակերևույթի
լուսանկարումը հերքեց ձեռակերտ «ջրանցքների» գոյությունը:
9. ՄԱՐՍԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՄԱՆ
ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆԻՑ
Մարսի ուսումնասիրման նոր փուլ սկսվեց տիեզերական
դարաշրջանում: 1965թ-ին ամերիկյան «Մարիներ-4»
միջմոլորակային ինքնաշխատ կայանը մոտ տարածությունից
լուսանկարեց Մարսի որոշ տեղամասեր, իսկ 1971 թ-ին «Մարիներ-
6»-ը և «Մարիներ-7»-ը ավելի մոտեցան այդ մոլորակին ու նոր
տվյալներ հաղորդեցին Երկիր: 1971 թ-ին Մարսի ուղեծիր դուրս
բերվեցին «Մարիներ-9»-ը (որը լուսանկարեց արդեն ողջ մոլորակը) և
խորհրդային «Մարս-2» ու «Մարս-3» միջմոլորակային ինքնաշխատ
կայանները: 1971 թ-ին «Մարս-3»-ի մոդուլը (իջեցվող սարք) առաջին
անգամ փափուկ վայրէջք կատարեց այդ մոլորակի վրա:
10. ՄԱՐՍ
Մարսի ուսումնասիրման նոր փուլ սկսվեց տիեզերական դարաշրջանում: 1965թ-
ին ամերիկյան «Մարիներ-4» միջմոլորակային ինքնաշխատ կայանը մոտ
տարածությունից լուսանկարեց Մարսի որոշ տեղամասեր, իսկ 1971 թ-ին
«Մարիներ-6»-ը և «Մարիներ-7»-ը ավելի մոտեցան այդ մոլորակին ու նոր
տվյալներ հաղորդեցին Երկիր: 1971 թ-ին Մարսի ուղեծիր դուրս բերվեցին
«Մարիներ-9»-ը (որը լուսանկարեց արդեն ողջ մոլորակը) և խորհրդային «Մարս-
2» ու «Մարս-3» միջմոլորակային ինքնաշխատ կայանները: 1971 թ-ին «Մարս-3»-
ի մոդուլը (իջեցվող սարք) առաջին անգամ փափուկ վայրէջք կատարեց այդ
մոլորակի վրա: 5 տարի անց ամերիկյան «Վիկինգ» տիեզերական 2 սարքերը
հաջողությամբ Մարսի վրա իջեցրին իրենց վայրէջքային մոդուլները, որոնք
ուսումնասիրեցին մոլորակի բնահողը: 1997 թ-ին այդ մոլորակի վրա վայրէջք
կատարեց նաև ամերիկյան «Փոթֆայնդեր» տիեզերական սարքը, որը Մարսի
մակերևույթի բնահողն ուսումնասիրելու նպատակով բաց թողեց արևային
մարտկոցներով աշխատող «Սոջորներ» շարժական բազմանիվ ռոբոտը:
Մարս մոլորակը շարունակում է գաղտնիքներ առաջադրել գիտնականներին, և
շարունակվում են հետազոտական թռիչքները դեպի Մարս:
11. ՄԱՐՍ
Երկիր մոլորակի «կարմիր հարևան» Մարսի մասին
պատմություններ կան դեռևս Հին Եգիտոսի ժամանակներից։ Չնայած
մարդու ոտքն այդ մոլորակի վրա չի հայտնվել, ներկայումս մենք
ունենք Մարսի շատ նկարներ և բազմաթիվ տեղեկություններ։ Այդ
ամենը ստացվել է օրբիտալ հեռադիտակների, ինչպես նաև
տիեզերանավերի շնորհիվ։ Ամենահայտնի մարսագնացներն են
«Սպիրիտը», «Օպորթյունիտին» և «Քյուրիոսիթին»։ Սակայն
գիտնականները չեն պատրաստվում բավարարվել արդեն ձեռք
բերված գիտելիքներով։ Արդեն 2022թ. մարդկանց մի խումբ
պլանավորել է առաջին անգամ Մարս թռչել։
13. ՄԱՐՍ
Մարսը արեգակնային համակարգում չորրորդ մոլորակն է : Նրա
մակերեսը պատված է հրաբուխներով, լայնածավալ անապատներով.
Ենթադրվում է , որ մարս մոլորակում եբեվէ ջուր է եղել, քանի որ
ուսումնասիրությունների ընթացքում կարմիր մոլորակի
վրա հայտնաբերվել են սառցե գոյացումներ: Մարս մոլորակի
մտնոլորտային բաղկացուցիչներն են՝ CO2 ,N2,Ar, CO, H2O
14. ՄԱՐՍԻ ԱՐԲԱՆՅԱԿՆԵՐԸ
Երկու արբանյակներն էլ պտտվում են իրենց առանցքի շուրջ նույն ժամանակում,
որքան և Մարսի շուրջ, այդ պատճառով, նրանք միշտ շրջված են դեպի մոլորակը
նույն կողմով։ Մարսի մակընթացային ազդեցությունը անընդհատ դանդաղեցնում
է Ֆոբոսի շարժումը, և ի վերջո կհանգեցնի արբանյակի անկմանը մոլորակի վրա։
Իսկ Դեյմոսը հակառակը հեռանում է Մարսի ուղեծրից։
Երկու արբանյակն էլ ունեն էլիպսոիդային ձև, Ֆոբոսը (26,6×22,2×18,6 կմ) մի
փոքր մեծ է Դեյմոսից (15×12,2×10,4 կմ)։ Դեյմոսի մակերեսը ավելի հարթ է, այն
բանի հաշվին, որ խառնարանների մեծ մասը ծածկված է մանրահատիկ նյութով։
Ամենայն հավանականությամբ Ֆոբոսի դեպքում, որը ավելի մոտ է մոլորակին և
ավելի ծանր է, երկնաքարերի հարվածների հետևանքով արտանետված
մասնիկները կամ հարվածել են Ֆոբոսի մակերևույթին, կամ ընկել են Մարսի
վրա, իսկ Դեյմոսի դեպքում այդ մասնիկները մնացել են արբանյակի ուղեծրում և
ժամանակի հետ նստել են մակերևույթի վրա, թաքցնելով ռելիեֆի
անհարթությունները։
