1. O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
BANK MENEJMENTI VA MARKETING FANIDAN
TAQDIMOT
2. 1-mavzu. Bank menejmenti va marketing faniga kirish
1. "Bank menejmenti va marketingi" fanining predmeti va uning
boshqa fanlar bilan uzviy bog‘liqligi.
2. "Bank menejmenti va marketingi" fanining maqsadi va vazifalari.
3. Banklar faoliyatini boshqarish va marketingning banklar
faoliyatidagi ahamiyati.
4. Bank boshqaruvi mohiyati va nazariy asoslari.
5. Bank boshqaruvining maqsad va vazifalari.
6. Bank boshqaruvi tarkibi va uning tijorat bankini boshqarishdagi roli.
3. Asosiy va qo‘shimcha o‘quv adabiyotlar
1. Исаев А.Р. “Банковский менеджмент и бизнес инжиниринг”М: ИНФРА –
М 2013 г.-485 с.
2. Иода э.В., И.Р. Уканян И.Р.“Банковский менежмент” ТГТУ 2010 г.-256 с.
3. Лаврушин О.И. “Банковский менеджмент” Учебник Ф и С, 2009 г. .-560 с.
4. Ortiqov O., Qulliyev I. “Bank menejmenti va marketingi” o‘quv qo‘llanma
T.Iqtisod - Moliya 2015y
5. Johannes Wernz, 2014, “Bank management and control”, ISBN 978-3-642-
40374-3
6. Timothy W. Koch, &S. Scott McDonald, 2014, “ Bank management” 8ty
edition
7. N.S Toor & Arundeep Singh, 2015,“Advanced Bank management” 6th edition,
ISBN:8186141855
8. Peter S.Rose, 2012, ”Bank management and financial services” McGrawHill
Higher education ISBN -13;9780071326421
4. Bozor iqtisodiyoti sharoitida kredit tashkilotlarining faoliyati
o’ziga xos boshqaruvni talab etadi. Banklarning oldiga qo’ygan
masadlari amalga oshirish va vazifalarini bajarish boshqaruvning
ahamiyati oshadi. Banklar faoliyatini boshqarish
rejalashtirish,tashkil qilish, tartibga solish va nazorat qilish
kabilardan iborat bo’lib, ular banklar faoliyatining samaradorligini
va raqobatbardoshligini ta’minlashga xizmat qiladi.
Ma’lumki, menejment so’zi, inglizcha «management» so’zidan
olingan va o’zbek tilida “boshqarish” ma’nosini anglatadi. Ilmiy
adabiyotlarda ba’zi hollarda “korxonani boshqarish” deb
tushunilsa, ba’zida “korxonani boshqarish shakli, vositalari,
tamoyillari va bilimlar yig’indisi” deb ta’riflanadi. Ushbu
yondashuv hozirgi sharoitda korxonalar faoliyatini boshqarish
chuqur bilim va vositalarga ega bo’lishni talab etadi. Tijorat
korxonasi sifatida banklar faoliyatini boshqarish ma’lum bir
sohadagi bilimlar bilan kifoyalanmasdan, barcha tarmoq va sohalar
bo’yicha bilimga va tushunchalarga ega bo’lishni talab etadi.
5. Bank
menejmenti va
marketing fani
bilan uzviy
bog’liq fanlar
Marketin
g
Moliyavi
y
menejme
nt
Bank
risklari
Tilorat
banklari
aktiv va
passivlari
ni
boshqaris
h
Bank ishi
Pul va
banklar
Menejme
nt
6. "Bank menejmenti va marketingi" fanining maqsadi va
vazifalari.
“Bank menejmenti va marketingi”
fanining maqsadi bo‘lib
tijorat banklari aktivlari va passivlarini
boshqarish tizimi va uni rivojlantirish,
banklarda marketingni tashkil qilish va
takomillashtirish bo‘yicha nazariy va amaliy
bilimlar berishdan iborat.
7. “Bank
menejmenti
va
marketingi”
fanining
vazifalari tijorat banklari aktivlarini boshqarish tizimini o‘rganish;
bank passivlarini boshqarish amaliyoti bo‘yicha bilimlar olish;
tijorat banklarining daromadlari va xarajatlarini boshqarish;
bank foydasini boshqarish;
tijorat banki likvidliligini boshqarish;
banklar faoliyatidagi risklarni baholash va boshqarish;
tijorat banklarining balansdan tashqari operatsiyalarini
boshqarish;
marketing tadqiqot usullari;
yangi moliyaviy bozorlarni o‘zlashtirish bo‘yicha bilim va
ko‘nikmalar hosil qilish.
yangi bank xizmatlariga bo‘lgan talabni aniqlash;
9. Молиявий менежмент орқали тижорат банклари
ликвидлилигини бошқариши, молиявий ресурсларини
бошқариш, кредит, инвестицион ва валюта портфелини
бошқариши, молиявий натижаларини бошқариши ва балансдан
ташқари операцияларини бошқариши мумкин. Тижорат
банклари кутилаётган даромад даражасини ушлаб турган
ҳолда риск даражасини минималлаштиради. Демак, молиявий
менежмент банк менежментининг ажралмас ва муҳим
таркибий қисми ҳисобланади.
Банк менежменти ўз таркибига молиявий менежментдан
ташқари ходимлар менежментини ўзида мужассамлаштиради.
Ходимлар менежментида банк мутахассислари ва ёлланган
ходимларн бошқариш амалга оширилади.
Банк менежменти бошқарув фаолияти сифатида ўз ичига
қуйидаги элементларни олади: объект, субъект, воситалар
(инструментлар), процедура ва ҳуқуқий таъминот.
11. Банк менежментининг объекти. Банклар фаолиятида
бошқарувнинг объекти бўлиб қуйидагилар ҳисобланади:
банклар томонидан амалга ошириладиган операциялар (актив,
пассив ва балансдан ташқари операциялар);
тижорат банклари фаолияти натижалари (банкнинг
даромадлари, фойдаси ва самарадорлик кўрсаткичлари);
банк хизматлари ва операциялари амалга оширишда иштирок
этувчи ходимлар ва мутахассислар.
Ҳозирги шароитда тижорат банклари ўртасида
рақобатнинг кучайиб бориши, улар фаолиятини бошқаришни
ва бошқарув сифатини такомиллаштиришни талаб этади. Бу
эса, тижорат банклари фаолиятини бошқаришнинг объекти
ҳисобланган актив ва пассивлар ҳажми билан эмас, балки
унинг сифати, риск даражаси, ликвидлилиги ва даромадлилик
даражасини таъминлашни талаб этади. Демак, бошқарув
объектларини аниқлаштириш бошқарув сифатини оширибгина
қолмасдан, балки бошқарувни соддалаштириб самарали
бўлишини таъминлайди.
12. Банк менежментининг субъектлари – бу банк
фаолиятини бошқаришда ва бошқариш жараёнида иштирок
этувчи шахслар. Банк менежменти субъектларини иштирок
этишига кўра қуйидагича бўлинади:
-ташқи субъектлар;
- ички субъектлар.
Ташқи субъектлар билвосита банкларни бошқариш жараёнида
иштирок этади ва давлат органлари бўлиб ҳисобланади.
Банклар фаолиятини бошқаришга Ўзбекистон Республикаси
Марказий банки турли усуллар орқали таъсир ўтказади.
Айниқса, банкларнинг хизматлари ва операциялари бўйича
ўрнатилган иқтисодий нормативлар шу турдаги хизматлар
кўрсатишни ва бошқаришни тартибга солади.
13. Банк фаолиятини тартибга солиш ва назорат қилиш
Банклар фаолиятини
назорат қилиш ва тартибга
солиш
Тижорат банкларига
лицензиялар бериш
Масофий (дистацион) назорат
Банк ҳисоботлари асосидаги
назорат
Маълумотларни таҳлил
қилиш
Инспекцион (жойига бориб)
назорат
Банклараро
назорат
Марказий банк томонидан тижорат банклари
фаолиятини тартибга солиш ва назорат қилиш.
14. Банк менежментининг воситалари (инструментлари).
Банк менежментининг воситалари – бу банклар фаолияти ва
операцияларини амалга оширишда фойдаланиладиган маълум
тартиб қоида ва меъёрлар мажмуасидир. Банк
менежментининг воситалари умумбанк фаолияти ва аниқ бир
операция ёки хизматга тегишли воситаларга бўлинади.
Умумбанк фаолиятига тегишли воситалар ёки меъёрлар
мажмуаси банк уставидир. Чунки банкнинг уставида банк
амалга ошириши мумкин бўлган хизматлар, операциялар ва
бошқа йўналишлар ўз аксини топади. Шундан келиб чиққан
ҳолда бошқа хизмат ва операцияларни амалга ошириш бўйича
тегишли тартиблар ишлаб чиқилади. Масалан, кредит сиёсати,
депозит сиёсати, инвестицион сиёсат ва кадрлар сиёсати
кабиларга бўлиниши мумкин. Банклар ўз сиёсатида тегишли
бошқарув объектларини бошқариш усулларини ўзининг ички
сиёсатида акс эттиради ва шу асосда бошқаради.
15. Банк менежментини амалга ошириш тадбирлари. Банк
фаолиятини бошқариш жараёнида банк менежменти воситаларини
маълум кетма-кетлик асосида амалга ошириш бошқарув тадбири
ҳисобланади. Масалан, мижозлар талабини ўрганиш ва банкнинг
ҳолатидан келиб чиқиб уларга хизматлар кўрсатиш. Бошқарув тадбирлари
айнан банк ички сиёсатида келтирилган тартибларни бажаришнинг
натижасидир. Бу орқали, тижорат банклари олдига қўйилган мақсад ва
банкни ривожлантириш масалаларини ҳал қилишга ёрдам беради.
Ҳуқуқий таъминот. Бозор муносабатларини қарор топиши ва
ривожланиши бозор иқтисодиёти инфратузилмасининг муҳим таркибий
қисми ҳисобланган банк тизими ва улар фаолиятини бошқаришнинг
қонуний асосларини шакллантириш заруратини келтириб чиқарди. Банк
ва банк фаолиятига оид ҳуқуқий ислоҳотлар республикамизда бозор
иқтисодиёти жараёнларига мослашаётган ҳозирги ривожланиш даври
билан узвий боғлиқ ҳолда вужудга келмоқда. Ҳуқуқий таъминот банк
менежментининг муҳим элементи ҳисобланиб, банклар фаолиятини
бошқаришнинг ҳуқуқий асосларини белгилаб беради. Ҳар қандай
мунлсабатлар сингари банклар ва уларнинг бошқа субъектлар билан
бўладиган муносабатлари албатта ҳуқуқий асосга эга бўлиши лозим.
Чунки банк ва мижозлар ўртасида юзага келадиган турли ҳолатлар
маълум бир меъёрлар асосида мувофиқлаштирилиши лозим.
16. Биз юқорида таъкидлаб ўтганимиздек, банк менежменти
икки қисмдан молиявий ва ходимлар менежментига
бўлинади. Бошқарув жараёни нуқтаи-назаридан молиявий
менежментнинг таркиби:
1. режалаштириш;
2. таҳлил;
3. тартибга солиш ва назоратдан иборат.
17. Банк менежментида режалаштириш. Режалаштириш орқали
тижорат банкларининг олдига қўйган мақсадлари, фаолият йўналишлари
ва эришиши мумкин бўлган имкониятлари тахминий ҳисоб-китобларда
аниқланади. Режалаштириш жараёни ўз ичига келажак ва жорий прогноз
режаларни ўз ичига олади. Булар банк фаолияти давомида стратегия ва
тактикаларини ишлаб чиқишни таъминлайди.
Режалаштириш банк хоидмлари олдида турган вазифаларни,
шартларни ва тартибларни белгилаб беради. Меҳнатни рағбатлантириш
орқали банк ходимлари вазифаларини бажаришни таъминлайди.
Банклараро рақобат шароитида банкнинг ишлаб чиққан режалари янги
маҳсулот ва хизмат турларини ривожлантиришга хизмат қилади.
Режалаштириш кўп қиррали жараён бўлиб, тижорат банкининг ҳамма
бўлинмаларини ўзида қамраб олади. Режалаштириш жараёнида қуйидаги
режалар ишлаб чиқилиши мумкин:
истиқболли режалар – банк олдида турган мақсадларга эришиш учун
узоқ муддатли ресурсларни жалб қилиш ва уни самарали жойлаштириш.
Истиқболли режалар бир йилдан узоқ муддатга тузилади.
жорий режалар – қисқа муддатли давр ичида банк фаолияти
йўналишларини қамраб олувчи аниқ масалаларни ўз ичига олади. Жорий
режалар тижорат банкининг бир йилгача қисқа муддатли режалари бўлиб
ҳисобланади.
18. Банк менежментида таҳлил. Тижорат банклари фаолияти
натижаларини умумий ёки қисман маълум бир хизматлар
бўйича баҳолашда эришилган натижалар ва режа
кўрсаткичлари солиштирилади. Натижада ушбу банк
кўрсаткичларни худди шундай банкларнинг кўрсаткичлари
билан таққосланади. Бу эса, банк фаолиятини таҳлил қилиш
амалга оширилади. Таҳлил натижалари асосида тижорат
банкларининг ривожланиш тенденцияларини ижобий ва салбий
жиҳатлари очиб берилади. Натижада банкнинг йўқотишлари,
фойдаланилмаган захиралари, режалаштиришдаги нуқсонлар
ва нотўғри қабул қилинган қарорларни ўз вақтида аниқлашга
ёрдам беради. Банкнинг таҳлилий ишлари банк балансига
асосланиб, танланган йўналишларда амалга оширилади.
19.
20. Банк фаолиятининг ривожланиш кўрсаткичларини
баҳолаш. Тижорат банкининг активлар, депозитлар, кредитлар,
хусусий капитали ва даромадлари таҳлил қилинади. Бундай
таҳлил орқали тижорат банкининг кўрстакичлари айнан шундай
банк кўрсаткичлари билан солиштириш орқали ўтказилади ҳамда
банкнинг банк тизимидаги ўрнига баҳо берилади. Натижада
банкнинг рейтинги аниқланиши мумкин. Ушбу таҳлил
натижалари банкнинг стратегик мақсадларини ишлаб чиқишда
фойланилади.
21. * Банкнинг ресурс базасини баҳолаш. Тижорат банкининг
молиявий ресурслари (хусусий капитали, депозитлар, банклараро
кредитлар) ҳажми, унинг таркиби, сифати ва барқарорлиги таҳлил
этилади. Уларнинг ривожланиш тенденциялари баҳоланиб таъсир
этувчи омиллар таҳлил аниқланади. Марказий банк қайта
молиялаштириш ставкасининг ўзгариши ва унинг банк ресурс
базасига таъсири баҳоланаддди, хусусан сузувчи ва қатъий фоизда
жалб қилинган ресурсларнинг қиймат ўзгаришини тўғри баҳолаш
лозим. Бунда таҳлил тижорат банкининг алоҳида олинган
ресурсларини гуруҳлаштириш орқали амалга оширилиб, таркибий
кўрсаткичлар динамикаси баҳоланади. Натижа эса, айнан шудай
турдаги тижорат банки кўрсаткичлари билан солиштирилади ва
банкнинг молиявий ресурсларни бошқаришдаги камчиликлари
баҳоланади. Бундан ташқари, таҳлил натижаларидан депозит
сиёсатини, актив ва пассивларни бошқариш сиёсатини ишлаб
чиқишда кенг фойдаланиш мумкин.
22. * рақобатчи банклар фаолиятини баҳолаш ва таҳлил этиш. Банк
хизматлари бозорида рақобатчи банкларнинг ўрни ва улар томонидан
таклиф этилаётган хизматларни ўрганиш асосида банк ўз сиёсатини
амалга ошириши лозим. Хусусан, банк кредит ва депозит хизматлари
бозоридаги ўрнини мустаҳкамлаш банкнинг бозордаги мавқеини
мутаҳкамлашга ёрдам беради.
* банкнинг хизматлар бозорида рақобатбардошлигини баҳолаш ва
таҳлил этиш. Тижорат банкларининг хизматлари ва маҳсулотларига
бўлган талабни ўрганиш, унинг бошқа банк хизматларига нисбатан
сифат ва миқдор жиҳатидан салмоғини оширишга хизмат қилади.
Банкларнинг молиявий хизматлар бозорида маркетинг тадқиқотларини
ўтказиши ва натижада молиявий хизматлар таклифини бошқариш
мумкин.
Таҳлил йўналишлари асосида тижорат банкларин алоҳида
фаолият турлари бўйича: банк кредит портфели, инвестицион портфел,
мижозлар кредит қобилиятини баҳолаш, фоиз маржаси, ликвидлилик
кўрсаткичлари, капитал етарлилиги маълумотлар баҳоланади. Таҳлил
натижалари асосида банкларнинг истиқболдаги режаларини ишлаб
чиқишда фойдаланилади.
