2. Օքսիդներ են կոչվում երկուտարրից կազմված բարդ
նյութերը, որոնցից մեկը թթվածիննէ:
Գրեթե բոլոր քիմիական տարրերը առաջացնում են
օքսիդներ: Առայժմ ստացված չեն ազնիվ գազերի` He, Ne և Arի օքսիդները: Օքսիդներում թթվածինն ունի -2 ՕԱ: Սակայն
գոյություն ունեն միացություններ: Սակայն գոյություն ունեն
միացություններ, որոնցում թթվածնի
ՕԱ=-1: Որտեղ թթվածնի ՕԱ -1 է, ապա թթվածնի
ատոմներն առաջացնում են O-O տիպի կապ, այդ
միացություններըհայտնի են որպես պերօքսիդներ,
գերօքսիդներ, օզոնոիդներ (H2O2, Na2O2, BaO2, KO2): Եզակի
բացառություն են կազմում թթվածնի միացությունները
ֆտորի հետ (OF2, O2F2), որոնցում թթվածնի ՕԱ
համապատասխանաբար հավասար է +2 և +1, այդ
միացությունները օքսիդների շարքին չեն դասվում:
3. Օքսիդները դասակարգվում են ըստ տարբեր հատկանիշների,
այն է.
1.Ըստ բաղադրության
մետաղների օքսիդներ- Li2O, BaO, Al2O3, Mn2O7, FeO,
CrO, ZnO, CaO, Na2O և այլն
ոչ մետաղների օքսիդներ- Br2O, P2O3, SO2, N2O5, SO3,
J2O7, SiO2, CO, Cl2O և այլն
2.Ըստ քիմիական հատկությունների
հիմնային- Na2O, CaO, Cu2O, CuO, MnO, FeO, CrO, MgO,
Li2O և այլն
թթվային-SO2, N2O5, SO3, J2O7, SiO2, P2O3, CrO3, Mn2O7,
P2O5 և այլն
երկդիմի(ամֆոտեր)-Al2O3, ZnO, Cr2O3, BeO և այլն
անտարբեր(աղ չառաջացնող)- N2O, NO, CO, SiO և այլն
4. Եթե տարրը թթվածնի հետ առաջացնում է միայն մեկ
միացություն, ապա այն անվանում են պարզապես տվյալ
տարրի օքսիդ, օրինակ ZnO-ցինկի օքսիդ, Na2O-նատրիումի
օքսիդ, Br2O3-բորի օքսիդ: Եթե քիմաիական տարրը թթվածնի
հետ առաջացնում է մեկից ավելի օքսիդներ, ապա համաձայն
միջազգային անվանակարգության տարրի անվանումից հետո
ջակագծերի մեջ , հռոմեկան թվանշանով նշվում է դրա ՕԱ-ը:
Օրինակ, Fe2O3, -երկաթի (III) օքսիդ, SO2-ծծմբի (IV) օքսիդ, SO3 ծծմբի (VI) օքսիդ: Թթվային օքսիդները հաճախ անվանվում են
անհիդրիդներ` դիտարկելով դրանք որպես ջրազուրկ թթուներ:
Ծծմբական թթուն(H2SO4) կարելի է ներկայացնել H2O*SO3 :
Ուստի SO3-ն անվանում են ծծմբական թթվի անհիդրիդ:
Համապատասխանաբար, SO2-ծծմբային, CO2-ը` ածխաթթվի,
N2O5-ը` ազոտականանհիդրիդներ: Որոշ օքսիդներ ստացել են
հատուկ անուններ` SO2-ծծմբային գազ, CO2 - ածխաթթու գազ և
այլն: Գոյություն ունեն նաև խառը օքսիդներ, որոնցում
թթվածնին միացած են միևնույն տարրի ատոմներին, ՕԱ-ի
տարբեր արժեքներով, օրինակ` երկաթի հարուկ` Fe3O4 (այդ
օքսիդի քիմիական բանաձևն ավելի ճիշտ է ներկայացնել
FeO*Fe2O3), Mn3O4, Pb2O3 և այլն;
5. Հիմնային կոչվում են այն
օքսիդները, որոնցհամապատասխանող հիդրատները
հիմքեր են:
Այսպիսի օքսիդներ են մետաղների օքսիդները, որոնց
մեջ մետաղի ՕԱ-ը մեծ չէ +3-ից: Հիմնային օքսիդներում
կապը իոնական բնույթ ունի կամ ուժեղ բևեռացված
է, ինչը պայմանավորում է դրանց
ամրությունը, կարծրությունը, դժվարահալությունը:
Օրինակ` հիմնային օքսիդներին
Na2O, CaO, FeO, համապատասխանում են
NaOH, Ca(OH)2, Fe(OH)2 և այլն:
6. Թթվային կոչվում են այն օքսիդները, որոնց
համապատասխանող հիդրատները թթուներ են:
Ամֆոտեր(երկդիմի) կոչվում են այն օքսիդները, որոնք
ցուցաբերում են և’ թթվային, և’ հիմնային
հատկություններ: Օրինակ` Al2O3, ZnO, Cr2O3, BeO և այլն:
Թթվային միջավայրում այդ օքսիդները ցուցաբերում են
հիմնային` թթվային հատկություններ:
Անտարբեր(աղ չառաջացնող) օքսիդները` դրանք ոչ
մետաղների փոքրաթիվ օքսիդներնն են, որոնք ջրի,
թթուների, հիմքերի հետ ընդհանրապես չեն
փոխազդում: Օրինակ` N2O, NO, CO, SiO: Օքսիդների
հատկությունները նպատակահարմար է ուսումնասիրել,
օգտվելով Մենդելեևի տարրերի պարբերական
համակարգից, օրինակ III պարբերության տարրերի
օքսիդների` (Na2O, MgO), դեպի ամֆոտեր (Al2O3) և ապա
թթայինը(SiO2, P2O5, SO3, Cl2O7)
8. Օքսիդները հիմանականում ստանում են հետևյալ
եղանակներով.
1) Պարզ և բարդ նյութերի այրումից կամ
օքսիդացումից.
2) Բարդ նյութերի այրումից կամ օքսիդացումից
9. Պարզ և բարդ նյութերի այրումից կամ օքսիդացումից.
ա.Տարրերի ուղղակի օքսիդացումով. C+O2=CO2,
2Mg+O2=2MgO
Այս ռեակցիաների արագությունը կախված է արագությունը
կախված է տարրի քիմիական ակտիվությունից` միջին
ակտիվության տարրը օքսիդանում է ինքնաբերաբար կամ
թույլ տաքացնելիս(հողալկալիական մետաղները), սակավ
ակտիվների փոխազդեցության համար, պահանջվում են
բարձր ջերմաստիճաններ` (Cu, Fe, Hg), իսկ ամենաակտիվ
ալկալիական մետաղները թթվածնի միջավայրում
ինքնաբոցավառվելով առաջացնում են պերօքսիդներ`
2Na+O2=Na2O2
10. 2.Բարդ նյութերի այրումից կամ օքսիդացումից.
ա. Անլուծելի հիմքերի քայքայումից
2Al(OH)3=Al2O3+3H2O
Mg(OH)2=MgO+H2O
2CuOH=Cu2O+H2O
2Fe(OH)3=Fe2O3+3H2O
Zn(OH)2=ZnO+H2O
բ.թթուների քայքայումից
H2SiO3=SiO2+H2O
4HNO3=4NO2+O2+2H2O
գ. աղերի ջերմային քայքայումից.
CaCO3=CaO+CO2
2Cu(NO3)2=2CuO+4NO2+O2
3.Օքսիդիչների հետ պարզ նյութերի փոխազդեցությունից
Cu+4HNO3=Cu(NO3)2+2NO2+H2O
C+2H2SO4=CO2+2SO2+2H2O
2Al+Fe2O3=Al2O3+2Fe
4.Բարձրագույն օքսիդների քայքայումով կամ ցածրագույնի օքսիդացումով.
4CrO3=2Cr2O3+3O2
4FeO+3O2=2Fe2O3
2CO+O2=2CO2
12. Սովորական պայմաններում հիմնային և երկդիմի
օքսիդները, որպես կանոն, պինդ նյութեր են, տարբեր
գույների սպիտակ` Na2O, MgO, CaO և այլն, սև` CuO, մուգ
դարչնագույն` Fe2O3, մուգ կանաչ` Cr2O3 և այլն: Ակտիվ
մետաղների օքսիդները ջրում լավ լուծվում են, ավելի ճիշտ
ջոխազդում են ջրի հետ, մնացած մետաղների օքսիդները
ջրում չեն լուծվում, օրինակ` CuO, FeO, ZnO, Al2O3, Cr2O3 :
Թթվային օքսիդները սովորական պայմաններում կարող են
լինել և’ պինդ(N2O5, SiO2, CrO3), և’ հեղուկ(Cl2O7, Mn2O7, SO3 և
այլն), և’ գազային (SO2, CO2, Cl2O և այլն): Նման օքսիդները
կարող են անգույն կամ ամենատարբեր գույների լինել, սուր
հոտ ունենալ կամ հոտ չունենալ: Որպես կանոն` ջրում դրանք
լավ լուծվում են: Կան և ջրում գործնականորեն անլուծելի,
անտարբեր օքսիդները ջրում նույնպես չեն լուծվում:
14. 1.Որոշ հիմնային և թթվային օքսիդներ փոխազդում են ջրի հետ առաջացնելով հիմք և թթու:
BaO+H2O=Ba(OH)2
Na2O+H2O= 2NaOH
SO3+H2O=H2SO4
P2O5+3H2O=2H3PO4
2NO2+H2O=HNO3+HNO2
Ամֆոտեր օքսիդները ջրի հետ չեն փոխազդում
2.Հիմնային օքսիդները կարող են փոխազդել թթվային օքսիդնեի հետ առաջացնելով աղեր:
CaO+CO2=CaCO3
K2O+SO3=K2SO4
MgO+SiO2=MgSiO3
3.Ամֆոտեր օքսիդները կարող են փոխազդել և’ թթվային, և’ հիմնային օքսիդների առաջացնելով
աղեր.
Al2O3+SO3=Al2(SO4)3
Al2O 3+Na2O=2NaAlO2
4.Թթվային և անֆոտեր օքսիդները կարող են փոխազդել հիմքերի հետ առաջացնելով աղեր.
P2O5+6NaOH=2Na3PO4+3H2O
ZnO+2KOH=K2ZnO2+H2O
ZnO+2NaOH+H2O=Na2[Zn(OH)4]
5.Ամֆոտեր և հիմնային օքսիդները կարող են փոխազդել թթուների հետ առաջացնելով աղեր.
CuO+H2SO4=CuSO4+H2O
Al2O3+6HCl=2AlCl3+3H2O
6.Oքսիդները կարող են փոխազդել վերականգնիչների հետ.
3CuO+2NH3=N2+3Cu+3H2O
2NO2+4H2=N2+4H2O
P2O5+5C=5CO+2P
7.Քիչ ցնդելի թթվային օքսիդները աղերից դուրս են մղում ավելի ցնդելի օքսիդներին.
CaCO3+SiO3=CaSiO3+CO2
