φύση υπεριώδους ακτινοβολίας, επιδράσεις υπεριώδους ακτινοβολίας, προστασία από την υπεριώδη ακτινοβολία

1. Φύση – επιδράσεις – προστασία
Στάθης Ιωάννης - Φυσικός

2. Η ηλιακή υπεριώδης ακτινοβολία
(UV – Ultra Violet radiation) αποτελεί ένα µέρος
του φάσµατος της ηλιακής ακτινοβολίας που φθάνει
στο έδαφος της Γης και χωρίζεται σε τρεις
επιμέρους περιοχές, ανάλογα με το μήκος κύματός
της:
→ την UVA (από 320nm μέχρι 400 nm),
→ την UVΒ (από 280nm μέχρι 320 nm) και
→ την UVC (από 100nm μέχρι 280 nm).

3. 1. Το όζον
2. Τα σύννεφα
3. Οι ανακλάσεις
4. Το υψόμετρο
5. Η θέση του Ήλιου από τον ορίζοντα

4. Το όζον που βρίσκεται στα ανώτερα στρώµατα της
ατµόσφαιρας (στρατόσφαιρα) απορροφά ισχυρά την
υπεριώδη ακτινοβολία. Η ελάττωση της
περιεκτικότητας της ατµόσφαιρας σε όζον έχει σαν
αποτέλεσµα την αύξηση της υπεριώδους
ακτινοβολίας στο έδαφος.

5. Τα σύννεφα γενικά εξασθενίζουν την ηλιακή
ακτινοβολία, αλλά το πόσο αποτελεσµατικά
συµβαίνει αυτό εξαρτάται από το πάχος και το είδος
των νεφών.
Αραιά ή διασκορπισµένα σύννεφα έχουν πολύ µικρή επίπτωση
(περίπου 10%), ενώ τα χαµηλά και µαύρα σύννεφα
προκαλούν σηµαντική εξασθένιση (µέχρι και 80%).

6. Ένα αντικείµενο ή ένα άτοµο δέχεται ακτινοβολία
απευθείας από τον ήλιο και διάχυτη από τον
ουρανό, αλλά και από ανακλάσεις στο έδαφος. Το
ποσοστό της ανακλώµενης ακτινοβολίας εξαρτάται
από το είδος της επιφάνειας του εδάφους.
Τα δέντρα, το γρασίδι, το χώµα και το νερό ανακλούν λιγότερο
από το 10% της υπεριώδους ακτινοβολίας, η στεγνή άμμος
περίπου το 20% ενώ το φρέσκο χιόνι ανακλά µέχρι και το
80%!

7. Η υπεριώδης ακτινοβολία γίνεται ισχυρότερη όσο
αποµακρυνόµαστε κατακόρυφα από την επιφάνεια
της θάλασσας, επειδή η ποσότητα των συστατικών
της ατµόσφαιρας που την απορροφούν ελαττώνεται
µε το ύψος
Η υπεριώδης ακτινοβολία
αυξάνεται κατά περίπου 10%
για κάθε 1000m πάνω από την
επιφάνεια της θάλασσας.

8. Σε µία ανέφελη ηµέρα, η υπεριώδης ακτινοβολία
είναι ισχυρότερη κατά τις µεσηµεριανές από ότι
κατά τις πρωινές ή απογευµατινές ώρες. Όσο πιο
ψηλά βρίσκεται ο ήλιος από τον ορίζοντα, τόσο πιο
έντονη είναι η ακτινοβολία. Για αυτό το λόγο το
καλοκαίρι έχουµε εντονότερη ακτινοβολία από ότι
το χειµώνα.

9. → ηλιακό έγκαυμα
→ πρόωρη γήρανση του δέρματος
→ βλάβες στα μάτια
→ εξασθένιση του ανθρώπινου ανοσοποιητικού
συστήματος
→(υπό προϋποθέσεις) καρκίνο του δέρματος!

10. Το ηλιακό έγκαυμα μπορεί
να συμβεί σε λιγότερο
από 15 λεπτά. Το δέρμα
κοκκινίζει μέσα σε λίγες
ώρες, αλλά το έγκαυμα
θα συνεχίσει να
εξελίσσεται για τις επόμενες 1-3 ημέρες μετά την
έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία.

11. Οι παράγοντες της πρόωρης γήρανσης του δέρματος
είναι πολλοί, μεταξύ των οποίων το κάπνισμα, η
ρύπανση του περιβάλλοντος, οι συνεχείς μεταβολές
του σωματικού βάρους η αυξημένη κατανάλωση
φαρμάκων και άλλοι. Πρωτεύον όμως παράγοντας
είναι η έκθεση μας στην υπεριώδη ηλιακή
ακτινοβολία!

12. Η έκθεση για μεγάλο χρονικό διάστημα στην
υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου έχει ενοχοποιηθεί
για βλάβες των ματιών, που περιλαμβάνουν
καταρράκτη, εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, στεάτιο,
και πτερύγιο, και φωτοκερατίτιδα η οποία μπορεί να
προκαλέσει προσωρινή μείωση της όρασης.

13. Σε χαμηλές δόσεις η ακτινοβολία UVB προκαλεί την
παραγωγή μελανίνης, και κατά συνέπεια το μαύρισμα
ενώ σε υψηλότερες δόσεις, προκαλεί εγκαύματα τα
οποία αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του
δέρματος.
Θα πρέπει να ελέγχετε τακτικά το δέρμα σας και δείτε
γιατρό αν παρατηρήσετε οποιεσδήποτε ασυνήθιστες
αλλαγές του δέρματος. Αν έχετε τραύμα που δεν
επουλώνεται, ή κρεατοελιά που εμφανίστηκε
ξαφνικά, άλλαξε μέγεθος, πάχος, σχήμα, χρώμα ή έχει
αρχίσει να αιμορραγεί, ρωτήστε το γιατρό σας σχετικά
με μια εξέταση δέρματος.

14. Οι βασικές αρχές προστασίας είναι απλές και είναι
οι ακόλουθες:
1. Κάλυψη με προστατευτικά ρούχα
2. Καπέλο
3. Γυαλιά
4. Εφαρμογή αντηλιακών προϊόντων
5. Περιορισμός / αποκλεισμός έκθεσης στο
μεσημεριανό Ήλιο
6. Αναζήτηση σκιάς
7. Αποφυγή λαμπών μαυρίσματος

15. Δεν προστατεύουν όλα τα ρούχα εξίσου
αποτελεσματικά: η προστασία ποικίλλει ανάλογα με
το είδος του υφάσματος. Έχουν δημιουργηθεί ειδικά
ρούχα για προστασία από τις ακτίνες UV, χάρη σε
διάφορες τεχνικές: πολύ πυκνές ίνες ή υφάσματα
εμποτισμένα σε αντηλιακά φίλτρα.

16. Ένα καπέλο με πλατύ γείσο παρέχει καλύτερη
προστασία για το πρόσωπο, τη μύτη, το λαιμό και
τα αυτιά, τα οποία συχνά προσβάλλονται από
καρκίνους του δέρματος. Τα κασκέτα και τα
αντιθαμβωτικά γείσα (visors) δεν παρέχουν επαρκή
προστασία. Τα καπέλα μπορεί να μη σας
προστατεύουν από αντανακλώμενη υπεριώδη
ακτινοβολία, επομένως να φοράτε και γυαλιά ηλίου
και αντηλιακό για να αυξάνετε το επίπεδο
προστασίας σας

17. Σε αντίθεση με το δέρμα μας το οποίο εκτίθεται
κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες, τα μάτια μας
είναι εκτεθειμένα στην ηλιακή ακτινοβολία όλη τη
διάρκεια του έτους!
Είναι προφανές ότι για την προστασία του
οφθαλμού είναι απαραίτητη η χρήση γυαλιών
ηλίου με κατάλληλους απορροφητικούς φακούς που
φιλτράρουν το 99-100 % της υπεριώδους
ακτινοβολίας UV-A και UV-B και φέρουν
πιστοποίηση από την ευρωπαϊκή κοινότητα (CE
mark).

18. Βεβαιωθείτε ότι το αντηλιακό σας είναι ευρέος
φάσματος και αδιάβροχο. Το αντηλιακό δεν θα
πρέπει να χρησιμοποιείται για να αυξάνετε το χρόνο
που περνάτε στον ήλιο και θα πρέπει πάντα να το
χρησιμοποιείτε με άλλες μορφές προστασίας.
Αλείφετε άφθονο αντηλιακό σε καθαρό, στεγνό
δέρμα τουλάχιστον 20 λεπτά πριν βγείτε έξω και
επαλείφετέ το πάλι κάθε δύο ώρες ή μετά από το
μπάνιο ή μετά από έντονη εφίδρωση (ακόμη κι αν η
σύνθεση είναι πολύ ανθεκτική στο νερό).

19. Θυμηθείτε να είστε ιδιαίτερα προσεκτικοί μεταξύ
10πμ και 3μμ, όταν η υπεριώδης ακτινοβολία είναι
πιο έντονη.
Εάν είναι δυνατόν αποφύγετε εντελώς την έκθεσή
σας στην ηλιακή ακτινοβολία σε αυτό το χρονικό
διάστημα…

20. Κάνετε χρήση δέντρων, στεγάστρων, ομπρελών ή
άλλων μέσων που ήδη υπάρχουν, ή φέρνετε μαζί
σας! Η παραμονή στη σκιά είναι ένας
αποτελεσματικός τρόπος να μειώσετε την έκθεσή
σας στον ήλιο. Ό,τι κι αν χρησιμοποιείτε για σκιά,
βεβαιωθείτε ότι η σκιά του είναι σκοτεινή και
χρησιμοποιείτε και άλλα μέσα προστασίας (όπως
ρούχα, καπέλα, γυαλιά ηλίου και αντηλιακά) για να
αποφεύγετε την αντανακλώμενη υπεριώδη
ακτινοβολία από τις γύρω επιφάνειες.

21. Αποφεύγετε τη χρήση σολάριουμ ή τις κλίνες
ηλιόλουτρων που εκπέμπουν επιβλαβή επίπεδα
υπεριώδους ακτινοβολίας έως και πέντε φορές πιο
ισχυρής από το μεσημεριανό ήλιο του
καλοκαιριού!!!

22. Τα παιδιά χρειάζονται ειδική προστασία από τον ήλιο, καθώς
κινδυνεύουν περισσότερο από τα ενήλικα άτομα να υποστούν
βλάβες εξαιτίας της έκθεσης στην ηλιακή ακτινοβολία καθώς:
 Το παιδικό δέρμα είναι περισσότερο λεπτό και ευαίσθητο, με
αποτέλεσμα ακόμη και μικρό διάστημα έκθεσης στο
μεσημεριανό ήλιο να προκαλεί σοβαρά εγκαύματα.
 Επιδημιολογικές μελέτες δείχνουν ότι συχνή έκθεση στον ήλιο
και ηλιακά εγκαύματα κατά την παιδική ηλικία συνδέονται με
υψηλά ποσοστά μελανώματος αργότερα, στην ενήλικη ζωή.
 Τα παιδιά είναι περισσότερο εκτεθειμένα στον ήλιο. Έχει
εκτιμηθεί ότι το 80% της ισόβιας έκθεσης ενός ατόμου στην
υπεριώδη ακτινοβολία έχει σημειωθεί πριν την ηλικία των 18
ετών.

23. Επίσης τα παιδιά είναι πολύ πιο ευαίσθητα στην
πρόκληση βλάβης στα μάτια τους από την υπεριώδη
ακτινοβολία, γιατί ο φακός του ματιού τους είναι
πολύ πιο διαυγής από του ενήλικα και έτσι επιτρέπει
περισσότερη υπεριώδη ακτινοβολία να περνάει
βαθιά μέσα στο μάτι

24. 1. Τα μέτρα προστασίας για να είναι
αποτελεσματικά πρέπει να ακολουθούνται
όλες ,σε συνδυασμό μεταξύ τους.
2. Ο βαθμός του κινδύνου εξαρτάται από τον
αθροιστικό χρόνο έκθεσης στην υπεριώδη
ακτινοβολία, την ένταση του φωτός και τη
χρήση ή όχι μέτρων προστασίας.

25. ► Η UVC ακτινοβολία απορροφάται πλήρως από την
ατμόσφαιρα οπότε δεν φτάνει στην επιφάνεια της
γης!
► Περίπου το 95% της υπεριώδους ακτινοβολίας
διαπερνά το νερό (π.χ. στη θάλασσα) και το 50%
διεισδύει σε βάθος περίπου 3m. Όταν λοιπόν
κολυµπάµε το σώµα µας βρίσκεται µόλις λίγα
εκατοστά κάτω από την επιφάνεια του νερού, και
κατά συνέπεια δεν προστατεύεται από την υπεριώδη
ακτινοβολία.

26. ► Ο ∆είκτης UV
(Ultra-Violet Index) είναι ένα
µέγεθος το οποίο καθιερώθηκε
διεθνώς ως ένα απλό µέσο
έκφρασης της επικινδυνότητας
της ηλιακής υπεριώδους
ακτινοβολίας. Πραγµατικές
τιµές του ∆είκτη UV, αλλά και
προβλέψεις για την επόµενη
ηµέρα, ανακοινώνονται από τα
µέσα ενηµέρωσης και από το
∆ιαδίκτυο σχεδόν σε όλες της
χώρες, όπως και στην Ελλάδα
(http://www.uvnet.gr).

27. ► Δυστυχώς, στην αγορά κυκλοφορούν μη-
πιστοποιημένα γυαλιά ηλίου (εκτιμάται ότι αποτελούν το
50-60% των γυαλιών που εισάγονται στην Ελλάδα) που όχι μόνον
δεν παρέχουν την απαιτούμενη προστασία, καθώς
περιορίζουν μεγάλο ποσοστό του ορατού φάσματος
αλλά όχι του υπεριώδους, ενώ παράλληλα
παρουσιάζουν οπτικές παραμορφώσεις και ατέλειες
που επηρεάζουν την ευκρίνεια της όρασης και
αλλοιώνουν τη χρωματική αντίληψη.

28. ► Φυσικοί μηχανισμοί όπως το κλείσιμο των βλεφάρων, η
συστολή της κόρης σε συνθήκες έντονης ηλιοφάνειας
αλλά και η ανατομία του προσώπου (φρύδια, βλέφαρα),
περιορίζουν την ποσότητα του εισερχόμενου στα μάτια
φωτός, προστατεύοντάς το ως ένα βαθμό από την
ηλιακή ακτινοβολία. Υπό φυσιολογικές συνθήκες,
προστασία παρέχουν και οι δομές του οφθαλμού
(δακρυϊκή στιβάδα, υδατοειδές υγρό, κερατοειδής,
κρυσταλλοειδής φακός, υαλώδες σώμα, χρωστική της
ωχράς), καθώς «φιλτράρουν» φωτόνια μέσω της
εκλεκτικής απορρόφησης, αποτρέποντας έτσι τη
θερμική βλάβη του αμφιβληστροειδή.

29. Ο δείκτης SPF (Sun Protection Factor) που
αναγράφεται στο αντηλιακό σας υπολογίζεται
συγκρίνοντας τον χρόνο που απαιτείται για να
προκληθεί έγκαυμα σε ένα προστατευμένο με
αντηλιακό δέρμα, με το χρόνο που χρειάζεται να
προκληθεί το ίδιο έγκαυμα σε ένα απροστάτευτο δέρμα.
Για παράδειγμα, αν το δέρμα σας θα “καιγόταν” κανονικά μετά από 10
λεπτά στον ήλιο, εφαρμόζοντας ένα αντηλιακό με SPF 30 θα σας επιτρέψει
να μείνετε στον ήλιο, χωρίς να καείτε για περίπου 300 λεπτά (δηλ 30 φορές
περισσότερο). Αυτή είναι μια πρόχειρη εκτίμηση, η οποία εξαρτάται
επιπρόσθετα, από τον τύπο του δέρματος (φωτότυπος), την ένταση του
φωτός του ήλιου και την ποσότητα του αντηλιακού που εφαρμόζεται.

30. ► Μερικά φάρμακα όπως οι τετρακυκλίνες, οι
σουλφοναμίδες, τα αντισυλληπτικά, τα διουρητικά και
τα ηρεμιστικά μπορεί να αυξήσουν την ευαισθησία του
σώματος στην υπεριώδη και HEV ακτινοβολία
(HEV → η υψηλής ενέργειας ορατή ακτινοβολία ή μπλε φως )
► Η θεραπευτική αγωγή έχει μεγαλύτερες πιθανότητες
επιτυχίας αν ο καρκίνος του δέρματος ανακαλυφθεί
νωρίς. Να θυμάστε ότι αν έχετε οποιεσδήποτε
ανησυχίες ή ερωτήσεις, πρέπει να επικοινωνήσετε
άμεσα με το γιατρό σας.

31.  http://health.in.gr/body/news/article/?aid=1231199843
 http://lap.physics.auth.gr/upload/UltraViolet.pdf
 http://www.eofse.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=67&Itemid=150
 http://languages.cancercouncil.com.au/wp-content/uploads/2012/10/CAN10263G_10_11_Be-Sunsmart-Fact-
Sheet_Greek_FINAL.pdf
 http://languages.cancercouncil.com.au/el/%CE%BC%CE%B5%CE%B9%CF%8E%CF%83%CF%84%CE%B5-
%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%82-
%CE%BA%CE%B9%CE%BD%CE%B4%CF%8D%CE%BD%CE%BF%CF%85%CF%82/%CE%B1%CE%BD%CF%
84%CE%B9%CE%B7%CE%BB%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE-
%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%B1/#
 http://www.myskincheck.gr/04-reflexes-pratiques.asp
 http://www.chatzinikolas.gr/%CF%84%CE%B5%CE%BB%CE%B5%CF%85%CF%84%CE%B1%CE%AF%CE%B1-
%CE%BD%CE%AD%CE%B1-
%CE%BF%CF%86%CE%B8%CE%B1%CE%BB%CE%BC%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%
B1%CF%82/item/53-%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%B1-
%CF%84%CF%89%CE%BD-%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CF%8E%CE%BD-
%CE%BC%CE%B1%CF%82-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%B7%CE%BD-
%CF%85%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%B9%CF%8E%CE%B4%CE%B7-
%CE%B1%CE%BA%CF%84%CE%B9%CE%BD%CE%BF%CE%B2%CE%BF%CE%BB%CE%AF%CE%B1.html
 http://ygeia.tanea.gr/default.asp?pid=8&ct=23&articleID=2236&la=1
 http://www.iatropedia.gr/articles/read/11940/%CE%91%CE%BD%CF%84%CE%B7%CE%BB%CE%B9%CE
%B1%CE%BA%CE%AC%3A+%CE%A0%CF%8C%CF%83%CE%BF+%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CF
%84%CE%B1%CF%84%CE%B5%CF%8D%CE%BF%CF%85%CE%BD+%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CE%BB
%CE%BF%CE%B3%CE%B1+%CE%BC%CE%B5+%CF%84%CE%BF%CE%BD+%CE%B4%CE%B5%CE%AF%
CE%BA%CF%84%CE%B7+SPF