1. MARIA PAWLIKOWSKA-JASNORZEWSKA
Maria Janina, z domu Kossak,
primo voto Bzowska, secundo
Pawlikowska, tertio
Jasnorzewska (ur. 24 listopada
1891 w Krakowie, zm. 9 lipca
1945 w Manchesterze) –
polska poetka i
dramatopisarka
dwudziestolecia
międzywojennego. Laureatka
Złotego Wawrzynu
Akademickiego Polskiej
Akademii Literatury. Luźno
związana ze Skamandrem.
2. ŻYCIORYS
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska urodziła się w Krakowie 24 XI 1891 r. jako
córka znanego malarza Wojciecha Kossaka i Marii z Kisielnickich. Była
starsza siostrą Magdaleny, popularnej autorki satyryczno-humorystycznej,
występującej pod pseud. Magdalena Samozwaniec. Maria wywodziła się z
rodziny szlacheckiej, w której żywe były tradycje artystyczne. W okresie
dzieciństwa nieumiejętnie leczona choroba kręgosłupa przyprawiła ja o
lekką ułomność. Głównie uczyła się w domu. Dwa pierwsze małżeństwa, z
Władysławem Bzowskim i Janem Pawlikowskim zakończyły się rozstaniem
małżonków. Dopiero trzeci związek ze Stefanem Jerzym Jasnorzewskim
okazał się szczęśliwy i zakończyła go dopiero śmierć Marii. Początkowa
miłość do drugiego męża stała się inspiracją do napisania wierszy
wchodzących w skład pierwszych dwóch tomików poetki. We wrześniu 1939
roku Jasnorzewska wraz z mężem wyjechała do Anglii. Wojna załamała ją
psychicznie. Ciężko przeżywała to, co się działo na świecie. Chora
nieuleczalnie na raka ostatnie miesiące życia spędziła w szpitalu . Z
oddaniem pielęgnowana przez męża, zmarła 9 VII 1945 roku.
3. TWÓRCZOŚĆ
Jej debiutanckim tomikiem był zbiór
"Niebieskie migdały" wydany w 1922 roku.
Do wybuchu wojny wydawała jeszcze:
„Różową magię”, „Pocałunki”, „Dancing”,
„Wachlarz”, „Ciszę leśną”, „Paryż”, „profil
białej damy”, „Balet powojów”,
„Krystalizacje” i „Szkicownik poetycki”. W
swoich wierszach przechodziła od tematów
związanych z miłością, relacją pomiędzy
człowiekiem i naturą, by w późniejszej
twórczości sięgnąć po tematy dotyczące
śmierci, starzenia się i przemijania. W
dwóch ostatnich tomach z lat wojennych:
„Róża i lasy płonące” oraz „Gołąb ofiarny”
można odczuć wyraźny wpływ
katastrofistów.
4. ZNAJOMOŚĆ Z GRUPĄ SKAMANDER
W początkowym okresie swojej
twórczości poetka wyraźnie
zbliżyła się do Skamandrytów.
Być może wpływ na to miało
również to, że Jasnorzewska
prywatnie przyjaźniła się z tymi
poetami. Podobnie jak oni
starała się pisać o rzeczach
codziennych, dążyła do
kolokwializacji języka i jego
prozaizacji. W jej poezji
dokonuje się nobilitacja całej
sfery realiów dotychczas
uważanych za „niepoetyckie”
(np. słowa typu: pas ratunkowy,
błotnik, papierośnica, tramwaj,
telefon, miednica).
5. Bohaterką jej radosnych i często żartobliwych wierszy zazwyczaj była
nowoczesna kobieta manifestująca swoją miłość, poszukująca jej lub
cierpiąca po porzuceniu przez ukochanego, ale nigdy się jednak nie
poddająca. Poetka pisywała o kobietach dla kobiet. Swoje bohaterki,
żyjące w świecie zwykłych realiów, przedstawiała w sposób naturalny i
bezpośredni. Ważna rolę w jej wierszach obok tematyki miłosnej
odgrywała żartobliwość. Z jednej strony przyczyniała się ona do
depatetyzacji, a z drugiej do wywołania elementu zaskoczenia.
Jasnorzewska lubowała się bowiem w niespodziewanych puentach .
W wydanych w 1926 roku „Pocałunkach” dominuje motyw
niekochanej kobiety. Jest to bardzo ciekawy zbiór, gdyż składa się on
wyłącznie z wierszy czterowersowych (ostatni wers zawiera
zaskakującą puente) i doskonale obrazuje wyznawaną przez poetkę
zasadę maksimum treści przy wykorzystaniu minimum słów.
Przykładem takiej miniatury zakończonej niespodziewaną puentą jest
utwór "Miłość„
6. „MIŁOŚĆ”
„Nie widziałam cię już od miesiąca.
I nic. Jestem może bledsza,
trochę śpiąca, trochę bardziej milcząca,
lecz widać można żyć bez powietrza!”
7. Z pozoru mamy tutaj opisaną banalną historię
porzuconej kobiety. Trzy pierwsze wersy są stylizowane
na monolog wygłaszany do niewdzięcznego kochanka,
który ją porzucił. Dopiero ostatni wers przynosi
zaskoczenie. Stanowi on swoisty paradoks,
potwierdzający tylko jej rozpacz i cierpienie, wywołane
życiem w samotności. Miłość jest jak powietrze, bez
którego nie można przecież żyć. Życie bez miłości
przypomina wegetację.
8. MOTYWY ZE STAROŻYTNOŚCI
W swojej twórczości Maria Pawlikowska-Jasnorzewska
często sięgała po motywy zaczerpnięte ze starożytności.
Przykładem może być tutaj kolejny wiersz mówiący o
miłości – „Nike” :
„Ty jesteś jak paryska Nike z Samotraki
O miłości nieuciszona
Choć zabita, lecz biegniesz z zapałem jednakim
Wyciągając odcięte ramiona”.
9. Inspiracją do napisania tego tekstu był posąg
Nike z Samotraki, rzeźba pochodząca z I wieku
p.n.e. Posąg ten przedstawia kobietę
pozbawioną głowy i ramion. Według poetki taka
właśnie jest miłość. Mimo iż jest odrzucona,
odepchnięta i z tego powodu nieszczęśliwa,
nadal wydaje się pędzić do przodu i jak Nike
wyciągać „odcięte ramiona”. Nie poddaje się,
bo wierzy, że może jeszcze coś osiągnąć.
10. DRAMATY MARII JASNORZEWSKIEJ
Mówiąc o twórczości Marii
Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej,
należy wspomnieć również o jej
dramatach. Świat zna ją
głównie jako poetkę, ale jest
ona także autorką kilku
tekstów dramatycznych. Jak
można się domyślać
poruszana jest tematyka
miłosna oraz motywy
przemijania i śmierci.
11. NAJCIEKAWSZE DRAMATY
Najciekawsze są jej dramaty metaforyczne:
„Kochanek Sybilli Thompson” (1926) - motyw
odmłodzenia staruszki, odzyskania przez nią
szansy miłosnego szczęścia; „Mrówki” (1936) -
wpływ książki Maeterlincka i teorii o
przekształcaniu się XX-wiecznej cywilizacji w
„cywilizację mrowiska;” „Baba-Dziwo” (1938) - to
protest wyzwolonej kobiety przeciw społeczeństwu,
które pragnie widzieć w nie tylko matkę i ostra
satyra na totalitaryzm w jago hitlerowskiej postaci.
12. ODDZIAŁYWANIE TWÓRCZOŚCI MARII PAWLIKOWSKIEJ-JASNORZEWSKIEJ
Wiersze Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej były często
wykonywane jako piosenki, śpiewane m.in. przez
Ewę Demarczyk do muzyki Zygmunta Koniecznego,
Czesława Niemena (do muzyki własnej) czy
Krystynę Jandę do muzyki Jerzego Satanowskiego.
Jeden z wierszy Jasnorzewskiej pojawia się w
gombrowiczowskiej „Pornografii” wyreżyserowanej
przez Jana Jakuba Kolskiego. Na jej cześć
nazwano jedną z planetoid. Wspomnienia o
poetce, zatytułowane Zalotnica niebieska, wydała
jej siostra, Magdalena Samozwaniec.
13. ŚMIERĆ
We wrześniu 1939 roku, po
wystawieniu sztuki Baba-Dziwo,
będącej ostrym atakiem na
hitlerowski totalitaryzm, wyjechała do
Francji (szlakiem przez Zaleszczyki), a
później do Anglii. Wraz z mężem
osiadła w Blackpool, w ośrodku
lotnictwa RAF. Poetka zachorowała na
raka, nowotwór dawał bardzo szybko
przerzuty, najbardziej zaatakowany był
kręgosłup. Maria Pawlikowska-
Jasnorzewska była dwukrotnie
operowana. Zmarła w szpitalu w
Manchesterze 9 lipca 1945 roku.
Stefan Jasnorzewski po skończonej
wojnie całkowicie porzucił lotnictwo i
zerwał kontakty z przyjaciółmi i
rodziną na około pięć lat.
14. DZIEŁA MARII PAWLIKOWSKIEJ – JASNORZWESKIEJ
Liryka:
„Niebieskie migdały”, Kraków 1922
„Różowa magia”. Poezje, Kraków 1924 – z ilustracjami autorki
„Pocałunki”, Warszawa 1926
„dancing. karnet balowy”, Warszawa 1927
„Wachlarz”. Zbiór poezyj dawnych i nowych, Warszawa 1927
„Cisza leśna”, Warszawa 1928
„Paryż”, Warszawa 1929
„Profil białej damy”, Warszawa 1930
„Surowy jedwab”, Warszawa 1932
„Śpiąca załoga”, Warszawa 1933
„Balet powojów”, Warszawa 1935
„Krystalizacje”, Warszawa 1937
„Szkicownik poetycki”, Warszawa 1939
„Róża i lasy płonące”, Londyn 1940
„Gołąb ofiarny”. Zbiór wierszy, Glasgow 1941
15. Dramaty:
„Szofer Archibald”. Komedia w 3 aktach, wystawienie: Warszawa, Teatr Mały 1924, druk: "Świat" 1924 (nr. 45-52)
„Kochanek Sybilli Thompson”. fantazja przyszłości w 3 aktach, wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1926
„Egipska pszenica”. sztuka w 3 aktach, wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1932
„Powrót mamy”. Komedia w 3 aktach, wystawienie: Warszawa, Teatr Nowy 1935
„Mrówki” (myrmeis). sztuka w 3 aktach, wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1936
„Rezerwat”. Farsa w 3 aktach, wystawienie: TV 1968, druk: "Dialog" 1979/3
„Zalotnicy niebiescy”. Sztuka w 3 aktach, wystawienie: Warszawa, Teatr Mały 1933, wyd. Kraków 1936
„Dowód osobisty”. Komedia w 3 aktach, wystawienie: Warszawa, Teatr Nowy 1936
„Nagroda literacka”. Komedia w 4 aktach, wystawienie: Warszawa, Teatr Nowy 1937
„Baba-Dziwo”. Tragikomedia w 3 aktach, wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1938, druk: "Dialog"
„Dewaluacja Klary”. Komedia w 3 aktach, wystawienie: Poznań, Teatr Polski 1939
„Popielaty welon”. Fantazja sceniczna w 9 obrazach, wystawienie: Warszawa, Teatr Narodowy 1939
„Biedna młodość”, (słuchowisko radiowe) radio 1936
„Pani zabija pana”, (słuchowisko radiowe) radio 1936
„Złowrogi portret”, (słuchowisko radiowe) radio 1937
