2. Ġçindekiler
AraĢtırma Yöntemi
Durum Analizi
Sorun
Swot Analizi
Pest Analizi
GeliĢme Süreci
Yasalar
Aktörler
Lobicilik Faaliyetinin Amaçları
Lobicilik Yöntemleri
Eylemler
Kanıtlar
Sonuç
Değerlendirme
3. AraĢtırma Yöntemi
Ġnternet taramaları (Arama motorlarında
sigara, sigara lobisi, sigara lobisi kimlerden
oluşur?, Tekel’in kapatılması, Sigara lobisi
hükümet ilişkileri, sigara lobisi bütçesi,
şeklinde taramalar)
STK baĢkanlarının röportajları
Sigara lobisi hakkında çıkan köĢe
yazıları ve haberler
Forum siteleri
SSDER‟e mail ve telefonla
görüĢme
YeĢilay koordinatörleriyle yüz
yüze görüĢme
YeĢilay aracılığı ile SSUK ve SSUK
baĢkanı Elif Dağlı ile görüĢmeye
çalıĢma
SSUK‟un ve diğer STK‟ların
paylaĢtığı kaynaklar
4. Sorun
Kamusal alanda sigara ve sigara
içilmesini teĢvik edici tanıtımları
yasaklayan yasanın çıkması,
Kamusal alanda sigara içilmesini
tamamen yasaklanması,
Ve sigara tüketimini kısıtlayıcı
giriĢimlerin devam etmesi
sebebiyle sigara tüketiminin
azalması
5. SWOT Analizi
GÜÇLÜ YÖNLER
ZAYIF YÖNLER
Zengin bir endüstri
Reklam ve tanıtım faaliyetlerinin kısıtlanması
Öteden beri süregelen tüketici alıĢkanlığı ve algısı
Zararlarının bilmesine hatta ispatlanmasına
rağmen talebin varlığı
Güçlü Ģirketler olmalarına rağmen yasal bir
zeminde bir araya gelinememesi
Sigaranın sağlığa zararlarının azaltılamaması
Kendi ürününü giderek artan kitleye satma
Sigaranın „arzu nesnesi‟ imajının yıpratılması
Yerel tekele ve ürününe sahip olma
Sigaranın faydalı yönlerinin ispatlanamaması
TEHDĠTLER
FIRSATLAR
Sigara karĢıtı eylem planını destekleyen güçlü bir
yasanın (4207) meclisten geçmesi.
•
Talebi azaltıcı bazı önlemlerin yasal boĢluklar
nedeniyle etkin uygulanamaması.
Siyasi otoritenin kararlılığı.
Arzı azaltıcı önlemlerin yetersizliği.
Sağlık Bakanlığı‟nın üzerine düĢen görevleri yapma
konusunda gayretli olması.
•
•
Tütün kontrolü konusunda rüĢtünü ispat etmiĢ yetkin
STK‟lar ve bilim insanlarıyla iĢbirliğinin sürmesi.
•
•
•
Ruhsat verilen ürün sayısı.
Tütün endüstrisinin ekonomiciler tarafından diğer
endüstrilerle aynı kategoride değerlendirilmesi.
Tütün endüstrisine yapılan teĢvikler.
Katkı maddeleri konusunda çekingenlik.
6. PEST Analizi
POLĠTĠCAL
1991 yılında meclis gündemine gelen ilk kısıtlayıcı yasa Turgut Özal Tarafından
veto edildi. 4207 sayılı kanun daha sonra, 1996‟ da Çiller hükümeti tarafından
kabul edildi.
Bu yasa daha sonra Dünya Sağlık Örgütü Tütün Kontrolü Çerçve SözleĢmesi
2004‟ te imzalanmıĢtır. 2006‟ da Ulusal Tütün Kontrolü Programı (UTKP)
hazırlanmıĢ.
2007 yılında bu program kamuoyuna tanıtılmıĢ ve TBMM‟ nin de gündemine
gelmiĢtir.
Uygulamaya ise ancak 2009 yılında baĢlanabilmiĢtir.
http://www.zmo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=11735&tipi=24&sube=3
7. PEST Analizi
ECONOMĠCAL
Büyük sigara Ģirketlerinin Türkiye piyasasına girmeye çalıĢmaları 1980‟li yıllara
tekabül eder. Bu yıllar Türkiye‟ de neo libarel ekonomiye de geçiĢ yılları olarak
bilinmektedir.
Tekelin sigara ithal etmeye baĢlamasıdır.
Sigaranın ithal edilmesinin yanında 1986‟ da özel sektöre Tekel ile ortaklık
Ģartıyla sigara üretim izni verildi.
2002 krizi ve Tütün Kanunu: IMF Türkiye Masası ġefi Juha Kahkonen
“Tütün kanunu çıkmadan para yok.”
http://www.telekomculardernegi.org.tr/haber-2674-tekel%E2%80%99in-ozellesme-macerasi.htm l
8. PEST Analizi
SOCIAL
„Oriental‟ damak tadı.
Büyük sigara Ģirketlerinin bilinirliği.
Büyük oranda Kuzey Amerika‟ da yetiĢtirilen
Virginya tipi tütün bu pazarda pek tercih edilmiyordu.
http://www.ozgurlukdunyasi.org/arsiv/270-sayi-165/742-tekelde-mucadele-ve-asilmasi-gerekenler
9. PEST Analizi
TECNOLOGICAL
1927 yılında kurulan Bitlis Yaprak Tütün atölyesi sonradan sigara üretimine
geçmiĢtir. Fakat yıldan yıla artıĢ gösteren sigara tüketimine yetiĢemedi.
1939‟ da modern fabrikalar kurulmaya baĢlıyor.
1.Kategori : Modern teknolojiye uygun yeni sigara fabrikaları : Ġstanbul, Adana,
Malatya, Samsun-Ballıca ve Tokat
2.Kategori : Osmanlı Reji devrinden kalma eski tip sigara fabrikaları : ĠstanbulCibali, Ġzmir, Samsun ve Bitlis.
Bu fabrikalarda, yurt çapında belirlenen talep seviyesine göre yılda yaklaĢık 55
milyon kilo filtreli sigara ve 700 bin kilo filtresiz sigara üretilmektedir.
2008‟ de Tekel‟in satılmasıyla bu fabrikalar British American Tobacco‟ ya
geçmiĢtir.
www.tutuneksper.org.tr
10. Aktörler
Sigara Lobisi
Philip Morris Sabancı
(1 - Philsa, 2-Philip Morris Sa)
British American Tabacco
Karşı Lobi
Sağlık Bakanlığı
SSV (Sigarayla SavaĢ Vakfı)
Imperial Tobacco
SSUK (Sigara ve Sağlık Ulusal
Komitesi)
Japon Tobacco International
SSDER (Sigarayla SavaĢ Derneği)
European Tobacco
Türk TORAKS Derneği
Bağımlılığa ve Sigaraya Hayır
Derneği
YeĢilay
11. Amaçlar
Sigara Lobisi
1996 raklam yasağı öncesi: Kamusal
alanda sigara ve sigara içilmesini teĢvik
edici tanıtımları yasaklayan yasanın
çıkmasını önlemek
2009 kapalı ortamlarda sigara içme
yasağı öncesi: Kamusal alanda sigara
içilmesini tamamen yasaklayan giriĢimleri
engellemek
2010 sigara paketlerinde yazılı ve görsel
uyarıların bulundurma zorunluluğu
öncesi: Yasanın çıkmasını engellemek
Halen: «Sigara içmek bir seçimdir»
mesajının sigara tüketicileri tarafından
benimsenmesini sağlamak ve sigara
tüketimini engelleyici giriĢimlerin devam
etmesini önlemek
Karşı Lobi
Tütün mamullerinin zararlarının önlenmesi
ve tütün kontrolünün toplumun her kesimi
tarafından desteklenmesinin sağlanması
12. GeliĢme Süreci
Tekel sigara
ithalatına baĢladı
1980
Ġhraç kaydıyla
BEST kuruldu.
Tüttünde devlet
tekeli kaldırıldı;
yerel ve yabancı
Ģirketlere Tekel
ortaklığı ile üretim
Tütün ithalat
izni verildi.
yasağı kaldırıldı
1985
Tekel ortaklığı
olmaksızın özel
Ģirketlere üretim
izni verildi.
1990
PHILSA
JTI
(RI REYNOLDS)
Pazarlama ve
dağıtım yetkisi
özel Ģirketlere
verildi.
1995
Tekel BAT‟a satıldı.
TAPDK kuruldu.
Tekel özelleĢtirme
programına alındı.
2000
2005
BAT
IMPERIAL
EUROPEAN
2010
13. Yasalar
2002 4733 Sayılı Tütün Kanunu:
6. Madde : Türkiye‟de, marka bazında sigara için yıllık en az iki milyar
adet, diğer tütün mamulleri için yıllık en az on beş ton üretenler, aynı
markadan olmak üzere serbestçe ithalat yapabilirler, fiyatlandırabilirler
ve satabilirler.
http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2002/01/20020109.htm
14. Yasalar
2004 DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ TÜTÜN KONTROLÜ ÇERÇEVE
SÖZLEġMESĠ
2. Madde : Her bir Taraf, kapalı iĢ yerlerinde, toplu taĢıma araçlarında,
kapalı kamu alanlarında ve gerektiğinde, kamuya açık diğer yerlerde
tütün dumanına maruz kalmayı engellemek için, ulusal yasalarla
belirlenen mevcut resmi yetki alanlarında, etkin yasal, icrai, idari
ve/veya diğer önlemleri alacak ve uygulayacak ve bu önlemlerin,
yetkisine giren diğer düzeylerde de kabulü ve uygulanmasını etkin bir
Ģekilde teĢvik edecektir.
http://www.ttb.org.tr/mevzuat/index.php?option=com_content&view=article&id=107:dya-saik-gt-kontrolrveslees&catid=6:uluslararasylge&Itemid=36
15. Yasalar
4207 Sayılı Kanun (2008)
4207 sayılı Tütün Mamullerinin Zararlarının Önlenmesine Dair Kanunda değişiklik yapan 5727 sayılı Tütün Ürünlerinin Zararlarının
Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında Kanun, TBMM’ de 03.01.2008 tarihinde kabul edilmiştir. Daha sonra bu kanun 19 temmuz 2009’ da
uygulamaya konuyor.
MADDE 2 –(1) Tütün ürünleri;
a) Kamu hizmet binalarının kapalı alanlarında,
b) Koridorları dahil olmak üzere her türlü eğitim, sağlık, üretim, ticaret, sosyal, kültürel, spor,
eğlence ve benzeri amaçlı özel hukuk kişilerine ait olan ve birden çok kişinin girebileceği (ikamete mahsus
konutlar hariç) binaların kapalı alanlarında,
c) Taksi hizmeti verenler dahil olmak üzere karayolu, demiryolu, denizyolu ve havayolu toplu taşıma
araçlarında,
ç) Okul öncesi eğitim kurumlarının, dershaneler, özel eğitim ve öğretim kurumları dahil olmak üzere
ilk ve orta öğrenim kurumlarının, kültür ve sosyal hizmet binalarının kapalı ve açık alanlarında,
d) Özel hukuk kişilerine ait olan lokantalar ile kahvehane, kafeterya, birahane gibi eğlence hizmeti
verilen işletmelerde,tüketilemez .
MADDE 3 (5) Her ne amaçla olursa olsun, tütün ürünlerinin isim, logo veya amblemleri kullanılarak bildirim
yapılamaz, basın-yayın organlarına ilân verilemez.
(6) Televizyonda yayınlanan programlarda, filmlerde, dizilerde, müzik kliplerinde, reklam ve tanıtım
filmlerinde tütün ürünleri kullanılamaz, görüntülerine yer verilemez.
16. Lobicilik Yöntemleri ve Eylemler
Politikacılarla Yakın İlişkiler
TEKEL‟den sorumlu devlet bakanının akrabalarının PM
ağında Ģirket sahibi
ÖzelleĢtirmeden sorumlu devlet bakanının sigara firması
gençlik programını desteklemesi
Kültür Bakanlığının TBMM‟ni PM‟e tadil ettirmesi
1984 Philip Morris dökümanları: Nikki Hauser Türkiye‟ye
gelir. Tarım ve Sağlık Bakanı ile görüĢür, DıĢiĢleri iliĢkileri
ile temas eder, Cenevre daimi temsilcisi ile görüĢme
ayarlar.
1984 BeĢinci beĢ yıllık plan “Yeni tip tütün tarımının
desteklenmesi ve tütünde Tekel‟in kaldırılmasını”
önermiĢtir.
19.11.1992 Margaret Thatcher Türkiye‟yi ziyaret eder.
British Gas ile Türkiye iliĢkilerini düzenlemek için geldiği
resmi olarak belirtilir. Bir gazetede Philip Morris‟in
Türkiye pazarındaki yerini güçlendirmek üzere geldiği
haberi çıktı. Tekzip edilmedi.
PM dökümanları 1994 bütçesi: “Sabancı‟yı rahmetli
Özal‟la iyi iliĢkileri olduğu için tutmuĢtuk. ġimdi
odaklanmıĢ hükümet iliĢkilerimiz Sabancı‟dan iyi” der.
http://www.ssuk.org.tr/index.php?section=sunum
17. Lobicilik Yöntemleri ve Eylemler
Yasağı engelleyici kanun teklifi sunma
Amerikan lobi heyetinin meclise getirilmesi
Anayasa mahkemesine baĢvuru
Spor Bakanına Formula-1 için baĢvuru
Turizm bakanına Formula-1 için baĢvuru
Adalet komisyonuna Formula-1 yarıĢlarının
reklam dıĢı bırakılması baĢvurusu
Adalet, Gençlik-spor, ĠçiĢleri, Turizm
bakanlığının Formula-1 yarıĢını reklam yasağı
dıĢında tutulma konusunda görüĢ bildirmesi
PM firmasının 1993 yılında yaptırdığı pazar
araĢtırmasının raporu Formula-1 yarıĢlarının
Marlboro reklamı için nasıl yararlı olduğunu
açıkça ortaya koyar.
1992 PM Reklam Yasağı Önerisi: Philsa
reklam yasağı içeren kanununun
çıkmaması için eylem planı yapar. Cahit
Düzel Adalet Komisyonu baĢkanını ziyaret
eder.
http://www.ssuk.org.tr/index.php?section=s
unum SSUK BaĢkanı Elif Dağlı
18. Lobicilik Yöntemleri ve Eylemler
Fiyat Politikaları Belirleme
Philip Morris Tekel Sigaraları arasındaki fiyat
farkını % 30 oranında tutmak için plan yapar.
Kanun Boşluklarından Faydalanma
Ünlülere yüksek ücretler vererek sigaraya
özendirici sahnelere yer verme
MadMen, Gora
Yanlış Bilim Üretme
Medya Ġle iliĢkiler
1992 ANKARA Air Indoor International
Hacettepe Üniversitesinde iç ortam hava
kirliliği konusunda bir kongre düzenler.
Yabancı bilim adamları sigara dumanın
önemsiz bir kirletici olduğunu defalarca
bildirirler. Daha sonra bu bilim adamlarının
sigara firmaları tarafından desteklendiği
dökümante edilir.
3 Temmuz 1992 Ġkinci tütün yasa tasarısını
Adalet komisyonuna gönderilir. Adalet
komisyonu baĢkanı kendisine ziyaret eden Tıp
Profesörlerine “sigaranın kanser yaptığına
inanmadığını” söyler.
http://www.ssuk.org.tr/index.php?section=su
num SSUK BaĢkanı Elif Dağlı
19. Lobicilik Yöntemleri ve Eylemler
Dolaylı Lobicilik
Ġnsani Yardımlar
Sevda Cenap And Vakfı Konser
destekleri
Depremzedelere Chesterfield dağıtımı
Zeugma ve arkeolojik kazı destekleri
Bilim adamı ve proje destekleri
Bağımsız veya Milli Eğitim Destekli Gençlik
Projeleri
http://www.ssuk.org.tr/index.php?section=su
num SSUK BaĢkanı Elif Dağlı
20. Tütün Ģirketlerinin kapalı alan kanunları için taktikleri
İnkâr:
Tütün Ģirketlerinde görevli bilimciler 1970‟li yıllarda ikinci el sigara
dumanının tehlikeli olduğunu keĢfetmiĢlerdi. Ancak, tütün Ģirketleri bu
araĢtırmaları örtbas ettiler ve ikinci el sigara dumanının bir sağlık riski
oluĢturduğunu kamuoyu önünde inkâr ettiler.
21. Yanıltma
Tütün Ģirketleri ikinci el sigara dumanının sağlığa zarar verdiğini
ortaya koyan bağımsız araĢtırmaların üzerine gölge düĢürmek üzere
bilimsel danıĢmanlar tuttukları,
1990‟lı yıllarda, tütün sektörünün danıĢmanları gizlice Dünya Sağlık
Örgütü‟nün Uluslararası Kanser AraĢtırmaları Kurumu‟na sızarak, ikinci
el sigara dumanı ile sağlık arasındaki iliĢkilere dair bulguları
etkilemeye çalıĢtıkları saptanmıĢtır.
22. Algı Yönetimi
Dumansız ortam yasaları gündeme geldiğinde, tütün Ģirketleri ve onların
taraftarları bu yasaların çocuklardan iĢletmelere, iĢçilerden siyasetçilere
kadar herkes için feci etkileri olacağı tahmininde bulunurlar.
Bu tahminler hiçbir objektif kanıta dayanmamaktadır.
Tütün Ģirketleri gönüllü bazda uygulanan düzenlemeler, havalandırma
sistemleri ve sigara içilmeyen alanlar gibi etkisiz alternatifler önererek,
dikkatleri sigara dumansız ortam yasalarından uzaklaĢtırmaya
çalıĢmaktadırlar.
23. Kanıtlar
1984 Philip Morris dökümanları:
Nikki Hauser Türkiye‟ye gelir. Tarım ve
Sağlık Bakanı ile görüĢür, DıĢiĢleri
iliĢkileri ile temas eder, Cenevre
daimi temsilcisi ile
görüĢme ayarlar.
25. Kanıtlar
Ocak 1991
Sigara kanunu Turgut Özal tarafından veto
edilir.
Gerekçe: Ticaret özgürlüğüne aykırılık
Gerekçe mektubu daha sonra Arjantin ve
Mısır CumhurbaĢkanlarının aynı yasayı veto
etmesi için kullanılır
Philip Morris dökümanları 1994 bütçesi:
“Sabancı‟yı rahmetli Özal‟la iyi iliĢkileri
olduğu için tutmuĢtuk. ġimdi odaklanmıĢ
hükümet iliĢkilerimiz Sabancı‟dan iyi”
26. Kanıtlar
1992 Philip Morris:
Reklam Yasağı Önerisi:
Philsa reklam yasağı içeren kanununun
çıkmaması için eylem planı yapar.Cahit Düzel
Adalet Komisyonu baĢkanını ziyaret edecektir.
29. Kanıtlar
Bilim camiası
Ġle teması
sürdürmek
ve böylelikle
gerektiğinde
uzman
görüşü almak
Neden Bilim Desteği ?
Ġyi ve değerli
bilimin
desteklenmesi
“Sorumlu”
bir endüstrinin
doğal seçimi
32. Sonuç
KomĢu ülkeye sigara fabrikası kurma > kaçakçılığı artırma
Kaçakçılığı önlemek üzere > Hükümeti fabrika kurmaya ikna etme
Halkı ürününe alıĢtırma
Reklam kampanyası yapma
Tekel ve hükümetten bağımsızlık kazanma
Tekel dediklerini yaptırma > Yabancı sigara üretimini artırma
Tekeli zarara uğratma > Tekelin özelleĢtirilmesi için baskı yapma
TEKEL SATILIR
33. Sonuç
Sonuç itibariyle sigara karĢıtı önemli
yasalar çıkmıĢ olsa da, büyük sigara
Ģirketleri Tekel‟i satın alarak;
dünyanın 7. en büyük pazarına
tamamen egemen olmuĢlardır.
Bu sayede, kendi sigara markalarını
pazara sunarak tüketiciye yerli
üretim sigara ikileminden çıkardılar.
Türün üreticilerinin üzerindeki devlet
elinin çekilmesini ve fiyatların
belirlenmesini tamamen kendi
tekellerine aldılar.
Ve günün sonunda ; Türkiye
pazarında satıĢ arttırma hedeflerini
gerçekleĢtirdiler.
34. Değerlendirme
Peki…
Tütün Mamullerinin Zararlarının Önlenmesine
Dair Kanun, iktidar ve muhalefet açıkça
desteklerken, neden özelleĢtirmeden 2 yıl önce
komisyona geldi ve 2008‟e kadar bekletildi?
Bu kanun, neden Tekel‟in satıĢının sadece 1 ay
öncesinde çıkartıldı?
Bu kanunun asıl uygulama maddeleri, neden
18 aylık bir süreden sonra hayata geçirildi.
Bize göre neden Ģu…
Bu kanunun çıkartılmasını 2 yıldır dev sigara
Ģirketleri ( bahsettiğimiz yöntemlerle) engelledi.
Çünkü uygulanması halinde alınacak mesafe
ile pazar payları önemli ölçüde azalacaktı.
2 yıl sonra çıkartıldı, çünkü bu kanunu gerekçe
göstererek Tekel‟e daha ucuz fiyat
vereceklerdi.
35. Değerlendirme
ÖzelleĢtirmeden alınan paraların yatırımlara gitmediği rakamlarla ortada iken, asla bir daha yerine
koyamayacağımız TEKEL gibi bir kurumu yabancılara satmak Türk tütüncülüğüne ve Ulusal sigara
sanayine vurulan bir darbedir.
Türkiye TEKEL‟in satılmasıyla birlikte uluslararası çapta tütün diye iddiasından vazgeçmiĢ olmaktadır.
Bir diğer önemli husus, sulama imkanı bulunmayan bu arazilerin tütün ekimiyle değerlendirilmesinin ,
bu bölgelerde toprak erozyonu sorununun ortaya çıkmasını engellemesiydi. O nedenle günümüz
dünyasında giderek ağırlık kazanan çevre sorunları açısından tütün yetiĢtiriciliği önem arz etmekte
yine yoksul toprakların yoksul üreticilerinin ekonomik yaĢamlarını sürdürebilmeleri kırsal kalkınma
hedefleri açısından da önemli katkı sağlamaktaydı. ġimdi tüm bunların yeniden gözden geçirilerek
gerek tütün ekicisinin , gerekse boĢ kalan arazilerin durumu ele alınmalıdır.
Tütün üretimini sürdürme kararlılığında olan üreticilere pazar garantisi verilmelidir.
Bundan böyle tütün ekmekten vazgeçen çiftçinin tarlasını terk etmesini önleyecek politikalar
geliĢtirilmelidir.
Türk tütüncülüğünün eski parlak günlerine dönmesi tütün üreticisinin desteklenmesi ile mümkündür.
