SlideShare a Scribd company logo
1 of 38
Download to read offline
1
ljsf;df dlxnf ;xeflutf
 dflg; zf/Ll/s cj:yfsf cfwf/df dlxnf / k'?if x'G5g eg]+ ;fdflhs cfwf/n] n}+lus cj:yfnfO{ hgfpF5 .
n}+lus ljZn]if0fsf nflu zlQm ;DaGwdf 1fg x'g' cfjZos dflgG5 . o;df ;dfhn] lgwf{/0f u/]sf] e"ldsf /
lhDd]jf/Lsf] cfwf/df ;dfhdf dlxnf / k'?ifsf] zlQm;+usf] ;DjGw lgwf{l/t x'G5 .
Power= Right, Responsibility and Result
 lasf;sf ljljw cfofd / /fhgLlts, cfly{s, ;fdflhs, z}lIfs, ;f+:s[lts h:tf If]qx? tyf Jojfxf/df
dlxnf / k'?ifjLr /x]sf] c;dfg cj:yf g} n}+lus vf8n xf] .
 Gender Gap, Gender discrimination / Subordinate role in the society g} Gender Issue x'g .
dlxnf lasf;sf] cjwf/0ff
 ;g !(!) df k'?if ;/x dlxnfsf] klg /fhgLlts, cfly{s, ;fdflhs / z}lIfs h:tf clwsf/sf] nfuL rLg,
a|flhn / cd]l/sf nufotsf b]zsf dlxnfn] p7fPsf] cfjfhnfO{ ;g !($% df ;+o'Qm /fi6;+3sf] 3f]if0ffkq /
dlxnfsf] d'2fnfO{ Address ug{ UNO df ;ldltsf] u7gkl5 sfg'gL dfGotf kfPsf] b]lvG5 .
 ;g !($* sf] dfgj clwsf/ ;DaGwL ljZjJoflk 3f]if0ffn] dlxnf / k'?ifnfO{ ;dfg ?kdf clwsf/sf] k|Tofe"t
u/]sf] 5 .
 ;g !(%) b]vL !(&) ;Dd g} sNof0fsf/L cjwf/0ffsf] ?kdf Women in Development (WID) Approach
 ;g !(&) b]vL !(() ;Dd Women and Development (WAD) Approach
 ;g !(() kl5 Empowerment sf] dfGotf x'Fb} Gender and Development (GAD)
 clxn] n}+lus ljsf;sf s'/f ubf{ Right based Approach cuf8L cfPsf] 5 .
 Right as citizen
 Right to Health
 Right to Education
 Right to Employment
dlxnf ljsf; tyf ;zlQms/0f ;DjGwdf g]kfnsf k|of;x?
1. dlxnf lj?4sf ;a} e]befj pGd"ng ug]{ dxf;lGw (CEDAW), !(&( sf] ;g !((! df cg'df]bg . National
Action Plan tof/ u/L sfof{Gjog eO{/x]sf] .
2. a]O{lh+u ;Dd]ngn] kfl/t u/]sf] dlxnf ljsf; / ;zlQms/0fsf !@ j6f ljifodf k|ltj4tf hgfPsf] 5 .
3. cGtl/d ;+ljwfg, @)^#
s_ wf/f !#M ;dfgtfsf] xs .
v_ wf/f @)M dlxnf ;DaGwL xs .
 dlxnf ePs} sf/0f s'g} lsl;dsf] e]befj gul/g] .
2
 dlxnfnfO{ k|hgg :jf:Yo tyf k|hgg ;DjGwL xs .
 dlxnfdfly ul/g] lx+;f sfg'g4f/f b08gLo x'g] .
 k}t[s ;DklQdf ;dfg xs x'g] .
u_ wf/f @!M ;fdflhs Gofosf] xs
 ;dfg'kflts ;dfj]zL l;4fGtsf cfwf/df /fHosf] ;+/rgfdf ;xefuL x'g] .
3_ wf/f ## -3_M dlxnfsf ;d:of ;dfwfg ug'{ /fHosf] bfloTj
 3 -!_M d'n'ssf] /fHo ;+/rgf Pj+ c+udf dlxnfnfO{ ;dfg'kflts ;dfj]zLsf cfwf/df
;xefuL u/fpg] .
8)_ wf/f *M cfdfsf] gfdaf6 klg gful/stf kfpg] .
4. lghfdtL ;]jf P]g, @)$(M ## k|ltzt dlxnf cf/If0f .
5. @)^# h]7 $ ut]sf] k|ltlglw;efsf] 3f]if0ffn] /fHosf ;j} c+udf ## k|ltzt dlxnf x'g'kg]{ .
6. /fHosf ;j} ;+/rgf / k|s[ofdf ## k|ltzt dlxnf ;xeflutfsf] nflu dlGqkl/ifbn] u/]sf] lg0f{o @)^$
7. cfjlws of]hgfdf dlxnf ljsf;sf nflu ePsf k|of;x?
8. ah]6 jStJodf ePsf Aoj:yf
9. :yfgLo :jfoQ zf;g P]g @)%% df slDtdf $) k|ltzt dlxnf kl/ifbdf x'g'kg]{ .
10. n}+lus ;dfgtf sfod ug{ s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug{ jg]sf] P]g, @)^$
11. /fli6o dlxnf cfof]u u7g ug{ ag]sf] P]g, @)^#
12. dfgj a]rlavg tyf cf];f/ k|;f/ -lgoGq0f_ ;DjGwdf ag]sf] P]g, @)^
13. dlxnf tyf jfn clwsf/ d"nk|jfxLs/0f lgb]{lzsf @)^$
14. :yfgLo lgsfo n}+lus ah]6 k/LIf0f lgb]{lzsf, @)^$
15. n}+lus ;dfgtf / ;fdflhs ;dfj]zLs/0f ;ldlt, @)^^
;+:yfut Joj:yf
1. dlxnf, afnaflnsf tyf ;dfh sNof0f dGqfno
2. dlxnf ljsf; ljefu / dlxnf ljsf; sfof{nox?
3. /fli6o dlxnf cfof]u
4. /fli6o dfgj clwsf/ cfof]udf dlxnf ;b:o x'g] Aoj:yf
5. ljleGg NGOs / INGOs
6. ;j} dGqfnodf dlxnf ;Dks{ laGb'sf] Aoj:yf
7. Gender Responsive budget committee
 HDI )=%)( /x]sf]df GDI )=$(( / GEM )=$(^ 5 .
3
CEDAW n] lgDg Issues df hf]8 lbPsf] 5M
I. Gender Discrimination
II. Gender Empowerment
III. Gender Mainstreaming
IV. Gender Equality
;d:ofx?
1. Reminisation of Poverty
 dlxnfdfly ul/aLsf] ef/ 5 .
 ljsf;n] 3/sf] ul/aL 36fof] . t/ dlxnfsf] sfd a9fof] .
2. lzIff tyf ;Lkd"ns tflnddf c;dfg / ckof{Kt kx'Fr . -uf]/vfdf &)) hgfnfO{ sewing training lbO{of] t/
!@ hgfn] dfq /f]huf/L kfP ._
4
lbuf] ljsf; / kof{j/0f
lbuf] ljsf;M hg;+Vof, ljsf; / jftfj/0fjLrsf] ;Gt'ng .
;du|df lbuf] ljsf;n]M
 Politically- Empowerment
 Economically- Growth
 Socially- Equity
 Culturally- Integration
g]kfn ;/sf/n] lbuf] ljsf; ;DaGwdf rfn]sf sbdx?
 ;+ljwfg, gLltx? dfkm{t lbuf] ljsf;nfO{ cfTd;ft u/]sf] .
 5}7f}+ of]hgfn] jftfj/0f / e" pkof]u gLlt lnPsf] .
 ;ftf}+ of]hgfn] jftfj/0f d"Nof+sg gLlt lnPsf] .
 cf7f}+ of]hgfn] lbuf] ljsf; / jftfj/0fLo k|efj d"Nof+sg gLlt lnPsf] .
 gjf}+ of]hgfn] pRr lbuf] / ul/jL lgjf/0f pGd"v cfly{s j[l4 xfl;n ug]{ gLlt lnPsf] .
 bzf}+ of]hgf / cGo lqjifL{o of]hgfdf ;d]t lbuf] ljsf;df hf]8 .
sfof{Gjog kIf
 @)$& df k|fs[lts tyf ;f+:s[lts ;+/If0f kl/ifbsf] :yfkgf .
 @)%) df jftfj/0f ;+/If0f kl/ifb :yfkgf .
 @)%@ df jftfj/0f dGqfno .
 @)%# df jftfj/0f ;+/If0f P]g, @)%$ df lgodfjnL .
 EIA / IEE ug]{ ul/Psf] .
 ljleGg ;+/If0f If]qsf] Joj:yf 5 .
lbuf] ljsf;sf ;d:ofx?
 5l/Psf gLlt eP, ;dGjo sl7g eof] .
 gLltx? l56f] l56f] kl/jt{g x'Fbf jftfj/0fLo lbuf]kgfdf ;d:of cfof] .
 hg;xeflutf / ;'zf;gsf] sdhf]/ Joj:yfkg 5 .
 cfly{s c;dfgtf sfod} 5 .
 ;dGjo sdhf]/ eof] . cg'udg tyf d"Nof+sg sdhf]/ 5 . ljsf;df ljj]szLntf ePg .
ljsf;M
 df}lns x'g'k5{ .
 cfTdlge{/ x'g' kb{5 .
 Need based x'g'kb{5 .
 jftfj/0f d}qL x'g'kb{5 .
 kl/jt{gnfO{ cfTd;ft u/]sf]
x'g'kb{5 .
 ;dfj]zL / ;Gt'lnt x'g'k5{ .
5
 hg;+Vof, jftfj/0f / ljsf;jLr ;DaGw /fd|f] x'g ;s]g .
 ul/jL a9of], j]/f]huf/L a9of], hgr]tgf / :jf:Yo ;DaGwL ;d:of cfof] / lbuf]kgf ePg .
 jftfj/0fLo lzIff k|efjsf/L ePg .
 s[lifdf cToflws lge{/tfn] h+un dfl;of] .
k|efjx?M
 jftfj/0f df}lns ?kdf /x]g .
 c;dfgtf 5fof] .
 jg ljgf; eof] .
 pTkfbsTjdf x|f; cfof] .
 ul/jL a9b} uof] .
 a]/f]huf/L a9of] .
 Pollution
 Global warming, Climate change
ca s] ug]{ t<
 ;fgf tyf :yfgLo k|ljlwo'Qm cfof]hgfdf hf]8 lbg] .
 hg;+Vof Joj:yfkg ug]{ .
 ul/jL lgjf/0fsf sbd rfNg] .
 r]tgfd"ns sfo{qmd ;+rfng ug]{ .
 Organic farming
 k|efjsf/L cg'udg / d"Nof+sg .
 zx/L Joj:yfkgdf hf]8 .
 Labor Intensive k|ljlwnfO{ k|fyldstf .
 Polluter should pay sf] gLlt lng] .
 ;'Jojl:yt cf}Bf]uLs/0f .
6
ul/jL lgjf/0f
 dfgjf]lrt hLjg ofkg ug{ g;Sg], Go"gtd ;'ljwfaf6 jl~rt, k|lt AolQm b}lgs Ps 8n/ eGbf sd cfo
ePsf] cj:yf g} ul/jL xf] .
 Resource, Capability / Attitude df ul/jL eP kl5 ;dli6df ul/jL b]vf kb{5 .
 Ifdtf eP/ klg cj;/ ePg eg]+ ul/jL a9b} hfG5 .
 cfly{s ul/jL eGbf dfgjLo ul/jL xflgsf/s x'G5 .
 cfly{s, ;fdflhs, /fhg}lts If]qdf kx'Fr, cj;/ / ;xeflutf Go"g eO{ cfo cfh{g, /f]huf/L /
pTkfbgzLntfsf] sdLn] hLjg lgjf{xdf sl7gfO{ /x]sf] cj:yf g} ul/jL xf] .
ul/jLsf ;"rsx?
 Health
 Education
 Employment
 Basic needs
 Calories
ul/jL x]/fO{, ef]ufO{ / kl/l:ylt cg';f/ km/s x'G5 .
ul/jLsf] jlu{s/0f
I. cfo ul/jLM Go"g pTkfbg, Go"g /f]huf/L, Go"g cfo:t/ .
II. dfgjLo ul/jLM lzIff, :jf:Yo, vfg]kfgL, plrt jftfj/0fsf] sdL .
III. ;fdflhs jl~rlts/0fM ;fdflhs lje]b, ljs[lt / cj;/sf] sdL .
ul/jLsf sf/0fx?
1. Trickle down effect of development
 sfo{qmddf Ownership ePg
 Stakeholder sf] ;xeflutf a9]g .
2. pTkfbgzLn ;fwg ;|f]tdf ul/jsf] kx'Fr ePg
 ^# k|ltzt u/Lj;+u !& k|ltzt hldg
 ( k|ltzt wgL;+u $& k|ltzt hldg
3. nlIft sfo{qmd elIft ju{df uof] .
4. ljsf; lj/f]wL ;+:sf/n] ljsf; afws eof] .
7
5. lghL If]qsf ultljlw zx/ s]lGb|t eP .
6. cfTdljZjf;sf] sdL, k/lge{/ k|j[lQ 5 .
7. u|fdL0f k"jf{wf/sf] ljsf; ePg .
8. b]zsf] cfly{s j[l4 Go"g 5 .
9. dfgj ljsf;sf] cj:yf sdhf]/ 5 .
10. ;fdflhs lje]b 5 .
11. cf}Bf]lus/0fsf] cefjdf /f]huf/L a9]g .
12. jl~rlts/0fsf] k|efj a9L 5 .
13. Poverty Mapping ePg .
14. 4Gbsf] k|efj ul/jLdf k/of] .
15. cg'udg tyf d"Nof+sg cf}krfl/s dfq eof] .
16. ul/jLsf sf/0f klxNofpg'eGbf nIf0fdf dfq ;'wf/ ug{ vf]lhof] .
17. ul/jx?sf] Culture, habit, value / attitude :jo+df ;d:of 5 .
18. ;zlQms/0feGbf Welfare df hf]8 lbO{+bf enabling geO{ feeding kIf xfjL x'b} uof] .
19. ;'zf;g sdhf]/ eof], e|i6fr/ a9of] .
20. /fhg}lts cl:y/tf ;d]t ul/jL a9fpg ;xof]uL eof] .
ul/jL lgjf/0fsf pkfox?
1. ul/jLsf sf/0f klxrfg ug]{ .
2. ul/jLsf dfkb08 tof/ ug]{ .
3. cfo j[l4d"ns sfo{qmd ;+rfng ug]{ .
4. ul/jLsf] ;3gtf ePsf] 7fpFdf sfo{qmd ug]{ .
5. Feeding approach eGbf Enabling Approach df hf]8 lbg] .
6. Need based sfo{qmd Nofpg] .
7. lasf;sf cGo ;fem]bf/ ;d]tsf] ;xeflutfdf ul/jL lgjf/0f sfo{qmd ;+rfng ug]{ .
8. efUojfbL ;f]rdf kl/jt{g Nofpg] .
9. :yfgLo lgsfonfO{ ;|f]t ;fwg / sfg'gL ?kdf ;Ifd kfg]{ .
10. cg'udg / d"Nof+sgnfO{ k|efjsf/L t'Nofpg] .
g]kfndf ul/jL lgjf/0fsf ;Gbe{df ul/Psf k|of;x?
1. ljt/0fd'vL Joj:yf
k"jf{wf/ ljsf; sfo{qmd, ;fdflhs ;'/Iff eQf, vfgf sfo{qmd
8
2. ;fdflhs kl/rfng sfo{qmd
:yfgLo :jzf;g sfo{qmd, dlxnf ljsf; sfo{qmd, ;fd"bflos ljsf; .
3. ;fdflhs ;dfj]zL sfo{qmd
blnt, dlxnf, kL5l8Psf] ju{, ckf+u pTyfg sfo{qmdx? .
4. nlIft sfo{qmd
b"u{d If]q ljsf;, s0ff{nL If]q ljsf;, ul/j;+u ljZj]Zj/ .
5. dfgj ljsf; sfo{qmd
lzIff, :jf:Yo, vfg]kfgL / /f]huf/d"ns sfo{qmd .
6. n3' shf{ sfo{qmd
;fgf ls;fg ljsf; sfo{qmd, ;xsf/L a}+s .
7. ljz]if sfo{qmd
ul/jL lgjf/0f sf]if, dlxnf hfu[lt sfo{qmd, o'jf :j/f]huf/ sfo{qmd .
8. hg;+Vof Joj:yfkg sfo{qmd .
9. Dynamic Approach
MDG ;+u ljsf;sf sfo{qmd cfj4 ul/Psf 5g .
NPC sf cg';f/ ul/jL @%=$ k|ltztdf emg'{sf sf/0fM
 ljk|]if0f cfo
 Hofnfb/df j[l4
 zx/Ls/0f
 ;fIf/tfdf j[l4
 Jofj;flos t/sf/L v]tL .
ul/jL lgjf/0fsf nflu,
 cfly{s j[l4b/ %=% k|ltzt
 nufgL @%=% k|ltzt
 /f]huf/L j[l4 #=^ k|ltzt
 d'b|f:kmLlt & k|ltzt k'/ofpg] nIo 5 .
ul/jL Go"lgs/0f ah]6M $^=*^ k|ltzt k|ToIf, %#=!$ k|ltzt ck|ToIf .
;+:yfut Joj:yf
 ul/jL lgjf/0f cfof]u
 ul/jL lgjf/0f sf]if
 ul/jL cg'udg k|0ffnL
 o'jf :j/f]huf/ sf]if .
g]kfndf
 ul/jLsf] ;3gtfM @=!@
 ul/jLsf] ljifdtf ^=!)
 ul/jLsf] /]vfd'gL /x]sf]
hg;+VofM @%=$
 k|ltAolQm cfoM $&@ 8n/
 Gini CoefficientM )=$^
9
cfly{s pbfl/s/0f
";/sf/sf] :jfldTjeGbf lghL :jfldTj >]i7 x'G5" .
 cy{Joj:yfdf ;/sf/L x:tIf]ksf] cGTo x'g' g} cfly{s pbf/Ls/0f xf] .
 cfly{s sf/f]jf/df ;/sf/sf] ;s];Dd sd x:tIf]k x'g'k5{ . jhf/af6} cfly{s lg0f{o x'g lbg'k5{ . JolQmut
;DklQ / cfly{s :jtGqtf s'l07t x'g lbg' x'b}g eGg] dfGotf g} pbf/Ls/0f xf] .
 cy{tGqnfO{ ;/sf/L lgoGq0f tyf lgb]{zgaf6 d'Qm ug'{ / lghL If]qnfO{ k|j4{g ug'{ g} cfly{s pbfl/s/0f xf] .
pbf/Ls/0f leqM
I. ;/sf/n] cfly{s ultljlwnfO{ ;xh t'Nofpg cgfjZos x:tIf]k gug]{ . Deregulation/ Decontrol
II. ;/sf/sf] e"ldsf 36fpg] . Privatization
III. a:t' tyf ;]jfsf] d"No, ljlgdo b/, Jofhb/, tna h:tf s'/fdf Market Mechanism nfO{ :jfoQtf
lbg] .
IV. International Trade df a:t' tyf ;]jfsf] v'nf cfjthfjt x'g lbg] .
V. ;/sf/L cg'bfgsf] dfqf 36fpb} hfg] .
g]kfndf cfly{s pbf/Ls/0fsf] k|of;
I. ;+j}wflgs k|ltj4tf 5 .
 lghL Pj+ ;fj{hlgs pBdnfO{ k|fyldstf lbg] .
 a}b]lzs k"FhL Pj+ k|ljlwnfO{ cfslif{t ug]{ .
 cfly{s pknAwLsf] Gofof]lrt ljt/0f x'g] Joj:yf ldnfpg] .
II. pbf/, v'nf / ahf/d"vL cfly{s gLltsf] sfof{Gjogaf6 cfly{s ;d[l4 xfl;n ug]{ .
III. sfo{ut Joj:yf
 jfl0fHo j}+s / ljQ sDkgL kof{Kt v'n]sf 5g .
 Jofhb/ lgwf{/0f jhf/n] u5{ .
 s]xL ;+:yfg lghLs/0f ul/Psf] 5 .
 OGL (Open General License) nfu" ul/Psf] 5 .
 j}b]lzs d'b|fdf j}+s vftf vf]Ng;Sg] k|fjwfg 5 .
IV. If]qut k|of;
1. Industrial Sector
 lghLs/0f
 ljb]zL nufgLnfO{ k|f]T;fxg
10
 lghL nufgLdf hf]8
2. Trade and Foreign Exchange
 OGL nfu"
 rfn' vftfnfO{ kl/aTo{ agfO{Psf] 5 .
 s/ / eG;f/sf b/ 36fpg] gLlt 5 .
3. Finance and Monetary
 ljQLo ;+:yf vf]Ng] :jtGqtf
 ahf/n] g} Jofh tyf shf{b/ tf]Sg] .
4. Fiscal & PEs
 eG;f/ b/ 36fpg]
 ljb]zL nufgL a9fpg]
 ;+:yfgdf ;/sf/L nufgL sd ug]{
cfly{s pbf/Ls/0fsf k|efjx?
;sf/fTds k|efj
1. lghL nufgL a9of] .
2. j}ls+u If]qx?sf] la:tf/ eof] .
3. a}b]lzs Jofkf/dflysf] kx'Fr ;xh eof] .
4. Multinational Companies cfP .
5. ahf/ k|lt:kwf{ a9of] .
6. a}b]lzs nufgL a9of] .
7. Industry culture, business culture lelqof]
8. Public Sector df Reform nfO{ cfTd;ft ul/of] .
9. ;/sf/n] Redistributive role dfkm{t Safety net l;h{gf ug{ k|f]T;fxg u/of] .
10. Comparative Advantage Area klxrfg u/L a}slNks Jofkf/ a9fpg k|]l/t u/of] .
11. Service Sector sf] lj:tf/ eof] .
12. a}b]lzs /f]huf/Lsf] cj;/df j[l4 eof] .
13. s]xL dfqfdf /f]huf/L a9of] .
14. ljb]zL d'b|f ;l~rlt j9fof] .
11
gsf/fTds k|efj
1. Povrty gap a9fof] .
2. pkef]Qmf lxt ;+/If0f ePg . Syndicate, carteling af6 .
3. c:j:y k|lt:kwf{ a9of] .
4. cfoft a9of], lgof{t a9]g . (BOP df c;Gt'ng_
5. pBf]ux? k|lt:kwL{ x'g ;s]gg . ?U0f eP .
6. a}b]lzs nufgL / ljk|]if0f pkef]usf If]qdf a9L cfslif{t eof] .
7. s[lifdf cg'bfg s6f}ltsf] c;/ pTkfbgdf k/of] . vfBfGg ;d:of .
8. lghLs/0f k|efjsf/L ePg .
9. k/lge{/tf emg emg a9b} uPsf] 5 .
10. v'nf ;Ldfgfn] ljs[lt Nofof] .
11. lghL If]qsf] kof{Kt ljsf; x'g ;s]g .
12. pbf/Ls/0fsf kmfO{bf lng ;Sg] u/L ;+:yfut, zf;sLo / dgf]j}1flgs ?kdf ;Ifd gx'gfn] sf}jfnfO{
j]n eof] .
12
;/sf/sf] sfo{If]q
 ;/sf/n] ug{ ;Sg] sfd
 ;/sf/n] ug'[kg]{ sfd
"Blending of threat power, economic power and social power for the perfection of peoples' satisfaction."
 Pre Generation - till 1855
Jofkf/jfbdf hf]8
 First Generation (1855- 1910)
- Laissez faire economy
 Second Generation (1910- 1979)
- Era of Public Administration Theory, ;/sf/ / k|zf;gsf] Aofks km}nfj6 .
ljsf; k|zf;g / ;fj{hlgs ;+:yfgx?sf] ljsf; / lj:tf/ eof] . (Welfare State)
 Third Generation (1970- 1980)
- ;/sf/sf] strength / scope jLr tfnd]n ug{ ;lsPg . Strength a9L 5 eg]+ Scope
a9fpg ;lsG5 . ;fj{hlgs k|zf;gsf] km}nfj6 ;+s'rg tkm{ .
 Fourth Generation (1980- 1995)
- State/ Public Administration sf] e"ldsfnfO{ Jofks s6f}lt . NPM
 Fifth Generation (1995 - till)
- ca State sf] Role Re-define ug'{kg]{ dfGotf lnPsf] 5 . NPS
 "Role of the state is never terminated but it is transformed."
 Private sector profit centric x'g], scope limited x'g] / state ;+u legitimacy, uniformity / coercive
power ;d]t x'g] ePsfn] ljt/0ffTds Gofo sfod /fVg ;d]t /fHosf] e"ldsf a9fpg' kb{5 eGg] k/Dk/fut
wf/0ff .
 /fHosf] Jofks e"ldsf / sfo{If]qsf] lj:tf/sf] cg'kftdf ;fwg ;|f]tsf] k|efjsf/L kl/rfng x'g ;s]g . To;}n]
/fHosf] e"ldsf 36fpb} gful/s ;dfh / lghL If]qsf] e"ldsf a9fpg' kb{5 eGg] cfw'lgs wf/0ff .
 Role of the state cannot be predicted. lsgsL /fHo hg rfxgf / cfsf+Iff cg';f/ rNg'k5{ . hgrfxgf /
;Gt'li6sf] sf/s tTjdf x'g] km]/abn;+u} /fHosf] e"ldsf lgb]{lzt x'G5 .
 ;/sf/sf] e"ldsf s:tf] x'g] eGg] s'/f ;fdfGotof oL s'/fx?n] lgwf{/0f ub{5g .
1. hgtfsf] r]tgf, cfsf+Iff / rfxgf
2. /fHosf] ;Ifdtf
3. zf;g k|0ffnL
4. ljsf; ;fem]bf/x?sf] pkl:ylt / ltgsf] Ifdtf
13
5. Economy sf] focus
 urban based- Role sd
 Rural based- Role a9L
6. ljZjJoflk d'2fx?M Goobalization, Localization, Climate change
7. k|zf;sLo k|0ffnLM Efficient ePg eg]+ Private sector sf] Role a95 .
8. Contingency manage ug'{k/]df .
9. k"jf{wf/ ljsf;sf] cj:yf
10. ;Qf;Lg bnsf] b[li6sf]0f .
abln+bf] kl/j]zdf ;/sf/sf] e"ldsf
 ;/sf/sf] cf}lrTo jf e"ldsfnfO{ slxNo} klg lgif]w ug{ ;lsb}g .
 ;fj{hlgs ;]jf Joj:yfkg / ;fdflhs ?kfGt/0f g} ;/sf/sf] efjL sfo{lbzf x'g'kb{5 .
 ;/sf/sf] Role Flexible x'g'kb{5 .
 ;/sf/n] h'g, h'g sfd ug'{k5{ / u/f]; eGg] hgtfsf] O{R5f x'G5, tL ;a} sfd ;/sf/n] ug'{kb{5 .
World Development Report 1997 sf cg';f/M
o gful/s :jfldTj a9fpg] Ownership
o ;dtf k|j4{g ug]{ Equity
o hjfkmb]xL / kf/blz{tf Accountability
o sfo{s'zntf a9fpg] Efficiency
c;|km 3fgLsf cg';f/M
 Rule of law
 Legitimate violence
 Human capacity enhancement
 Effective public borrowing
 Public purse management
 Effective Accountability
 Market management
 Addressing citizens through policies.
z"qdfM RAM HELP ME
14
g]kfnsf] ;Gbe{df,
I. lj=;+= @)$^ cuf8L
 rf}tkmL{ e"ldsf, ;j} cfofd / kIfdf ;/sf/ .
II. @)$^ b]vL @)^# ;Dd
 Role limit tkm{ pGd"v .
 NGOs, Private sector, Civil Society sf] e"ldsf a9of] .
III. @)^# b]vL xfn;Dd
 ;/sf/sf] e"ldsf ck|Toflzt a9of] .
 df}lns xs / /fHosf] bfloTj ylkg'sf] cy{ ;/sf/sf] e"ldsf a9g' xf] .
 Access, Empowerment, Justice tkm{ s]lGb|t .
 clxn] gful/s ljZjf;, ;Gt'li6 a9fpg'kg]{ dfGotf, NPS af6 Guided 5 .
ca stf<M 3fgLsf cg';f/ ug]{ .
g]kfn ;/sf/sf gLltx?
 cfly{s pbf/Ls/0f
 ul/jL lgjf/0f
 ;fdflhs Gofo
 k|fs[lts / cGo ;|f]tsf] s'zn Pj+ bLuf] Joj:yfkg
 dlxnf ;zlQms/0f
 jftfj/0f ;+/If0f
 cfly{s Pj+ ;fdflhs ?kn] lk5l8Psf ju{sf] pTyfg
 b"u{d If]qsf] ljsf; Pj+ ;Gt'lnt If]qLo ljsf;
 ;'zf;g .
;/sf/sf] sfo{If]qdf ePsf] lj:tf/n] ;/sf/L vr{df j[l4 u/fp+5 .
;/sf/sf] Ifdtf k'gk{l/efiffsf] cy{ ;/sf/sf] Ifdtf ;'b[l9s/0f klg xf] .
15
nf]stGq / ;dfj]lzs/0f
nf]stGq
- Inclusive Democracy, Direct Democracy,
 hgtfsf] zf;g
 ;a}sf] ;dfg clwsf/ ePsf] zf;g Aoj:yf
 zf;gsf ;a} k|s[ofdf hg;xeflutf x'g] Aoj:yf
 lg0f{o ug]{ / lgoGq0f ug]{ clwsf/ hgtfdf ePsf] Joj:yf .
 ljZjsf] ;jf]{Ts[i6 zf;g Joj:yf .
;fj{ef}d;Qf ;DkGg hgtf, cfjlws lgjf{rg, k|ltlglwTj =Representative Democracy
nf]stGqsf tTjx? . ;"rsx?
1. dfgj clwsf/sf] k|Tofe"lt
 Solidarity, Peace / Development sf nflu ;a} clwsf/sf] k|Tofe"lt
 Civil- Political Rights
 Social- Economic Rights
 Development rights
 Human Rights_ ;+ljwfgdf gk/]sf, International obligation n] l;h{gf u/]sf clwsf/ .
 Fundamental Rights- ;+ljwfgn] g} k|Tofe"t u/]sf, xgg ePdf sfg'gL pkrf/ kfpg] .
 xfd|f]df df}lns xs cfn+sfl/s eP . a9L nf]stflGqs b]lvg, cGt/f{li6o k|ltj4tfnfO{ Align
u/]sf] b]vfpg .
 dfgj clwsf/nfO{ ;fk]If ?kdf a'emg' k5{ . Go"gtd dfgj clwsf/sf] k|Tofe"lt x'g'kb{5 / o;sf
nflu /fHosf] ;Ifdtf a9fpg' k5{ .
2. cfalws lgjf{rg
 Free, Fair and Periodic x'g'k5{ .
3. Rule of Law
 sfg'gsf] ;jf]{Rrtf x'g'k5{ .
 sfg'g tsf]{lrt, Gofof]lrt / ;fGble{s x'g' kb{5 .
4. zlQm k[ysLs/0f, ;Gt'ng / lgoGq0fdf hf]8
5. pQ/bfoL ;/sf/
6. Open culture, access in information
16
7. k|lt:kwL{ /fhgLlts k|0ffnL -bnsf] cfGtl/s nf]stflGqs/0f ;d]t_
8. :jtGq Gofokflnsf
9. Accountability
10. ;dfj]zL / ;dfg'kflts k|ltlglwTj
;dfj]zLs/0f
 ;fd]nL /fHo k|0ffnLsf "^ ; " cjwf/0ffsf] cjnDjg u/L "% k" sf] k|Tofe"t ub}{ d"n k|jfxLs/0f ug]{ .
o "^ ; "
 ;DklQ / hldgdflysf] clwsf/
 zf;gdf ;xeflutf
 ;dfg'kflts sf]6f
 ;dfg'kflts lgjf{rg k|0ffnL
 ;xdtLo zf;g k|0ffnL
 ;+3Lotf
o "% k"
 kx'Fr, k|ltlglwTj, klxrfg, kl/0ffd, k|efj .
o d"n k|jfxLs/0f
 ;dfhsf cNk;+Vos, jlx:s/0fdf k/]sf / kfl/Psf ;d]tsf] k|ltlglwTj / ;xeflutf ;'lglZrt ug]{
cjwf/0ffsf] ?kdf cfPsf] .
 zf;g k|0ffnLdf ;xeflutf a9fpg]
 clwsf/sf] ;'lglZrttf ug]{
 ckgTj a9fpg] .
;dfj]zLs/0fdf,
1. cfn+sfl/s ;dfj]zLs/0f
 ;xeflutfsf] nflu cfdGq0f ug]{ .
2. Affirmative Action
 gLlt /0fgLltdf Joj:yf ub{5 .
 ;zlQms/0f, Ifdtf clej[l4sf] sfo{qmd dfkm{t Encourage ub{5 .
3. Positive Discrimination
 ;dfgtfdf gk'u'~h]n ;Ddsf nflu ljz]if ;+/If0f .
 Exclusion df k/]sfnfO{ lje]bk"0f{ gLlt, sfo{qmd dfkm{t kl/0ffddf ;dfgtf Nofpg] .
17
 o;sf nflu,
 k|fyldsLs/0f
 nlIft sfo{qmd
 sf]6f lgwf{/0f
 ;x'lnot
 cg'bfg .
;dfj]zLs/0f gx'g'sf sf/0fx? . ug'{kgf{sf sf/0f
 Absence of Representation
 Backwardness
 Colonization
 Displacement, Discrimination, Domination
 Exploitation of Natural Resources, Excluded
 Few land and property
 Gap from other people
 M- Marginalised
 P- Powerless
;dfj]zLs/0fn] efjL k|zf;gdf kfg]{ k|efj
;sf/fTds k|efj
 ;+/rgfdf k|efj kfb{5, ;dfj]zL x'G5 . -;j} hftsf] km'naf/L_
 ;]jf k|jfxdfM k|ltlglwTjn] ;Gt'li6 a9fpg] ePsfn] .
 ckgTjsf] efjgf lj:tf/M Credibility a95 .
 /fli6o Pstf / cv08tf a9fpF5 .
gsf/fTds k|efj
 Meritocracy df
 Elite capture
 csf]{ ju{ hGdg] 8/
 Inferiority Complexity
 Brain drain
 sltko cj:yfdf pDd]bjf/ g} gkfO{g] -sdhf]/L_
18
 Access to information 5}g -sdhf]/L_
 efiffsf] ;d:of oyfjt 5 -sdhf]/L_
 nlIft ju{ klxrfg ug{ ufx|f] -sdhf]/L_
 ;zlQms/0fdf hf]8 lbg' kb{Yof] -sdhf]/L_
 k/LIff s]Gb| nlIftsf] glhs ePgg . -sdhf]/L_
19
sfg'gL /fHo
 sfg'gL ;jf]{Rrtf
 x/]s sfd sfg'g adf]lhd ul/g' kb{5 .
 sfg'g ;jf]{k/L 5, sfg'g eGbf dfly sf]xL x'b}gg .
 zf;g zf;saf6 xf]O{g sL sfg'g adf]lhd ;+rflnt ePsf] x'g'k5{ eGg] dfGotf .
 sfg'gsf k|fjwfgx? nf]stflGqs x'g' kb{5 . Rule by law xf]O{g .
sfg'gL /fHodf d"ntM tLgj6f ljz]iftf x'G5g .
 sfg'gL ;dfgtf
 :j]R5frfl/tfsf] cefj
 sfg'gsf] ;jf]{Rrtf .
8fo;Lsf cg';f/ Rule of Law
 sfg'g lagf s'g}klg dflg;nfO{ kqmfp ug{ ;ls+b}g .
 Rule of law n] sfg'gsf] cuf8L ;dfgtfsf] k|Tofe"lt ub{5 .
 a]nfotsf] ;+ljwfg ;fdfGo sfg'gsf] Ps efu xf] .
k"j{zt{x?
s_ cfGtl/s
 sfg'g clwsf/k|fKt JolQm jf lgsfoaf6 th'{df ul/g' kb{5 .
 sfg'g v'nf, k|i6 / eljiob[i6L x'g' kb{5 .
 sfg'g ;fk]lIfs ?kdf l:y/ x'g'kb{5 .
 :jtGq Gofokflnsfsf] k|Tofe"lt x'gk5{ .
 Goflos k'g/fjnf]sgsf] Joj:yf x'g'k5{ .
 cbfnt ;lhn} kx'Frof]Uo x'g'k5{ .
 k|fs[lts Gofosf] l;4fGtnfO{ clgjfo{ ?kdf kfngf ul/g' kb{5 .
 :jljj]sLo clwsf/df lgoGq0f x'g'kb{5 .
20
v_ jfXo
 nf]stflGqs zf;g k|0ffnL
 pbf/ Pj+ ahf/d'vL cy{ Joj:yf
 ;fdflhs Gofodf cfwfl/t ;dfh .
g]kfnsf] cGtl/d ;+ljwfg, @)^# df Rule of Law
1. sfg'gsf] zf;gnfO{ ;+ljwfgsf] k|:tfjgfdf g} pNn]v ul/Psf] 5 .
2. ;+ljwfgnfO{ d"n sfg'gsf] ?kdf 3f]if0ff ul/Psf] 5 . -wf/f !_
3. /fhsLo ;Qf / ;fj{ef}d;Qf g]kfnL hgtfdf lgxLt 5 . -wf/f @_
4. :jtGq / ;Ifd Gofokflnsfk|lt k|ltj4tf 5 . -efu !)_
5. ;dfgtfsf] xs -wf/f !#_
6. kmf}hbf/L Gofosf] xs
7. c;dy{ kIfsf] nflu lgMz'Ns sfg'gL ;]jf -wf/f @$_
8. sfg'g adf]lhd afx]s s/ nufpg / C0f lng gkfO{g] -wf/f *(_
9. d[To'b08sf] ;hfo x'g] u/L sfg'g gagfO{g] -wf/f !@_
21
dfgj clwsf/
Promotion and protection of human right is the first responsibility of state and Government.
 dfgjnfO{ Go"gtd dfgjLo dof{bf ;lxt hLjg lgjf{xsf nflu cfjZos clwsf/ g} dfgj clwsf/ xf] .
 k|mfG;]nL /fHoqmflGt kZrft hf/L dfgj tyf gful/sx?sf] clwsf/ ;DjGwL 3f]if0ff !&*( n] hgtfsf
clwsf/nfO{ ;jf]{Rr ?kdf :jLsf/ .
 dfgj clwsf/sf] ljZjJofkL 3f]if0ff !($*
 clxn] ljZj /fhgLlt / dfgj ljsf;sf] s]Gb|Lo ljifoj:t' dfgj clwsf/ ePsf] 5 .
dfgj clwsf/
 k|s[lt k|bQ clwsf/
 hGdl;4 clwsf/
 AolQmsf] cfwf/e"t clwsf/ / :jtGqtf
 dfgjLo dof{bf;+u ;DalGwt clwsf/ .
 dfgj clwsf/nfO{ AolQmsf] hLjg, :jtGqtf, ;dfgtf / dof{bf;+u ;DalGwt ;+ljwfg tyf cGo k|rlnt
sfg'g4f/f k|bfg ul/Psf clwsf/ tyf g]kfn kIf ePsf] dfgj clwsf/ ;DjGwL cGt/f{li6o ;GwL
;Demf}tfdf lgxLt clwsf/nfO{ ;Demg'k5{ . -dfgj clwsf/ cfof]u P]g, @)%#_
dfgj clwsf/sf l;4fGtx?
 ljZjJofkL
 cx/0fLo
 cljefHo
 cGt/ ;DjlGwt
 clje]b / ;dfgtf
 ;xeflutf / ;dfj]zLtf
 hjfkmb]xLtf
 sfg'gsf] zf;g
g]kfndf b]lvPsf ;d:ofx?
1. /fhgLlts cl:y/tf
2. sfg'g lgdf{0fdf /x]sf ;d:ofx?
3. sfg'gsf] sfof{Gjogdf /x]sf ;d:of
;]gsf cg';f/,
 Principle of Equality
 Principle of Non-discrimination
 Principle of State Obligation
22
4. sfg'gsf] kfngf ug]{ ;+:s[ltsf] cefj
5. b08xLgtf
6. hgrfxgf cg'?ksf] Gofo k|0ffnLsf] s;/L ljsf; ug]{<
7. c:ki6 / bf]xf]/f] cy{ nfUg] sfg'g
8. /fli6o dfgj clwsf/ cfof]u l;kmfl/;stf{ dfq eof] .
9. of]Uo, O{dfGbf/ / ;Ifd AolQmnfO{ Gofoflwz agfpg] ljifo .
23
;sf/fTds lje]b
;fdflhs ;dfj]zLs/0f ug]{ Pp6f dfWod xf] .
 /fHo ;+rfng ug{ zlQmsf] k|of]u, ;xeflutf, /fHoaf6 ljt/Lt Benefit Sharing df ;a} hft, ju{, ln+u,
If]qsf] Access / Control ;'lglZrt ug]{ pQd k|lqmof ;fdj]zLs/0f xf] .
;dfj]zLs/0fM Equal Acess to power
Equal Sharing of benefits
 Positive Discrimination is a way to promote equal opportunity and remedy of past
discrimination. It should be temporary and flexible.
;sf/fTds lje]bM Unequality for equality
Legitamate biolence
;sf/fTds lje]bsf l;4fGtx?
Principle of equality
Principle of Proportional Representation
Principle of State Obligation
Principle of Equal Opportunity
Principle of Empowerment
Principle of Compensation
;sf/fTds kIf
 ckgTj a9fpF5 . Ownersip promotion
 sd{rf/L ljljwtf . Workforce diversity
 cj;/df j[l4 . Enlargement of opportunity
 ;xeflutf a9fpF5 . Enhancement of participation
 lhDd]jf/ ;]jf k|jfx . Responsive service delivery
 /fli6o Pstf sfod x'G5 . Promotion of national unity
 lje]b 36fpF5 . Reduce discrimination
;sf/fTds lje]bsf p2]Zox?
 ;Ifd jgfpg] . Enabling
 ;zlQms/0f ug]{ . Empowering
 d"n k|jfxLs/0f ug]{ . Mainstreaming
24
gsf/fTds kIf
 pN6f] lae]b . Reverse discrimination
 k/lge{/tf a9fpg] . Dependency
 dgf]an 36fpg] . Demoralize
 lgikIftf gx'g ;S5 . Policy biasness
 of]Uotf k|0ffnLdf c;/ ub{5 . Effect on merit system
;dfhdf lhTg] -;Ifd_ sf] dfq :yfg ;'/lIft ub}{ hfg] xf] eg]+ xfg]{ JolQmsf] cl:tTj ;dfKt x'G5 . kmn:j?k ;dfhdf
slxNo} lje]bsf] cGTo x'b}g / dfgjLo 4Gb a9b} hfG5 . To;}n] winners take all sf] dfGotf /fVg' x'b}g .
;sf/fTds lje]bsf k"j{zt{x?
1. sfg'gdf g} :ki6 pNn]v ug'{kb{5 .
2. z'? k|j]zdf dfq cf/If0f lbg'kb{5 .
3. of]Uotfsf] d"Nodf cf/If0f nfu" x'b}g .
4. cfwf/x? :ki6 pNn]v x'g' kb{5 .
5. cg';Gwfg / ;"rgfdf cfwfl/t x'g'kb{5 .
6. Popular consultation ul/g' kb{5 .
;sf/fTds lje]b jf cf/If0f ubf{,
 First Step- ;+/If0f ug]{
 Second Step- ljsf; ug]{
 Third Step- ;zlQms/0f ug]{
 Fourth Step- ;xeflutf . cj;/ k|bfg ug]{
 Fifth Step- cf/If0f ug]{ .
r'gf}ltx?
 :ki6 dfkb08 / cfwf/ agfpg'kg]{ .
 ;fdflhs 4Gbsf] ;fdgf ug'{kg]{ .
 k/lge{/tf a95 . k|lt:kwL{ aGg grfxg] ;+:sf/sf] ljsf; x'g ;S5 .
 bL3{sfnLg ?k wf/0f ug{ ;S5 .
 of]Uotf k|0ffnLnfO{ s;/L hf]ufpg]<
 k|ltef knfog (Brain Drain)
25
 jf}l4s ck/fw (Intellectual crime)
Some Issues
 cNksfnLg ls bL3{sfnLgM slxn];Dd lbg]<
 Psn dfkb08 ls ax'dfkb08<
 AolQm ls ju{ k|ltlglwTj<M sf7df8f}+ jf h'Dnf ls dlxnf<
 Ps k':tf ls ax'k':tf<
 Ifdtf lasf; ls cf/If0f<
;sf/fTds lje]b jf cf/If0fsf sdhf]/Lx?
 cf/If0f k|0ffnLsf] ;a}eGbf 7"nf] r'gf}lt cf/If0f lbg'kg]{ ju{ / If]qsf] ;xL klxrfg ug{ g;Sg' xf] .
 lghfdtL ;]jf of]Uotf k|0ffnLdf cfwfl/t k4lt xf], cf/If0fn] of]Uotf k|0ffnLdf cfwfl/t lghfdtL ;]jfnfO{ s]xL
xb;Dd k|lts"n c;/ kfb{5 .
 cf/If0fsf] nfe cf/lIft ;d'bfosf jf:tljs ?kdf ;LdfGtLs[t ;d'bfon] lng ;Sg] ;Defjgf cToGt} sd
/xG5 .
 lghfdtL ;]jf P]gn] cf/If0f kfpg ul/aL / cfly{s cfwf/nfO{ ;dfj]z u/]sf] b]lvPg .
 cf/lIft sf]6faf6 k|j]z u/]sf] lghfdtL sd{rf/Laf6 lgikIftf / t6:ytfsf] kfngf gx'g ;Sb5 .
Positive Dicrimination: No magic formula but a start.
 c;IfdnfO{ /fHon] ;w}+ ;+/If0f u/]/ ;Ifd jgfpg ;lsb}g . c;IfdnfO{ ;Ifd agfpg v'nf bf}8df ptfg}{ k5{ .
 c;dfg ;fdflhs cfly{s cj:yfsf k|ltikwL{x?aLr k|lt:kwf{ u/fpg] k|0ffnLsf] abnfdf ;dfg cj:yfsf
k|lt:kwL{x?jLr k|lt:kwf{ u/fO{ ;a} ju{ / If]qsf] k|ltlglwTj ;'lglZrt ug'{ kb{5 .
26
gful/s lzIff
 gful/snfO{ JolQm, ;d"x, ;dfh, /fhgLlt / g}ltstfsf ljifodf hfgsf/L u/fO{ Ps c;n gful/ssf
?kdf :yflkt u/fpg ;xof]u k'/ofpg] lzIff g} gful/s lzIff xf] .
 gful/s lzIff x/]s JolQmnfO{ ;Eo / ;Ifd gful/s agfpg] dfWod xf] .
 gful/s x''g' eg]sf] cfkmgf] clwsf/ / bfloTjk|lt ;r]t x'g' xf] . gful/s lzIff gful/ssf nflu gful/s
e"ldsf lgefpg ;xof]u ug]{ lzIff xf] .
 ;fj{hlgs jf /fhg}lts dt ljsNksf] lgdf{0f ug{ ;Sg], tL ljsNksf] d"Nof+sg ug{ ;Sg], tL ljsNkaf/]
cfkmgf] lg0f{o nfu" u/fpg ;Sg] / cfkmgf] st{Jojf]w ug{ ;Sg] ca:yfsf] l;h{gfsf nflu ;r]tgf, ax; /
k}/jL ug'{ gful/s lzIff xf] .
 gful/s lzIff cf}krfl/s lgsfoaf6 dfq ge} cgf}krfl/s lgsfoaf6 klg k|fKt x'G5 . of] Life learning
process xf] .
gful/s lzIffdf tLg tTj x'G5gM
s_ gful/s Jojfxf/ (Civic Disposition)
gful/s :jefj jf Jojfxf/sf] af/]df gful/s lzIff s]lGb|t x'g'kg]{ .
v_ gful/s 1fg (Civic Knowledge)
gful/ssf] e"ldsf, clwsf/ / st{Josf] af/]df hfgsf/L lbg] .
u_ gful/s ;Lk (Civic Skill)
cfkmgf] ljrf/sf] arfp ug]{, /fhg}lts / gful/s lqmofsnfkdf efu lng / ;lqmo ;xeflutf hgfpg
cfjZos kg]{ ;Lksf] ljsf; ug{ ;xof]u k'/ofpg] .
gful/s lzIff oL % If]qdf s]lGb|t x'G5M
s_ c;n gful/s
c;n dflg; x'g' eg]sf] c;n Jojfxf/ x'g' xf] . c;n gful/ssf nflu zf;g ug{ / zf;Lt
x'g hfGg' kb{5 . JolQmnfO{ What best for me af6 what best for all df k'/ofpg' gful/s
lzIffsf] p2]Zo xf] .
v_ c;n k|hftGqjfbL
c;n k|hftGqjfbL x'gsf nflu ljj]sk"0f{ k|ltlglwTj rog / k|ltlglwsf] sfo{ Ifdtf
d"Nof+sgsf] cfjZostf kb{5 . h'g gful/s lzIffaf6 k|fKt x'G5 .
u_ c;n JolQm
27
c;n JolQm aGgsf nflu JolQmut cfr/0f / Jojfxf/ klg c;n x'g'k5{ . c;n dfgl;stf
/ c;n cfr/0fsf] ;di6L g} c;n JolQm xf] . slxn]sfxL+ c;n dflg; / c;n gful/sjLr
lj/f]wfefif cfpg ;Sg] ePsfn] gful/s lzIff dfkm{t ;Gt'lnt ;+of]hg ug'{k5{ .
3_ /fhg}lts sfo{sf ?kdf gful/s lzIff
dtbfgeGbf j[xt xf] . ;xeflutf, ;dembf/L, ;xsfo{ / ;lqmotf;+u ;DjlGwt 5 .
8)_ j}lZjs lzIff
gful/s lzIff s'g} ;Ldfleq x'b}g . ljZj r]tgf, ljZj aGw'Tjsf] bfloTj;Dd k'Ug' h?/L 5 .
 gful/s lzIffn] c;n gful/s, c;n k|hftGqjfbL / c;n JolQm agfpg] k|of; ub{5 . of] k|hftGqsf]
cfbz{ eGbf hLjgsf] oyfy{df cfwfl/t 5 .
 cfkmgf] clwsf/ / bfloTjk|lt k|ltj4, ;r]t / lgi7fjfg gful/saf6} Jojl:yt ;dfhsf] cfbz{ k|fKt ug{
;lsG5 .
 JolQmsf] uf]kgLotfsf] ljifo p;sf] rfxgf xf] / kf/blz{tf rfxL+ ;dfhsf] ck]Iff xf] . sfg'gk|lt cfb/efj
p;sf] bfloTj xf] eg]+ o;k|lt c;xdlt hgfpg kfpg] (Right to dissent) gful/s xs xf] .
 4GbzLn ;dfhdf 4Gb ;dfwfgsf nflu / 4Gbf]Q/ ;dfhdf lbuf] ;fdflhs Aoj:yf / zflGt k|s[ofsf
nflu gful/s lzIff rflxG5 .
 efjL ;+ljwfg / To;sf cGt/j:t'sf af/]df :jtGq cledt hfx]/ ug{ gful/s lzIff rflxG5 .
 a9bf] cg'zf;gxLgtf x6fO{ ;bfrf/ :yfkgf ug{ gful/s lzIff rflxG5 .
 /fHo k|0ffnLdfly kx/]bf/L ug{ gful/s lzIff rflxG5 .
 ;fdflhs ;befj sfod ug{, lgliqmo /x]sf zflGt ;+oGq / cleofgx? lqmofzLn agfpg / d]nldnfksf]
k|s[of z'? ug{ klg gful/sx?df ;r]tgf / pTk|]/0ff rflxG5 .
gful/s lzIffn],
 Right of Individual
 Individual Responsibility and Citizenship
 Responsibility of the state
 Law and Rules
 Societal dilemma- finding a balance
 Promotion of Social Pluralism
 Building a civil society- Breaking down stereotype
28
gful/s lzIffsf l;4fGtx?
 ;fd'bflos lxtsf] l;4fGt
 dfgj clwsf/sf] l;4fGt g}ltstfsf] l;4fGt
 pQ/bfloTjsf] l;4fGt .
o;sf ;fy},
 Theory of youth socialization
 Theory of participation
 Theory of Democracy
 Theory of National unity and solidarity
gful/s lzIffleq,
 dtbftf lzIff
 /fhgLlts lzIff
 clwsf/sf] lzIff
 ljsf;sf] lzIff
 zlQmsf] lzIff
 k|hftflGqs lzIff
 zflGtsf] lzIff
29
;'zf;g
Action or Manner of Governing
 Foreign Aid sf] k|efjsf/L pkof]u x'g g;sL hgtfsf] hLjg:t/ p7g ;s]g . o;sf] sf/0f zf;sLo
k|0ffnLdf v/fjL /x]sf] egL lgZsif{ lgsflnof] / o;sf] Remedy sf] ?kdf Good Governance sf] cjwf/0ff
cfPsf] xf] .
 ;'zf;g zf;sLo k|0ffnLsf] ;'wf/sf] ?kdf cfPsf] xf] .
 Government nfO{ Reight tract df Nofpg ;'zf;gsf] cjwf/0ff cfPsf] xf] .
UNDP sf cg';f/ ;'zf;gsf tTjx?
1. Transparency - Result transparent
2. Rule of Law- demonstrative x'g' kb{5 .
3. Participation- lg0f{o ug'{ cuf8L hgtfsf] O{R5f a'emg'k5{ .
4. Responsiveness- Proactive x'g'k5{ .
5. Accountability- Political, Administrative
6. Concensus Orientation
7. Strategic Vision
8. Legitimacy- people's mandate cg';f/sf] ;/sf/ .
9. Resource prudence- careful use of resources, ljj]sL k|of]u .
10.Ecological Soundness- Ecological balance x]g'{k5{ .
11. Partnership- Risk and Benefit df .
12. Empowering and Enabling- hgtfsf] empowering, state sf] enabling
13. Grounded in Community
14. Equity, Distributive Justice
15. Efficiency and Effectiveness
 Government nfO{ right track df Nofpg dflysf u'0fn] ;DkGg u/fpg' k5{ .
 ;/sf/sf] lhDd]jf/L dffq ;'zf;g sfod ug{ kof{Kt x'g ;Sb}g . t;y{, b]xfosf kIfn] ;d]t ;'zf;gdf ;xof]u
ug{ ;S5gM
1. :jtGq Gofokflnsf
 ;dodf Gofo;Dkfbg x'g'k/of] .
 e|i6frf/ x'g' ePg .
2. Private Sector: slt ;Ifd 5, Socially responsible 5 5}g .
30
3. Bureaucracy
 slt :jtGq 5<
 ;'zf;g P]g bureaucracy df s]lGb|t 5 . hjsL ;'zf;gsf ;j} tTjx?sf] k|efjsf/L sfof{Gjog
ug'{k5{ .
4. ;~rf/ dfWod slt lgikIf 5<
5. ;+;bLo ;ldltx?M sfo{ e"ldsf s]<
 g]kfn jfo';]jf lgudsf] hxfh lsGg] lg0f{oM lsg]kl5 x]g]{ ls lsGg glbg]<
 n]vf ;ldltdf dt ljefhgM Watch dog xf] ls Executive sfd<
6. /fhg}lts bnM cfGtl/s ;'zf;g, fiscal transparency vf]O{<
g]kfndf ;'zf;g ;DjGwL Joj:yf
1. cGtl/d ;+ljwfg, @)^# sf] wf/f ## -u_
2. cGtl/d of]hgfM ;fj{hlgs k|zf;gnfO{ ;Ifd / k|efjsf/L agfpg] dfWodsf ?kdf ;'zf;gnfO{ lnPsf] .
3. lghfdtL ;]jf P]g, @)$(M k|:tfjgfdf Effecgtive service delivery / Accountability sf] Aoj:yf .
4. ;'zf;g P]g, @)^# / lgodfjnL, @)^$M Bureaucracy leqsf] ;'zf;gdf dfq hf]8 .
5. e|i6frf/ lgjf/0f P]g, @)%(
6. ;DklQ ljj/0fsf] ;fj{hlgs 3f]if0ff ug]{ Joj:yf .
7. sfo{ ;Dkfbg ;Demf}tfM Staff College df ul/Psf] .
8. lasf; lgdf{0fdf hg;xeflutf a9b}5 .
9. ;"rgfsf] xs, P]g lgod / lgb]{lzsf 5 .
10. E-Governance df hf]8 lbO{Psf] 5 .
;'zf;g lsg ePg t<
I. Political instability, Visionary Leadership ePg . h;n] ubf{ Transparency /
Accountability 36g uof] .
II. sfg'g IfdfzLn 5 . b08lxgtf a9of] .
III. ;+:yfut Ifdtfsf] cefj 5 .
 ;'zf;g ;Gt'li6sf] kl/0ffd xf] . Feeling xf] . ;'zf;gsf] Indication Happyness x'g'k5{, HDI xf]O{g .
 ;'zf;gsf nflu ;/sf/ Stable / Enable x'g' kb{5 .
31
cflbjf;L, hghftLsf] cj:yf / ;Defjgfx?
 cflbjf;L hghftL eGgfn] cfkmgf] dft[efiff / k/Dk/fut /Lltl/jfh, 5'66} ;fdflhs ;+/rgf / lnlvt jf
clnlvt O{ltxf; ePsf hflt jf ;d'bfonfO{ hgfpF5 .
 cflbjf;L eGgfn] ;a}eGbf klxn] Tof] e"lddf vghf]t u/L a:tL a;fpg] hfltnfO{ a'emfpF5 . hghftLx? efiff,
;+:s[lt, /Lltl/jfh / k/Dk/f;+u ;DalGwt 5g .
g]kfndf juL{s/0f
s_ nf]k pGd"vM !) hftL
v_ clt ;LdfGts[tM !@ hftL
u_ ;LdfGts[tM @) hftL
3_ ;'lawf ljxLgM !% hftL
8)_ pGgtM @ hftL
 @)%* ;fnsf] hgu0fgfdf #&=@ k|ltzt 5g .
 xfn !)@ hftLnfO{ hghftLdf ;"lrs[t ul/Psf] .
pTyfgsf k|of;x?
I. g]kfnsf] cGtl/d ;+ljwfg, @)^#
 wf/f #M ax'hftLo, ax'eflifs, ax'wfld{s / ax';f+:s[lts b]z .
 wf/f %M g]kfnsf af]lng] ;a} dft[efiff /fi6efiff .
 wf/f !#M ;dfgtfsf] xsM ljz]if Joj:yf ug{ ;lsg] .
 wf/f !$M 5'jf5't tyf hftLo e]befj lj?4sf] xs .
 wf/f !&M dft[efiffdf lzIff kfpg] xs, efiff, lnlk, ;+:s[ltsf] ;+/If0f ug]{ .
 wf/f @)M ;fdflhs Gofosf] xs .
 wf/f @#M wd{ ;DaGwL xs .
 wf/f #%M /fHosf gLltx?af6 ;+/If0f .
II. lghfdtL ;]jf P]g, lgodM cf/If0fsf] Joj:yf
III. cfjlws of]hgfx?
IV. ;+:yfut k|of;x?
 cflbjf;L hghftL /fli6o pTyfg k|lti7fg
 e"ld;'wf/ dGqfnodf sd}of d'lQm Wings
 laleGg hfltut ;+3 ;+:yfx? .
V. cflbjf;L hghftL pTyfg /fli6o k|lti7fg P]g, @)%* .
hfthftLsf] jgf}6
 jfx'g, If]qLM #@=*
 t/fO{ dWod hftM !@=(
 blnt -bldt hft_M !!=*
 hghftLM #&=@
 d'l:ndM $=#
 cGoM !=)
32
;d:ofx?
I. /fhgLlts ;d:of
 ;fDk|bflos /fhgLlt xfjL 5 .
 ;+/If0f / ;Da4{gsf] cefj 5 .
 ;r]tgfsf] cefj 5 .
 ;fy{s k|ltlglwTj 5}g .
 clwsf/sf] bjfa 5 .
 hghftL ;d:ofnfO{ dfgj clwsf/;+u ;DjlGwt ;d:ofsf ?kdf x]l/Pg .
II. cfly{s ;d:of
 j+lrlts/0fdf k/]sf 5g .
 k/Dk/fut e"dLaf6 lj:yfkg .
 k|fs[lts ;|f]tdflysf] xsaf6 jl~rt .
 cGt/ hftL c;dfgtf 5 .
III. ;f+:s[lts, ;fdflhs ;d:of
 laleGg lje]b 5 .
 ;f+:s[lts ;Dkbf / d"No dfGotf cltqmldt 5g .
IV. efiffsf] ;d:of
V. ;fd'bflos Pstf 5}g .
blnt
 bM bljPsf, bjfO{Psf
 lnM lng'kg]{ cj;/af6 jl~rt ePsf . lng g;Sg] .
 tM tNnf] hLjg:t/ ePsf
;d:ofx?
I. ;f+:s[lts ;d:of
 5'jf5't / hftLo lje]b 5 .
 lyrf]ldrf] 5 .
 hftLo pr lgrsf] ;+:sf/ :jo+ blntleq klg 5 .
II. ;fdflhs cfly{s ;d:of
 Go"g ;fIf/tf b/
 e"dLxLgtf
blnt
 hg;+VofM !# k|ltzt
 ;fIf/tfM $&=% k|ltzt -^&=% k|ltztdf_
 ul/aLM $* k|ltzt
 lghfdtL ;]jfdfM sl/j ! k|ltzt
 ;]gfdfM & k|ltzt
 ;+ljwfg;efdfM $( hgf -^)! hgfdf_
 HDI: )=$@$
33
 Go"g /f]huf/L
 k/Dk/fut k]zfsf] cltqmd0f . Jofj;flos ePg .
 ;fj{hlgs ;]jfdf kx'Fr sd 5 .
III. /fhgLlts ;d:of
 Go"g k|ltlglwTj
 /fhgLlts ;r]tgfsf] sdL .
IV. cGo ;d:ofM
 5l/Psf] a;f]jf;
 k|fs[lts ljklQsf] b[li6sf]0fn]
hf]lvdo'Qm :yfgdf a:g jfWo 5g .
dlxnf
 hg;+VofM %) k|ltzt
 ;fIf/tfM %# k|ltzt -^&=% k|ltztdf_
 lghfdtL ;]jfdfM sl/j !# k|ltzt
 e" :jfldTjM sl/j !! k|ltzt
 3/ :jfldTj (Building): sl/j %=% k|ltzt
 ;]gfdfM & k|ltzt
 ;+ljwfg;efdfM !(^ hgf -^)! hgfdf_
 HDI: )=$((
 CEM: )=$(^
 cf}ift cfo'M ^$=& jif{
 3/d'nL dlxnfM !$=% k|ltzt .
dfgj ljsf; k|ltj]bg, @))(
 c;dfj]zLs/0fn] c;dfg dfgj ljsf; lgDTofpF5 / To;n] k'gM c;dfj]zLs/0fnfO{ g} lg/Gt/tf lbG5 .
 cfly{s j[l4 ;fWo geO{ dfgj lasf;sf nflu ;fwg xf] .
 zflGt ljgf dfgj ljsf; ;Dej 5}g clg dfgj ljsf; ljgf zflGt lbuf] x'b}g .
 dfgj ljsf; ;"rsf+sdf klxnf] :yfgdf k"jf{~rn ljsf; If]q / sd dWo klZrdf~rnsf] 5 .
 n}+lus ljsf; ;"rsf+s )=$(( 5 . GDI
 n}+lus ;zlQms/0f dfks )=$(^ 5 . GEM
hghftL
 hg;+VofM #&=@ k|ltzt
 ;fIf/tfM ========k|ltzt -^&=%
k|ltztdf_
 ul/aLM kxf8df $$ k|ltzt, t/fO{df
#%=$ k|ltzt
 tfdf8)sf] ul/jLM ^@ k|ltzt
 lghfdtL ;]jfdfM sl/j !% k|ltzt -
!#=! k|ltzt g]jf/_
 ;]gfdfM #) k|ltzt -g]jf/ jfx]s_
 ;+ljwfg;efdfM @!$ hgf -^)! hgfdf_
 HDI: )=$($ -g]jf/ jfx]s_, g]jf/sf]
)=^!^
dw];L
 hg;+VofM !* k|ltzt -t/fO{ blnt /
hghftL jfx]s_
 ;+ljwfg;efdfM @)* hgf -^)!
hgfdf_
 HDI: )=$$* -)=^@% df_, d':nLdM
)=$)!
34
dfgj ljsf; ;"rsf+s -hftLut cfwf/df_
 afx'g, If]qLM )=%%@
 kxf8L jfx'gM )=^!@
 kxf8L If]qLM )=%!@
 dw]zL jfx'g, If]qLM )=^@%
 dw]zL c? hftM )=$%)
 blntM )=$@$
 g]jf/M )=^!^
 g]jf/ afx]s hghftLM )=$($
 d'l:ndM )=$)!
 w]/} hghftLo lj/f]w / ljb|f]xx? wd{ jf k/Dk/fsf] ;+/If0fsf nflu eGbf /fHo jf cy{tGqdf kx'Fr gePsf
sf/0fn] ubf{ ePsf 5g .
 ;+3Lotfn] /fhgLlts / cfly{s ;dfj]zLs/0fsf] ;Da4{g ug{, cy{tGq ;an kfg{ / hg;xeflutf a9fpg
;xof]u ug{ ;S5 tfklg o;n] ;dfj]zLs/0f / ;fdflhs Gofosf ;a} ;d:ofsf] ;dfwfg u5{ eGg] ;To xf]O{g
.
 ;+3if{kl5sf lbgdf /fHon] hgtfsf] a9bf] cfsf+Iff kl/k"lt{ u/]g eg]+ 4Gb km]/L bf]xf]l/g ;S5 .
c;kmn /fHoM
 cfkmgf] e'efudf zlQmsf] j}wflgs k|of]udf Psflwsf/sf] sdL,
 s]lGb|o ;/sf/ sdhf]/ / Ifdtf /xLt,
 cGt/f{li6o ;d'bfo;+u ;Dks{ /fVg c;dy{,
 ;fj{hlgs ;]jf k|jfx ug{ c;dy{,
 tLj| cfly{s x|f; .
;+ljwfg;efdf k|ltlglwTj
 dlxnfM !(^ hgf
 dw];LM @)* hgf -d'l:nd !& hgf
;d]t_
 blntM $( hgf
 hghftLM @!$ hgf
 cGoM !(# hgf .
35
;dfj]zLs/0fsf ljifoj:t'
s_ blnt
;d:of ;dfwfg
!= ;f+:s[lts
 hftLo lje]b wd{ lg/k]If /fHo
@= ;fdflhs cfly{s
 Go"g ;fIf/tf lgMz'Ns lzIff
 a]/f]huf/L cf/If0f
 e"ldxLgtf j}slNks hLljsf]kfh{g
#= /fhgLlts
 sdhf]/ k|ltlglwTj Collegiate lgjf{rg
v_ hghftL
!= ;f+:s[lts
 wfld{s lje]b wd{ lg/k]If /fHo
 eflifs lje]b sfdsfhL (Official) efiff
@= ;fdflhs, cfly{s
 Go"g ;fIf/tf nlIft lzIff
 a]/f]huf/L sf]6f tyf cf/If0f
#= /fhgLlts
 sdhf]/ k|ltlglwTj ;dfg'kflts k|ltlglwTj
 zfl;t ePsf] hftLo :jfoQtf
u_ dw]zL
!= ;f+:s[lts
 eflifs lje]b sfdsfhL (Official) :t/
@= cfly{s
 /f]huf/Ldf lje]b ;}Go ;]jfdf egf{
#= /fhgLlts
 kxfl8ofsf] a9L k|efj If]qLo :jfoQtf
 gful/stf ;d:of nfdf] ;dob]lv a;]sf / xfn}sf cfk|jf;Ljf/] lglZrt ug'{kg]{ .
36
;f+:s[lts jx'njfb / /fli6o Pstf
 nf]stGq / /fli6o cv08tf To:tf] ;dfhdf l6ls/xg ;Dej x'G5 hxfF lgs} xb;Dd ;f+:s[lts Ps?ktf
b]lvG5 . t/ s'g}klg b]zdf ;fdflhs Ps?ktf / To; ;dfhn] hLjg z}nLsf] ?kdf cfTd;ft u/]sf
;+:s[ltx?df ;dfgtf x'b}g .
 /fli6o Pstf / cv08tfnfO{ afro{ /fVg o:tf km/s kl/ro lbg] ljlzi6 ;+:s[ltx?sf df}lns klxrfgnfO{
;Dj4{g ub}{ /fli6otfsf] efjgf ;'b[9 u/fpg ;lsG5 . o;sf] ljk/Lt /fd|f] Joj:yfkg gu/]df /fi6 lav08g
x'g] vt/f /xG5 .
 ;f+:s[lts ljljwtfnfO{ uj{sf] ?kdf lng' kb{5 / nf]stGq hf]ufO{/fVg / /fli6o cv08tf cIf'0f /fVg
;f+:s[lts ;+3if{x? z'Go jf dTy/ vfnsf] dfq x'g' kb{5 .
 ;dfh ljleGg ;+:s[lt / pk;+:s[ltsf] ;dli6 xf] . a[xb ;dfhleqsf ; ;fgf ;d"xx?n] cfkmgf] df}lns
vfnsf ;f+:s[lts klxrfg sfod ug{ ;kmn x'G5g / pgLx?sf d"No dfGotfnfO{ j[xb ;+:s[ltn] :jLsf/ u/]sf]
xG5 eg]+ ToxfF ax'njfb x'G5 .
 ;dfhleq 7"nf] ;f+:s[lts ;d"xn] cGo ;d"xsf] eGbf lg0ff{os e"ldsf lgefO{/x]sf] x'G5 . a9L lg0ff{os dflgg]
;f+:s[lts ;d"xn] cGo ;d"xx?sf] klxrfgnfO{ dfGotf lbPg eg]+ ; ;fgf ;d"xn] cfkmgf] df}lns klxrfgdf
lyrf]ldrf] ePsf] dx;'; ub{5g . kmn:j?k ;f+:s[lts 4Gbsf] l;h{gf x'G5 .
 ;f+:s[lts ax'nafbdf ljljw ;d"xx?sf] ltn / pgLx?sf] /fi6sf nflu x'g] of]ubfgnfO{ kof{Kt Wofg lbO{G5 .
ljljw ;d"xnfO{ /fli6o d"nwf/df ;d]6L k|efjsf/L e"ldsf lgefpg cj;/ lbO{G5 .
 ax'n ;dfhnfO{ /fli6o Pstfsf ;'qdf afFWgM
I. PsLs/0f
ljleGg ;+:s[ltsf dflg;nfO{ :j]lR5s ?kdf jf ;fdflhs k|s[ofaf6 PsLs/0f ug]{ jf
;dfhdf 3'nldn u/fpg] . /fHon] bjfa lbb}g .
II. ;xdltaf6
s'g}klg ;+:s[lt jf pk ;+:s[ltx?sf] xs lxtdf k|efj kfg]{ lg0f{o ubf{ ;xdltaf6 dfq ul/G5
. o;df Veto Power klg x'G5 . o;nfO{ d]nldnfksf] k|hftGq klg elgG5 .
III. lgjf{rg k|0ffnL
;dfg'kflts lgjf{rg k|0ffnLaf6 . Pp6f dfq ;f+:s[lts ;d"xsf] ;dy{gaf6 dfq lgjf{lrt x'g
g;Sg] ePaf6 cGo ;+:s[lt k|lt klg Loyal x'g] .
IV. ljefhg
ljleGg ;f+:s[lts ;d"xnfO{ cfkmgf] jfx'No ePsf] If]qdf ljefhg u/L kof{Kt :jfoQtf lbO{G5
. -;+3Lo zf;g k|0ffnL_
37
 ax';f+:s[lts jftfj/0fdf k|zf;gn] cfGtl/s ?kdf ;+u7gleqsf ljljw ;+:s[ltsf sd{rf/Lx?sf] Joj:yfkg /
jfXo ?kdf ax'n ;f+:s[lts ;dfhdf ;]jf lbg] bf]xf]/f] r'gf}ltsf] ;fdgf ug'{kg]{ x'G5 .
 k|zf;gnfO{ ;f+:s[lts ?kdf ;Ifd agfpg Diversity management, Affirmative Action, Representative
Bureaucracy / Reservation h:tf pkfox? cjnDag ug{ ;lsG5 .
 ax'n ;f+:s[lts ;d"xx?nfO{ ;Djf]wg u/L d"Nk|jfxdf Nofpg / /fli6o PstfnfO{ ;'b[9 agfpg @)^@.^# kl5
s]xL k|of;x? ePsf 5g .
 cg]s efiff, wd{, rf8kj{, k/Dk/fnfO{ hf]ufpb} cflv/ xfd|f] d'Vo klxrfg g]kfnL xf] eGg]df o;nfO{ ?kfGt/0f
ug{ ;Sg' kb{5 .
 ;+:s[lt, hfltotf /fi6 jflx/ klg la:tf/ x'g ;S5 t/ /fli6otf xfd|f] b]z k|ltsf] uf}/jjf]w / efjgfTds
Pstf xf] h'g g]kfnL /fli6otfn] dfq lbg ;Sb5 .
38
Gender and Development
1. Without achieving gender equity, development cannot be achieved.
2. Gender discrimination is a cause and consequence of poverty.
3. Make women's role visible.
4. Increasing efficiency and productivity of women through education and training
 Equality, Development and Peace for the 21st
century
 2010 dlxnf lx+;f lj?4sf] jif{, National Action Plan ;d]t jgfO{b}5 .
1. Reservation
2. Positive Discrimination
3. Capacity building
4. Creating enabling environment
5. Zero tolerance to violence against women.
 ;dfgtf
 ljsf;
 zflGt

More Related Content

What's hot

Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...DPNet
 
First paper unit 3
First paper unit 3First paper unit 3
First paper unit 3erhom paudel
 
Curriculum 11 12 (compulsory) new
Curriculum 11 12 (compulsory) newCurriculum 11 12 (compulsory) new
Curriculum 11 12 (compulsory) newsharadnp
 
Implementation Guideline for Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
Implementation Guideline for  Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)Implementation Guideline for  Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
Implementation Guideline for Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)DPNet
 
याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्री
याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्रीयाैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्री
याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्रीWOREC Nepal
 
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा | Gender-based violence
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा  | Gender-based violenceलैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा  | Gender-based violence
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा | Gender-based violenceWOREC Nepal
 
Disability Rights in Nepal: NAPD Magazine
Disability Rights in Nepal: NAPD MagazineDisability Rights in Nepal: NAPD Magazine
Disability Rights in Nepal: NAPD MagazineScott Rains
 
31 poster flood n landslides
31 poster flood n landslides31 poster flood n landslides
31 poster flood n landslidesDPNet
 
District health education guideline
District health education guidelineDistrict health education guideline
District health education guidelineUmesh Maharjan
 
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकार
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकारलैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकार
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकारWOREC Nepal
 
38 issue of paryawaran
38 issue of paryawaran38 issue of paryawaran
38 issue of paryawaranDPNet
 
2009 11-08-07-49-20
2009 11-08-07-49-202009 11-08-07-49-20
2009 11-08-07-49-20DPNet
 
दाइजोप्रथा
दाइजोप्रथादाइजोप्रथा
दाइजोप्रथाWOREC Nepal
 
Curriculum 11 12 (group-1)
Curriculum 11 12 (group-1)Curriculum 11 12 (group-1)
Curriculum 11 12 (group-1)sharadnp
 
महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”
महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”
महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”WOREC Nepal
 
Aksharica - 071 (अक्षरिका - ०७१)
Aksharica - 071 (अक्षरिका - ०७१)Aksharica - 071 (अक्षरिका - ०७१)
Aksharica - 071 (अक्षरिका - ०७१)Rajesh Koirala
 
राष्ट्रिय चिकित्सा शिक्षा विधेयक
राष्ट्रिय चिकित्सा शिक्षा विधेयकराष्ट्रिय चिकित्सा शिक्षा विधेयक
राष्ट्रिय चिकित्सा शिक्षा विधेयकNiraj Bartaula
 
Guthi sansthan-ain
Guthi sansthan-ainGuthi sansthan-ain
Guthi sansthan-ainDPNet
 

What's hot (19)

Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
 
First paper unit 3
First paper unit 3First paper unit 3
First paper unit 3
 
Curriculum 11 12 (compulsory) new
Curriculum 11 12 (compulsory) newCurriculum 11 12 (compulsory) new
Curriculum 11 12 (compulsory) new
 
Implementation Guideline for Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
Implementation Guideline for  Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)Implementation Guideline for  Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
Implementation Guideline for Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
 
याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्री
याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्रीयाैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्री
याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्री
 
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा | Gender-based violence
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा  | Gender-based violenceलैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा  | Gender-based violence
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा | Gender-based violence
 
Disability Rights in Nepal: NAPD Magazine
Disability Rights in Nepal: NAPD MagazineDisability Rights in Nepal: NAPD Magazine
Disability Rights in Nepal: NAPD Magazine
 
31 poster flood n landslides
31 poster flood n landslides31 poster flood n landslides
31 poster flood n landslides
 
District health education guideline
District health education guidelineDistrict health education guideline
District health education guideline
 
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकार
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकारलैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकार
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकार
 
38 issue of paryawaran
38 issue of paryawaran38 issue of paryawaran
38 issue of paryawaran
 
2009 11-08-07-49-20
2009 11-08-07-49-202009 11-08-07-49-20
2009 11-08-07-49-20
 
दाइजोप्रथा
दाइजोप्रथादाइजोप्रथा
दाइजोप्रथा
 
Curriculum 11 12 (group-1)
Curriculum 11 12 (group-1)Curriculum 11 12 (group-1)
Curriculum 11 12 (group-1)
 
महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”
महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”
महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”
 
Aksharica - 071 (अक्षरिका - ०७१)
Aksharica - 071 (अक्षरिका - ०७१)Aksharica - 071 (अक्षरिका - ०७१)
Aksharica - 071 (अक्षरिका - ०७१)
 
राष्ट्रिय चिकित्सा शिक्षा विधेयक
राष्ट्रिय चिकित्सा शिक्षा विधेयकराष्ट्रिय चिकित्सा शिक्षा विधेयक
राष्ट्रिय चिकित्सा शिक्षा विधेयक
 
Guthi sansthan-ain
Guthi sansthan-ainGuthi sansthan-ain
Guthi sansthan-ain
 
NC Manifesto Abridged
NC Manifesto AbridgedNC Manifesto Abridged
NC Manifesto Abridged
 

Similar to First paper unit 4

new-curriculum-of-class-11-and-12-optional-subject-third-2076.pdf
new-curriculum-of-class-11-and-12-optional-subject-third-2076.pdfnew-curriculum-of-class-11-and-12-optional-subject-third-2076.pdf
new-curriculum-of-class-11-and-12-optional-subject-third-2076.pdfNewRaj3
 
New national-health-policy-nepal-2017-2074-first-draft
New national-health-policy-nepal-2017-2074-first-draftNew national-health-policy-nepal-2017-2074-first-draft
New national-health-policy-nepal-2017-2074-first-draftRobert chaudhary
 
Dp net constitution april 2k7
Dp net constitution april 2k7Dp net constitution april 2k7
Dp net constitution april 2k7DPNet
 
tulashi group in psycology and Presentation.pdf
tulashi group in psycology and Presentation.pdftulashi group in psycology and Presentation.pdf
tulashi group in psycology and Presentation.pdfsujansujan1113
 
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचय
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचयमहिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचय
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचयWOREC Nepal
 
National platform on drr bidhan 2065 52
National platform on drr bidhan 2065 52National platform on drr bidhan 2065 52
National platform on drr bidhan 2065 52DIPECHO Nepal
 
Nc manifesto complete (small bytes)
Nc manifesto complete (small bytes)Nc manifesto complete (small bytes)
Nc manifesto complete (small bytes)Dammar Singh Saud
 
NFDN Regional publication
NFDN Regional publicationNFDN Regional publication
NFDN Regional publicationUttam Siwakoti
 
Annual Report 2074/075 Nepali
Annual Report 2074/075 NepaliAnnual Report 2074/075 Nepali
Annual Report 2074/075 NepaliWOREC Nepal
 
A Study On Distribution and Sales.
A Study On  Distribution and Sales.A Study On  Distribution and Sales.
A Study On Distribution and Sales.sagartimilsina
 
Pairabi Newsletter Issue 16
Pairabi Newsletter Issue 16Pairabi Newsletter Issue 16
Pairabi Newsletter Issue 16WOREC Nepal
 
Annual Report 2070 Nepali
Annual Report 2070 NepaliAnnual Report 2070 Nepali
Annual Report 2070 NepaliWOREC Nepal
 
Annual program review NFDN ERO vs Plan Nepal 2012
Annual program review NFDN ERO vs Plan Nepal 2012Annual program review NFDN ERO vs Plan Nepal 2012
Annual program review NFDN ERO vs Plan Nepal 2012Uttam Siwakoti
 
सघसस्था-आवद्धता-र-नविकरण-सम्वन्धि-निर्देशिका-२०७१-_चैाथैा-संसेाधन-२०७७-समेत.pdf
सघसस्था-आवद्धता-र-नविकरण-सम्वन्धि-निर्देशिका-२०७१-_चैाथैा-संसेाधन-२०७७-समेत.pdfसघसस्था-आवद्धता-र-नविकरण-सम्वन्धि-निर्देशिका-२०७१-_चैाथैा-संसेाधन-२०७७-समेत.pdf
सघसस्था-आवद्धता-र-नविकरण-सम्वन्धि-निर्देशिका-२०७१-_चैाथैा-संसेाधन-२०७७-समेत.pdfSharadGaire1
 
Nepalese Cooperative act 2072, My opinion and sugestion
Nepalese Cooperative act 2072, My opinion and sugestionNepalese Cooperative act 2072, My opinion and sugestion
Nepalese Cooperative act 2072, My opinion and sugestionDr. Gyanendra Prasad Paudel
 

Similar to First paper unit 4 (20)

new-curriculum-of-class-11-and-12-optional-subject-third-2076.pdf
new-curriculum-of-class-11-and-12-optional-subject-third-2076.pdfnew-curriculum-of-class-11-and-12-optional-subject-third-2076.pdf
new-curriculum-of-class-11-and-12-optional-subject-third-2076.pdf
 
New national-health-policy-nepal-2017-2074-first-draft
New national-health-policy-nepal-2017-2074-first-draftNew national-health-policy-nepal-2017-2074-first-draft
New national-health-policy-nepal-2017-2074-first-draft
 
Dp net constitution april 2k7
Dp net constitution april 2k7Dp net constitution april 2k7
Dp net constitution april 2k7
 
tulashi group in psycology and Presentation.pdf
tulashi group in psycology and Presentation.pdftulashi group in psycology and Presentation.pdf
tulashi group in psycology and Presentation.pdf
 
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचय
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचयमहिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचय
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचय
 
National platform on drr bidhan 2065 52
National platform on drr bidhan 2065 52National platform on drr bidhan 2065 52
National platform on drr bidhan 2065 52
 
Nc manifesto complete (small bytes)
Nc manifesto complete (small bytes)Nc manifesto complete (small bytes)
Nc manifesto complete (small bytes)
 
NFDN Regional publication
NFDN Regional publicationNFDN Regional publication
NFDN Regional publication
 
Bulletisn 23rd sept .
Bulletisn 23rd  sept .Bulletisn 23rd  sept .
Bulletisn 23rd sept .
 
Annual Report 2074/075 Nepali
Annual Report 2074/075 NepaliAnnual Report 2074/075 Nepali
Annual Report 2074/075 Nepali
 
A Study On Distribution and Sales.
A Study On  Distribution and Sales.A Study On  Distribution and Sales.
A Study On Distribution and Sales.
 
E aaha sanchar pfd
E aaha sanchar  pfdE aaha sanchar  pfd
E aaha sanchar pfd
 
Pairabi Newsletter Issue 16
Pairabi Newsletter Issue 16Pairabi Newsletter Issue 16
Pairabi Newsletter Issue 16
 
Third Eye Volunteer Nepal
Third Eye Volunteer NepalThird Eye Volunteer Nepal
Third Eye Volunteer Nepal
 
Annual Report 2070 Nepali
Annual Report 2070 NepaliAnnual Report 2070 Nepali
Annual Report 2070 Nepali
 
Policy for starting technical college
Policy for starting technical collegePolicy for starting technical college
Policy for starting technical college
 
Annual program review NFDN ERO vs Plan Nepal 2012
Annual program review NFDN ERO vs Plan Nepal 2012Annual program review NFDN ERO vs Plan Nepal 2012
Annual program review NFDN ERO vs Plan Nepal 2012
 
सघसस्था-आवद्धता-र-नविकरण-सम्वन्धि-निर्देशिका-२०७१-_चैाथैा-संसेाधन-२०७७-समेत.pdf
सघसस्था-आवद्धता-र-नविकरण-सम्वन्धि-निर्देशिका-२०७१-_चैाथैा-संसेाधन-२०७७-समेत.pdfसघसस्था-आवद्धता-र-नविकरण-सम्वन्धि-निर्देशिका-२०७१-_चैाथैा-संसेाधन-२०७७-समेत.pdf
सघसस्था-आवद्धता-र-नविकरण-सम्वन्धि-निर्देशिका-२०७१-_चैाथैा-संसेाधन-२०७७-समेत.pdf
 
Nepalese Cooperative act 2072, My opinion and sugestion
Nepalese Cooperative act 2072, My opinion and sugestionNepalese Cooperative act 2072, My opinion and sugestion
Nepalese Cooperative act 2072, My opinion and sugestion
 
Cooperative Act 2072
Cooperative Act 2072Cooperative Act 2072
Cooperative Act 2072
 

Recently uploaded

Call Girls Pimpri Chinchwad Call Me 7737669865 Budget Friendly No Advance Boo...
Call Girls Pimpri Chinchwad Call Me 7737669865 Budget Friendly No Advance Boo...Call Girls Pimpri Chinchwad Call Me 7737669865 Budget Friendly No Advance Boo...
Call Girls Pimpri Chinchwad Call Me 7737669865 Budget Friendly No Advance Boo...roncy bisnoi
 
result management system report for college project
result management system report for college projectresult management system report for college project
result management system report for college projectTonystark477637
 
Extrusion Processes and Their Limitations
Extrusion Processes and Their LimitationsExtrusion Processes and Their Limitations
Extrusion Processes and Their Limitations120cr0395
 
(PRIYA) Rajgurunagar Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pun...
(PRIYA) Rajgurunagar Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pun...(PRIYA) Rajgurunagar Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pun...
(PRIYA) Rajgurunagar Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pun...ranjana rawat
 
Call Girls in Nagpur Suman Call 7001035870 Meet With Nagpur Escorts
Call Girls in Nagpur Suman Call 7001035870 Meet With Nagpur EscortsCall Girls in Nagpur Suman Call 7001035870 Meet With Nagpur Escorts
Call Girls in Nagpur Suman Call 7001035870 Meet With Nagpur EscortsCall Girls in Nagpur High Profile
 
Structural Analysis and Design of Foundations: A Comprehensive Handbook for S...
Structural Analysis and Design of Foundations: A Comprehensive Handbook for S...Structural Analysis and Design of Foundations: A Comprehensive Handbook for S...
Structural Analysis and Design of Foundations: A Comprehensive Handbook for S...Dr.Costas Sachpazis
 
Russian Call Girls in Nagpur Grishma Call 7001035870 Meet With Nagpur Escorts
Russian Call Girls in Nagpur Grishma Call 7001035870 Meet With Nagpur EscortsRussian Call Girls in Nagpur Grishma Call 7001035870 Meet With Nagpur Escorts
Russian Call Girls in Nagpur Grishma Call 7001035870 Meet With Nagpur EscortsCall Girls in Nagpur High Profile
 
ONLINE FOOD ORDER SYSTEM PROJECT REPORT.pdf
ONLINE FOOD ORDER SYSTEM PROJECT REPORT.pdfONLINE FOOD ORDER SYSTEM PROJECT REPORT.pdf
ONLINE FOOD ORDER SYSTEM PROJECT REPORT.pdfKamal Acharya
 
Introduction to IEEE STANDARDS and its different types.pptx
Introduction to IEEE STANDARDS and its different types.pptxIntroduction to IEEE STANDARDS and its different types.pptx
Introduction to IEEE STANDARDS and its different types.pptxupamatechverse
 
High Profile Call Girls Nagpur Isha Call 7001035870 Meet With Nagpur Escorts
High Profile Call Girls Nagpur Isha Call 7001035870 Meet With Nagpur EscortsHigh Profile Call Girls Nagpur Isha Call 7001035870 Meet With Nagpur Escorts
High Profile Call Girls Nagpur Isha Call 7001035870 Meet With Nagpur Escortsranjana rawat
 
Call Girls Service Nashik Vaishnavi 7001305949 Independent Escort Service Nashik
Call Girls Service Nashik Vaishnavi 7001305949 Independent Escort Service NashikCall Girls Service Nashik Vaishnavi 7001305949 Independent Escort Service Nashik
Call Girls Service Nashik Vaishnavi 7001305949 Independent Escort Service NashikCall Girls in Nagpur High Profile
 
(ANJALI) Dange Chowk Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pun...
(ANJALI) Dange Chowk Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pun...(ANJALI) Dange Chowk Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pun...
(ANJALI) Dange Chowk Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pun...ranjana rawat
 
Call Girls Service Nagpur Tanvi Call 7001035870 Meet With Nagpur Escorts
Call Girls Service Nagpur Tanvi Call 7001035870 Meet With Nagpur EscortsCall Girls Service Nagpur Tanvi Call 7001035870 Meet With Nagpur Escorts
Call Girls Service Nagpur Tanvi Call 7001035870 Meet With Nagpur EscortsCall Girls in Nagpur High Profile
 
VIP Call Girls Ankleshwar 7001035870 Whatsapp Number, 24/07 Booking
VIP Call Girls Ankleshwar 7001035870 Whatsapp Number, 24/07 BookingVIP Call Girls Ankleshwar 7001035870 Whatsapp Number, 24/07 Booking
VIP Call Girls Ankleshwar 7001035870 Whatsapp Number, 24/07 Bookingdharasingh5698
 
High Profile Call Girls Nagpur Meera Call 7001035870 Meet With Nagpur Escorts
High Profile Call Girls Nagpur Meera Call 7001035870 Meet With Nagpur EscortsHigh Profile Call Girls Nagpur Meera Call 7001035870 Meet With Nagpur Escorts
High Profile Call Girls Nagpur Meera Call 7001035870 Meet With Nagpur EscortsCall Girls in Nagpur High Profile
 
Booking open Available Pune Call Girls Koregaon Park 6297143586 Call Hot Ind...
Booking open Available Pune Call Girls Koregaon Park  6297143586 Call Hot Ind...Booking open Available Pune Call Girls Koregaon Park  6297143586 Call Hot Ind...
Booking open Available Pune Call Girls Koregaon Park 6297143586 Call Hot Ind...Call Girls in Nagpur High Profile
 
AKTU Computer Networks notes --- Unit 3.pdf
AKTU Computer Networks notes ---  Unit 3.pdfAKTU Computer Networks notes ---  Unit 3.pdf
AKTU Computer Networks notes --- Unit 3.pdfankushspencer015
 
Coefficient of Thermal Expansion and their Importance.pptx
Coefficient of Thermal Expansion and their Importance.pptxCoefficient of Thermal Expansion and their Importance.pptx
Coefficient of Thermal Expansion and their Importance.pptxAsutosh Ranjan
 
UNIT-V FMM.HYDRAULIC TURBINE - Construction and working
UNIT-V FMM.HYDRAULIC TURBINE - Construction and workingUNIT-V FMM.HYDRAULIC TURBINE - Construction and working
UNIT-V FMM.HYDRAULIC TURBINE - Construction and workingrknatarajan
 

Recently uploaded (20)

Call Girls Pimpri Chinchwad Call Me 7737669865 Budget Friendly No Advance Boo...
Call Girls Pimpri Chinchwad Call Me 7737669865 Budget Friendly No Advance Boo...Call Girls Pimpri Chinchwad Call Me 7737669865 Budget Friendly No Advance Boo...
Call Girls Pimpri Chinchwad Call Me 7737669865 Budget Friendly No Advance Boo...
 
result management system report for college project
result management system report for college projectresult management system report for college project
result management system report for college project
 
Extrusion Processes and Their Limitations
Extrusion Processes and Their LimitationsExtrusion Processes and Their Limitations
Extrusion Processes and Their Limitations
 
(PRIYA) Rajgurunagar Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pun...
(PRIYA) Rajgurunagar Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pun...(PRIYA) Rajgurunagar Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pun...
(PRIYA) Rajgurunagar Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pun...
 
Call Girls in Nagpur Suman Call 7001035870 Meet With Nagpur Escorts
Call Girls in Nagpur Suman Call 7001035870 Meet With Nagpur EscortsCall Girls in Nagpur Suman Call 7001035870 Meet With Nagpur Escorts
Call Girls in Nagpur Suman Call 7001035870 Meet With Nagpur Escorts
 
Structural Analysis and Design of Foundations: A Comprehensive Handbook for S...
Structural Analysis and Design of Foundations: A Comprehensive Handbook for S...Structural Analysis and Design of Foundations: A Comprehensive Handbook for S...
Structural Analysis and Design of Foundations: A Comprehensive Handbook for S...
 
Russian Call Girls in Nagpur Grishma Call 7001035870 Meet With Nagpur Escorts
Russian Call Girls in Nagpur Grishma Call 7001035870 Meet With Nagpur EscortsRussian Call Girls in Nagpur Grishma Call 7001035870 Meet With Nagpur Escorts
Russian Call Girls in Nagpur Grishma Call 7001035870 Meet With Nagpur Escorts
 
ONLINE FOOD ORDER SYSTEM PROJECT REPORT.pdf
ONLINE FOOD ORDER SYSTEM PROJECT REPORT.pdfONLINE FOOD ORDER SYSTEM PROJECT REPORT.pdf
ONLINE FOOD ORDER SYSTEM PROJECT REPORT.pdf
 
Introduction to IEEE STANDARDS and its different types.pptx
Introduction to IEEE STANDARDS and its different types.pptxIntroduction to IEEE STANDARDS and its different types.pptx
Introduction to IEEE STANDARDS and its different types.pptx
 
High Profile Call Girls Nagpur Isha Call 7001035870 Meet With Nagpur Escorts
High Profile Call Girls Nagpur Isha Call 7001035870 Meet With Nagpur EscortsHigh Profile Call Girls Nagpur Isha Call 7001035870 Meet With Nagpur Escorts
High Profile Call Girls Nagpur Isha Call 7001035870 Meet With Nagpur Escorts
 
Call Girls Service Nashik Vaishnavi 7001305949 Independent Escort Service Nashik
Call Girls Service Nashik Vaishnavi 7001305949 Independent Escort Service NashikCall Girls Service Nashik Vaishnavi 7001305949 Independent Escort Service Nashik
Call Girls Service Nashik Vaishnavi 7001305949 Independent Escort Service Nashik
 
(ANJALI) Dange Chowk Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pun...
(ANJALI) Dange Chowk Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pun...(ANJALI) Dange Chowk Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pun...
(ANJALI) Dange Chowk Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pun...
 
Call Girls Service Nagpur Tanvi Call 7001035870 Meet With Nagpur Escorts
Call Girls Service Nagpur Tanvi Call 7001035870 Meet With Nagpur EscortsCall Girls Service Nagpur Tanvi Call 7001035870 Meet With Nagpur Escorts
Call Girls Service Nagpur Tanvi Call 7001035870 Meet With Nagpur Escorts
 
Water Industry Process Automation & Control Monthly - April 2024
Water Industry Process Automation & Control Monthly - April 2024Water Industry Process Automation & Control Monthly - April 2024
Water Industry Process Automation & Control Monthly - April 2024
 
VIP Call Girls Ankleshwar 7001035870 Whatsapp Number, 24/07 Booking
VIP Call Girls Ankleshwar 7001035870 Whatsapp Number, 24/07 BookingVIP Call Girls Ankleshwar 7001035870 Whatsapp Number, 24/07 Booking
VIP Call Girls Ankleshwar 7001035870 Whatsapp Number, 24/07 Booking
 
High Profile Call Girls Nagpur Meera Call 7001035870 Meet With Nagpur Escorts
High Profile Call Girls Nagpur Meera Call 7001035870 Meet With Nagpur EscortsHigh Profile Call Girls Nagpur Meera Call 7001035870 Meet With Nagpur Escorts
High Profile Call Girls Nagpur Meera Call 7001035870 Meet With Nagpur Escorts
 
Booking open Available Pune Call Girls Koregaon Park 6297143586 Call Hot Ind...
Booking open Available Pune Call Girls Koregaon Park  6297143586 Call Hot Ind...Booking open Available Pune Call Girls Koregaon Park  6297143586 Call Hot Ind...
Booking open Available Pune Call Girls Koregaon Park 6297143586 Call Hot Ind...
 
AKTU Computer Networks notes --- Unit 3.pdf
AKTU Computer Networks notes ---  Unit 3.pdfAKTU Computer Networks notes ---  Unit 3.pdf
AKTU Computer Networks notes --- Unit 3.pdf
 
Coefficient of Thermal Expansion and their Importance.pptx
Coefficient of Thermal Expansion and their Importance.pptxCoefficient of Thermal Expansion and their Importance.pptx
Coefficient of Thermal Expansion and their Importance.pptx
 
UNIT-V FMM.HYDRAULIC TURBINE - Construction and working
UNIT-V FMM.HYDRAULIC TURBINE - Construction and workingUNIT-V FMM.HYDRAULIC TURBINE - Construction and working
UNIT-V FMM.HYDRAULIC TURBINE - Construction and working
 

First paper unit 4

  • 1. 1 ljsf;df dlxnf ;xeflutf  dflg; zf/Ll/s cj:yfsf cfwf/df dlxnf / k'?if x'G5g eg]+ ;fdflhs cfwf/n] n}+lus cj:yfnfO{ hgfpF5 . n}+lus ljZn]if0fsf nflu zlQm ;DaGwdf 1fg x'g' cfjZos dflgG5 . o;df ;dfhn] lgwf{/0f u/]sf] e"ldsf / lhDd]jf/Lsf] cfwf/df ;dfhdf dlxnf / k'?ifsf] zlQm;+usf] ;DjGw lgwf{l/t x'G5 . Power= Right, Responsibility and Result  lasf;sf ljljw cfofd / /fhgLlts, cfly{s, ;fdflhs, z}lIfs, ;f+:s[lts h:tf If]qx? tyf Jojfxf/df dlxnf / k'?ifjLr /x]sf] c;dfg cj:yf g} n}+lus vf8n xf] .  Gender Gap, Gender discrimination / Subordinate role in the society g} Gender Issue x'g . dlxnf lasf;sf] cjwf/0ff  ;g !(!) df k'?if ;/x dlxnfsf] klg /fhgLlts, cfly{s, ;fdflhs / z}lIfs h:tf clwsf/sf] nfuL rLg, a|flhn / cd]l/sf nufotsf b]zsf dlxnfn] p7fPsf] cfjfhnfO{ ;g !($% df ;+o'Qm /fi6;+3sf] 3f]if0ffkq / dlxnfsf] d'2fnfO{ Address ug{ UNO df ;ldltsf] u7gkl5 sfg'gL dfGotf kfPsf] b]lvG5 .  ;g !($* sf] dfgj clwsf/ ;DaGwL ljZjJoflk 3f]if0ffn] dlxnf / k'?ifnfO{ ;dfg ?kdf clwsf/sf] k|Tofe"t u/]sf] 5 .  ;g !(%) b]vL !(&) ;Dd g} sNof0fsf/L cjwf/0ffsf] ?kdf Women in Development (WID) Approach  ;g !(&) b]vL !(() ;Dd Women and Development (WAD) Approach  ;g !(() kl5 Empowerment sf] dfGotf x'Fb} Gender and Development (GAD)  clxn] n}+lus ljsf;sf s'/f ubf{ Right based Approach cuf8L cfPsf] 5 .  Right as citizen  Right to Health  Right to Education  Right to Employment dlxnf ljsf; tyf ;zlQms/0f ;DjGwdf g]kfnsf k|of;x? 1. dlxnf lj?4sf ;a} e]befj pGd"ng ug]{ dxf;lGw (CEDAW), !(&( sf] ;g !((! df cg'df]bg . National Action Plan tof/ u/L sfof{Gjog eO{/x]sf] . 2. a]O{lh+u ;Dd]ngn] kfl/t u/]sf] dlxnf ljsf; / ;zlQms/0fsf !@ j6f ljifodf k|ltj4tf hgfPsf] 5 . 3. cGtl/d ;+ljwfg, @)^# s_ wf/f !#M ;dfgtfsf] xs . v_ wf/f @)M dlxnf ;DaGwL xs .  dlxnf ePs} sf/0f s'g} lsl;dsf] e]befj gul/g] .
  • 2. 2  dlxnfnfO{ k|hgg :jf:Yo tyf k|hgg ;DjGwL xs .  dlxnfdfly ul/g] lx+;f sfg'g4f/f b08gLo x'g] .  k}t[s ;DklQdf ;dfg xs x'g] . u_ wf/f @!M ;fdflhs Gofosf] xs  ;dfg'kflts ;dfj]zL l;4fGtsf cfwf/df /fHosf] ;+/rgfdf ;xefuL x'g] . 3_ wf/f ## -3_M dlxnfsf ;d:of ;dfwfg ug'{ /fHosf] bfloTj  3 -!_M d'n'ssf] /fHo ;+/rgf Pj+ c+udf dlxnfnfO{ ;dfg'kflts ;dfj]zLsf cfwf/df ;xefuL u/fpg] . 8)_ wf/f *M cfdfsf] gfdaf6 klg gful/stf kfpg] . 4. lghfdtL ;]jf P]g, @)$(M ## k|ltzt dlxnf cf/If0f . 5. @)^# h]7 $ ut]sf] k|ltlglw;efsf] 3f]if0ffn] /fHosf ;j} c+udf ## k|ltzt dlxnf x'g'kg]{ . 6. /fHosf ;j} ;+/rgf / k|s[ofdf ## k|ltzt dlxnf ;xeflutfsf] nflu dlGqkl/ifbn] u/]sf] lg0f{o @)^$ 7. cfjlws of]hgfdf dlxnf ljsf;sf nflu ePsf k|of;x? 8. ah]6 jStJodf ePsf Aoj:yf 9. :yfgLo :jfoQ zf;g P]g @)%% df slDtdf $) k|ltzt dlxnf kl/ifbdf x'g'kg]{ . 10. n}+lus ;dfgtf sfod ug{ s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug{ jg]sf] P]g, @)^$ 11. /fli6o dlxnf cfof]u u7g ug{ ag]sf] P]g, @)^# 12. dfgj a]rlavg tyf cf];f/ k|;f/ -lgoGq0f_ ;DjGwdf ag]sf] P]g, @)^ 13. dlxnf tyf jfn clwsf/ d"nk|jfxLs/0f lgb]{lzsf @)^$ 14. :yfgLo lgsfo n}+lus ah]6 k/LIf0f lgb]{lzsf, @)^$ 15. n}+lus ;dfgtf / ;fdflhs ;dfj]zLs/0f ;ldlt, @)^^ ;+:yfut Joj:yf 1. dlxnf, afnaflnsf tyf ;dfh sNof0f dGqfno 2. dlxnf ljsf; ljefu / dlxnf ljsf; sfof{nox? 3. /fli6o dlxnf cfof]u 4. /fli6o dfgj clwsf/ cfof]udf dlxnf ;b:o x'g] Aoj:yf 5. ljleGg NGOs / INGOs 6. ;j} dGqfnodf dlxnf ;Dks{ laGb'sf] Aoj:yf 7. Gender Responsive budget committee  HDI )=%)( /x]sf]df GDI )=$(( / GEM )=$(^ 5 .
  • 3. 3 CEDAW n] lgDg Issues df hf]8 lbPsf] 5M I. Gender Discrimination II. Gender Empowerment III. Gender Mainstreaming IV. Gender Equality ;d:ofx? 1. Reminisation of Poverty  dlxnfdfly ul/aLsf] ef/ 5 .  ljsf;n] 3/sf] ul/aL 36fof] . t/ dlxnfsf] sfd a9fof] . 2. lzIff tyf ;Lkd"ns tflnddf c;dfg / ckof{Kt kx'Fr . -uf]/vfdf &)) hgfnfO{ sewing training lbO{of] t/ !@ hgfn] dfq /f]huf/L kfP ._
  • 4. 4 lbuf] ljsf; / kof{j/0f lbuf] ljsf;M hg;+Vof, ljsf; / jftfj/0fjLrsf] ;Gt'ng . ;du|df lbuf] ljsf;n]M  Politically- Empowerment  Economically- Growth  Socially- Equity  Culturally- Integration g]kfn ;/sf/n] lbuf] ljsf; ;DaGwdf rfn]sf sbdx?  ;+ljwfg, gLltx? dfkm{t lbuf] ljsf;nfO{ cfTd;ft u/]sf] .  5}7f}+ of]hgfn] jftfj/0f / e" pkof]u gLlt lnPsf] .  ;ftf}+ of]hgfn] jftfj/0f d"Nof+sg gLlt lnPsf] .  cf7f}+ of]hgfn] lbuf] ljsf; / jftfj/0fLo k|efj d"Nof+sg gLlt lnPsf] .  gjf}+ of]hgfn] pRr lbuf] / ul/jL lgjf/0f pGd"v cfly{s j[l4 xfl;n ug]{ gLlt lnPsf] .  bzf}+ of]hgf / cGo lqjifL{o of]hgfdf ;d]t lbuf] ljsf;df hf]8 . sfof{Gjog kIf  @)$& df k|fs[lts tyf ;f+:s[lts ;+/If0f kl/ifbsf] :yfkgf .  @)%) df jftfj/0f ;+/If0f kl/ifb :yfkgf .  @)%@ df jftfj/0f dGqfno .  @)%# df jftfj/0f ;+/If0f P]g, @)%$ df lgodfjnL .  EIA / IEE ug]{ ul/Psf] .  ljleGg ;+/If0f If]qsf] Joj:yf 5 . lbuf] ljsf;sf ;d:ofx?  5l/Psf gLlt eP, ;dGjo sl7g eof] .  gLltx? l56f] l56f] kl/jt{g x'Fbf jftfj/0fLo lbuf]kgfdf ;d:of cfof] .  hg;xeflutf / ;'zf;gsf] sdhf]/ Joj:yfkg 5 .  cfly{s c;dfgtf sfod} 5 .  ;dGjo sdhf]/ eof] . cg'udg tyf d"Nof+sg sdhf]/ 5 . ljsf;df ljj]szLntf ePg . ljsf;M  df}lns x'g'k5{ .  cfTdlge{/ x'g' kb{5 .  Need based x'g'kb{5 .  jftfj/0f d}qL x'g'kb{5 .  kl/jt{gnfO{ cfTd;ft u/]sf] x'g'kb{5 .  ;dfj]zL / ;Gt'lnt x'g'k5{ .
  • 5. 5  hg;+Vof, jftfj/0f / ljsf;jLr ;DaGw /fd|f] x'g ;s]g .  ul/jL a9of], j]/f]huf/L a9of], hgr]tgf / :jf:Yo ;DaGwL ;d:of cfof] / lbuf]kgf ePg .  jftfj/0fLo lzIff k|efjsf/L ePg .  s[lifdf cToflws lge{/tfn] h+un dfl;of] . k|efjx?M  jftfj/0f df}lns ?kdf /x]g .  c;dfgtf 5fof] .  jg ljgf; eof] .  pTkfbsTjdf x|f; cfof] .  ul/jL a9b} uof] .  a]/f]huf/L a9of] .  Pollution  Global warming, Climate change ca s] ug]{ t<  ;fgf tyf :yfgLo k|ljlwo'Qm cfof]hgfdf hf]8 lbg] .  hg;+Vof Joj:yfkg ug]{ .  ul/jL lgjf/0fsf sbd rfNg] .  r]tgfd"ns sfo{qmd ;+rfng ug]{ .  Organic farming  k|efjsf/L cg'udg / d"Nof+sg .  zx/L Joj:yfkgdf hf]8 .  Labor Intensive k|ljlwnfO{ k|fyldstf .  Polluter should pay sf] gLlt lng] .  ;'Jojl:yt cf}Bf]uLs/0f .
  • 6. 6 ul/jL lgjf/0f  dfgjf]lrt hLjg ofkg ug{ g;Sg], Go"gtd ;'ljwfaf6 jl~rt, k|lt AolQm b}lgs Ps 8n/ eGbf sd cfo ePsf] cj:yf g} ul/jL xf] .  Resource, Capability / Attitude df ul/jL eP kl5 ;dli6df ul/jL b]vf kb{5 .  Ifdtf eP/ klg cj;/ ePg eg]+ ul/jL a9b} hfG5 .  cfly{s ul/jL eGbf dfgjLo ul/jL xflgsf/s x'G5 .  cfly{s, ;fdflhs, /fhg}lts If]qdf kx'Fr, cj;/ / ;xeflutf Go"g eO{ cfo cfh{g, /f]huf/L / pTkfbgzLntfsf] sdLn] hLjg lgjf{xdf sl7gfO{ /x]sf] cj:yf g} ul/jL xf] . ul/jLsf ;"rsx?  Health  Education  Employment  Basic needs  Calories ul/jL x]/fO{, ef]ufO{ / kl/l:ylt cg';f/ km/s x'G5 . ul/jLsf] jlu{s/0f I. cfo ul/jLM Go"g pTkfbg, Go"g /f]huf/L, Go"g cfo:t/ . II. dfgjLo ul/jLM lzIff, :jf:Yo, vfg]kfgL, plrt jftfj/0fsf] sdL . III. ;fdflhs jl~rlts/0fM ;fdflhs lje]b, ljs[lt / cj;/sf] sdL . ul/jLsf sf/0fx? 1. Trickle down effect of development  sfo{qmddf Ownership ePg  Stakeholder sf] ;xeflutf a9]g . 2. pTkfbgzLn ;fwg ;|f]tdf ul/jsf] kx'Fr ePg  ^# k|ltzt u/Lj;+u !& k|ltzt hldg  ( k|ltzt wgL;+u $& k|ltzt hldg 3. nlIft sfo{qmd elIft ju{df uof] . 4. ljsf; lj/f]wL ;+:sf/n] ljsf; afws eof] .
  • 7. 7 5. lghL If]qsf ultljlw zx/ s]lGb|t eP . 6. cfTdljZjf;sf] sdL, k/lge{/ k|j[lQ 5 . 7. u|fdL0f k"jf{wf/sf] ljsf; ePg . 8. b]zsf] cfly{s j[l4 Go"g 5 . 9. dfgj ljsf;sf] cj:yf sdhf]/ 5 . 10. ;fdflhs lje]b 5 . 11. cf}Bf]lus/0fsf] cefjdf /f]huf/L a9]g . 12. jl~rlts/0fsf] k|efj a9L 5 . 13. Poverty Mapping ePg . 14. 4Gbsf] k|efj ul/jLdf k/of] . 15. cg'udg tyf d"Nof+sg cf}krfl/s dfq eof] . 16. ul/jLsf sf/0f klxNofpg'eGbf nIf0fdf dfq ;'wf/ ug{ vf]lhof] . 17. ul/jx?sf] Culture, habit, value / attitude :jo+df ;d:of 5 . 18. ;zlQms/0feGbf Welfare df hf]8 lbO{+bf enabling geO{ feeding kIf xfjL x'b} uof] . 19. ;'zf;g sdhf]/ eof], e|i6fr/ a9of] . 20. /fhg}lts cl:y/tf ;d]t ul/jL a9fpg ;xof]uL eof] . ul/jL lgjf/0fsf pkfox? 1. ul/jLsf sf/0f klxrfg ug]{ . 2. ul/jLsf dfkb08 tof/ ug]{ . 3. cfo j[l4d"ns sfo{qmd ;+rfng ug]{ . 4. ul/jLsf] ;3gtf ePsf] 7fpFdf sfo{qmd ug]{ . 5. Feeding approach eGbf Enabling Approach df hf]8 lbg] . 6. Need based sfo{qmd Nofpg] . 7. lasf;sf cGo ;fem]bf/ ;d]tsf] ;xeflutfdf ul/jL lgjf/0f sfo{qmd ;+rfng ug]{ . 8. efUojfbL ;f]rdf kl/jt{g Nofpg] . 9. :yfgLo lgsfonfO{ ;|f]t ;fwg / sfg'gL ?kdf ;Ifd kfg]{ . 10. cg'udg / d"Nof+sgnfO{ k|efjsf/L t'Nofpg] . g]kfndf ul/jL lgjf/0fsf ;Gbe{df ul/Psf k|of;x? 1. ljt/0fd'vL Joj:yf k"jf{wf/ ljsf; sfo{qmd, ;fdflhs ;'/Iff eQf, vfgf sfo{qmd
  • 8. 8 2. ;fdflhs kl/rfng sfo{qmd :yfgLo :jzf;g sfo{qmd, dlxnf ljsf; sfo{qmd, ;fd"bflos ljsf; . 3. ;fdflhs ;dfj]zL sfo{qmd blnt, dlxnf, kL5l8Psf] ju{, ckf+u pTyfg sfo{qmdx? . 4. nlIft sfo{qmd b"u{d If]q ljsf;, s0ff{nL If]q ljsf;, ul/j;+u ljZj]Zj/ . 5. dfgj ljsf; sfo{qmd lzIff, :jf:Yo, vfg]kfgL / /f]huf/d"ns sfo{qmd . 6. n3' shf{ sfo{qmd ;fgf ls;fg ljsf; sfo{qmd, ;xsf/L a}+s . 7. ljz]if sfo{qmd ul/jL lgjf/0f sf]if, dlxnf hfu[lt sfo{qmd, o'jf :j/f]huf/ sfo{qmd . 8. hg;+Vof Joj:yfkg sfo{qmd . 9. Dynamic Approach MDG ;+u ljsf;sf sfo{qmd cfj4 ul/Psf 5g . NPC sf cg';f/ ul/jL @%=$ k|ltztdf emg'{sf sf/0fM  ljk|]if0f cfo  Hofnfb/df j[l4  zx/Ls/0f  ;fIf/tfdf j[l4  Jofj;flos t/sf/L v]tL . ul/jL lgjf/0fsf nflu,  cfly{s j[l4b/ %=% k|ltzt  nufgL @%=% k|ltzt  /f]huf/L j[l4 #=^ k|ltzt  d'b|f:kmLlt & k|ltzt k'/ofpg] nIo 5 . ul/jL Go"lgs/0f ah]6M $^=*^ k|ltzt k|ToIf, %#=!$ k|ltzt ck|ToIf . ;+:yfut Joj:yf  ul/jL lgjf/0f cfof]u  ul/jL lgjf/0f sf]if  ul/jL cg'udg k|0ffnL  o'jf :j/f]huf/ sf]if . g]kfndf  ul/jLsf] ;3gtfM @=!@  ul/jLsf] ljifdtf ^=!)  ul/jLsf] /]vfd'gL /x]sf] hg;+VofM @%=$  k|ltAolQm cfoM $&@ 8n/  Gini CoefficientM )=$^
  • 9. 9 cfly{s pbfl/s/0f ";/sf/sf] :jfldTjeGbf lghL :jfldTj >]i7 x'G5" .  cy{Joj:yfdf ;/sf/L x:tIf]ksf] cGTo x'g' g} cfly{s pbf/Ls/0f xf] .  cfly{s sf/f]jf/df ;/sf/sf] ;s];Dd sd x:tIf]k x'g'k5{ . jhf/af6} cfly{s lg0f{o x'g lbg'k5{ . JolQmut ;DklQ / cfly{s :jtGqtf s'l07t x'g lbg' x'b}g eGg] dfGotf g} pbf/Ls/0f xf] .  cy{tGqnfO{ ;/sf/L lgoGq0f tyf lgb]{zgaf6 d'Qm ug'{ / lghL If]qnfO{ k|j4{g ug'{ g} cfly{s pbfl/s/0f xf] . pbf/Ls/0f leqM I. ;/sf/n] cfly{s ultljlwnfO{ ;xh t'Nofpg cgfjZos x:tIf]k gug]{ . Deregulation/ Decontrol II. ;/sf/sf] e"ldsf 36fpg] . Privatization III. a:t' tyf ;]jfsf] d"No, ljlgdo b/, Jofhb/, tna h:tf s'/fdf Market Mechanism nfO{ :jfoQtf lbg] . IV. International Trade df a:t' tyf ;]jfsf] v'nf cfjthfjt x'g lbg] . V. ;/sf/L cg'bfgsf] dfqf 36fpb} hfg] . g]kfndf cfly{s pbf/Ls/0fsf] k|of; I. ;+j}wflgs k|ltj4tf 5 .  lghL Pj+ ;fj{hlgs pBdnfO{ k|fyldstf lbg] .  a}b]lzs k"FhL Pj+ k|ljlwnfO{ cfslif{t ug]{ .  cfly{s pknAwLsf] Gofof]lrt ljt/0f x'g] Joj:yf ldnfpg] . II. pbf/, v'nf / ahf/d"vL cfly{s gLltsf] sfof{Gjogaf6 cfly{s ;d[l4 xfl;n ug]{ . III. sfo{ut Joj:yf  jfl0fHo j}+s / ljQ sDkgL kof{Kt v'n]sf 5g .  Jofhb/ lgwf{/0f jhf/n] u5{ .  s]xL ;+:yfg lghLs/0f ul/Psf] 5 .  OGL (Open General License) nfu" ul/Psf] 5 .  j}b]lzs d'b|fdf j}+s vftf vf]Ng;Sg] k|fjwfg 5 . IV. If]qut k|of; 1. Industrial Sector  lghLs/0f  ljb]zL nufgLnfO{ k|f]T;fxg
  • 10. 10  lghL nufgLdf hf]8 2. Trade and Foreign Exchange  OGL nfu"  rfn' vftfnfO{ kl/aTo{ agfO{Psf] 5 .  s/ / eG;f/sf b/ 36fpg] gLlt 5 . 3. Finance and Monetary  ljQLo ;+:yf vf]Ng] :jtGqtf  ahf/n] g} Jofh tyf shf{b/ tf]Sg] . 4. Fiscal & PEs  eG;f/ b/ 36fpg]  ljb]zL nufgL a9fpg]  ;+:yfgdf ;/sf/L nufgL sd ug]{ cfly{s pbf/Ls/0fsf k|efjx? ;sf/fTds k|efj 1. lghL nufgL a9of] . 2. j}ls+u If]qx?sf] la:tf/ eof] . 3. a}b]lzs Jofkf/dflysf] kx'Fr ;xh eof] . 4. Multinational Companies cfP . 5. ahf/ k|lt:kwf{ a9of] . 6. a}b]lzs nufgL a9of] . 7. Industry culture, business culture lelqof] 8. Public Sector df Reform nfO{ cfTd;ft ul/of] . 9. ;/sf/n] Redistributive role dfkm{t Safety net l;h{gf ug{ k|f]T;fxg u/of] . 10. Comparative Advantage Area klxrfg u/L a}slNks Jofkf/ a9fpg k|]l/t u/of] . 11. Service Sector sf] lj:tf/ eof] . 12. a}b]lzs /f]huf/Lsf] cj;/df j[l4 eof] . 13. s]xL dfqfdf /f]huf/L a9of] . 14. ljb]zL d'b|f ;l~rlt j9fof] .
  • 11. 11 gsf/fTds k|efj 1. Povrty gap a9fof] . 2. pkef]Qmf lxt ;+/If0f ePg . Syndicate, carteling af6 . 3. c:j:y k|lt:kwf{ a9of] . 4. cfoft a9of], lgof{t a9]g . (BOP df c;Gt'ng_ 5. pBf]ux? k|lt:kwL{ x'g ;s]gg . ?U0f eP . 6. a}b]lzs nufgL / ljk|]if0f pkef]usf If]qdf a9L cfslif{t eof] . 7. s[lifdf cg'bfg s6f}ltsf] c;/ pTkfbgdf k/of] . vfBfGg ;d:of . 8. lghLs/0f k|efjsf/L ePg . 9. k/lge{/tf emg emg a9b} uPsf] 5 . 10. v'nf ;Ldfgfn] ljs[lt Nofof] . 11. lghL If]qsf] kof{Kt ljsf; x'g ;s]g . 12. pbf/Ls/0fsf kmfO{bf lng ;Sg] u/L ;+:yfut, zf;sLo / dgf]j}1flgs ?kdf ;Ifd gx'gfn] sf}jfnfO{ j]n eof] .
  • 12. 12 ;/sf/sf] sfo{If]q  ;/sf/n] ug{ ;Sg] sfd  ;/sf/n] ug'[kg]{ sfd "Blending of threat power, economic power and social power for the perfection of peoples' satisfaction."  Pre Generation - till 1855 Jofkf/jfbdf hf]8  First Generation (1855- 1910) - Laissez faire economy  Second Generation (1910- 1979) - Era of Public Administration Theory, ;/sf/ / k|zf;gsf] Aofks km}nfj6 . ljsf; k|zf;g / ;fj{hlgs ;+:yfgx?sf] ljsf; / lj:tf/ eof] . (Welfare State)  Third Generation (1970- 1980) - ;/sf/sf] strength / scope jLr tfnd]n ug{ ;lsPg . Strength a9L 5 eg]+ Scope a9fpg ;lsG5 . ;fj{hlgs k|zf;gsf] km}nfj6 ;+s'rg tkm{ .  Fourth Generation (1980- 1995) - State/ Public Administration sf] e"ldsfnfO{ Jofks s6f}lt . NPM  Fifth Generation (1995 - till) - ca State sf] Role Re-define ug'{kg]{ dfGotf lnPsf] 5 . NPS  "Role of the state is never terminated but it is transformed."  Private sector profit centric x'g], scope limited x'g] / state ;+u legitimacy, uniformity / coercive power ;d]t x'g] ePsfn] ljt/0ffTds Gofo sfod /fVg ;d]t /fHosf] e"ldsf a9fpg' kb{5 eGg] k/Dk/fut wf/0ff .  /fHosf] Jofks e"ldsf / sfo{If]qsf] lj:tf/sf] cg'kftdf ;fwg ;|f]tsf] k|efjsf/L kl/rfng x'g ;s]g . To;}n] /fHosf] e"ldsf 36fpb} gful/s ;dfh / lghL If]qsf] e"ldsf a9fpg' kb{5 eGg] cfw'lgs wf/0ff .  Role of the state cannot be predicted. lsgsL /fHo hg rfxgf / cfsf+Iff cg';f/ rNg'k5{ . hgrfxgf / ;Gt'li6sf] sf/s tTjdf x'g] km]/abn;+u} /fHosf] e"ldsf lgb]{lzt x'G5 .  ;/sf/sf] e"ldsf s:tf] x'g] eGg] s'/f ;fdfGotof oL s'/fx?n] lgwf{/0f ub{5g . 1. hgtfsf] r]tgf, cfsf+Iff / rfxgf 2. /fHosf] ;Ifdtf 3. zf;g k|0ffnL 4. ljsf; ;fem]bf/x?sf] pkl:ylt / ltgsf] Ifdtf
  • 13. 13 5. Economy sf] focus  urban based- Role sd  Rural based- Role a9L 6. ljZjJoflk d'2fx?M Goobalization, Localization, Climate change 7. k|zf;sLo k|0ffnLM Efficient ePg eg]+ Private sector sf] Role a95 . 8. Contingency manage ug'{k/]df . 9. k"jf{wf/ ljsf;sf] cj:yf 10. ;Qf;Lg bnsf] b[li6sf]0f . abln+bf] kl/j]zdf ;/sf/sf] e"ldsf  ;/sf/sf] cf}lrTo jf e"ldsfnfO{ slxNo} klg lgif]w ug{ ;lsb}g .  ;fj{hlgs ;]jf Joj:yfkg / ;fdflhs ?kfGt/0f g} ;/sf/sf] efjL sfo{lbzf x'g'kb{5 .  ;/sf/sf] Role Flexible x'g'kb{5 .  ;/sf/n] h'g, h'g sfd ug'{k5{ / u/f]; eGg] hgtfsf] O{R5f x'G5, tL ;a} sfd ;/sf/n] ug'{kb{5 . World Development Report 1997 sf cg';f/M o gful/s :jfldTj a9fpg] Ownership o ;dtf k|j4{g ug]{ Equity o hjfkmb]xL / kf/blz{tf Accountability o sfo{s'zntf a9fpg] Efficiency c;|km 3fgLsf cg';f/M  Rule of law  Legitimate violence  Human capacity enhancement  Effective public borrowing  Public purse management  Effective Accountability  Market management  Addressing citizens through policies. z"qdfM RAM HELP ME
  • 14. 14 g]kfnsf] ;Gbe{df, I. lj=;+= @)$^ cuf8L  rf}tkmL{ e"ldsf, ;j} cfofd / kIfdf ;/sf/ . II. @)$^ b]vL @)^# ;Dd  Role limit tkm{ pGd"v .  NGOs, Private sector, Civil Society sf] e"ldsf a9of] . III. @)^# b]vL xfn;Dd  ;/sf/sf] e"ldsf ck|Toflzt a9of] .  df}lns xs / /fHosf] bfloTj ylkg'sf] cy{ ;/sf/sf] e"ldsf a9g' xf] .  Access, Empowerment, Justice tkm{ s]lGb|t .  clxn] gful/s ljZjf;, ;Gt'li6 a9fpg'kg]{ dfGotf, NPS af6 Guided 5 . ca stf<M 3fgLsf cg';f/ ug]{ . g]kfn ;/sf/sf gLltx?  cfly{s pbf/Ls/0f  ul/jL lgjf/0f  ;fdflhs Gofo  k|fs[lts / cGo ;|f]tsf] s'zn Pj+ bLuf] Joj:yfkg  dlxnf ;zlQms/0f  jftfj/0f ;+/If0f  cfly{s Pj+ ;fdflhs ?kn] lk5l8Psf ju{sf] pTyfg  b"u{d If]qsf] ljsf; Pj+ ;Gt'lnt If]qLo ljsf;  ;'zf;g . ;/sf/sf] sfo{If]qdf ePsf] lj:tf/n] ;/sf/L vr{df j[l4 u/fp+5 . ;/sf/sf] Ifdtf k'gk{l/efiffsf] cy{ ;/sf/sf] Ifdtf ;'b[l9s/0f klg xf] .
  • 15. 15 nf]stGq / ;dfj]lzs/0f nf]stGq - Inclusive Democracy, Direct Democracy,  hgtfsf] zf;g  ;a}sf] ;dfg clwsf/ ePsf] zf;g Aoj:yf  zf;gsf ;a} k|s[ofdf hg;xeflutf x'g] Aoj:yf  lg0f{o ug]{ / lgoGq0f ug]{ clwsf/ hgtfdf ePsf] Joj:yf .  ljZjsf] ;jf]{Ts[i6 zf;g Joj:yf . ;fj{ef}d;Qf ;DkGg hgtf, cfjlws lgjf{rg, k|ltlglwTj =Representative Democracy nf]stGqsf tTjx? . ;"rsx? 1. dfgj clwsf/sf] k|Tofe"lt  Solidarity, Peace / Development sf nflu ;a} clwsf/sf] k|Tofe"lt  Civil- Political Rights  Social- Economic Rights  Development rights  Human Rights_ ;+ljwfgdf gk/]sf, International obligation n] l;h{gf u/]sf clwsf/ .  Fundamental Rights- ;+ljwfgn] g} k|Tofe"t u/]sf, xgg ePdf sfg'gL pkrf/ kfpg] .  xfd|f]df df}lns xs cfn+sfl/s eP . a9L nf]stflGqs b]lvg, cGt/f{li6o k|ltj4tfnfO{ Align u/]sf] b]vfpg .  dfgj clwsf/nfO{ ;fk]If ?kdf a'emg' k5{ . Go"gtd dfgj clwsf/sf] k|Tofe"lt x'g'kb{5 / o;sf nflu /fHosf] ;Ifdtf a9fpg' k5{ . 2. cfalws lgjf{rg  Free, Fair and Periodic x'g'k5{ . 3. Rule of Law  sfg'gsf] ;jf]{Rrtf x'g'k5{ .  sfg'g tsf]{lrt, Gofof]lrt / ;fGble{s x'g' kb{5 . 4. zlQm k[ysLs/0f, ;Gt'ng / lgoGq0fdf hf]8 5. pQ/bfoL ;/sf/ 6. Open culture, access in information
  • 16. 16 7. k|lt:kwL{ /fhgLlts k|0ffnL -bnsf] cfGtl/s nf]stflGqs/0f ;d]t_ 8. :jtGq Gofokflnsf 9. Accountability 10. ;dfj]zL / ;dfg'kflts k|ltlglwTj ;dfj]zLs/0f  ;fd]nL /fHo k|0ffnLsf "^ ; " cjwf/0ffsf] cjnDjg u/L "% k" sf] k|Tofe"t ub}{ d"n k|jfxLs/0f ug]{ . o "^ ; "  ;DklQ / hldgdflysf] clwsf/  zf;gdf ;xeflutf  ;dfg'kflts sf]6f  ;dfg'kflts lgjf{rg k|0ffnL  ;xdtLo zf;g k|0ffnL  ;+3Lotf o "% k"  kx'Fr, k|ltlglwTj, klxrfg, kl/0ffd, k|efj . o d"n k|jfxLs/0f  ;dfhsf cNk;+Vos, jlx:s/0fdf k/]sf / kfl/Psf ;d]tsf] k|ltlglwTj / ;xeflutf ;'lglZrt ug]{ cjwf/0ffsf] ?kdf cfPsf] .  zf;g k|0ffnLdf ;xeflutf a9fpg]  clwsf/sf] ;'lglZrttf ug]{  ckgTj a9fpg] . ;dfj]zLs/0fdf, 1. cfn+sfl/s ;dfj]zLs/0f  ;xeflutfsf] nflu cfdGq0f ug]{ . 2. Affirmative Action  gLlt /0fgLltdf Joj:yf ub{5 .  ;zlQms/0f, Ifdtf clej[l4sf] sfo{qmd dfkm{t Encourage ub{5 . 3. Positive Discrimination  ;dfgtfdf gk'u'~h]n ;Ddsf nflu ljz]if ;+/If0f .  Exclusion df k/]sfnfO{ lje]bk"0f{ gLlt, sfo{qmd dfkm{t kl/0ffddf ;dfgtf Nofpg] .
  • 17. 17  o;sf nflu,  k|fyldsLs/0f  nlIft sfo{qmd  sf]6f lgwf{/0f  ;x'lnot  cg'bfg . ;dfj]zLs/0f gx'g'sf sf/0fx? . ug'{kgf{sf sf/0f  Absence of Representation  Backwardness  Colonization  Displacement, Discrimination, Domination  Exploitation of Natural Resources, Excluded  Few land and property  Gap from other people  M- Marginalised  P- Powerless ;dfj]zLs/0fn] efjL k|zf;gdf kfg]{ k|efj ;sf/fTds k|efj  ;+/rgfdf k|efj kfb{5, ;dfj]zL x'G5 . -;j} hftsf] km'naf/L_  ;]jf k|jfxdfM k|ltlglwTjn] ;Gt'li6 a9fpg] ePsfn] .  ckgTjsf] efjgf lj:tf/M Credibility a95 .  /fli6o Pstf / cv08tf a9fpF5 . gsf/fTds k|efj  Meritocracy df  Elite capture  csf]{ ju{ hGdg] 8/  Inferiority Complexity  Brain drain  sltko cj:yfdf pDd]bjf/ g} gkfO{g] -sdhf]/L_
  • 18. 18  Access to information 5}g -sdhf]/L_  efiffsf] ;d:of oyfjt 5 -sdhf]/L_  nlIft ju{ klxrfg ug{ ufx|f] -sdhf]/L_  ;zlQms/0fdf hf]8 lbg' kb{Yof] -sdhf]/L_  k/LIff s]Gb| nlIftsf] glhs ePgg . -sdhf]/L_
  • 19. 19 sfg'gL /fHo  sfg'gL ;jf]{Rrtf  x/]s sfd sfg'g adf]lhd ul/g' kb{5 .  sfg'g ;jf]{k/L 5, sfg'g eGbf dfly sf]xL x'b}gg .  zf;g zf;saf6 xf]O{g sL sfg'g adf]lhd ;+rflnt ePsf] x'g'k5{ eGg] dfGotf .  sfg'gsf k|fjwfgx? nf]stflGqs x'g' kb{5 . Rule by law xf]O{g . sfg'gL /fHodf d"ntM tLgj6f ljz]iftf x'G5g .  sfg'gL ;dfgtf  :j]R5frfl/tfsf] cefj  sfg'gsf] ;jf]{Rrtf . 8fo;Lsf cg';f/ Rule of Law  sfg'g lagf s'g}klg dflg;nfO{ kqmfp ug{ ;ls+b}g .  Rule of law n] sfg'gsf] cuf8L ;dfgtfsf] k|Tofe"lt ub{5 .  a]nfotsf] ;+ljwfg ;fdfGo sfg'gsf] Ps efu xf] . k"j{zt{x? s_ cfGtl/s  sfg'g clwsf/k|fKt JolQm jf lgsfoaf6 th'{df ul/g' kb{5 .  sfg'g v'nf, k|i6 / eljiob[i6L x'g' kb{5 .  sfg'g ;fk]lIfs ?kdf l:y/ x'g'kb{5 .  :jtGq Gofokflnsfsf] k|Tofe"lt x'gk5{ .  Goflos k'g/fjnf]sgsf] Joj:yf x'g'k5{ .  cbfnt ;lhn} kx'Frof]Uo x'g'k5{ .  k|fs[lts Gofosf] l;4fGtnfO{ clgjfo{ ?kdf kfngf ul/g' kb{5 .  :jljj]sLo clwsf/df lgoGq0f x'g'kb{5 .
  • 20. 20 v_ jfXo  nf]stflGqs zf;g k|0ffnL  pbf/ Pj+ ahf/d'vL cy{ Joj:yf  ;fdflhs Gofodf cfwfl/t ;dfh . g]kfnsf] cGtl/d ;+ljwfg, @)^# df Rule of Law 1. sfg'gsf] zf;gnfO{ ;+ljwfgsf] k|:tfjgfdf g} pNn]v ul/Psf] 5 . 2. ;+ljwfgnfO{ d"n sfg'gsf] ?kdf 3f]if0ff ul/Psf] 5 . -wf/f !_ 3. /fhsLo ;Qf / ;fj{ef}d;Qf g]kfnL hgtfdf lgxLt 5 . -wf/f @_ 4. :jtGq / ;Ifd Gofokflnsfk|lt k|ltj4tf 5 . -efu !)_ 5. ;dfgtfsf] xs -wf/f !#_ 6. kmf}hbf/L Gofosf] xs 7. c;dy{ kIfsf] nflu lgMz'Ns sfg'gL ;]jf -wf/f @$_ 8. sfg'g adf]lhd afx]s s/ nufpg / C0f lng gkfO{g] -wf/f *(_ 9. d[To'b08sf] ;hfo x'g] u/L sfg'g gagfO{g] -wf/f !@_
  • 21. 21 dfgj clwsf/ Promotion and protection of human right is the first responsibility of state and Government.  dfgjnfO{ Go"gtd dfgjLo dof{bf ;lxt hLjg lgjf{xsf nflu cfjZos clwsf/ g} dfgj clwsf/ xf] .  k|mfG;]nL /fHoqmflGt kZrft hf/L dfgj tyf gful/sx?sf] clwsf/ ;DjGwL 3f]if0ff !&*( n] hgtfsf clwsf/nfO{ ;jf]{Rr ?kdf :jLsf/ .  dfgj clwsf/sf] ljZjJofkL 3f]if0ff !($*  clxn] ljZj /fhgLlt / dfgj ljsf;sf] s]Gb|Lo ljifoj:t' dfgj clwsf/ ePsf] 5 . dfgj clwsf/  k|s[lt k|bQ clwsf/  hGdl;4 clwsf/  AolQmsf] cfwf/e"t clwsf/ / :jtGqtf  dfgjLo dof{bf;+u ;DalGwt clwsf/ .  dfgj clwsf/nfO{ AolQmsf] hLjg, :jtGqtf, ;dfgtf / dof{bf;+u ;DalGwt ;+ljwfg tyf cGo k|rlnt sfg'g4f/f k|bfg ul/Psf clwsf/ tyf g]kfn kIf ePsf] dfgj clwsf/ ;DjGwL cGt/f{li6o ;GwL ;Demf}tfdf lgxLt clwsf/nfO{ ;Demg'k5{ . -dfgj clwsf/ cfof]u P]g, @)%#_ dfgj clwsf/sf l;4fGtx?  ljZjJofkL  cx/0fLo  cljefHo  cGt/ ;DjlGwt  clje]b / ;dfgtf  ;xeflutf / ;dfj]zLtf  hjfkmb]xLtf  sfg'gsf] zf;g g]kfndf b]lvPsf ;d:ofx? 1. /fhgLlts cl:y/tf 2. sfg'g lgdf{0fdf /x]sf ;d:ofx? 3. sfg'gsf] sfof{Gjogdf /x]sf ;d:of ;]gsf cg';f/,  Principle of Equality  Principle of Non-discrimination  Principle of State Obligation
  • 22. 22 4. sfg'gsf] kfngf ug]{ ;+:s[ltsf] cefj 5. b08xLgtf 6. hgrfxgf cg'?ksf] Gofo k|0ffnLsf] s;/L ljsf; ug]{< 7. c:ki6 / bf]xf]/f] cy{ nfUg] sfg'g 8. /fli6o dfgj clwsf/ cfof]u l;kmfl/;stf{ dfq eof] . 9. of]Uo, O{dfGbf/ / ;Ifd AolQmnfO{ Gofoflwz agfpg] ljifo .
  • 23. 23 ;sf/fTds lje]b ;fdflhs ;dfj]zLs/0f ug]{ Pp6f dfWod xf] .  /fHo ;+rfng ug{ zlQmsf] k|of]u, ;xeflutf, /fHoaf6 ljt/Lt Benefit Sharing df ;a} hft, ju{, ln+u, If]qsf] Access / Control ;'lglZrt ug]{ pQd k|lqmof ;fdj]zLs/0f xf] . ;dfj]zLs/0fM Equal Acess to power Equal Sharing of benefits  Positive Discrimination is a way to promote equal opportunity and remedy of past discrimination. It should be temporary and flexible. ;sf/fTds lje]bM Unequality for equality Legitamate biolence ;sf/fTds lje]bsf l;4fGtx? Principle of equality Principle of Proportional Representation Principle of State Obligation Principle of Equal Opportunity Principle of Empowerment Principle of Compensation ;sf/fTds kIf  ckgTj a9fpF5 . Ownersip promotion  sd{rf/L ljljwtf . Workforce diversity  cj;/df j[l4 . Enlargement of opportunity  ;xeflutf a9fpF5 . Enhancement of participation  lhDd]jf/ ;]jf k|jfx . Responsive service delivery  /fli6o Pstf sfod x'G5 . Promotion of national unity  lje]b 36fpF5 . Reduce discrimination ;sf/fTds lje]bsf p2]Zox?  ;Ifd jgfpg] . Enabling  ;zlQms/0f ug]{ . Empowering  d"n k|jfxLs/0f ug]{ . Mainstreaming
  • 24. 24 gsf/fTds kIf  pN6f] lae]b . Reverse discrimination  k/lge{/tf a9fpg] . Dependency  dgf]an 36fpg] . Demoralize  lgikIftf gx'g ;S5 . Policy biasness  of]Uotf k|0ffnLdf c;/ ub{5 . Effect on merit system ;dfhdf lhTg] -;Ifd_ sf] dfq :yfg ;'/lIft ub}{ hfg] xf] eg]+ xfg]{ JolQmsf] cl:tTj ;dfKt x'G5 . kmn:j?k ;dfhdf slxNo} lje]bsf] cGTo x'b}g / dfgjLo 4Gb a9b} hfG5 . To;}n] winners take all sf] dfGotf /fVg' x'b}g . ;sf/fTds lje]bsf k"j{zt{x? 1. sfg'gdf g} :ki6 pNn]v ug'{kb{5 . 2. z'? k|j]zdf dfq cf/If0f lbg'kb{5 . 3. of]Uotfsf] d"Nodf cf/If0f nfu" x'b}g . 4. cfwf/x? :ki6 pNn]v x'g' kb{5 . 5. cg';Gwfg / ;"rgfdf cfwfl/t x'g'kb{5 . 6. Popular consultation ul/g' kb{5 . ;sf/fTds lje]b jf cf/If0f ubf{,  First Step- ;+/If0f ug]{  Second Step- ljsf; ug]{  Third Step- ;zlQms/0f ug]{  Fourth Step- ;xeflutf . cj;/ k|bfg ug]{  Fifth Step- cf/If0f ug]{ . r'gf}ltx?  :ki6 dfkb08 / cfwf/ agfpg'kg]{ .  ;fdflhs 4Gbsf] ;fdgf ug'{kg]{ .  k/lge{/tf a95 . k|lt:kwL{ aGg grfxg] ;+:sf/sf] ljsf; x'g ;S5 .  bL3{sfnLg ?k wf/0f ug{ ;S5 .  of]Uotf k|0ffnLnfO{ s;/L hf]ufpg]<  k|ltef knfog (Brain Drain)
  • 25. 25  jf}l4s ck/fw (Intellectual crime) Some Issues  cNksfnLg ls bL3{sfnLgM slxn];Dd lbg]<  Psn dfkb08 ls ax'dfkb08<  AolQm ls ju{ k|ltlglwTj<M sf7df8f}+ jf h'Dnf ls dlxnf<  Ps k':tf ls ax'k':tf<  Ifdtf lasf; ls cf/If0f< ;sf/fTds lje]b jf cf/If0fsf sdhf]/Lx?  cf/If0f k|0ffnLsf] ;a}eGbf 7"nf] r'gf}lt cf/If0f lbg'kg]{ ju{ / If]qsf] ;xL klxrfg ug{ g;Sg' xf] .  lghfdtL ;]jf of]Uotf k|0ffnLdf cfwfl/t k4lt xf], cf/If0fn] of]Uotf k|0ffnLdf cfwfl/t lghfdtL ;]jfnfO{ s]xL xb;Dd k|lts"n c;/ kfb{5 .  cf/If0fsf] nfe cf/lIft ;d'bfosf jf:tljs ?kdf ;LdfGtLs[t ;d'bfon] lng ;Sg] ;Defjgf cToGt} sd /xG5 .  lghfdtL ;]jf P]gn] cf/If0f kfpg ul/aL / cfly{s cfwf/nfO{ ;dfj]z u/]sf] b]lvPg .  cf/lIft sf]6faf6 k|j]z u/]sf] lghfdtL sd{rf/Laf6 lgikIftf / t6:ytfsf] kfngf gx'g ;Sb5 . Positive Dicrimination: No magic formula but a start.  c;IfdnfO{ /fHon] ;w}+ ;+/If0f u/]/ ;Ifd jgfpg ;lsb}g . c;IfdnfO{ ;Ifd agfpg v'nf bf}8df ptfg}{ k5{ .  c;dfg ;fdflhs cfly{s cj:yfsf k|ltikwL{x?aLr k|lt:kwf{ u/fpg] k|0ffnLsf] abnfdf ;dfg cj:yfsf k|lt:kwL{x?jLr k|lt:kwf{ u/fO{ ;a} ju{ / If]qsf] k|ltlglwTj ;'lglZrt ug'{ kb{5 .
  • 26. 26 gful/s lzIff  gful/snfO{ JolQm, ;d"x, ;dfh, /fhgLlt / g}ltstfsf ljifodf hfgsf/L u/fO{ Ps c;n gful/ssf ?kdf :yflkt u/fpg ;xof]u k'/ofpg] lzIff g} gful/s lzIff xf] .  gful/s lzIff x/]s JolQmnfO{ ;Eo / ;Ifd gful/s agfpg] dfWod xf] .  gful/s x''g' eg]sf] cfkmgf] clwsf/ / bfloTjk|lt ;r]t x'g' xf] . gful/s lzIff gful/ssf nflu gful/s e"ldsf lgefpg ;xof]u ug]{ lzIff xf] .  ;fj{hlgs jf /fhg}lts dt ljsNksf] lgdf{0f ug{ ;Sg], tL ljsNksf] d"Nof+sg ug{ ;Sg], tL ljsNkaf/] cfkmgf] lg0f{o nfu" u/fpg ;Sg] / cfkmgf] st{Jojf]w ug{ ;Sg] ca:yfsf] l;h{gfsf nflu ;r]tgf, ax; / k}/jL ug'{ gful/s lzIff xf] .  gful/s lzIff cf}krfl/s lgsfoaf6 dfq ge} cgf}krfl/s lgsfoaf6 klg k|fKt x'G5 . of] Life learning process xf] . gful/s lzIffdf tLg tTj x'G5gM s_ gful/s Jojfxf/ (Civic Disposition) gful/s :jefj jf Jojfxf/sf] af/]df gful/s lzIff s]lGb|t x'g'kg]{ . v_ gful/s 1fg (Civic Knowledge) gful/ssf] e"ldsf, clwsf/ / st{Josf] af/]df hfgsf/L lbg] . u_ gful/s ;Lk (Civic Skill) cfkmgf] ljrf/sf] arfp ug]{, /fhg}lts / gful/s lqmofsnfkdf efu lng / ;lqmo ;xeflutf hgfpg cfjZos kg]{ ;Lksf] ljsf; ug{ ;xof]u k'/ofpg] . gful/s lzIff oL % If]qdf s]lGb|t x'G5M s_ c;n gful/s c;n dflg; x'g' eg]sf] c;n Jojfxf/ x'g' xf] . c;n gful/ssf nflu zf;g ug{ / zf;Lt x'g hfGg' kb{5 . JolQmnfO{ What best for me af6 what best for all df k'/ofpg' gful/s lzIffsf] p2]Zo xf] . v_ c;n k|hftGqjfbL c;n k|hftGqjfbL x'gsf nflu ljj]sk"0f{ k|ltlglwTj rog / k|ltlglwsf] sfo{ Ifdtf d"Nof+sgsf] cfjZostf kb{5 . h'g gful/s lzIffaf6 k|fKt x'G5 . u_ c;n JolQm
  • 27. 27 c;n JolQm aGgsf nflu JolQmut cfr/0f / Jojfxf/ klg c;n x'g'k5{ . c;n dfgl;stf / c;n cfr/0fsf] ;di6L g} c;n JolQm xf] . slxn]sfxL+ c;n dflg; / c;n gful/sjLr lj/f]wfefif cfpg ;Sg] ePsfn] gful/s lzIff dfkm{t ;Gt'lnt ;+of]hg ug'{k5{ . 3_ /fhg}lts sfo{sf ?kdf gful/s lzIff dtbfgeGbf j[xt xf] . ;xeflutf, ;dembf/L, ;xsfo{ / ;lqmotf;+u ;DjlGwt 5 . 8)_ j}lZjs lzIff gful/s lzIff s'g} ;Ldfleq x'b}g . ljZj r]tgf, ljZj aGw'Tjsf] bfloTj;Dd k'Ug' h?/L 5 .  gful/s lzIffn] c;n gful/s, c;n k|hftGqjfbL / c;n JolQm agfpg] k|of; ub{5 . of] k|hftGqsf] cfbz{ eGbf hLjgsf] oyfy{df cfwfl/t 5 .  cfkmgf] clwsf/ / bfloTjk|lt k|ltj4, ;r]t / lgi7fjfg gful/saf6} Jojl:yt ;dfhsf] cfbz{ k|fKt ug{ ;lsG5 .  JolQmsf] uf]kgLotfsf] ljifo p;sf] rfxgf xf] / kf/blz{tf rfxL+ ;dfhsf] ck]Iff xf] . sfg'gk|lt cfb/efj p;sf] bfloTj xf] eg]+ o;k|lt c;xdlt hgfpg kfpg] (Right to dissent) gful/s xs xf] .  4GbzLn ;dfhdf 4Gb ;dfwfgsf nflu / 4Gbf]Q/ ;dfhdf lbuf] ;fdflhs Aoj:yf / zflGt k|s[ofsf nflu gful/s lzIff rflxG5 .  efjL ;+ljwfg / To;sf cGt/j:t'sf af/]df :jtGq cledt hfx]/ ug{ gful/s lzIff rflxG5 .  a9bf] cg'zf;gxLgtf x6fO{ ;bfrf/ :yfkgf ug{ gful/s lzIff rflxG5 .  /fHo k|0ffnLdfly kx/]bf/L ug{ gful/s lzIff rflxG5 .  ;fdflhs ;befj sfod ug{, lgliqmo /x]sf zflGt ;+oGq / cleofgx? lqmofzLn agfpg / d]nldnfksf] k|s[of z'? ug{ klg gful/sx?df ;r]tgf / pTk|]/0ff rflxG5 . gful/s lzIffn],  Right of Individual  Individual Responsibility and Citizenship  Responsibility of the state  Law and Rules  Societal dilemma- finding a balance  Promotion of Social Pluralism  Building a civil society- Breaking down stereotype
  • 28. 28 gful/s lzIffsf l;4fGtx?  ;fd'bflos lxtsf] l;4fGt  dfgj clwsf/sf] l;4fGt g}ltstfsf] l;4fGt  pQ/bfloTjsf] l;4fGt . o;sf ;fy},  Theory of youth socialization  Theory of participation  Theory of Democracy  Theory of National unity and solidarity gful/s lzIffleq,  dtbftf lzIff  /fhgLlts lzIff  clwsf/sf] lzIff  ljsf;sf] lzIff  zlQmsf] lzIff  k|hftflGqs lzIff  zflGtsf] lzIff
  • 29. 29 ;'zf;g Action or Manner of Governing  Foreign Aid sf] k|efjsf/L pkof]u x'g g;sL hgtfsf] hLjg:t/ p7g ;s]g . o;sf] sf/0f zf;sLo k|0ffnLdf v/fjL /x]sf] egL lgZsif{ lgsflnof] / o;sf] Remedy sf] ?kdf Good Governance sf] cjwf/0ff cfPsf] xf] .  ;'zf;g zf;sLo k|0ffnLsf] ;'wf/sf] ?kdf cfPsf] xf] .  Government nfO{ Reight tract df Nofpg ;'zf;gsf] cjwf/0ff cfPsf] xf] . UNDP sf cg';f/ ;'zf;gsf tTjx? 1. Transparency - Result transparent 2. Rule of Law- demonstrative x'g' kb{5 . 3. Participation- lg0f{o ug'{ cuf8L hgtfsf] O{R5f a'emg'k5{ . 4. Responsiveness- Proactive x'g'k5{ . 5. Accountability- Political, Administrative 6. Concensus Orientation 7. Strategic Vision 8. Legitimacy- people's mandate cg';f/sf] ;/sf/ . 9. Resource prudence- careful use of resources, ljj]sL k|of]u . 10.Ecological Soundness- Ecological balance x]g'{k5{ . 11. Partnership- Risk and Benefit df . 12. Empowering and Enabling- hgtfsf] empowering, state sf] enabling 13. Grounded in Community 14. Equity, Distributive Justice 15. Efficiency and Effectiveness  Government nfO{ right track df Nofpg dflysf u'0fn] ;DkGg u/fpg' k5{ .  ;/sf/sf] lhDd]jf/L dffq ;'zf;g sfod ug{ kof{Kt x'g ;Sb}g . t;y{, b]xfosf kIfn] ;d]t ;'zf;gdf ;xof]u ug{ ;S5gM 1. :jtGq Gofokflnsf  ;dodf Gofo;Dkfbg x'g'k/of] .  e|i6frf/ x'g' ePg . 2. Private Sector: slt ;Ifd 5, Socially responsible 5 5}g .
  • 30. 30 3. Bureaucracy  slt :jtGq 5<  ;'zf;g P]g bureaucracy df s]lGb|t 5 . hjsL ;'zf;gsf ;j} tTjx?sf] k|efjsf/L sfof{Gjog ug'{k5{ . 4. ;~rf/ dfWod slt lgikIf 5< 5. ;+;bLo ;ldltx?M sfo{ e"ldsf s]<  g]kfn jfo';]jf lgudsf] hxfh lsGg] lg0f{oM lsg]kl5 x]g]{ ls lsGg glbg]<  n]vf ;ldltdf dt ljefhgM Watch dog xf] ls Executive sfd< 6. /fhg}lts bnM cfGtl/s ;'zf;g, fiscal transparency vf]O{< g]kfndf ;'zf;g ;DjGwL Joj:yf 1. cGtl/d ;+ljwfg, @)^# sf] wf/f ## -u_ 2. cGtl/d of]hgfM ;fj{hlgs k|zf;gnfO{ ;Ifd / k|efjsf/L agfpg] dfWodsf ?kdf ;'zf;gnfO{ lnPsf] . 3. lghfdtL ;]jf P]g, @)$(M k|:tfjgfdf Effecgtive service delivery / Accountability sf] Aoj:yf . 4. ;'zf;g P]g, @)^# / lgodfjnL, @)^$M Bureaucracy leqsf] ;'zf;gdf dfq hf]8 . 5. e|i6frf/ lgjf/0f P]g, @)%( 6. ;DklQ ljj/0fsf] ;fj{hlgs 3f]if0ff ug]{ Joj:yf . 7. sfo{ ;Dkfbg ;Demf}tfM Staff College df ul/Psf] . 8. lasf; lgdf{0fdf hg;xeflutf a9b}5 . 9. ;"rgfsf] xs, P]g lgod / lgb]{lzsf 5 . 10. E-Governance df hf]8 lbO{Psf] 5 . ;'zf;g lsg ePg t< I. Political instability, Visionary Leadership ePg . h;n] ubf{ Transparency / Accountability 36g uof] . II. sfg'g IfdfzLn 5 . b08lxgtf a9of] . III. ;+:yfut Ifdtfsf] cefj 5 .  ;'zf;g ;Gt'li6sf] kl/0ffd xf] . Feeling xf] . ;'zf;gsf] Indication Happyness x'g'k5{, HDI xf]O{g .  ;'zf;gsf nflu ;/sf/ Stable / Enable x'g' kb{5 .
  • 31. 31 cflbjf;L, hghftLsf] cj:yf / ;Defjgfx?  cflbjf;L hghftL eGgfn] cfkmgf] dft[efiff / k/Dk/fut /Lltl/jfh, 5'66} ;fdflhs ;+/rgf / lnlvt jf clnlvt O{ltxf; ePsf hflt jf ;d'bfonfO{ hgfpF5 .  cflbjf;L eGgfn] ;a}eGbf klxn] Tof] e"lddf vghf]t u/L a:tL a;fpg] hfltnfO{ a'emfpF5 . hghftLx? efiff, ;+:s[lt, /Lltl/jfh / k/Dk/f;+u ;DalGwt 5g . g]kfndf juL{s/0f s_ nf]k pGd"vM !) hftL v_ clt ;LdfGts[tM !@ hftL u_ ;LdfGts[tM @) hftL 3_ ;'lawf ljxLgM !% hftL 8)_ pGgtM @ hftL  @)%* ;fnsf] hgu0fgfdf #&=@ k|ltzt 5g .  xfn !)@ hftLnfO{ hghftLdf ;"lrs[t ul/Psf] . pTyfgsf k|of;x? I. g]kfnsf] cGtl/d ;+ljwfg, @)^#  wf/f #M ax'hftLo, ax'eflifs, ax'wfld{s / ax';f+:s[lts b]z .  wf/f %M g]kfnsf af]lng] ;a} dft[efiff /fi6efiff .  wf/f !#M ;dfgtfsf] xsM ljz]if Joj:yf ug{ ;lsg] .  wf/f !$M 5'jf5't tyf hftLo e]befj lj?4sf] xs .  wf/f !&M dft[efiffdf lzIff kfpg] xs, efiff, lnlk, ;+:s[ltsf] ;+/If0f ug]{ .  wf/f @)M ;fdflhs Gofosf] xs .  wf/f @#M wd{ ;DaGwL xs .  wf/f #%M /fHosf gLltx?af6 ;+/If0f . II. lghfdtL ;]jf P]g, lgodM cf/If0fsf] Joj:yf III. cfjlws of]hgfx? IV. ;+:yfut k|of;x?  cflbjf;L hghftL /fli6o pTyfg k|lti7fg  e"ld;'wf/ dGqfnodf sd}of d'lQm Wings  laleGg hfltut ;+3 ;+:yfx? . V. cflbjf;L hghftL pTyfg /fli6o k|lti7fg P]g, @)%* . hfthftLsf] jgf}6  jfx'g, If]qLM #@=*  t/fO{ dWod hftM !@=(  blnt -bldt hft_M !!=*  hghftLM #&=@  d'l:ndM $=#  cGoM !=)
  • 32. 32 ;d:ofx? I. /fhgLlts ;d:of  ;fDk|bflos /fhgLlt xfjL 5 .  ;+/If0f / ;Da4{gsf] cefj 5 .  ;r]tgfsf] cefj 5 .  ;fy{s k|ltlglwTj 5}g .  clwsf/sf] bjfa 5 .  hghftL ;d:ofnfO{ dfgj clwsf/;+u ;DjlGwt ;d:ofsf ?kdf x]l/Pg . II. cfly{s ;d:of  j+lrlts/0fdf k/]sf 5g .  k/Dk/fut e"dLaf6 lj:yfkg .  k|fs[lts ;|f]tdflysf] xsaf6 jl~rt .  cGt/ hftL c;dfgtf 5 . III. ;f+:s[lts, ;fdflhs ;d:of  laleGg lje]b 5 .  ;f+:s[lts ;Dkbf / d"No dfGotf cltqmldt 5g . IV. efiffsf] ;d:of V. ;fd'bflos Pstf 5}g . blnt  bM bljPsf, bjfO{Psf  lnM lng'kg]{ cj;/af6 jl~rt ePsf . lng g;Sg] .  tM tNnf] hLjg:t/ ePsf ;d:ofx? I. ;f+:s[lts ;d:of  5'jf5't / hftLo lje]b 5 .  lyrf]ldrf] 5 .  hftLo pr lgrsf] ;+:sf/ :jo+ blntleq klg 5 . II. ;fdflhs cfly{s ;d:of  Go"g ;fIf/tf b/  e"dLxLgtf blnt  hg;+VofM !# k|ltzt  ;fIf/tfM $&=% k|ltzt -^&=% k|ltztdf_  ul/aLM $* k|ltzt  lghfdtL ;]jfdfM sl/j ! k|ltzt  ;]gfdfM & k|ltzt  ;+ljwfg;efdfM $( hgf -^)! hgfdf_  HDI: )=$@$
  • 33. 33  Go"g /f]huf/L  k/Dk/fut k]zfsf] cltqmd0f . Jofj;flos ePg .  ;fj{hlgs ;]jfdf kx'Fr sd 5 . III. /fhgLlts ;d:of  Go"g k|ltlglwTj  /fhgLlts ;r]tgfsf] sdL . IV. cGo ;d:ofM  5l/Psf] a;f]jf;  k|fs[lts ljklQsf] b[li6sf]0fn] hf]lvdo'Qm :yfgdf a:g jfWo 5g . dlxnf  hg;+VofM %) k|ltzt  ;fIf/tfM %# k|ltzt -^&=% k|ltztdf_  lghfdtL ;]jfdfM sl/j !# k|ltzt  e" :jfldTjM sl/j !! k|ltzt  3/ :jfldTj (Building): sl/j %=% k|ltzt  ;]gfdfM & k|ltzt  ;+ljwfg;efdfM !(^ hgf -^)! hgfdf_  HDI: )=$((  CEM: )=$(^  cf}ift cfo'M ^$=& jif{  3/d'nL dlxnfM !$=% k|ltzt . dfgj ljsf; k|ltj]bg, @))(  c;dfj]zLs/0fn] c;dfg dfgj ljsf; lgDTofpF5 / To;n] k'gM c;dfj]zLs/0fnfO{ g} lg/Gt/tf lbG5 .  cfly{s j[l4 ;fWo geO{ dfgj lasf;sf nflu ;fwg xf] .  zflGt ljgf dfgj ljsf; ;Dej 5}g clg dfgj ljsf; ljgf zflGt lbuf] x'b}g .  dfgj ljsf; ;"rsf+sdf klxnf] :yfgdf k"jf{~rn ljsf; If]q / sd dWo klZrdf~rnsf] 5 .  n}+lus ljsf; ;"rsf+s )=$(( 5 . GDI  n}+lus ;zlQms/0f dfks )=$(^ 5 . GEM hghftL  hg;+VofM #&=@ k|ltzt  ;fIf/tfM ========k|ltzt -^&=% k|ltztdf_  ul/aLM kxf8df $$ k|ltzt, t/fO{df #%=$ k|ltzt  tfdf8)sf] ul/jLM ^@ k|ltzt  lghfdtL ;]jfdfM sl/j !% k|ltzt - !#=! k|ltzt g]jf/_  ;]gfdfM #) k|ltzt -g]jf/ jfx]s_  ;+ljwfg;efdfM @!$ hgf -^)! hgfdf_  HDI: )=$($ -g]jf/ jfx]s_, g]jf/sf] )=^!^ dw];L  hg;+VofM !* k|ltzt -t/fO{ blnt / hghftL jfx]s_  ;+ljwfg;efdfM @)* hgf -^)! hgfdf_  HDI: )=$$* -)=^@% df_, d':nLdM )=$)!
  • 34. 34 dfgj ljsf; ;"rsf+s -hftLut cfwf/df_  afx'g, If]qLM )=%%@  kxf8L jfx'gM )=^!@  kxf8L If]qLM )=%!@  dw]zL jfx'g, If]qLM )=^@%  dw]zL c? hftM )=$%)  blntM )=$@$  g]jf/M )=^!^  g]jf/ afx]s hghftLM )=$($  d'l:ndM )=$)!  w]/} hghftLo lj/f]w / ljb|f]xx? wd{ jf k/Dk/fsf] ;+/If0fsf nflu eGbf /fHo jf cy{tGqdf kx'Fr gePsf sf/0fn] ubf{ ePsf 5g .  ;+3Lotfn] /fhgLlts / cfly{s ;dfj]zLs/0fsf] ;Da4{g ug{, cy{tGq ;an kfg{ / hg;xeflutf a9fpg ;xof]u ug{ ;S5 tfklg o;n] ;dfj]zLs/0f / ;fdflhs Gofosf ;a} ;d:ofsf] ;dfwfg u5{ eGg] ;To xf]O{g .  ;+3if{kl5sf lbgdf /fHon] hgtfsf] a9bf] cfsf+Iff kl/k"lt{ u/]g eg]+ 4Gb km]/L bf]xf]l/g ;S5 . c;kmn /fHoM  cfkmgf] e'efudf zlQmsf] j}wflgs k|of]udf Psflwsf/sf] sdL,  s]lGb|o ;/sf/ sdhf]/ / Ifdtf /xLt,  cGt/f{li6o ;d'bfo;+u ;Dks{ /fVg c;dy{,  ;fj{hlgs ;]jf k|jfx ug{ c;dy{,  tLj| cfly{s x|f; . ;+ljwfg;efdf k|ltlglwTj  dlxnfM !(^ hgf  dw];LM @)* hgf -d'l:nd !& hgf ;d]t_  blntM $( hgf  hghftLM @!$ hgf  cGoM !(# hgf .
  • 35. 35 ;dfj]zLs/0fsf ljifoj:t' s_ blnt ;d:of ;dfwfg != ;f+:s[lts  hftLo lje]b wd{ lg/k]If /fHo @= ;fdflhs cfly{s  Go"g ;fIf/tf lgMz'Ns lzIff  a]/f]huf/L cf/If0f  e"ldxLgtf j}slNks hLljsf]kfh{g #= /fhgLlts  sdhf]/ k|ltlglwTj Collegiate lgjf{rg v_ hghftL != ;f+:s[lts  wfld{s lje]b wd{ lg/k]If /fHo  eflifs lje]b sfdsfhL (Official) efiff @= ;fdflhs, cfly{s  Go"g ;fIf/tf nlIft lzIff  a]/f]huf/L sf]6f tyf cf/If0f #= /fhgLlts  sdhf]/ k|ltlglwTj ;dfg'kflts k|ltlglwTj  zfl;t ePsf] hftLo :jfoQtf u_ dw]zL != ;f+:s[lts  eflifs lje]b sfdsfhL (Official) :t/ @= cfly{s  /f]huf/Ldf lje]b ;}Go ;]jfdf egf{ #= /fhgLlts  kxfl8ofsf] a9L k|efj If]qLo :jfoQtf  gful/stf ;d:of nfdf] ;dob]lv a;]sf / xfn}sf cfk|jf;Ljf/] lglZrt ug'{kg]{ .
  • 36. 36 ;f+:s[lts jx'njfb / /fli6o Pstf  nf]stGq / /fli6o cv08tf To:tf] ;dfhdf l6ls/xg ;Dej x'G5 hxfF lgs} xb;Dd ;f+:s[lts Ps?ktf b]lvG5 . t/ s'g}klg b]zdf ;fdflhs Ps?ktf / To; ;dfhn] hLjg z}nLsf] ?kdf cfTd;ft u/]sf ;+:s[ltx?df ;dfgtf x'b}g .  /fli6o Pstf / cv08tfnfO{ afro{ /fVg o:tf km/s kl/ro lbg] ljlzi6 ;+:s[ltx?sf df}lns klxrfgnfO{ ;Dj4{g ub}{ /fli6otfsf] efjgf ;'b[9 u/fpg ;lsG5 . o;sf] ljk/Lt /fd|f] Joj:yfkg gu/]df /fi6 lav08g x'g] vt/f /xG5 .  ;f+:s[lts ljljwtfnfO{ uj{sf] ?kdf lng' kb{5 / nf]stGq hf]ufO{/fVg / /fli6o cv08tf cIf'0f /fVg ;f+:s[lts ;+3if{x? z'Go jf dTy/ vfnsf] dfq x'g' kb{5 .  ;dfh ljleGg ;+:s[lt / pk;+:s[ltsf] ;dli6 xf] . a[xb ;dfhleqsf ; ;fgf ;d"xx?n] cfkmgf] df}lns vfnsf ;f+:s[lts klxrfg sfod ug{ ;kmn x'G5g / pgLx?sf d"No dfGotfnfO{ j[xb ;+:s[ltn] :jLsf/ u/]sf] xG5 eg]+ ToxfF ax'njfb x'G5 .  ;dfhleq 7"nf] ;f+:s[lts ;d"xn] cGo ;d"xsf] eGbf lg0ff{os e"ldsf lgefO{/x]sf] x'G5 . a9L lg0ff{os dflgg] ;f+:s[lts ;d"xn] cGo ;d"xx?sf] klxrfgnfO{ dfGotf lbPg eg]+ ; ;fgf ;d"xn] cfkmgf] df}lns klxrfgdf lyrf]ldrf] ePsf] dx;'; ub{5g . kmn:j?k ;f+:s[lts 4Gbsf] l;h{gf x'G5 .  ;f+:s[lts ax'nafbdf ljljw ;d"xx?sf] ltn / pgLx?sf] /fi6sf nflu x'g] of]ubfgnfO{ kof{Kt Wofg lbO{G5 . ljljw ;d"xnfO{ /fli6o d"nwf/df ;d]6L k|efjsf/L e"ldsf lgefpg cj;/ lbO{G5 .  ax'n ;dfhnfO{ /fli6o Pstfsf ;'qdf afFWgM I. PsLs/0f ljleGg ;+:s[ltsf dflg;nfO{ :j]lR5s ?kdf jf ;fdflhs k|s[ofaf6 PsLs/0f ug]{ jf ;dfhdf 3'nldn u/fpg] . /fHon] bjfa lbb}g . II. ;xdltaf6 s'g}klg ;+:s[lt jf pk ;+:s[ltx?sf] xs lxtdf k|efj kfg]{ lg0f{o ubf{ ;xdltaf6 dfq ul/G5 . o;df Veto Power klg x'G5 . o;nfO{ d]nldnfksf] k|hftGq klg elgG5 . III. lgjf{rg k|0ffnL ;dfg'kflts lgjf{rg k|0ffnLaf6 . Pp6f dfq ;f+:s[lts ;d"xsf] ;dy{gaf6 dfq lgjf{lrt x'g g;Sg] ePaf6 cGo ;+:s[lt k|lt klg Loyal x'g] . IV. ljefhg ljleGg ;f+:s[lts ;d"xnfO{ cfkmgf] jfx'No ePsf] If]qdf ljefhg u/L kof{Kt :jfoQtf lbO{G5 . -;+3Lo zf;g k|0ffnL_
  • 37. 37  ax';f+:s[lts jftfj/0fdf k|zf;gn] cfGtl/s ?kdf ;+u7gleqsf ljljw ;+:s[ltsf sd{rf/Lx?sf] Joj:yfkg / jfXo ?kdf ax'n ;f+:s[lts ;dfhdf ;]jf lbg] bf]xf]/f] r'gf}ltsf] ;fdgf ug'{kg]{ x'G5 .  k|zf;gnfO{ ;f+:s[lts ?kdf ;Ifd agfpg Diversity management, Affirmative Action, Representative Bureaucracy / Reservation h:tf pkfox? cjnDag ug{ ;lsG5 .  ax'n ;f+:s[lts ;d"xx?nfO{ ;Djf]wg u/L d"Nk|jfxdf Nofpg / /fli6o PstfnfO{ ;'b[9 agfpg @)^@.^# kl5 s]xL k|of;x? ePsf 5g .  cg]s efiff, wd{, rf8kj{, k/Dk/fnfO{ hf]ufpb} cflv/ xfd|f] d'Vo klxrfg g]kfnL xf] eGg]df o;nfO{ ?kfGt/0f ug{ ;Sg' kb{5 .  ;+:s[lt, hfltotf /fi6 jflx/ klg la:tf/ x'g ;S5 t/ /fli6otf xfd|f] b]z k|ltsf] uf}/jjf]w / efjgfTds Pstf xf] h'g g]kfnL /fli6otfn] dfq lbg ;Sb5 .
  • 38. 38 Gender and Development 1. Without achieving gender equity, development cannot be achieved. 2. Gender discrimination is a cause and consequence of poverty. 3. Make women's role visible. 4. Increasing efficiency and productivity of women through education and training  Equality, Development and Peace for the 21st century  2010 dlxnf lx+;f lj?4sf] jif{, National Action Plan ;d]t jgfO{b}5 . 1. Reservation 2. Positive Discrimination 3. Capacity building 4. Creating enabling environment 5. Zero tolerance to violence against women.  ;dfgtf  ljsf;  zflGt