A Lingua dos Xudeus en Galicia. Eis un artigo de Xosé Luís Méndez Ferrín no xornal Faro de Vigo (29.12.07)

1. FARO DE VIGO
4◆
◆ Sábado, 29 de diciembre de 2007
☛ X.L.
NO FONDO DOS ESPELLOS
MÉNDEZ
FERRÍN
A lingua dos xudeus
de Galicia
s xudeus de Galicia fala- modo a lingua e a cultura sep- xa nalgúns casos difícil diferenciar
O hardita: sobre a base dunha
ban a lingua das cidades o que é galego de aquilo que é por-
preponderancia castelá. Re-
e vilas nas que moraban, tugués. En Galicia estamos moi or-
ou sexa a galega. Os nomes per- produciuse nesta Diáspo- gullosos da posíbel orixe galega de
ra, pois, o fenómeno da
soais dos varóns eran bíblicos certos sepharditas. Por exemplo:
hexemonía e dominación Francisco Sánchez, teorizador ex-
(Isaque, David, Abraham) pro
castelá na Península Ibérica
eles tiñan a atención de nomear tremo do escepticismo no século
sobre as linguas galega e ca- XVI; Baruch Spinosa (Espiñosa,
as súas mulleres de xeito galego e
talá, e, aínda despois, da supoño, na orixe), filósofo revolu-
meliorativo: Clara, Rica, Ouro,
portuguesa.
Alegría. En canto aos nomes de cionario e único do século XVII;
Entendo que houbo un-
familia e alcumes, parece que na Pierre Mendès-France, o político
ha porción de xudeus gale- perfecto do radicalismo pequeno-
súa maioría eran galegos (Mén-
gos e portugueses que arraí- burgués.
dez, Pereira, Espiñosa, Sánchez),
zaron nos Países Baixos. Nese
Certo que Pérez é moi numeroso
Observación
asentamento, a lingua dos xude-
entre xudeus, tamén pode ter
os galegos e portugueses reunifi-
unha procedencia hebrea coinci- Hoxe os cursidosos da histo-
dente co patronímico galego. couse. Pasaríase, así, a unha sor- ria dos xudeus en Galicia poden
te de novo galegoportugués, nes- aproveitarse da lectura dunha
Podían levar os nosos xudeus
te caso sephardita. Tal lingua foi obra moito documentada e
apelidos hebreus ou de escura
usada polas familias de ascen- compendiosa de Gloria de Anto-
fasquía semítica (escura para
dencia galega e portuguesa nos nio Rubio: Los judíos en Galicia
min); así: Cohén, Benveniste
Países Baixos até a Idade Con-
(coma o lingüista) Mardochai (Fundación Barrié, A Coruña
temporánea moi avanzada. Do-
(V. Risco dicía ser este o verda- 2006). Gustaríanos precisar que
deiro apelido de Marx), Calva- cumentos en lingua sephardita os hebreus que aparecen men-
galegoportuguesa consérvanse
san. Chaman a atención, polo cionados en dous documentos
en arquivos de Amsterdam, teño do ano 1044 que se inclúen no
caracter hebreu deliberado, os
nomes de Ioseph Ibn Hayyim e entendido. O sephardita galego- Tombo de Celanova, sendo os
portugués utilizouse como lin-
de Moisés Ibn Zabarah, ilumina- primeiros de tal nación que figu-
gua oral e escrita nos Países Bai-
dos e calígrafo, respectivamente, ran localizados en Galicia, non
xos deica a segunda metade do
da Torah ou Biblia de Kenni- viviron, segundo a información
século XIX ou aínda máis adian-
cott, ambos os dous artistas co- que chegou a nós, en Celanova.
te. Supoño que por eses tempos
ruñeses, que fan ostentación Vagamente aparecen localizados
as nosas comunidades xudías
da súa veciñanza galega. (nin sequera fixados) no val do
dos Países Baixos se achegarían Arnoia e nas proximidades das
Seguiron falando galego os
xudeus dispersados e expul- ao asquenazismo e adoptarían aldeas de Fechas e Soutomel, co-
sos de fins de século XV? como lingua propia o neerlan- mo dependente dun feudal e pa-
-pregúntame Lucía Pereira dés. Non coñezo estudos nos que ra nada do abade de Celanova.
Espinosa. Voulle responder se elucide o elemento galego En 1044 Celanova non era un
cunha hipótese. deste galegoportugués dos Países núcleo urbano, senón só un con-
Logo do degredo de expul- Baixos nin que falen do elemen- vento. En todo caso, a vila de
sión lanzado pola intolerancia to galego presente no xudeocas- Allariz atópase a uns 12 quiló-
dos ben chamados Reis Católi- metros do teatro dos aconte-
telán sephartita.
cos en 1492, é fama que a maio- mentos nos que se mencionan
E ben, tanto na Europa Occi-
ría dos xudeus de Galicia pasa- dental coma na Oriental e no N. de estes primeiros xudeus adverti-
ron a Portugal. Gozarían do be- dos na documentación galega. E
África, perdida a lingua galega ou
neficio dunha rede social de Allariz si que tivo xudaría ben
non, os sepharditas de orixe galega
apoio nas xudarías daquel reino. poboada e documentada anos
mantiveron moitos dos seus apeli-
Pro, poucos anos despois (1496- máis tarde.
dos até os nosos días, aínda que se-
1497), o rei don Manoel orde-
nou a conversión obrigatoria ou,
B UZÓN
alternativamente, o exilio de to-
dos os hebreus de Portugal.
Penso eu que os conversos e Chegou ao Fondo dos Es- ha lúcida e crítica capacidade
cristiáns novos que quedaron en pellos Planet, the Welsh Interna- para comprender o noso tempo
Galicia fóronse confundindo co tionalist ou sexa, a revista de desde o punto de vista do Finis
resto da poboación e non parece ideas e cultura que nos mantén Terrae, a revista permanece e
que existisen verdadeiros núcle- unidos ao País de Gales. Mérito, nos lanza sinais cómplices a tra-
os criptoxudaicos. Con todo, e grande, do que foi seu director vés das rotas atlánticas. Os que
sabemos que un acusado de e fundador, o excelente poeta queiran contactar con esta pu-
xudaísmo foi queimado en au- John Barnie, constituiu o de in- blicación diríxanse, por correo
to de fe que se celebrou na tentar introducir no mundo lite- ordinario, a: Planet, PO Box 44.
Praza Maior de Madrid a fins rario de lingua inglesa algunhas Aberystwyth/ Ceridigion SY23
do século XVII e presidido obras galegas. Especialmente 3ZZ, Wales, UK (Reino Unido).
por Carlos II. Esta víctima citariamos Things (Cousas) de
levaba o apelido moi galego Todos aqueles que quixeren colabo-
Castelao, en traducción de
de Carballo. rar coa súa opinión en NO FONDO
Kirsty Hooper, Isaben Mancebo
O continxente de xudeus DOS ESPELLOS poden escribir por
Portela, Craig Patterson e Ma-
galegos, portugueses e cata- correo ordinario a:
nuel Puga Moruxa (do Oxford
láns que se asentou no Medi- Center for Galician Studies que
terráneo Oriental foi absorbi- X. L. Méndez Ferrín -
dirixe Johon Rutherford). John
do lingüísticamente polo con- FARO DE VIGO
Barnie xa non é editor do Planet,
tinxente maioritario dos Rúa Uruguay, 10-A
que agora navega pilotado Helle
xudeus que falaban o caste- (Aptdo. Correos, 91) VIGO
Michelsen. Sempre dotada dun-
lán. E conformouse de tal