Huceyre skeleti haqqinda melumat

1. Sitoskeleton-hüceyrə skeleti
Hüceyrə daxilində liflər şəbəkəsi

2. Sitoskeleton hüceyrənin quruluşunun və
içindəki proseslərin təşkilində iştirak edir
 Elektron mikroskopunun kəşfindən qabaq
düşünülürdüki, orqanoidlər sitoplazmada sərbəst
üzürlər. Lakin sonralar kəşf olundu ki, sitoplazma
içərisində orqanoidləri sabitləyən liflər şəbəkəsi var ki,
bu hüceyrə skeletini təşkil edir
 Sitoskeleton həm də hüceyrədaxili hərəkətdə iştirak
edir
 Bu hərəkət motor(hərəkət) zülallarının sitoskeleton ilə
qarşılıqlı əlaqəsi nəticəsində mümkün olur
 Hüceyrədə sitoskeletonun 3 formasına rast gəlinir
 1. Mikroborucuqlar(ən qalın liflər)
 2. Mikroliflər(ən nazik liflər-aktin lifləri)
 3. Orta ölçülü(intermediate) liflər

4. Mikroborucuqlar
 Tubulin adlanan zülallardan ibarət içi boş çubuqcuqlardır
 Tubulin dimerdir və 2 subvahiddən ibarətdir:α-tubulin və β-tubulin
 Tubulinlər birbirinə birləşərək boru əmələ gətirir,ancaq mikroborucuqların
ucları tubulin dimerlerinin istiqamətlərinə görə birbirindən biraz fərqlidir
 Deməli bir uca tubulin dimerleri daha rahat birləşib qopa bilir ki, bu uc hüceyrə
fəaliyyəti zaman uzanan ucdur, digər uc isə büzüşən uc sayılır
 Mikroborucuqlar hüceyrəyə forma və dayaq verir
 Bundan başqa hərəkət zülallarının hərəkəti üçün yol rolunu oynayırlar
 E.Ş.-dən və Holcidən əmələ gələn qovuqcuqların daşınmasını da həyata
keçirirlər
 Hüceyrə bölünməsi zaman xromosomların ayrılmasında iştirak edirlər

5. Hüceyrə mərkəzi və Sentriollar
 Hüceyrə mərkəzi mikroborucuqlardan ibarət
və nüvənin yaxınlığına yerləşən orqanoiddir
 Hüceyrə mərkəzindən mikroborucuqlar
böyüyür ki, bunlar sıxılmanın qarşısını alan
dayaq rolunu oynayır
 Hüceyrə mərkəzinin içərisində iki sentriol
vardır. Hər sentriol 9 ədəd mikroborucuq
tripletindən ibarətdir və bu tripletlər halqada
yerləşmişlər
 Hüceyrə mərkəzi(sentrosom) heyvanlara
xasdır və hüceyrə bölünməsi zamanı ikiləşib
qütblərə çəkilir

6. Qamçı və kirpikciklər
 Eukariotlarda xüsusi orqanoidlər var ki, bunlar
mikroborucuqların xüsusi düzülüşündən əmələ gəlmişdir.
 Bunlar hüceyrədən çıxıntı kimi uzanan kirpikcik və
qamçıdır.
 Bu hissələr bir növ döyünərək hərərkət edirlər, ancaq
qamçının döyüntüsü ilə kirpikciyin döyüntüsü birbirindən
fərqlənir
 Qamçının döyüntüsü dalğavaridir, ilanvari hərəkətə
bənzəyir. Kirpikciklərdə isə hərəkət bir güclü vuruşdan
sonra əks istiqamətdə bərpa vuruşlarının növbləşməsi ilə
baş verir
 Bəzən heyvan hüceyrələrində kirpikciklər hərəkət etmir
onlar siqnalların qəbulu üçün bir növ antenna rolunu
oynayırlar

7. Qamçı və
kirpikcikl
ərin
quruluşu
 Qamçı və
kirpikciklərin
hərəkət forması və
hüceyrədəki sayı
fəqrli olsa da
quruluşları
oxşardır

8. Mikroliflər
 Nazik bərk çubuqcuqlardır, qlobulyar zülaln olan aktinlərin spiral şəklində
düzülməsilə formalaşır. Buna görə bunlara aktin də deyilir
 Uzun zəncirlə yanaşı bunlar tor da əmələ gəirə bilirlər.
 Bütün eukariot hüceyrələrdə rast gəlinə bilər
 Bunlar plazmatik membranın altında tor əmələ gətirərək(kortikal mikroliflər)
hüceyrə üçün sanki dartıla bilən dayaq rolunu oynayır.
 Bundan başqa miozin zülallarından təşkil olunan liflərlə birlikdə əzaələ
təqəllüsünü həyata keçirirlər
 Yalançı ayaqların əmələ gəlməsi də aktin və miozin liflərinin qarşılıqlı fəaliyyəti
sayəsindədir.
 Bitki hüceyrələrində sitoplazmatik hərəkətdə əsas rol oyanayan da aktin lifləridir

9. Orta ölçülü liflər
 Bu tip liflərə ancaq bəzi heyvanlarda,o cümlədən onurğalılarda rast gəlinir
 Bunlar da dartıla bilən dayaq rolunu oynayırlar və birbirinə sarılmış keratin
kimi fibrilyar zülalların topasının əmələ gətirdiyi kabelə oxşayırlar
 Bu liflər daha uzunömürlü liflər sayılırlar və hüceyrədə müxtəlif yerlərdə
əmələ gəlib parçalana bilərlər. Məsələn dərinin üst qat hüceyrələri ölsə
keratin liflər hələ də qalır
 Bu liflər orqanoidlərin öz yerlərində qalmasında böyük rol oynayırlar. Hətta
xüsusi yollarla hüceyrədən digər liflər və borucuqlar çıxarıldıqda hüceyrə
forması itmir.
 Nüvə membranın daxili səthi bu liflərdən ibarət torla örtülmüşdür(nuklear
lamina). Nüvənin özü də bu liflərin içində sabitlənmişdir