Prospects for the Russian Economy in the Aftermath of Crisis and Elections (01.01.1998) Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56240

1. 47
PERSPEKTYWY GOSPODARKI ROSYJSKIEJ
PO KRYZYSIE I WYBORACH

2. Publikacja jest kontynuacj¹ serii wydawniczej Zeszyty PBR-CASE
Fundacja Naukowa CASE – Centrum Analiz Spo³eczno-Ekonomicznych
00 - 944 Warszawa, ul. Sienkiewicza 12
BRE Bank SA
00 - 950 Warszawa, ul. Senatorska 18
Copyright by: Fundacja Naukowa CASE i BRE Bank SA
Redakcja Zeszytów
Redakcja merytoryczna
Ewa Balcerowicz
Sekretarz Zeszytów
Krystyna Olechowska
Autorzy
Michai³ Dymitriew
Siergiej Aleksaszenko
Opracowanie graficzne: Agnieszka Bury
DTP: SK Studio
ISSN 1233-121X
Wydawca:
Fundacja Naukowa CASE, 00 - 944 Warszawa, ul. Sienkiewicza 12
Nak³adca:
BRE Bank SA, 00 - 950 Warszawa, ul. Senatorska 18
Oddano do druku w maju 2000 r. Nak³ad 600 egz.

3. SPIS TREŒCI
Lista uczestników seminarium 4
Od Redakcji – WPROWADZENIE 5
Michai³ Dymitriew – GOSPODARKA ROSJI NA ROZDRO¯U: WNIOSKI Z KRYZYSU
ORAZ PERSPEKTYWY TRWA£EGO ZRÓWNOWA¯ONEGO WZROSTU 7
1. „Cud gospodarczy" w 1999 r. 7
2. Zasadnicze koszty „cudu gospodarczego" 10
3. Poza „cudem gospodarczym" 17
Siergiej Aleksaszenko – ROSJI BRAKUJE POTENCJA£U WEWNÊTRZNEGO
WEWNÊTRZNEJ PRÊDKOŒCI 21
1. Determinanty gospodarki 21
2. Gospodarka rosyjska w 2000 r. 22
Krystyna Olechowska – PERSPEKTYWY GOSPODARKI ROSYJSKIEJ
PO KRYZYSIE I WYBORACH – DYSKUSJA 25

4. LISTA UCZESTNIKÓW SEMINARIUM
Jolanta Adamiec Przedstawicielstwo Komisji
Europejskiej w Polsce
Bogumi³ Biñczak K&K Consultants
Tadeusz Baczko INE PAN
Ewa Balcerowicz Fundacja CASE
Anna Banasik KUKE SA
Tadeusz Barzdo Prawo i Gospodarka
Anna Bigolas-Siwicka BRE Bank SA
Barbara B³aszczyk Fundacja CASE
Krystyna Bobiñska Towarzystwo Ekonomistów
Polskich
Maria Bobiñska Gazeta Prawna
El¿bieta Bodio Ministerstwo Gospodarki
Piotr Bujak Fundacja CASE
Andrzej Bury CeDeWu
Andrzej Chmielewski Nowe ¯ycie Gospodarcze
Barbara Durka Instytut Koniunktur i Cen
Ma³gorzata Dusza Bank Ochrony Œrodowiska SA
Miros³aw Dusza Narodowy Bank Polski
Micha³ Dwurzyñski Kredyt Bank SA
Bo¿ena Dymkowska PAP Redakcja Ekonomiczna
Krzysztof Dzier¿awski Centrum im. Adama Smitha
Janusz Jankowiak WestLB Polska SA
Ma³gorzata Jakubiak Fundacja CASE
Leszek K¹sek Ministerstwo Finansów
W³odzimierz Kiciñski BG¯ SA
Micha³ Kobosko Puls Biznesu
Norbert Korczyñski Uniwersytet £ódzki
Jerzy Kropiwnicki Rz¹dowe Centrum Studiów
Strategicznych
Arkadiusz Krzeœniak WBK SA
Jerzy Kwieciñski Przedstawicielstwo Komisji
Europejskiej w Polsce
Krzysztof Lis Fundacja Centrum
Prywatyzacji
Miros³aw Maszybrocki DAEWOO TU SA
Pawe³ Michalik PTE Skarbiec-Emerytura
Aleksander Milota Ministerstwo Gospodarki
Janis³aw Muszyñski BBC Wroc³aw
Krystyna Olechowska Fundacja CASE
Joanna Olesiñska Bank Handlowy w Warszawie
Aleksander Oleœ Bank Pekao SA
Karol Olkucki Budimex
Marek Opi³owski Rz¹dowe Centrum Studiów
Strategicznych
Monika Ostrowska PZU ¯ycie SA
Katarzyna Piêtka Fundacja CASE
Ma³gorzata Przebindowska ABN Amro
Andrzej Pyszkowski Polska Agencja Rozwoju
Regionalnego
Ewa Sadowska-Cieœlak Narodowy Bank Polski
Katarzyna Sapiejewska Animex
Izabela Sewerynik Kredyt BankI SA
Andrzej S³awiñski Narodowy Bank Polski
Romeo Stanciu Ambasada Rumunii
Dariusz Stasik Gazeta Wyborcza
Stanis³aw Sudak Rz¹dowe Centrum Studiów
Strategicznych
Tadeusz Szkamruk Rynki Zagraniczne
Piotr Szpunar Narodowy Bank Polski
Kazimierz Œlubowski Konwent BCC
Andrzej Œniecikowski IBD Zmiany SA
Marcin Œwi¹æ Animex
Piotr Tefelski PBK SA
Stanis³aw Wellisz
Adam Wiœniewski Uniwersytet £ódzki
Gra¿yna Wojciechowicz Fundacja CASE
Jaros³aw Wolfram Bank Handlowy w Warszawie
Dominika Wyrzykowska KPWiG
Anna Zaj¹czkowska Narodowy Bank Polski
Jadwiga Zarêba BPH SA
Anna Z¹bkowicz INE PAN
4

5. WPROWADZENIE
Od Redakcji
Po sierpniowym kryzysie finansowym zarówno wœród rosyjskich, jak i zagranicznych analityków przewa¿a³ pogl¹d,
¿e Rosja pogr¹¿y siê w g³êbokiej recesji miêdzy -3% a -9%, przy inflacji zdecydowanie przekraczaj¹cej 50%, a nawet,
jak twierdzili niektórzy, 100%. Prawie ¿aden z obserwatorów ¿ycia gospodarczego nie przewidzia³ cudownego wyjœcia
Rosji z za³amania finansowego. Wiêkszoœæ wiêc prognoz na 1999 r., opracowanych po kryzysie sierpniowym, okaza-
³a siê z gruntu chybiona.W rzeczywistoœci w 1999 r. mia³ miejsce wzrost PKB o 3,2%, a produkcji przemys³owej o 8,1%,
podczas gdy indeks cen detalicznych CPI (grudzieñ 1998 do grudnia 1999) osi¹gn¹³ tylko 36,5%. Co wiêcej, nie do ce-niono
tak¿e zdolnoœci rz¹du premiera Primakowa do prowadzenia rygorystycznej polityki finansowej i walutowej.
Wbrew oczekiwaniom, poda¿ waluty pozostawa³a pod œcis³¹ kontrol¹. Miêdzy grudniem 1998 r. a grudniem 1999 r.
wzrost zasobów pieniê¿nych wyniós³ tylko 54%, podczas gdy wielu analityków przewidywa³o wzrost znacznie ponad
100%. Bud¿et federalny na 1999 r. okaza³ siê najbardziej rygorystyczny ze wszystkich przyjêtych dotychczas, z naj-ni
¿szym deficytem i nawet (po raz pierwszy w historii nowej Rosji) nadwy¿k¹ pierwotn¹. Faktyczny deficyt bud¿etu fe-deralnego
w wysokoœci 1,7% PKB by³ rekordowo niski w ca³ym okresie transformacji. Po raz pierwszy w historii trans-formacji
gospodarki Rosji uzyskano nadwy¿kê pierwotn¹, na znacz¹cym poziomie 2% PKB. Prób¹ oceny perspektyw
gospodarki rosyjskiej po kryzysie by³o 47 seminarium, zorganizowane wspólnie przez Fundacjê Naukow¹ CASE oraz
BRE Bank SA w ramach regularnego cyklu spotkañ panelowych, które odby³o siê w Warszawie 6 kwietnia 2000 r. Do
dyskusji zaproszono dwóch panelistów, wyró¿niaj¹cych siê ekonomistów rosyjskich, Siergieja Aleksaszenkê i Micha-i
³a Dymitriewa, którzy omówili zarówno sytuacjê makroekonomiczn¹ w Rosji, jak i sytuacjê w sektorze realnym oraz
reformê strukturaln¹ i instytucjonaln¹.
Siergiej Aleksaszenko w latach 1993 – 1994 by³ wiceministrem finansów, póŸniej dyrektorem instytutu o charak-terze
eksperckim, w 1996 zosta³ mianowany pierwszym zastêpc¹ prezesa Centralnego Banku Rosji, któr¹ to funk-cj
ê pe³ni³ do drugiej po³owy 1998 roku. Nastêpnie zorganizowa³ Centrum Rozwoju, prywatn¹ organizacjê badawcz¹
skoncentrowan¹ na makroekonomicznej analizie gospodarki rosyjskiej i rynku finansowym. W zaprezentowanym
podczas seminarium referacie, z pozycji badacza i analityka gospodarki, omówi³ makroekonomiczn¹ perspektywê
i sytuacjê rosyjskiej gospodarki.
Michai³ Dymitriew jest by³ym cz³onkiem parlamentu rosyjskiego (w latach 1990 – 1993), póŸniej zosta³ badaczem
w Instytucie Analizy Gospodarczej i w Carnegie Moscow Center, gdzie obecnie pracuje. W latach 1997 – 1998 by³
wiceministrem pracy odpowiedzialnym za reformê systemu emerytalnego, przygotowanie koncepcji reformy tego sy-stemu
w Rosji. Wyg³oszony przez M. Dymitriewa referat dotyczy³ instytucjonalnych i strukturalnych problemów go-spodarki
rosyjskiej.
Prezentowane w tym numerze Zeszytów teksty s¹ rozszerzonymi wersjami wyst¹pieñ wyg³oszonych na kwietnio-wym
seminarium. Zosta³y przygotowane specjalnie na potrzeby seminarium i niniejszej publikacji, za co ich Autorom
organizatorzy sk³adaj¹ serdeczne podziêkowanie.
5

6. 1. „Cud gospodarczy” w 1999 r.
GOSPODARKA ROSJI NA ROZDRO¯U:
WNIOSKI Z KRYZYSU
ORAZ PERSPEKTYWY TRWA£EGO
I ZRÓWNOWA¯ONEGO WZROSTU
Michai³ Dymitriew*
Prawie ¿aden z obserwatorów ¿ycia gospodarczego
nie przewidzia³ cudownego wyjœcia Rosji z za³amania fi-nansowego
w sierpniu 1998 r.W istocie wiêkszoœæ pro-gnoz
na 1999 r. opracowanych po kryzysie sierpniowym
okaza³a siê z gruntu chybiona.
Wœród analityków krajowych i zagranicznych przewa-
¿a³ pogl¹d, ¿e kraj pogr¹¿y siê w g³êbokiej recesji miê-
dzy -3% a -9%, przy inflacji zdecydowanie przekracza-j
¹cej 50%, a nawet, jak twierdzili niektórzy, 100%.W rze-czywisto
œci w 1999 r. mia³ miejsce wzrost PKB o 3,2%,
a produkcji przemys³owej o 8,1%, podczas gdy indeks
cen detalicznych CPI (grudzieñ 1998 do grudnia 1999)
osi¹gn¹³ tylko 36,5% (patrz: tabela 1 oraz wykresy 1 i 2).
Tabela 1. Podstawowe wskaŸniki spo³eczne i ekonomiczne dla Federacji Rosyjskiej
1994 1995 1996 1997 1998 1999
Realny PKB, % roku poprzedniego 87,3 95,9 95,1 100,8 95,4 103,2
Realna produkcja przemys³u, % r. poprzedniego 79,0 97,0 96,0 102,0 94,8 108,1
Indeks cen detalicznych, % , koniec roku 315,1 231,3 121,8 111,0 184,4 136,5
Udzia³ nierentownych przedsiêbiorstw, % 32,5 34,2 50,6 50,1 49,2 44,4
Budownictwo mieszkaniowe (mln m. kw.) 39,2 41 34,3 32,7 30,28 43,04
LudnoϾ (w tys.) 148.306 147.976 147.502 147.105 146.338,4 145.500,0
WskaŸnik umieralnoœci, % 1,57 1,5 1,42 1,38 1,36 1,47
Realne œrednie wynagrodzenie (1995 = 100) 136,3 100,0 113,4 118,5 110,9 82,83
Realne dochody na 1 mieszkañca (1995 = 100) 116,9 100.0 100,1 107,4 88,6 75,82
Wspó³czynnik Gini’ego 0,365*
0,409**
7
0,381 0,375 0,371 0,379 0,394
Decyl wspó³czynnika dochodów 15,1 13,5 13,0 13,4 13,5 13,6
Ludnoœæ poni¿ej oficjalnego progu ubóstwa (%) 23,1 26,2 21,4 21,2 24,1 29,9
Stopa zarejestrowanego bezrobocia, % 2,2 3,2 3,4 2,8 2,6 1,7
Stopa bezrobocia wg definicji MOP, % 7,4 8,8 9,9 11,2 11,7 11,7
Liczba strajków 514 8856 8079 17007 11162 7285
Liczba przestêpstw (tys.) 2632 2750 2621 2393 2582 3002
* czerwiec
** grudzieñ
ród³a: Îáçîð ýêîíîìèêè Ðîññèè, IV çà 1998. – Ì.: ÐÅÖÝÏ, 1999 (Przegl¹d Gospodarczy Rosji, IV kw, 1998); Ýêîíîìèêà ïåðåõîäíîãî ïåðèîäà.
Î÷åðêè ýêîíîìè÷åñêîé ïîëèòèêè ïåðåõîäíîãî ïåðèîäà.- Ì.: ÈÝÏÏ, 1998. (Gospodarka transformacji. Moskwa, IET, 1998); Ñîöèàëüíî-
ýêîíîìè÷åñêîå ïîëîæåíèå Ðîññèè. 1998 ã. Ãîñêîìñòàò Ðîññèè, Ìîñêâà, 1999. (Sytuacja spo³eczna i gospodarcza w Rosji. 1998); Ñîöèàëüíî-
ýêîíîìè÷åñêîå ïîëîæåíèå Ðîññèè. ßíâàðü 1999 ã. Ãîñêîìñòàò Ðîññèè, Ìîñêâà, 1999. (Sytuacja spo³eczna i gospodarcza w Rosji, 1999. Goscom-stat
Rosji, 1999); Ðåãèîíû Ðîññèè. Âûïóñê 1998 ã. Ãîñêîìñòàò Ðîññèè, 1998. (Regiony Federacji Rosyjskiej. 1998. Goscomstat Rosji, 1998); Wspól-nota
Niepodleg³ych Pañstw w 1997 r. Miêdzypañstwowy Komitet Statystyczny Wspólnoty Niepodleg³ych Pañstw, Moskwa, 1998; Trendy gospodarcze
w Rosji, aktualizacja miesiêczna. Rosyjskie Centrum Reformy Gospodarczej, RECEP, 1998-1999.

7. Najbardziej oczywiste wyjaœnienie tego zjawiska wi¹¿e
siê z radykaln¹, prawie dwukrotn¹ dewaluacj¹ rubla w sto-sunku
do koszyka walut podczas pierwszych szeœciu mie-si
êcy trwania kryzysu.W 1999 r. import towarów do Rosji
zmala³ o 1/3 w stosunku do 1998 r. i prawie o po³owê w po-r
ównaniu z poziomem w 1997 r. Przedsiêbiorstwa Rosji by-
³y w stanie w pe³ni wykorzystaæ korzyœci p³yn¹ce z poprawy
konkurencyjnoœci na rynku krajowym i szybko wype³ni³y
szereg nisz rynkowych, jakie pojawi³y siê na tym rynku po
dewaluacji rubla.Wprzemyœle wychodzenie z kryzysu na-st
êpowa³o w wiêkszoœci w okresie miêdzy paŸdziernikiem
1998 r. a lipcem 1999 r.Wlipcu 1999 r. realny poziom pro-dukcji
przemys³owej przewy¿szy³ o 12,8% poziom z ostat-niego
miesi¹ca poprzedzaj¹cego kryzys, tj. z lipca 1998 r.
Nastêpowa³a tak¿e doœæ zdecydowana poprawa sytu-acji
finansowej przedsiêbiorstw. Wed³ug danych G³ów-nego
Urzêdu Statystycznego Rosji (RSA) ³¹czy zysk no-minalny
przedsiêbiorstw (bez ma³ych i œrednich) w okre-sie
styczeñ – listopad 1999 r. by³ 18,5 razy wy¿szy ni¿
w tym samym okresie poprzedniego roku. Zad³u¿enie
przedsiêbiorstw w okresie listopad 1998 – listopad 1999
zmala³o realnie o ponad 35%.
Nastêpowa³o tak¿e kurczenie siê wymiany bartero-wej.
Wed³ug danych RSA udzia³ barterów i ekwiwalen-
8
Wykres 1. Realny poziom PKB, dane szacunkowe
(1997 = 100)
ród³o:Trendy gospodarcze Rosji
Wykres 2. Produkcja przemys³owa, ³¹cznie (dane szacunkowe, 1997 = 100)
ród³o:Trendy gospodarcze Rosji

8. Wykres 3. Nale¿ne realne wynagrodzenia miesiêczne, dane szacunkowe (grudzieñ 1997 = 100)
tu pieniê¿nego zmniejszy³ siê z 59,7% w drugiej po³o-wie
1998 r. do 50,4% w okresie styczeñ – paŸdziernik
1999 r. Udzia³ p³atnoœci niegotówkowych na rzecz rosyj-skiego
monopolu energetycznego „RAO UES” zmala³
z ponad 80% w grudniu 1998 r. do nieco ponad 50%
w grudniu 1999 r.
Zaleg³oœci w wyp³acie wynagrodzeñ zanotowane
przez RSA zmala³y w okresie styczeñ – listopad 1999 r.
realnie o ponad 50% (wed³ug deflatora CPI).
Wed³ug ostatnich danych RSA realne nak³ady na bu-downictwo
i inwestycje (zastêpuj¹ce inwestycje brutto
w œrodki trwa³e) wzros³y w 1999 r. o 4,5%.W 1999 r. licz-ba
nowo zarejestrowanych przedsiêbiorstw przekroczy-
³a o 125 poziom z 1998 r.
Omawiany „cud gospodarczy” sta³ siê mo¿liwy dziêki
co najmniej trzem czynnikom, które nie zosta³y przewi-dziane
przez wiêkszoœæ analityków.
Po pierwsze, niespodziewany wzrost cen ropy na ryn-kach
miêdzynarodowych pomóg³ w zwiêkszeniu wp³y-w
ów do bud¿etu federalnego i pobudzi³ wzrost w sekto-rze
energii i zwi¹zanych z nim przemys³ach. Wielu ana-lityk
ów przewidywa³o utrzymanie siê dochodów bud¿etu
federalnego w 1999 r. na poziomie 11 – 12% PKB. Za-miast
tego rzeczywiste wp³ywy do bud¿etu federalnego
w 1999 r. wynios³y 13,7% PKB. Cel w zakresie docho-d
ów nominalnych okreœlony w federalnej ustawie bud¿e-towej
na 1999 r. zosta³ przekroczony o 30%.
Wysokie ceny ropy i metali na rynkach miêdzynaro-dowych
przyczyni³y siê nie tylko do wzrostu dochodów
bud¿etu centralnego, ale tak¿e poprawi³y konkurencyj-no
œæ rosyjskich producentów. Wprowadzenie, a nastêp-nie
podwy¿szanie ce³ eksportowych na ropê, gaz i me-tale
oznacza³o znaczne relatywne obni¿enie cen krajo-wych
na te dobra w porównaniu z cenami na rynkach
miêdzynarodowych. Przyk³adowo, zgodnie z szacunka-mi
Centrum Rozwoju, œrednia relacja krajowych i miê-
dzynarodowych cen ropy zmala³a z 0,7 w pierwszej po-
³owie 1998 r. do 0,2 w ci¹gu 1999 r.W 1999 r. taryfy za
energiê elektryczn¹ wzros³y tylko o 11% w porównaniu
z 67% wzrostem œrednich cen hurtowych w przemyœle.
9
ród³o:Trendy gospodarcze Rosji

9. Oznacza to, ¿e wszyscy rosyjscy producenci otrzymali
znaczne dotacje do swoich zasadniczych produktów, ta-kich
jak energia i metale, które obni¿y³y ich koszty
wzglêdne w wiêkszym stopniu ni¿ wynika³oby to z dewa-luacji
waluty.
Po drugie, w nastêpstwie kryzysu p³ace wykaza³y nie-zwyk
³¹ elastycznoœæ zni¿kow¹.W pierwszej po³owie 1999
r. œrednia miesiêczna p³aca realna zmala³a do zaledwie
63,1% w porównaniu z analogicznym okresem 1998 r.
(wykres 3).W tym samym okresie mia³ miejsce zaledwie
1% spadek realnego poziomu PKB, przy produkcji prze-mys
³owej w lipcu 1999 r. o 12,8% wy¿szej jak w lipcu
1998 r. Jednoczeœnie nast¹pi³ spadek zatrudnienia, przy-czyniaj
¹c siê do wzrostu wydajnoœci pracy, która w lipcu
1999 r. by³a prawie o 20% wy¿sza ni¿ w lipcu 1998 r. Je-den
z ostatnich szacunków wskazywa³, ¿e w 1999 r. ko-szty
pracy przydaj¹ce na jednostkê produkcji by³y dwu-krotnie
ni¿sze jak w 1997 r. Tak wiêc, pod wzglêdem ko-szt
ów pracy przedsiêbiorstwa rosyjskie radykalnie popra-wi
³y swoj¹ konkurencyjnoœæ miêdzynarodow¹.
Tak gwa³towne zmniejszenie kosztów pracy nie spo-wodowa
³o zbyt szkodliwych skutków dla stosunków miê-
dzy pracodawcami i pracownikami. Nasilenie dzia³alno-
œci strajkowej, które mia³o miejsce w ci¹gu pierwszych
siedmiu miesiêcy po wyst¹pieniu kryzysu, utrzyma³o siê
na znacznie ni¿szym poziomie w porównaniu z poprze-dnim
szczytem na pocz¹tku 1997 r., który zaobserwo-wano
w ci¹gu tego okresu, kiedy nastêpowa³ wzrost
p³ac realnych.W okresie kwiecieñ – grudzieñ 1999 r. in-tensywno
œæ strajków mierzona liczb¹ roboczogodzin
zmala³a do rekordowego poziomu w ci¹gu trzech lat –
do 31 grudnia 1999 r. w ca³ej Rosji dosz³o zaledwie do
4 strajków, w których uczestniczy³o tylko 525 osób.
Po trzecie, od samego pocz¹tku nie doceniono zdol-no
œci rz¹du premiera Primakowa do prowadzenia rygo-rystycznej
polityki finansowej i walutowej. Wbrew ocze-kiwaniom,
poda¿ waluty pozostawa³a pod œcis³¹ kontro-l
¹. W okresie od koñca grudnia 1998 r. do koñca gru-dnia
1999 r. wzrost zasobów pieniê¿nych wyniós³ tylko
54%, podczas gdy wielu analityków przewidywa³o
wzrost znacznie ponad 100%. Bud¿et federalny na
1999 r. okaza³ siê najbardziej rygorystyczny ze wszyst-kich
przyjêtych dotychczas, z najni¿szym deficytem
i nawet (po raz pierwszy w historii nowej Rosji) nadwy¿-
k¹ pierwotn¹. Faktyczny deficyt bud¿etu federalnego
w wysokoœci 1,7% PKB by³ rekordowo niski w ca³ym
okresie transformacji. Po raz pierwszy w historii trans-formacji
gospodarki Rosji uzyskano nadwy¿kê pierwot-n
¹, na znacz¹cym poziomie 2% PKB.
Wielkoœæ tego osi¹gniêcia dobrze przedstawia tabe-la
2, zawieraj¹ca podstawowe parametry ekonomiczne
programu MFW na 1999 r. oraz ich realizacjê. Faktycz-na
nadwy¿ka pierwotna bud¿etu federalnego jest rów-na
przyjêtej w programie MFW, natomiast faktyczna
stopa wzrostu PKB by³a wy¿sza o 5 punktów procento-wych,
a CPI o 14 punktów procentowych ni¿szy od war-to
œci za³o¿onych w programie MFW. Wp³ywy do bud¿e-tu
federalnego przekroczy³y za³o¿enia programu prawie
o 60 mld rubli w wartoœci realnej lub o 1,8% PKB. Trzy
wielkoœci wypad³y gorzej od za³o¿eñ: aktywa w³asne
netto (398 mld rubli na koniec grudnia w porównaniu
z 392 mld za³o¿onymi w programie), rezerwy miêdzyna-rodowe
netto (3 mld USD w porównaniu z 5,1 mld USD
przyjêtymi w programie) oraz kredyt netto banku cen-tralnego
dla rz¹du federalnego (49 mld rubli w porów-naniu
z 34 mld za³o¿onymi w programie). Jednak¿e nie-powodzenie
banku centralnego w realizacji tego celu
nie wp³ynê³o na zdolnoœæ Rosji do utrzymania kursu
wymiany i stopy wymiany znacznie poni¿ej pu³apów
przyjêtych w programie.
2. Zasadnicze koszty „cudu gospodarczego”
Niezale¿nie od tego jak obiecuj¹ce mog³yby byæ
przedstawione wy¿ej osi¹gniêcia, nie s¹ one w stanie
zamaskowaæ podstawowej s³aboœci gospodarki Rosji.
Jak ostatnio przyznali analitycy rosyjskiego Ministerstwa
Finansów, rok 1999 by³ „rokiem straconym” dla reform
gospodarczych. Poza wzglêdnym zaostrzeniem polityki
podatkowej i monetarnej zrobiono bardzo ma³o lub zgo-
³a nic w zasadniczych obszarach polityki, gdzie bardzo
potrzebne by³y reformy strukturalne i instytucjonalne.
Znacz¹ca poprawa w zakresie dochodów bud¿etu fe-deralnego
z tytu³u podatków mia³a niewiele wspólnego
10

10. ze zdrow¹ reform¹ podatkow¹.W istocie, kompleksowa
reforma podatków utknê³a na etapie legislacji. W opinii
ekspertów miêdzynarodowych ca³oœæ administracji po-datkowej
pozosta³a tak samo s³aba jak dotychczas.
G³ównymi Ÿród³ami dodatkowych wp³ywów do bud¿etu
by³y nowe podatki w eksporcie ropy naftowej, wprowa-dzone
w nastêpstwie gwa³townych wzrostów miêdzyna-rodowych
cen ropy, wy¿sze wp³ywy wynegocjowane in-dywidualnie
od grupy najwiêkszych p³atników podatku
od spó³ek (g³ównie w sektorze energii) oraz redystrybu-cja
podatków z bud¿etów regionalnych. Poza tymi trze-ma
Ÿród³ami wp³ywy z tytu³u podatków prawie siê nie po-prawi
³y, a nawet uleg³y dalszemu pogorszeniu.
W ci¹gu trzech pierwszych kwarta³ów 1999 r. nast¹-
pi³o zmniejszenie wp³ywów skonsolidowanych bud¿etów
regionalnych i funduszy pozabud¿etowych (z wyj¹tkiem
funduszu emerytalnego) w procentach wielkoœci PKB,
w porównaniu z rokiem poprzednim. Odmiennie jak
w przypadku bud¿etu federalnego, gdzie przewa¿a³y do-chody
w gotówce, wiêkszoœæ wp³ywów do bud¿etów re-gionalnych
i funduszy pozabud¿etowych (ponownie
z wyj¹tkiem funduszu emerytalnego) nastêpowa³a w na-turze
lub zamiennikach pieni¹dza. Jak poda³ jeden
z urzêdników Ministerstwa Finansów udzia³ wp³ywów
niepieniê¿nych w dochodach bud¿etów regionalnych
waha³ siê miêdzy poszczególnymi regionami na pozio-mie
od 15% do 75%.W ostatnim kwartale 1999 r. nast¹-
pi³a poprawa w œci¹ganiu nale¿noœci do bud¿etów regio-nalnych.
Jednak ³¹cznie w 1999 r. dochody bud¿etów re-gionalnych,
mierzone jako procent PKB, utrzymywa³y
siê w przybli¿eniu na tym samym poziomie co w do-tkni
êtym kryzysem 1998 roku.
Problemy po stronie przychodowej wzros³y z powodu
nik³ych osi¹gniêæ w zakresie restrukturyzacji wydatków
na szczeblu regionalnym. Bud¿ety regionalne odpowia-da
³y za ponad 90% wydatków na cele spo³eczne w bu-d
¿ecie skonsolidowanym. Jednak wiêkszoœæ zobowi¹-
zañ na szczeblu regionalnym okreœlaj¹ przepisy federal-ne.
£¹czna kwota takich zobowi¹zañ federalnych prze-kracza
15% PKB. Oko³o 90% tej kwoty nie jest finanso-
11
Propozycja
Rosji
Propozycja
MFW
Uzgodnienie
koñcowe
Realizacja***
PKB (mld rubli) 4000*
4400**
4800 4600 4500
PKB (stopa wzrostu, %) -2 -8 -2 +3
Indeks cen detalicznych (grudzieñ/grudzieñ, %) 30*
50**
70 50 36
Kurs wymiany (rubel/USD, œrednio rocznie) 21,5*
27,5**
28 27 24
Nadwy¿ka pierwotna bud¿etu federalnego
(% PKB)
1,65*
2,2**
3-3,5 2,0 2,0
Dochody bud¿etu federalnego (mld rubli) 474*
530**
580 530 599
Dochody bud¿etu federalnego (% PKB) 11,8*
12,1**
12,2 11,5 13,3
Kredyt banku centralnego netto dla rz¹du federalnego (mld rubli) 55-60 20-25 34 49
Aktywa w³asne netto (mld rubli,
koniec grudnia 1999 r.)
... ... 392 397,9
Rezerwa miêdzynarodowa netto (mld USD,
koniec grudnia 1999 r.)
... ... 5,1 3
Tabela 2. Negocjacje z MFW i realizacja programu
ród³o: MFW, Biuro Analiz Ekonomicznych, Trendy gospodarcze Rosji
* Ustawa o bud¿ecie federalnym na 1999 r.
** Rozporz¹dzenie Rz¹du Federalnego z dnia 30 kwietnia 1999
*** Dane szacunkowe

11. wane. Wobec braku jakichkolwiek sensownych kroków
w kierunku bardziej realistycznego okreœlenia zobowi¹-
zañ spo³ecznych rz¹du centralnego nie finansowane zo-bowi
¹zania dzia³aj¹ jak bomba z zapalnikiem czaso-wym,
która mo¿e eksplodowaæ i w przysz³oœci spowodo-wa
æ kryzys finansowy na wielk¹ skalê.
Nie wszystkie przejawy wzrostu w przemyœle mo¿na
okreœliæ jako pozytywne. Regionalne badania przekrojo-we
ujawni³y, ¿e wzrost produkcji przemys³owej w prze-kroju
regionów Rosji w okresie od paŸdziernika 1998 r.
do kwietnia 1999 r. by³ dodatnio skorelowany z udzia³em
przedsiêbiorstw nierentownych i zaleg³oœci w p³atno-
œciach miêdzy przedsiêbiorstwami. Do tego czasu gór-nictwo
wêglowe, które wci¹¿ otrzymywa³o wiêksz¹
czêœæ dotacji dla przedsiêbiorstw, mia³o jeden z najwy¿-
szych wskaŸników wykorzystania zdolnoœci wytwór-czych.
W paŸdzierniku 1999 r. udzia³ wp³ywów gotówko-wych
monopolu gazowniczego „RAO Gasprom” zmala³
do 46,6% z maksymalnej wartoœci 63,8% osi¹gniêtej
w sierpniu 1999 r. Nawet w RAO UES, mimo znacznej
poprawy udzia³u wp³ywów gotówkowych, w ci¹gu trzech
nastêpnych miesiêcy wzrasta³a wielkoœæ zaleg³ych zo-bowi
¹zañ w kategoriach realnych. Liczba nierentownych
firm nadal jest bardzo du¿a. Na podstawie wyników fi-nansowych
z okresu styczeñ – listopad 1999 r. widocz-ne
jest, ¿e udzia³ firm nierentownych przekracza³ 40%.
Powy¿sze dane wskazuj¹ ¿e reformy na szczeblu
przedsiêbiorstwa nadal by³y niewystarczaj¹ce, a pewna
czêœæ wzrostu produkcji zaistnia³a dziêki wci¹¿ ³agod-nym
ograniczeniom bud¿etu przedsiêbiorstw. Mimo
wprowadzenia nowego prawa upad³oœciowego, stano-wi
¹cego znaczny postêp w porównaniu z jego poprze-dni
¹ wersj¹, ustawodawstwo Rosji nadal nie sprzyja
wierzycielom. W po³¹czeniu z usterkami s¹downictwa
promuje ono oportunistyczne postawy w³aœcicieli i kie-rownictwa.
Od momentu wejœcia w ¿ycie nowego prawa
upad³oœciowego nast¹pi³ szybki wzrost liczby upad³oœci.
Jednak wszczêto stosunkowo ma³o spraw przeciwko fir-mom
przynosz¹cym straty, poniewa¿ w takich przypad-kach
istniej¹ nik³e szanse na odpowiednie zaspokojenie
roszczeñ wierzycieli. Z drugiej strony czêsto wszczyna-ne
s¹ postêpowania upad³oœciowe przeciwko firmom
utrzymuj¹cym siê w dobrej kondycji, co jest prób¹ przej-mowania
ich maj¹tku przez obce firmy.
Wolno postêpuje restrukturyzacja sektora bankowe-go.
W efekcie kryzysu sektor bankowy straci³ prawie po-
³owê realnej wartoœci swojego kapita³u sprzed kryzysu.
W ci¹gu trzech pierwszych kwarta³ów 1999 r. sektor
bankowy jako ca³oœæ przynosi³ straty.W 1999 r. zad³u¿e-nie
tego sektora wobec bud¿etu wynosi³o 0,9% PKB.
Jednak liczba licencji cofanych miesiêcznie w 1999 r.
by³a œrednio oko³o dwa razy ni¿sza ni¿ w okresie 1997 –
1998. Niewielkie usprawnienia w zakresie uprawnieñ re-gulacyjnych
banku centralnego nie by³y dostosowane
do wyzwañ, jakie pojawi³y siê po kryzysie. Zdolnoœæ re-gulacyjna
banku centralnego w zakresie efektywnej
identyfikacji banków maj¹cych problemy i podejmowa-nia
z wyprzedzeniem œrodków zapobiegawczych wobec
takich banków oraz ich w³aœcicielom i kierownictwu
nadal jest bardzo ograniczona. ZdolnoϾ ta jest dodat-kowo
ograniczana przez opóŸnienia w przechodzeniu
do miêdzynarodowych standardów rachunkowoœci dla
banków komercyjnych. Przed³u¿aj¹ce siê funkcjonowa-nie
banków stwarzaj¹cych problemy pog³êbia ryzyko no-wych
kryzysów bankowych w przysz³oœci.
Nie ma w¹tpliwoœci, ¿e g³ównym wyzwaniem dla ro-syjskich
banków po stronie zobowi¹zañ jest utrzymuj¹-
cy siê kryzys zaufania wobec banków komercyjnych ze
strony obywateli, którzy przechowuj¹ prawie 75% wk³a-d
ów w Sbierbanku – pañstwowym monopolu oszczêd-no
œciowym. Ten kryzys zaufania jest pog³êbiany przez
niepotrzebne ograniczenia w dostêpie banków zagra-nicznych
do rynku.
Utworzona po kryzysie agencja restrukturyzacji ban-k
ów ARCO osi¹gnê³a umiarkowane rezultaty w restruk-turyzacji
kilku œredniej wielkoœci banków regionalnych.
Jednak nie uda³o siê jej osi¹gn¹æ ¿adnego konkretnego
postêpu w restrukturyzacji 20 najwa¿niejszych banków,
kontroluj¹cych ponad 50% aktywów sektora bankowe-go.
Starania ARKO mia³y niewielki praktyczny skutek
i w wielu przypadkach wysy³a³y niew³aœciwe sygna³y do
podmiotów gospodarczych przez zatwierdzanie projek-t
ów restrukturyzacji najwiêkszych banków, co obejmo-wa
³o silny element ryzyka moralnego, zachêca³o do roz-
12

12. drabniania aktywów przez poprzednich w³aœcicieli oraz
tworzenia nowych, nierentownych banków.
Odbywa siê tak¿e w pewnym zakresie spontaniczny
proces restrukturyzacji bankowoœci. Szereg banków, które
przed wyst¹pieniem kryzysu zaliczane by³y do banków
œredniej wielkoœci, wy³oni³o siê jako liderzy rynku. Niektóre
z nich znacznie poprawi³y zarz¹dzanie przep³ywami go-t
ówkowymi, adekwatnoœæ kapita³ow¹ i przejrzystoœæ ra-chunkowo
œci. Jednak problemy wiêkszoœci z istniej¹cych
banków komercyjnych s¹ potêgowane przez upadek kra-jowego
rynku d³ugu publicznego i nadmierne ryzyko po¿y-czek
dla sfery realnej. Unikanie ryzyka spowodowa³o
znaczny udzia³ ³¹cznych roszczeñ banków komercyjnych
wobec upadania sektora prywatnego, któremu towarzy-szy
³ wzrost udzia³u nadmiernych rezerw w banku central-nym
w aktywach ³¹cznie (patrz: wykres 4).Wed³ug Urzê-
du Statystycznego Rosji w 1999 r. udzia³ kredytów banko-wych
w inwestycjach przedsiêbiorstw ogó³em siêga³ zale-dwie
4,3%, tj. o 0,5 punktu procentowego mniej jak
w 1998 r. W latach 1998 – 1999 przedsiêbiorstwa finan-sowa
³y ponad 53% inwestycji ze œrodków w³asnych.
Ostatnie opracowanie Rosyjsko-Europejskiego Cen-trum
Polityki Gospodarczej wykaza³o, ¿e uczestnictwo
przedsiêbiorstw w grupach prowadzonych przez banki
mia³o pozytywny skutek dla wydajnoœci pracy. Mo¿e to
oznaczaæ, ¿e takie przedsiêbiorstwa mog³y dysponowaæ
lepszym dostêpem do kredytu bankowego ni¿ inne
przedsiêbiorstwa, a bezpoœrednie przy³¹czenie do wie-rzycieli
umo¿liwi³o rosyjskim bankom lepsz¹ kontrolê ry-zyka
kredytowego, a wiêc umo¿liwi³o zwiêkszenie oferty
kredytowej dla sfery realnej.
Mimo ograniczonych usprawnieñ, Rosja nadal
utrzymuje bardzo nieprzyjazne œrodowisko dla przed-si
êbiorczoœci prywatnej i inwestycji prywatnych. Znaj-duje
siê ona daleko za wiêkszoœci¹ pañstw Europy
Œrodkowej i Wschodniej pod wzglêdem wielu miêdzy-narodowych
wskaŸników swobody dzia³alnoœci go-spodarczej,
zarz¹dzania i korupcji. Dla przyk³adu,
pod wzglêdem ³¹cznych standardów zarz¹dzania Ro-sja
zajmuje 118 miejsce wœród 154 pañstw, w ³¹cz-nym
wskaŸniku praworz¹dnoœci zajmuje 124 miejsce
na 124 pañstwa, w ³¹cznym wskaŸniku korupcji w ba-daniu
przeprowadzonym przez Transparency Interna-tional
zajmuje 82 miejsce na 99 pañstw, a w ³¹cznym
wskaŸniku ³apownictwa umieszczana jest na 113
miejscu wœród 155 pañstw1/.
Takie otoczenie jest szczególnie wrogie dla ma³ych
przedsiêbiorstw prywatnych. Wed³ug OECD w latach
Wykres 4. Udzia³ roszczeñ banków komercyjnych wobec sektora prywatnego oraz udzia³ nadmiernych rezerw
13
w aktywach ogó³em (%)
ród³o: Trendy gospodarcze Rosji

13. 1996 – 1997 funkcjonowa³o w Rosji oko³o 1 mln ma³ych
przedsiêbiorstw, zatrudniaj¹cych oko³o 10% zasobów
pracy, wobec 47% na Wêgrzech i 63% w Polsce. Od tam-tego
czasu nie nast¹pi³a znacz¹ca poprawa tych relacji.
Tak¿e inwestycje w Rosji przypadaj¹ce na 1 mieszkañca
s¹ znacznie ni¿sze ni¿ w ca³ej Europie Œrodkowej
i Wschodniej.Wed³ug ostatniego badania przeprowadzo-nego
przez EBOR i Bank Œwiatowy w ostatnich trzech la-tach
tylko 29% przedsiêbiorstw rosyjskich wprowadzi³o
nowe lub ulepszone wyroby, w porównaniu z 39% w pañ-
stwach Europy Œrodkowej i Morza Ba³tyckiego.
Boom naftowy i dewaluacja rubla przyczyni³y siê nie
tylko do szybkiego wychodzenia z kryzysu, ale tak¿e
do odp³ywu kapita³u.W 1999 r. kraj opuœci³o ok. 25 mld
USD albo ok. 10% PKB wed³ug nominalnego kursu wy-miany.
Intensywny odp³yw kapita³u ukazuje podstawo-w
¹ s³aboœæ gospodarki Rosji zwi¹zan¹ z wysoce nie-korzystnym
klimatem inwestycyjnym.Wobec braku no-wych
inwestycji, które mog³yby stworzyæ popyt na do-bra
inwestycyjne z importu i w ten sposób zlikwidowaæ
znaczn¹ czêœæ aktualnej nadwy¿ki na rachunkach bie-
¿¹cych, nadwy¿ka ta mog³a zostaæ wch³oniêta tylko
przez rynek krajowy za pomoc¹ drastycznej aprecjacji
rubla (a przez to pogorszenia konkurencyjnoœci pro-dukcji
przemys³owej i rolnictwa na rynku krajowym) lub
tworzenia wielkich rezerw waluty przez bank centralny
kosztem wysokiej inflacji (brak szans na sterylizacjê
wobec nieistnienia rynku zad³u¿enia w rublach).
Uwzglêdniaj¹c alternatywne wybory, sta³y odp³yw kapi-ta
³u przy obecnym stanie gospodarki Rosji wydaje siê
najmniejszym z³em.
Dostosowania na rynku pracy po kryzysie oznacza-j
¹ rodzaj punktu zwrotnego. Przed kryzysem rynek pra-cy
Rosji charakteryzowa³ siê niezwykle sztywnym pra-wem
pracy, co by³o kompensowane szeroko rozpo-wszechnionymi
praktykami zatrudnienia nieoficjalne-go,
zatorami w wyp³acie wynagrodzeñ i administracyj-nymi
urlopami dyskryminuj¹cymi najmniej konkuren-cyjnych
pracodawców. W rezultacie rynek cechowa³
wysoki obrót prac¹, stosunkowo ma³e otwarte zatru-dnienie
i ukryte bezrobocie na wielk¹ skalê. W latach
1996 – 1997 udzia³ funduszu pracy jako czêœci PKB
wzrasta³.Wed³ug szacunków MOP w 1996 r. wynagro-dzenie
za pracê jako procent PKB w Rosji wynosi³o
62%, a w przybli¿eniu œrednia dla OECD wynosi³a
w 1997 r. 64,5%.
Du¿e przedsiêbiorstwa, które mia³y szczególne pro-blemy
w dostosowaniu do nadmiernie sztywnych i prze-starza
³ych przepisów prawa pracy zaczê³y reagowaæ na
te utrudnienia w sposób w³aœciwy kontynentalnej Euro-pie
Zachodniej – przez ograniczanie wzglêdnego popy-tu
na pracê i efektywniejsze wykorzystanie istniej¹cych
œrodków trwa³ych. Kontynentalny model UE ³¹czy nie-elastyczne
prawo pacy z wysokim otwartym bezrobo-ciem
oraz ni¿szym ni¿ w OECD przeciêtnym wynagro-dzeniem
jako procent PKB.
W ci¹gu 1999 r. wskaŸnik bezrobocia wed³ug definicji
MOP osi¹gn¹³ najwy¿szy poziom we wspó³czesnej Ro-sji.
WskaŸnik bezrobocia zgodny z definicj¹ MOP tylko
tymczasowo wzrós³ o 1/4 w pierwszej po³owie 1999 r.
(14,1% wobec 11,3% sprzed kryzysu). Na pocz¹tku
2000 r. obni¿y³ siê do 12,6%, co wci¹¿ oznacza wysoki
poziom wobec znacznego przekroczenia poziomu pro-dukcji
sprzed kryzysu. Wiêksza czêœæ dostosowañ na
rynku pracy przybra³a formê gwa³townego spadku p³ac
realnych.W pierwszej po³owie 1999 r. przeciêtne realne
wynagrodzenie by³o ni¿sze o oko³o 1/3 w porównaniu
z poziomem w pierwszej po³owie 1998 r. W rezultacie
w 1999 r. wielkoœæ ta musia³a zmaleæ o ok. 1/5 i znala-z
³a siê w przybli¿eniu na poziomie 50% PKB, tj. znacz-nie
poni¿ej œredniej OECD.
Spo³eczne koszty kryzysu z 1998 r. by³y ogromne.
WskaŸnik ubóstwa zwiêkszy³ siê o po³owê, oczekiwana
d³ugoœæ ¿ycia zmala³a, nast¹pi³ znaczny wzrost prze-st
êpczoœci z powodów ekonomicznych. Skutki spo³ecz-ne
kryzysu prawdopodobnie by³yby znacznie mniej do-tkliwe
pod warunkiem podjêcia szerokich dostosowañ
strukturalnych w zasadniczych obszarach polityki spo-
³ecznej we wczesnym stadium kryzysu finansowego.
Jednak polityka spo³eczna jako ca³oœæ sta³a siê najwiêk-sz
¹ ofiar¹ kryzysu z 1998 r. Opracowany w 1997 i na po-cz
¹tku 1998 r. program kompleksowej reformy spo³ecz-nej
zosta³ w istocie zarzucony, a wiêkszoœæ zmian, jakie
mia³y miejsce w nastêpstwie kryzysu, by³a spontanicz-nym
i chaotycznym dostosowywaniem siê do szoku
spo³ecznego i gospodarczego w 1998 r.
14

14. Polityka zatrudnieniowa pañstwa mo¿e s³u¿yæ za
przyk³ad generalnego niepowodzenia polityki w sferze
zatrudnienia. W pierwszej po³owie 1999 r. Pañstwowy
Fundusz Zatrudnienia s³u¿¹cy jako g³ówne Ÿród³o fi-nansowania
polityki zatrudnieniowej zmala³ dwukrotnie
w wartoœciach realnych, w stosunku do pierwszej po³o-wy
1998 r. £¹czne zaleg³oœci w wyp³acie œwiadczeñ dla
bezrobotnych równa³y siê prawie 6-miesiêcznym do-chodom
Funduszu. Programy aktywizacji zawodowej
zosta³y drastycznie ograniczone, a znaczna czêœæ za-si
³ków by³a wyp³acana w naturze, np. w wódce, artyku-
³ach ¿ywnoœciowych i artyku³ach trwa³ego u¿ytku uzy-skiwanych
na podstawie umów bezgotówkowych z p³at-nikami
podatku.
W regionach o bardzo wysokim bezrobociu problemy
te by³y szczególnie trudne, poniewa¿ wiêkszoœæ docho-d
ów Funduszu koncentrowa³a siê w regionach o lepszej
kondycji i nie podlega³a redystrybucji do regionów naj-bardziej
potrzebuj¹cych.W wyniku tego Fundusz prze-sta
³ odgrywaæ jak¹kolwiek sensown¹ rolê na krajowym
rynku pracy. Rosn¹ca liczba bezrobotnych straci³a
wszelk¹ nadziejê na otrzymanie pomocy od urzêdników
zatrudnieniowych i nie rejestrowa³a siê w urzêdach za-trudnienia.
W tym samym momencie, kiedy bezrobocie
wed³ug definicji MOP osi¹gnê³o kulminacjê, wskaŸnik
zarejestrowanego bezrobocia spad³ do historycznej
wartoœci 1,7%. Piêæ lat wczeœniej zarejestrowany by³
prawie co drugi bezrobotny, podczas gdy pod koniec
1999 r. tylko co siódmy.
Tak¿e inne obszary polityki spo³ecznej zosta³y po-wa
¿nie dotkniête kryzysem. Ponad 90% nak³adów na
cele spo³eczne dokonywanych przez rz¹d centralny Ro-sji
jest finansowanych przez bud¿ety regionalne i spo-
³eczne fundusze pozabud¿etowe. Odmiennie jak w przy-padku
bud¿etu federalnego, wp³ywy bud¿etów regional-nych
i funduszy pozabud¿etowych nie poprawi³y siê ani
w kategoriach realnych, ani jako procent PKB.W pierw-szej
po³owie 1999 r. spad³y one o 25 – 30% w katego-riach
realnych, w porównaniu z pierwsz¹ po³ow¹ 1998 r.
W chwili, kiedy wskaŸnik ubóstwa zwiêkszy³ siê niemal
o 70%, prawie wszystkie programy spo³eczne by³y zu-pe
³nie niedofinansowane, a wyp³aty podstawowych
œwiadczeñ i wykonywanie us³ug zak³ócone.
Dla przyk³adu, zasi³ki na dzieci, bêd¹ce zasadniczym
œwiadczeniem dla osób samotnie wychowuj¹cych dzieci,
finansowanym z bud¿etu skonsolidowanego by³y wyp³a-cane
nieregularnie.Wed³ug 7 rundy RLMS (badanie bu-d
¿etów gospodarstw domowych przeprowadzone w li-stopadzie
1996 r.) prawie 60% gospodarstw domowych,
które w 1996 r. kwalifikowa³o siê do tego zasi³ku, nie
otrzymywa³o go. Wed³ug 8 rundy RLMS, przeprowadzo-nej
w listopadzie 1998 r., udzia³ gospodarstw domowych
z dzieæmi poni¿ej 16 roku ¿ycia, które nie otrzymywa³y
zasi³ków, wzrós³ do 83%. W znacznej wiêkszoœci regio-n
ów Rosji zaleg³oœci w wyp³acie tego œwiadczenia do-chodzi
³y lub przekracza³y poziom 12-miesiêcznych wy-p
³at. Narastaj¹ce zaleg³oœci powoduj¹ zmniejszanie
efektu wyrównuj¹cego takich zasi³ków.Wed³ug studium 7
rundy RLMS, w dolnym decylu udzia³ gospodarstw do-mowych,
kwalifikuj¹cych siê do zasi³ku, ale go nie otrzy-muj
¹cych, wynosi³ 3/4, natomiast w górnych 5 decylach
udzia³ ten wynosi³ nieco wiêcej jak po³owê. Nominalna
wielkoœæ zasi³ków na dzieci nie podlega³a indeksacji po
kryzysie i w po³owie 1999 r. równa³a siê tylko 6% urzêdo-wego
minimum na utrzymanie dziecka. Wszystko to
oznacza, ¿e w nastêpstwie kryzysu w 1998 r. zasi³ek
na dzieci przesta³ faktycznie istnieæ jako œwiadczenie
powszechne.
Polityka emerytalna by³a prawdopodobnie jedynym ra-cjonalnym
wyj¹tkiem. Wed³ug 8 rundy RLMS wœród
wszystkich transferów socjalnych na koniec 1998 r. eme-rytury
by³y jedynym znacz¹cym czynnikiem wyrównuj¹-
cym. Efekt wyrównuj¹cy nieemerytalnych transferów
spo³ecznych, w tym zasi³ków na dzieci, by³ nieznaczny.
W latach 1995 – 1998 zaleg³oœci w wyp³atach emery-tur,
które przedtem nie wystêpowa³y, sta³y siê sta³¹ ce-ch
¹ rosyjskiego systemu emerytalnego. W tym okresie
zaobserwowano dwa szczyty zaleg³oœci.Wed³ug Fundu-szu
Emerytalnego Rosji na pocz¹tku 1997 r. zaleg³oœci
emerytalne przekroczy³y 10% rocznych wydatków Fun-duszu
Emerytalnego, jednak zosta³y zlikwidowane w po-
³owie 1997 r. po du¿ych transferach funduszy z bud¿etu
federalnego. Druga fala zaleg³oœci zosta³a spowodowa-na
wprowadzeniem w lutym 1998 r. nowej, bardziej ko-sztowej
formu³y emerytalnej. W rezultacie przeciêtna
emerytura zwiêkszy³a siê ze 122% minimum socjalnego
15

15. emeryta w 4 kwartale 1997 r. do 130% minimum socjal-nego
w 2 kwartale 1998 r. Nag³y spadek dochodów Fun-duszu
Emerytalnego bezpoœrednio po za³amaniu finan-sowym
w sierpniu pog³êbi³ kryzys.Wed³ug MFW na ko-niec
1998 r. zaleg³oœci emerytalne siêgnê³y kwoty 28,6
mld rubli albo 17,4% ³¹cznych wydatków Funduszu
w 1998 r. Jednak w po³owie wiosny 1999 zaleg³oœci te
zosta³y zmniejszone do 16 mld rubli, a do sierpnia sp³a-cone
w ca³oœci. Obecn¹ nadwy¿kê Funduszu Emerytal-nego,
która pozwoli³a na ca³kowite wyeliminowanie zale-g
³oœci w wyp³atach emerytur, osi¹gniêto g³ównie dziêki
brakowi indeksacji emerytur. W I kwartale 1999 r. prze-ci
êtna emerytura spad³a poni¿ej 70% minimum socjal-nego
emeryta i do koñca 1999 r. nie przekroczy³a 80%
minimum socjalnego emeryta. Minimalna emerytura
w 1999 r. równa³a siê œrednio 45% minimum socjalnego
emeryta. Z powodu niejednakowej indeksacji skala
emerytur uleg³a kompresji. Stosunek przeciêtnej emery-tury
do minimalnej zmala³ z 1,72 w 1998 r. do ok. 1,35
w lutym 2000 r.
Niemniej jednak, system emerytalny pozosta³ najle-piej
funkcjonuj¹cym elementem rosyjskiego systemu
opieki spo³ecznej. Po kryzysie ubóstwo w gospodar-stwach
domowych emerytów, mimo ¿e wzros³o, jednak
pozostawa³o poni¿ej poziomu ubóstwa innych podsta-wowych
typów gospodarstw domowych.
Kryzys 1998 r. przyczyni³ siê do rosn¹cego regresu
transferów w naturze, co w praktyce oznacza coraz bar-dziej
nierówny dostêp do opieki zdrowotnej i edukacji.
Po kryzysie realne nak³ady na opiekê zdrowotn¹ i edu-kacj
ê zmala³y o ok. 30%. Wobec rosn¹cych braków
œrodków publicznych rozszerza³ siê rynek oficjalnych
i pó³oficjalnych us³ug medycznych i edukacyjnych. Jedy-nie
ma³a liczba gospodarstw domowych uzyska³a do-st
êp do opieki zdrowotnej i edukacji bez nieformalnych
op³at. Sytuacja ta wzmocni³a nastêpny przyczynek do
nierównoœci spowodowanej przez system: z powodu
niewystarczaj¹cych zasobów rz¹dowych gospodarstwa
domowe musia³y same pokrywaæ rosn¹cy udzia³ ko-szt
ów opieki zdrowotnej i edukacji. Na pocz¹tku 1999 r.
badanie w Rosji zorganizowane przez Boston Universi-ty
wykaza³o, ¿e w grudniu 1998 r. wydatki gospodarstw
domowych na opiekê zdrowotn¹ przekroczy³y prawie
dwukrotnie nak³ady ze œrodków publicznych. Niektóre
regiony (region Ka³ugi, Karelia) przyjê³y ju¿ przepisy for-malizuj
¹ce udzia³ pacjenta w kosztach opieki zdrowot-nej.
Wed³ug niektórych badañ regionalnych w latach
1997 – 1998 oficjalne i nieoficjalne wydatki rodziców na
naukê w szkole podstawowej i œredniej oceniano na
20% ³¹cznych nak³adów publicznych i prywatnych2/.
Zdolnoœæ do dofinansowywania us³ug zdrowotnych
i edukacyjnych zale¿y od dochodów rodziny i sama
w sobie ma charakter silnie regresywny. Jak pokazuje
studium przeprowadzone przez Boston University,
w grudniu 1998 r. nak³ady prywatne na opiekê zdrowot-n
¹ by³y 4 razy wy¿sze w najwy¿szym kwintylu dochodo-wym
ni¿ w najni¿szym3/.Wed³ug badania bud¿etów go-spodarstw
domowych przeprowadzonego przez RSA
ten sam stosunek dla kszta³cenia podstawowego i œre-dniego
w drugiej po³owie 1998 r. wynosi³ oko³o 6 razy.
Wiele biednych gospodarstw domowych nie ma do-st
êpu nawet do podstawowych us³ug medycznych i edu-kacji,
poniewa¿ nie s¹ w stanie uczestniczyæ w ich finan-sowaniu.
Zgodnie z tym samym badaniem brak mo¿li-wo
œci poddania siê leczeniu szpitalnemu z przyczyn fi-nansowych
wœród gospodarstw z kwintyla najni¿szego
dochodu by³ piêciokrotnie wy¿szy ni¿ wœród gospo-darstw
z kwintyla najwy¿szego dochodu. Poziom nieza-dowolenia
ze œwiadczenia us³ug medycznych by³ szcze-g
ólnie wysoki wœród gospodarstw o wysokim wspó³-
czynniku braku mo¿liwoœci poddania siê leczeniu. Eme-ryci,
korzystaj¹cy najczêœciej z us³ug medycznych, byli
szczególnie wra¿liwi na rosn¹ce op³aty za us³ugi me-dyczne
w sytuacji, kiedy przeciêtne emerytury spad³y
poni¿ej 70% minimum socjalnego dla emerytów.
Zgodnie z danymi Ministerstwa Kszta³cenia Ogólne-go
i Zawodowego wspó³czynniki porzucania nauki
wœród dzieci w wieku szkolnym s¹ alarmuj¹co wysokie.
W 1998 r. naukê w szko³ach przerwa³o 350 tys. dzieci
w wieku szkolnym, natomiast ³¹czny udzia³ takich dzieci
zbli¿a siê do 10% wszystkich dzieci w wieku szkolnym.
Mimo rosn¹cego PKB realne dochody gospodarstw
domowych w 1999 r. by³y œrednio o 15,8% ni¿sze od po-ziomu
z 1998 r. i ponad 30% poni¿ej poziomu z 1997 r.
(patrz wykres 5). W ten sposób niskie p³ace i malej¹ce
transfery socjalne przyczyni³y siê do niskiego popytu fi-
16

16. Wykres 5. Realne dochody osobiste na 1 mieszkañca, dane urzêdowe (1995 = 100)
nalnego i skutkowa³y œredniookresowymi ograniczenia-mi
popytu w wychodzeniu z kryzysu w 1999 r. Realne
dochody gospodarstw domowych zaczê³y ponownie
wzrastaæ od wrzeœnia 1999 r. i na koniec 1999 r. wska-
Ÿnik oczekiwañ konsumentów osi¹gn¹³ swoj¹ historycz-n
¹ wielkoœæ. Jednak do tego czasu nast¹pi³o ju¿ zatrzy-manie
wzrostu produkcji przemys³owej.W wyniku male-j
¹cego popytu portfel zamówieñ w przemyœle w czwar-tym
kwartale 1999 r. mierzony miesi¹cami produkcji by³
œrednio 1,5 razy mniejszy ni¿ w tym samym okresie po-przedniego
roku.
3. Poza „cudem gospodarczym”
Spowolnienie wzrostu w przemyœle w drugiej po³owie
1999 r. sk³oni³o wielu analityków do zachowania du¿ej
ostro¿noœci przy opracowywaniu œrednioterminowych
prognoz wzrostu gospodarczego. W okresie grudzieñ
1999 – styczeñ 2000 uzgodniona prognoza na 2000 r.
og³oszona przez Centrum Rozwoju zak³ada³a 1,5%
wzrost PKB.W istocie prognoza taka oznacza³a spadek
realnego poziomu PKB w drugiej po³owie 1999 r. To sa-mo
dotyczy³o produkcji przemys³owej, w odniesieniu do
której uzgodniona prognoza na 2000 r. zak³ada³a 2%
wzrost. Uzgodniona prognoza dla CPI mówi³a o 25%
przy maksymalnych oczekiwaniach na poziomie 30%.
Zak³adano wzrost rezerw Banku Centralnego oraz zdol-no
œci rz¹du do obs³ugi zad³u¿enia zagranicznego w po-r
ównaniu z poprzednim rokiem.
Ponowna prognoza RSA opracowana w lutym 2000 r.
i zak³adaj¹ca zwiêkszenie realnego poziomu PKB oraz
stopy wzrostu inwestycji, porozumienie w sprawie re-strukturyzacji
zad³u¿enia zawarte z Klubem Londyñskim,
a tak¿e spektakularne zwyciêstwo Putina podczas pierw-szej
rundy wyborów prezydenckich zachêci³o analityków
do wykazania wiêkszego optymizmu. Przyk³adowo, Biuro
Analiz Ekonomicznych, wspólne przedsiêwziêcie badaw-cze
Rz¹du Rosji oraz Banku Œwiatowego, podwy¿szy³o
17
ród³o:Trendy gospodarcze Rosji

17. prognozowany wzrost PKB na 2000 r. do 3,5 – 4% oraz
wzrost produkcji przemys³owej do 5%.
Zak³ada siê dalszy wzrost w 2000 r. realnych docho-d
ów gospodarstw domowych. P³ace realne powinny
wzrosn¹æ przynajmniej o 10%, co zdecydowanie z³ago-dzi
ograniczenia popytu finalnego, które hamowa³y
wzrost w przemyœle w drugiej po³owie 1999 r. Jednocze-
œnie wy¿sze p³ace realne bêd¹ oznacza³y wy¿sze ko-szty
pracy przypadaj¹ce na jednostkê produkcji, co z ko-lei
mog³oby zmniejszyæ zyski i pogorszyæ konkurencyj-no
œæ producentów krajowych.
Ni¿sze miêdzynarodowe ceny ropy bêd¹ mia³y
podobny skutek: zmniejsz¹ rozpiêtoœci cenowe paliw
miêdzy rynkiem krajowym i zagranicznym, podnosz¹c
w ten sposób wzglêdne koszty produkcji krajowej. Jed-nak,
jeœli do koñca roku ceny ropy nie spadn¹ poni¿ej 16
dolarów za bary³kê, nie bêd¹ mia³y ¿adnego ujemnego
wp³ywu na bud¿et federalny, w którym za³o¿ono œredni¹
roczn¹ cenê bary³ki ropy w wysokoœci 18 dolarów.
Wzrost inwestycji zagranicznych spodziewany po wy-borach
prezydenckich najprawdopodobniej spowoduje
relatywn¹ aprecjacjê waluty krajowej i przez to ograni-czy
konkurencyjnoœæ przemys³u rosyjskiego w porówna-niu
z rokiem poprzednim. Ostatnie przewidywania sko-rygowa
³y ju¿ œrednioroczny kurs wymiany na 2000 r.
z 35 – 37 rubli za dolara, zak³adany na grudzieñ 1999 –
styczeñ 2000, do oko³o 32 rubli za dolara.
Nadal nie jest jasne, do jakiego stopnia powy¿sze
trudnoœci mog¹ zostaæ z³agodzone œrodkami instytucjo-nalnymi
i strukturalnymi w krótkim okresie.Wed³ug wie-lu
analityków rok 2000, podobnie jak rok poprzedni, bê-
dzie stracony dla reform strukturalnych. Wiêkszoœæ
œrodków strukturalnych, które mog³yby zostaæ wprowa-dzone
przez nowego prezydenta i jego gabinet w okre-sie
lato – jesieñ obecnego roku nie bêdzie mia³o zna-cz
¹cego wp³ywu makroekonomicznego na gospodarkê
Rosji przed pocz¹tkiem 2001 r. St¹d istnieje nik³a szan-sa
na powtórzenie siê w krótkim okresie czegoœ przypo-minaj
¹cego cud gospodarczy z pierwszej po³owy 1999 r.
Poza rokiem 2000 szanse wysokiego trwa³ego
i zrównowa¿onego wzrostu bêd¹ zale¿eæ od powodze-nia
wszechstronnych reform strukturalnych, tak bardzo
potrzebnych gospodarce. Szeroko przytaczany raport
McKinseya nt. stanu gospodarki rosyjskiej, opublikowa-ny
w zesz³ym roku, wskazuje na wielki potencja³ dla
wzrostu inwestycji i wydajnoœci w tak zró¿nicowanych
sektorach, jak hutnictwo, budownictwo mieszkaniowe,
handel detaliczny i hotelarstwo. Potencja³ ten móg³by
zostaæ wyzwolony przez stworzenie bardziej jednako-wych
warunków, ograniczenie biurokracji oraz zniesie-nie
dotacji podatkowych i do cen energii dla nie konku-rencyjnych
przedsiêbiorstw.
Jednak nawet przy za³o¿eniu wprowadzenia,
w oszczêdny i kompleksowy sposób niezbêdnych œrod-k
ów strukturalnych, wzrost gospodarczy w d³u¿szym
okresie napotka powa¿ne wyzwania, które mog¹ podwa-
¿yæ miêdzynarodow¹ konkurencyjnoœæ rosyjskich firm.
Jednym z takich wyzwañ jest ograniczony potencja³
w zakresie zwiêkszenia produkcji przy wytwarzaniu
energii, gdzie w nastêpnym dziesiêcioleciu zak³adana
jest masowa amortyzacja maj¹tku pozosta³ego po
ZSRR. Wzrost w tym sektorze mo¿e nastêpowaæ wolniej
ni¿ w ca³ej gospodarce i nied³ugo przedsiêbiorstwa rosyj-skie
mog¹ napotkaæ powa¿ne ograniczenia w dostawach
energii. Potrzeba odnowienia zdolnoœci wytwórczych
energii spowoduje presjê na inwestycje krajowe, które
w innym przypadku mog³yby zostaæ wykorzystane przy
wy¿szym dodatnim efekcie dla wzrostu gospodarczego.
Import energii elektrycznej mo¿e spowodowaæ podwy¿-
szenie cen energii, a przedsiêbiorstwa rosyjskie strac¹
jedn¹ z korzyœci, jakie daj¹ im koszy komparatywne.
Innym wyzwaniem mo¿e byæ choroba holenderska
zwi¹zana z du¿ym eksportem ropy i innych towarów, co
mo¿e spowodowaæ wzglêdn¹ aprecjacjê rubla i pogor-szy
æ miêdzynarodow¹ konkurencyjnoœæ ga³êzi przemy-s
³u rosyjskiego o wy¿szej wartoœci dodanej.
Jednak stopniowa aprecjacja waluty tak¿e mo¿e da-wa
æ istotne korzyœci. W nastêpnej dekadzie sp³ata za-d
³u¿enia zagranicznego pozostanie powa¿nym obci¹¿e-niem
dla gospodarki, mimo niedawnego porozumienia
z Klubem Londyñskim i mo¿liwoœci zawarcia podobnego
porozumienia z Klubem Paryskim. Jednak sp³aty te mo-g
³yby zostaæ w istotny sposób z³agodzone dziêki realne-mu
wzrostowi wartoœci kursu rubla. Zgodnie z najnow-szymi
prognozami Centrum Rozwoju, uwzglêdniaj¹cymi
niedawne porozumienie z Klubem Londyñskim oraz
18

18. mo¿liwoœæ restrukturyzacji na podobnych warunkach
zad³u¿enia z Klubem Paryskim ³¹czne obci¹¿enie dla fi-nans
ów publicznych z tytu³u zad³u¿enia zagranicznego
w ci¹gu 5 lat mog³oby zostaæ zredukowane ponad dwu-krotnie
jako procent nominalnego PKB (ze 140% nomi-nalnego
PKB w drugiej po³owie 1998 r. do 60% PKB
w 2003 r.). Jednak taki scenariusz by³by mo¿liwy jedynie
pod warunkiem 5 – 6% rocznego wzrostu PKB oraz 5 –
5,5% rocznego wzrostu realnej wartoœci kursu wymiany
rubla w ci¹gu nastêpnych trzech lat.
Po dodatniej stronie bilansu niedawne zmiany poli-tyczne
daj¹ pewn¹ dodatkow¹ nadziejê na postêp refor-my
gospodarczej w przysz³oœci. Jest coraz wiêcej dowo-d
ów na to, ¿e œrodowisko polityczne bardziej sprzyja re-formie.
Mog³aby ona otworzyæ drogê do wy¿szego wzro-stu
gospodarczego, co z kolei da³oby pozytywne impulsy
dla przysz³ych zmian politycznych w kierunku rynkowym.
Analiza programów gospodarczych wszystkich g³ów-nych
partii politycznych, które pokona³y 5% próg w wy-borach
do Dumy w 1999 r. (Jab³oko, Partia Komuni-styczna,
Partia Liberalno-Demokratyczna i Ojczyzna
Rosja) wskazuje, ¿e przyjê³y one programy budowy go-spodarki
rynkowej. Czêœciowo, z powodu zaskakuj¹ce-go
przesuniêcia programu gospodarczego partii komu-nistycznej
z ortodoksji marksistowsko-leninowskiej do
szerokiej akceptacji gospodarki rynkowej, ³¹czne na-stawienie
polityk gospodarczych realizowanych przez
g³ówne partie w nowej Dumie zmienia³o siê z nastawie-nia
przeciwko gospodarce rynkowej na zasadnicze po-parcie
dla tej gospodarki.
Zmiany te s¹ mniej wyraŸne w przypadku polityki
spo³ecznej, regulacji rynku pracy i prywatnej w³asnoœci
ziemi, gdzie nadal przewa¿aj¹ nastawienia niereali-styczne.
St¹d postêpy reform w tych obszarach bêd¹
wolne. Jednak w takich obszarach jak polityka podatko-wa
i monetarna, prywatyzacja i zarz¹dzanie przedsiê-
biorstwami wypadkowa nastawienia partii jest silnie pro-rynkowa
i stosunkowo realistyczna. Dlatego te¿ nale¿y
oczekiwaæ zasadniczych zmian polityki w tych obsza-rach
w najbli¿szej przysz³oœci.
Strategia gospodarcza Rosji na okres 10-letni, aktu-alnie
przygotowywana dla prezydenta Putina w centrum
Rozwoju Strategicznego, bêdzie znacznie bardziej na-stawiona
na reformy, a nawet radykalna we wszystkich
obszarach polityki gospodarczej i spo³ecznej ni¿ progra-my
g³ównych partii w Dumie. Strategia ta przewiduje
kompleksowe reformy strukturalne, które mog¹ z³ago-dzi
æ obci¹¿enie podatkowe i roz³o¿yæ je bardziej równo-miernie,
wprowadziæ jednakowe zasady dla przedsiê-
biorstw prywatnych, uproœciæ przepisy oraz stworzyæ ko-rzystny
klimat dla inwestycji, wprowadziæ kompleksowe
reformy systemu ochrony zdrowia i prawa pracy. Œrodki
te maj¹ na celu osi¹gniêcie 4 – 6% wzrostu gospodar-czego
rocznie w latach 2001 – 2005.
Jednak realizacja ka¿dej takiej strategii napotka zjed-noczony
sprzeciw szerokiej koalicji politycznej, która
obejmuje wiele frakcji Dumy, w³adze regionalne i wiêk-szo
œæ zwi¹zków zawodowych. Konieczny bêdzie kom-promis
polityczny, który co najwy¿ej pozwoli na czêœcio-w
¹ realizacjê pakietu reform. Z tego wzglêdu ewentual-ne
praktyczne implikacje aktualnie opracowywanej stra-tegii
reform pozostaj¹ nieznane. W mniej sprzyjaj¹cych
warunkach politycznych mo¿e ona nie zapewniæ stopy
wzrostu zak³adanej przez autorów pierwszego projektu.
Jednak w d³u¿szym okresie polityka reformy gospo-darczej
mo¿e zmieniæ siê w bardzo pozytywny sposób.
Jedna z ostatnich analiz gospodarczych przeprowadzo-na
przez Carnegie Moscow Center, z udzia³em autora ni-niejszego
referatu, mo¿e rzuciæ pewne œwiat³o na ewen-tualne
kierunki transformacji politycznej spo³eczeñstwa
rosyjskiego w d³u¿szym okresie. Jednym z najbardziej in-teresuj
¹cych wyników tej analizy jest zdecydowane po-twierdzenie
szeregu przewidywañ opartych na intuicji.
Udzia³ g³osów otrzymanych przez komunistów w wy-borach
do Dumy w 1999 r. w poszczególnych regionach
by³ dodatnio skorelowany z regionaln¹ stop¹ inflacji,
oparciem na prywatnych dzia³kach jako Ÿródle kon-sumpcji,
udzia³em biednych, bezrobotnych, emerytów
i niewykszta³conych osób w populacji danego regionu.
By³ on jednak negatywnie skorelowany z udzia³em stu-dent
ów wy¿szych uczelni, osób z wy¿szym wykszta³ce-niem,
dochodami i wynagrodzeniem na 1 mieszkañca,
obrotami detalicznymi na 1 mieszkañca, zyskami przed-si
êbiorstw, liczb¹ samochodów przypadaj¹cych na 100
mieszkañców oraz poszczególnymi œrodkami dzia³alno-
œci inwestycyjnej.
19

19. W przeciwieñstwie do powy¿szego, udzia³ g³osów
uzyskanych przez prawicow¹ Uniê Si³ Prawicy by³ pozy-tywnie
zwi¹zany z udzia³em studentów wy¿szych uczel-ni
i osób z wy¿szym wykszta³ceniem w populacji, docho-dami
i wynagrodzeniem na 1 mieszkañca, zyskami
przedsiêbiorstw, wielkoœci¹ inwestycji na 1 mieszkañca,
liczb¹ nowo zarejestrowanych przedsiêbiorstw. By³ ne-gatywnie
zwi¹zany z inflacj¹ i oparciem gospodarstw
domowych na produkcji z prywatnych dzia³ek.
Przy mo¿liwoœci ekstrapolacji takich zwi¹zków na
przysz³oœæ mog¹ pojawiæ siê przynajmniej dwa alterna-tywne
scenariusze polityczne.
Ponury scenariusz „zaklêtego krêgu” przewiduje
niepowodzenie w osi¹gniêciu trwa³ego i zrównowa¿o-nego
wzrostu i sta³¹ recesjê gospodarcz¹. Nasze re-gresje
wskazuj¹, ¿e w takich warunkach komuniœci
utrzymaj¹ lub rozszerz¹ swoj¹ bazê wyborcz¹ z uwa-gi
na spadek poziomu ¿ycia i ogóln¹ zapaœæ dzia³alno-
œci gospodarczej. To z kolei mog³oby dalej skompliko-wa
æ wszelkie nowe starania o przeprowadzenie re-form
rynkowych.
Scenariusz „krêgu zwyciêstwa” zak³ada, ¿e pierwsza
fala reform wprowadzonych w ci¹gu nadchodz¹cych
miesiêcy mog³aby pomóc w ustaleniu wzrostu gospo-darczego
na nastêpne trzy lub cztery lata. Rozwijaj¹ca
siê gospodarka, wzrost zatrudnienia i wy¿szy poziom
¿ycia pomog³yby partiom prawicy w rozbudowie swojej
bazy wyborczej, natomiast komuniœci traciliby g³osy
szybciej. Taka zmiana polityczna u³atwi³aby reformy
rynkowe w nastêpnym cyklu politycznym rozpoczynaj¹-
cym siê w 2003 r.
Wszystko co obecnie wiemy o warunkach politycz-nych
i gospodarczych Rosji wskazuje, ¿e scenariusz
„zwyciêskiego krêgu” ma wiêksze szanse realizacji.
W ka¿dym razie naturalna zmiana pokoleñ pomaga
w stopniowym przekszta³caniu spo³eczeñstwa rosyjskie-go
w tym kierunku. Elektorat w podesz³ym wieku, lojalny
wobec partii komunistycznej, zmniejsza siê liczebnie.
Natomiast liczba studentów wy¿szych uczelni wzros³a
o 50% w ostatniej dekadzie, podobnie jak liczba osób
posiadaj¹cych wy¿sze wykszta³cenie. Ten elektorat
udzieli zdecydowanego poparcia reformie rynkowej.
Przypisy
1/ Kaufmann D., Kraaj A., Zoido-Lobaton P. Aggregating Governan-ce
Indicators, World Bank Policy Research Working Paper No 2195
(1999).
2/ Ministerstwo Kszta³cenia Ogólnego i Zawodowego Federacji Ro-syjskiej.
3/ Ðàñõîäû íàñåëåíèÿ Ðîññèè íà ìåäèöèíñêèå óñëóãè è ëå-
êàðñòâà. Èíñòèòóò ñîöèàëüíûõ èññëåäîâàíèé, Ì., 1999 (Wydat-ki
gospodarstw domowych na us³ugi zdrowotne i farmaceutyki w Ro-sji
). Instytut Studiów Socjologicznych, Moskwa, 1999.
* Autor jest pracownikiem w Carnegie Moscow Center of Carnegie
Endowment for International Peace, b. wiceministrem pracy i spraw
socjalnych Rosji odpowiedzialnym za reformê emerytaln¹
20

20. ROSJI BRAKUJE POTENCJA£U
WEWNÊTRZNEGO,
WEWNÊTRZNEJ PRÊDKOŒCI
Siergiej Aleksaszenko*
Sytuacja w gospodarce rosyjskiej jest w rzeczywisto-
œci bardziej interesuj¹ca i skomplikowana ni¿ siê wyda-je.
Wielu badaczy i analityków wpada w euforiê, bo licz-by
obrazuj¹ce wzrost Rosji s¹ wysokie, rosyjska gospo-darka
kwitnie, bud¿et Rosji osi¹ga wzrastaj¹ce przycho-dy,
inflacja zmierza do tempa poni¿ej 1% miesiêcznie,
a kurs walutowy jest stabilny. Wydaje siê, ¿e wszystko
w Rosji jest w porz¹dku. Rosja zrestrukturyzowa³a g³ów-n
¹ czêœæ swego zad³u¿enia zagranicznego wobec Klubu
Londyñskiego.Wybra³a prezydenta, który jest stosunko-wo
m³ody, a w porównaniu do standardów rosyjskich –
nawet bardzo m³ody. Wielu wiêc analityków uwa¿a, ¿e
Rosja ma wszelkie szanse na szybki rozwój i twierdzi,
¿e, byæ mo¿e, jesteœmy œwiadkami pocz¹tku cudu go-spodarczego.
Czêœæ jednak analityków, do których i ja
nale¿ê, ostro¿nie ocenia optymistyczne prognozy
i uwa¿nie przypatruje siê temu, co siê dzieje, bo zna rze-czywiste
powody obecnej dobrej koniunktury.
Latem 1998 r., kiedy rozpocz¹³ siê kryzys gospodar-czy,
by³em pomiêdzy tymi, którzy decydowali o tym, co
i jak powinno byæ zrobione i w jaki sposób rosyjskie w³a-dze
powinny go zwalczaæ. Byliœmy mocno krytykowani za
jednoczesny zbieg dewaluacji, niemo¿noœci sp³aty zad³u-
¿enia i moratorium. Za to, ¿e g³ówn¹ ide¹ naszych ówcze-snych
decyzji by³a próba utrzymania podstaw ogólnej sta-bilno
œci gospodarki rosyjskiej. Jak pokaza³a historia, racja
by³a po naszej stronie. Chocia¿ obecna sytuacja gospo-darcza
Rosji jest przede wszystkim wynikiem korzystnych
dla naszego kraju cen na rynku œwiatowym, to jednak
w du¿ym stopniu jest tak¿e rezultatem decyzji z sierpnia
1998 roku.
Uogólniaj¹c, od stycznia 1999 do chwili obecnej, w³a-dze
rosyjskie nawet nie usi³owa³y sformu³owaæ za³o¿eñ
polityki gospodarczej. G³oszone pod koniec 1998 roku
pomys³y o rozwoju w kierunku wstecznym, powrotu do
systemu quasi-radzieckiego bardzo szybko upad³y. Na
pocz¹tku 1999 roku rz¹d rosyjski, na którego czele sta³
wówczas Primakow, nagle odmówi³ podejmowania ja-kichkolwiek
kroków, odmówi³ tak¿e zaakceptowania
wszelkich og³oszonych wczeœniej planów naprawy go-spodarki.
Ostatecznie, w kwietniu 1999 roku, rz¹d uzgo-dni
³ z MFW wytyczne dla polityki gospodarczej. Potem
kolejne rz¹dy (Primakowa, Stiepaszyna, Putina, Kasja-nowa)
faktycznie nie uczyni³y nic. Nie mia³y miejsca ¿ad-ne
dobre decyzje ani rozwi¹zania, ¿adne widoczne
zmiany w polityce gospodarczej. Generalizuj¹c, wszyst-ko,
co dzieje siê w gospodarce rosyjskiej, nie wynika
z programu radykalnej sanacji pañstwa, ale jest efektem
samoistnych procesów.
1. Determinanty gospodarki
Dwoma dominuj¹cymi czynnikami powa¿nie wp³ywa-j
¹cymi na zjawiska gospodarcze w Rosji w roku 1999
i obecnie, s¹:
1) Bardzo ostra dewaluacja rubla (trzykrotna dewaluacja
w kategoriach realnych) oraz, zwyk³y w takich warun-kach,
spadek importu rosyjskiego w roku 1999 o 43%
w porównaniu z rokiem 1997, czyli prawie dwukrotny;
2) Drastyczna zmiana cen œwiatowych na rosyjski
eksport, przy czym ich wzrost w ci¹gu 1999 roku
i na pocz¹tku bie¿¹cego wynosi³ 30 i wiêcej pro-cent,
a to oznacza ostatecznie, ¿e wielu rosyjskich
eksporterów, g³ównie eksporterów surowców i pó³-
21

21. produktów, odnios³o powa¿ne korzyœci na skutek
cen rynku œwiatowego. Najwa¿niejsza jest ropa,
której ceny wzros³y z poziomu poni¿ej 10 dolarów
za bary³kê w koñcu roku 1998 do 30 dolarów za
bary³kê w po³owie lutego roku bie¿¹cego.
Oczywiœcie, Rosja, jako g³ówny eksporter ropy, powa¿-
nie na tym skorzysta³a, a oszacowania wskazuj¹, ¿e 1 do-lar
za bary³kê ropy w cenie œwiatowej oznacza dodatkowy
1 miliard dolarów rocznie dla gospodarki rosyjskiej. Jest
to miara rzeczywistego wp³ywu cen œwiatowych na go-spodark
ê rosyjsk¹, prawdziwa „holenderska choroba”.
Skutkiem tych dwóch czynników by³y niezwykle wy-sokie
dodatnie saldo rachunku bie¿¹cego i saldo han-dlowe.
W 1999 roku nadwy¿ka na rachunku bie¿¹cym
Rosji wynios³a 25 miliardów dolarów, a nadwy¿ka han-dlowa
oko³o 33 miliardów dolarów. Jest to rekord histo-ryczny,
bo Rosja nigdy nie odnios³a tak znakomitych re-zultat
ów w handlu zagranicznym. W ich wyniku udzia³
eksportu netto w PKB wzrós³ z 7% w roku 1997 do 16%
w roku 1999. Dlatego te¿ mo¿na powiedzieæ, ¿e g³ówna
czêœæ wzrostu ekonomicznego, statystycznego wzrostu
zarówno PKB jak i produkcji przemys³owej, zwi¹zana
jest z handlem. Innym czynnikiem korzystnym dla rosyj-skiego
wzrostu gospodarczego by³o o¿ywienie w rosyj-skim
przemyœle samochodowym.
Dokonaliœmy analizy przyczyn recesji przemys³owej
w Rosji w 1998 roku. Przewa¿y³ pogl¹d, z pozoru nie-logiczny,
¿e jej powodem by³, o kwarta³ póŸniejszy, sier-pniowy
kryzys finansowy. Recesja przemys³owa rozpo-cz
ê³a siê bowiem na prze³omie maja i czerwca, kiedy to
odnotowano najbardziej ostry spadek produkcji, a jego
intensywnoœæ by³a nawet wiêksza ni¿ w 1992 roku, po
dezintegracji Zwi¹zku Radzieckiego. Inn¹ niespodzian-k
¹ by³o równie szybkie o¿ywienie przemys³u. Szukali-
œmy wiêc przedsiêbiorstwa, które odnios³o znaczne ko-rzy
œci na skutek spadku, bo naszym zdaniem, tylko to
mog³o byæ czynnikiem, dla którego tendencja rosyjskiej
produkcji przemys³owej ma kszta³t ostrej litery V. Naj-pierw
spadek o 10% w ci¹gu 3 miesiêcy, a nastêpnie
o¿ywienie równie¿ o 10% przez nastêpne 3 miesi¹ce.
Przedsiêbiorstwem tym okaza³a siê firma AwtoWAZ,
produkuj¹ca znane samochody £ada. W maju 1998 ro-ku
firma ta odnotowa³a radykalny spadek popytu na
swoje samochody, poniewa¿ ceny osi¹gnê³y poziom
równy cenom samochodów importowanych. Produkcja
przedsiêbiorstwa spad³a o 25% w ci¹gu dwóch miesiê-
cy.W maju i czerwcu 1998 roku AwtoWAZ czterokrotnie
redukowa³ tygodniowy czas pracy. Pamiêtajmy, ¿e rosyj-ski
przemys³ samochodowy stanowi oko³o jednej trzeciej
przemys³u budowy maszyn, a ten z kolei jedn¹ trzeci¹
³¹cznej produkcji przemys³owej. W efekcie, zjawiska
w AwtoWAZ spowodowa³y radykalny spadek, o oko³o
10%, ³¹cznej produkcji przemys³owej w Rosji. Jest ca³-
kiem jasne, ¿e po dewaluacji samochody rosyjskie sta³y
siê ponownie tañsze w przeliczeniu dolarowym i bar-dziej
konkurencyjne na rynku krajowym.W bardzo krót-kim
czasie, mniej ni¿ szeœæ miesiêcy, AwtoWAZ powróci³
do poprzedniego poziomu produkcji, a do góry posz³y
tak¿e wszystkie inne liczby dotycz¹ce produkcji przemy-s
³owej.Wyjaœnia to wiele z wydarzeñ w przemyœle.
Korzystne zjawiska w handlu zagranicznym i o¿ywie-nie
w przemyœle samochodowym przynios³y ostatecznie
skutek w postaci bardzo wysokich liczb opisuj¹cych
wzrost przemys³owy, przy czym pamiêtajmy o efekcie
statystycznym polegaj¹cym na tym, i¿ baza statystycz-na
za rok 1998 by³a niska, a rezultaty za rok 1999 by³y
bardzo wysokie. WskaŸniki za pierwsze pó³rocze 1999
roku by³y niezwyk³e: w granicach, 11%, 12%, 15% w po-r
ównaniu do roku poprzedniego.
2. Gospodarka rosyjska w 2000 r.
W roku bie¿¹cym rosyjski wzrost gospodarczy bêdzie
trwa³ i chocia¿ prognozy oficjalne oraz wiêkszoœæ prognoz
z koñca poprzedniego roku i pocz¹tku bie¿¹cego przewi-duj
¹ 1-, 2-procentowy wzrost, s¹dzimy, ¿e bêdzie on wy-
¿szy i mo¿e przekroczyæ nawet 5%. Dominuj¹cym czyn-nikiem
wzrostu bêd¹ ceny rynku œwiatowego. Ropa na-ftowa
dro¿eje i w roku bie¿¹cym, przy czym istnieje zna-ny
efekt statystyczny mówi¹cy, i¿ rosyjskie ceny ekspor-towe
maj¹ oko³o trzech miesiêcy opóŸnienia w stosunku
do cen „spot”. Dlatego te¿ Rosja bêdzie odnosi³a korzy-
œci ze wzrostu cen do po³owy roku bie¿¹cego. Ceny ga-zu
s¹ z kolei opóŸnione w stosunku do cen ropy o 9 mie-
22

22. siêcy, dlatego te¿ zaczê³y one rosn¹æ dopiero w grudniu.
£¹cznie przynosi to efekt w postaci trwaj¹cego zwiêksza-nia
siê rosyjskiego salda handlowego i zwiêkszenia
udzia³u eksportu netto w PKB. Szacujemy, ¿e w oparciu
przede wszystkim o ten czynnik, rosyjski PKB mo¿e
wzrosn¹æ o 4%, a rosyjska produkcja przemys³owa mo-
¿e wzrosn¹æ o ponad 5% w roku bie¿¹cym.
Oczywiœcie, ceny œwiatowe nie s¹ czynnikiem sta³ym.
Jeœli przyjrzymy siê strukturze rosyjskiego handlu zagra-nicznego,
zobaczymy, ¿e w eksporcie rosyjskim nie poja-wi
³y siê ¿adne nowe wyroby – Rosja w dalszym ci¹gu
sprzedaje g³ównie ropê, gaz, metale, drewno i pulpê.
Udzia³ przemys³u budowy maszyn maleje, maleje rów-nie
¿ udzia³ przemys³u lekkiego. Oznacza to, ¿e Rosja
w dalszym ci¹gu stoi przed problemem niskiej konkuren-cyjno
œci swoich towarów, przede wszystkim na rynkach
miêdzynarodowych, ale równie¿ na rynku krajowym.
Liczne przedsiêbiorstwa odnios³y korzyœci na skutek de-waluacji
rubla. Przyk³adem s¹ browary, które w 1999 ro-ku
mia³y 20-procentowy wzrost w kategoriach realnych,
ale przyk³ady takie s¹ nieistotne i statystycznie nie od-grywaj
¹ one powa¿niejszej roli. Jeœli odejmiemy efekt
handlu zagranicznego i efekt przemys³u samochodowe-go,
pozosta³a czêœæ przemys³u odnotowa³a w 1999 roku
wzrost ujemny i praktycznie zerowy na pocz¹tku bie¿¹-
cego roku. Oznacza to, ¿e Rosja wci¹¿ nie ma potencja-
³u wewnêtrznego, wewnêtrznej prêdkoœci rozwojowej,
dlatego ci¹gle nie jestem przekonany o dalszym wzro-
œcie gospodarczym.
Bud¿et federalny mocno poprawi³ sw¹ pozycjê.
W miejsce wysokiego deficytu bud¿etowego z lat 1997
– 1998, w pierwszym kwartale 2000 roku, rosyjski bu-d
¿et wykazuje nadwy¿kê ogóln¹, aczkolwiek nie
nadwy¿kê pierwotn¹, co oznacza, ¿e wydatki ³¹czne s¹
mniejsze od ³¹cznych przychodów. Przygl¹daj¹c siê po-nownie
statystykom widzimy, ¿e bud¿et Rosji poprawi³
œci¹galnoœæ podatków, która w ostatnich piêciu, szeœciu
latach by³a na bardzo niskim poziomie. Z ró¿nych powo-d
ów przychody bud¿etu federalnego szybko rosn¹
i w ka¿dym miesi¹cu Ministerstwo Finansów, agencje
poboru podatków i inne ministerstwa donosz¹, i¿ przy-chody
s¹ o 15, 20, 25% wy¿sze w porównaniu do plano-wanych.
Jednak¿e patrz¹c na stronê wydatków widaæ, i¿
nie s¹ one w pe³ni sfinansowane. Wydatki pierwszego
kwarta³u by³y sfinansowane w 85 – 87%, a to oznacza,
i¿ posiadaj¹c wielkie przychody bud¿et Rosji nie jest
w stanie wywi¹zaæ siê ze zobowi¹zañ, a wiêc zaleg³oœci
bud¿etowe rosn¹.
G³ównym problemem – i znowu nie jest to niespo-dziank
¹ – jest fakt, i¿ po og³oszeniu niemo¿liwoœci sp³a-ty
zad³u¿enia wewnêtrznego i zewnêtrznego Rosja nie
ma dostêpu do rynków finansowych, tak krajowych jak
i zagranicznych, a wiêc nie jest w stanie zaci¹gn¹æ po-
¿yczek na finansowanie deficytu. Rosja nie wype³nia
programu MFW i nie jest w stanie po¿yczaæ od MFW
i Banku Œwiatowego. Oznacza to, ¿e Rosja nie ma
Ÿróde³ finansowania i w rezultacie bud¿et Rosji jest zo-bowi
¹zany utrzymywaæ nadwy¿kê ogóln¹, a to oznacza
¿e taka nadwy¿ka nie jest rezultatem dobrego stanu fi-nans
ów publicznych, ale wynika z ogólnej sytuacji go-spodarczej.
Ciê¿ar zad³u¿enia zagranicznego jest bardzo du¿y.
Obliczyliœmy, ¿e jeœli Rosja zrestrukturyzuje d³ug wobec
Klubu Paryskiego i jeœli prognozy gospodarcze bêd¹
stosunkowo dobre – wzrost gospodarczy wyniesie 4%
rocznie, aprecjacja rubla 7 – 8% rocznie, a przychody
bud¿etowe bêd¹ stale wzrastaæ – Rosja spe³ni kryteria
Maastricht (wskaŸnik zad³u¿enia do PKB na poziomie
60%) dopiero w roku 2005. Jakiekolwiek pogorszenie
prognoz oznacza, ¿e Rosja mo¿e nie osi¹gn¹æ tego kry-terium
w nastêpnych latach. Ale ten wskaŸnik nie jest
najwa¿niejszym kryterium. Powa¿niejszym problemem
dla bud¿etu ni¿ wskaŸnik zad³u¿enia w stosunku do
PKB jest fakt, ¿e koszty oprocentowania oraz sp³aty ka-pita
³u podstawowego stanowi¹ bardzo du¿¹ czêœæ przy-chod
ów bud¿etu. W 1998 roku i w pierwszej po³owie
1999 roku wydatki te przekracza³y 50% ³¹cznych wydat-k
ów. Nawet obecnie, gdy bud¿et jest stosunkowo silny,
koszty obs³ugi zad³u¿enia przekraczaj¹ 30% ³¹cznych
przychodów bud¿etowych.
W 1999 roku Ministerstwo Finansów nie by³o w stanie
sfinansowaæ wydatków bud¿etowych bez po¿yczek
z banku centralnego, którego kredyty przekroczy³y 3%
PKB. W bie¿¹cym roku bud¿etowym Ministerstwu Fi-nans
ów zezwolono na po¿yczki z banku centralnego na
poziomie 1% PKB, Oznacza to, ¿e bud¿et nie jest je-
23

23. szcze zrównowa¿ony, a dojœcie do tej równowagi bêdzie
problemem w najbli¿szych latach.
Mimo dobrych wyników w handlu zagranicznym
i nadwy¿ki na rachunku bie¿¹cym, Rosja nie odnios³a
wielkich korzyœci ze zmian w swym bilansie p³atnoœci.
Rezerwy walutowe banku centralnego w rzeczywistoœci
nie zmieni³y siê w ci¹gu roku i – jeœli zmniejszymy 25 mi-liard
ów dolarów nadwy¿ki na rachunku bie¿¹cym o 5 mi-liard
ów dolarów sp³aty d³ugu – oznacza to, ¿e w ubie-g
³ym roku 20 miliardów dolarów kapita³u wyp³ynê³o
z Rosji. Nie chcê tu dyskutowaæ czy by³o to legalne czy
nielegalne, mia³o charakter kryminalny czy by³o tylko
podejrzane; rezultat finalny jest taki, ¿e Rosja inwestuje
ogromne sumy pieniêdzy w gospodarkê reszty œwiata.
Nap³yw inwestycji zagranicznych do Rosji wyniós³
w 1999 roku mniej ni¿ 2 miliardy dolarów. Jest to jeden
z najbardziej zasadniczych problemów stoj¹cych przed
Rosj¹ w nadchodz¹cych latach: nieatrakcyjny klimat in-westycyjny.
Nie tylko inwestorzy zagraniczni nie chc¹
przyje¿d¿aæ i inwestowaæ swych pieniêdzy, ale nawet in-westorzy
rosyjscy wol¹ „zatrudniaæ" swe pieni¹dze w in-nych
krajach œwiata.
Prowadzimy w Rosji wielkie dyskusje zwi¹zane z tym
zagadnieniem, ale krótko chcia³bym wspomnieæ
o trzech g³ównych „filarach” tego nieatrakcyjnego klima-tu
inwestycyjnego. Po pierwsze – niezwykle wysokie ob-ci
¹¿enie podatkowe, po drugie – presja biurokratyczna
na dzia³alnoœæ gospodarcz¹, a po trzecie – zamkniêty
charakter gospodarki. Do chwili obecnej szeroko rozpo-wszechnionym
pogl¹dem w Rosji, pomiêdzy rosyjskimi
ekonomistami, pomiêdzy przedstawicielami rz¹du jest
pogl¹d, i¿ gospodarka rosyjska jest zbyt wielka, oraz ¿e
posiada ogromny potencja³ intelektualny i technologicz-ny,
w zwi¹zku z czym mo¿e rozwijaæ siê na swej w³asnej
bazie.Wed³ug mnie, pogl¹d taki jest b³êdny.
Rosja dokona³a ostatniej renowacji technologicznej
w póŸnych latach siedemdziesi¹tych i na pocz¹tku
osiemdziesi¹tych. Oznacza to, ¿e w nadchodz¹cych
dziesiêciu latach wyposa¿enie technologiczne stanie siê
zbyt stare i nie bêdzie w stanie wytworzyæ ¿adnych kon-kurencyjnych
produktów. Bez otwarcia gospodarki, bez
przyci¹gniêcia inwestorów zagranicznych, bez umo¿li-wienia
podmiotom zagranicznym w³¹czenia przedsiê-
biorstw rosyjskich w ³añcuchy technologiczne istniej¹ce
na œwiecie, Rosja nie bêdzie w stanie produkowaæ kon-kurencyjnych
wyrobów i ograniczy swój potencja³ go-spodarczy
i eksportowy tylko do surowców.
O przysz³ym rozwoju Rosji niew¹tpliwie zadecyduje po-lityka.
W. Putin, który zosta³ wybrany na nowego prezyden-ta
Rosji, jest osob¹ bardzo m³od¹ w porównaniu do stan-dard
ów rosyjskich i byæ mo¿e jest to jego jedyna zaleta,
a przynajmniej zaleta znana. Oczywiœcie nie bêdzie on
proponowa³ odwrotu, nie bêdzie próbowa³ uwstecznienia
polityki gospodarczej w stylu radzieckim. Ale patrz¹c na
rzeczywiste decyzje jego gabinetu, analizuj¹c jego polity-k
ê ekonomiczn¹, zauwa¿yæ mo¿na, ¿e zrobiono niewiele,
a z tego co zrobiono wiele elementów jest podejrzanych.
Na pocz¹tku stycznia, po nominowaniu W. Putina na
tymczasowego prezydenta, popar³ on publicznie pomys³
obowi¹zkowej wymiany 100% walut zagranicznych, cze-go
nie mo¿na traktowaæ jako pomys³u pozytywnego.
PóŸniej rz¹d przedstawi³ Dumie pewn¹ liczbê projektów
legislacyjnych, zorientowanych na walkê z wyp³ywem
kapita³u, gdzie jedn¹ z pozycji jest pe³na rejestracja
przez pañstwo wszystkich kontraktów w handlu zagra-nicznym.
Projekt ten zosta³ poparty przez najwiêksz¹
frakcjê parlamentu Rosji, wspieraj¹c¹ rz¹d, i przyjêty
w pierwszym czytaniu.
Tak wygl¹da obecna sytuacja. Zbyt wczeœnie jest
oczywiœcie, na ocenê rosyjskiej polityki gospodarczej
w nadchodz¹cych latach, poniewa¿ nale¿y poczekaæ do
czasu sformowania nowego rz¹du Rosji; co bêdzie mia-
³o miejsce zapewne w po³owie roku. Ale wszystkie spe-kulacje,
które mo¿emy obecnie spotkaæ w rosyjskich me-diach
na temat prawdopodobnego sk³adu rz¹du wskazu-j
¹, ¿e bêdzie on bardzo podobny do bie¿¹cego: bez ¿ad-nych
wyj¹tkowych postaci, bez ideologa gospodarczego.
Bardzo prawdopodobne, ¿e nowy rz¹d utrzyma kontrolê
nad obecn¹ pozytywn¹ sytuacj¹, ale, jak siê wydaje nie
bêdzie w stanie promowaæ ¿adnych radykalnych lub wi-docznych
reform w nadchodz¹cych miesi¹cach.
*/ Autor jest dyrektorem Development Center, b. I zastêpc¹ prezesa
Banku Centralnego Rosji i wiceministerem finansów
24

24. ZESZYTY BRE BANK-CASE
1 Absorpcja kredytów i pomocy zagranicznej w Polsce w latach 1989-1992
2 Absorpcja zagranicznych kredytów inwestycyjnych w Polsce z perspektywy po¿yczkodawców i po¿yczkobiorców
3 Rozliczenia dewizowe z Rosj¹ i innymi republikami b. ZSRR. Stan obecny i perspektywy
4 Rynkowe mechanizmy racjonalizacji u¿ytkowania energii
5 Restrukturyzacja finansowa polskich przedsiêbiorstw i banków
6 Sposoby finansowania inwestycji w telekomunikacji
7 Informacje o bankach. Mo¿liwoœci zastosowania ratingu
8 Gospodarka Polski w latach 1990 Р92. Pomiary a rzeczywistoϾ
9 Restrukturyzacja finansowa przedsiêbiorstw i banków
10 Wycena ryzyka finansowego
11 Maj¹tek trwa³y jako zabezpieczenie kredytowe
12 Polska droga restrukturyzacji z³ych kredytów
13 Prywatyzacja sektora bankowego w Polsce - stan obecny i perspektywy
14 Etyka biznesu
15 Perspektywy bankowoœci inwestycyjnej w Polsce
16 Restrukturyzacja finansowa przedsiêbiorstw i portfeli trudnych kredytów banków komercyjnych
(podsumowanie skutków ustawy o restrukturyzacji)
17 Fundusze inwestycyjne jako instrument kreowania rynku finansowego w Polsce
18 D³ug publiczny
19 Papiery wartoœciowe i derywaty. Procesy sekurytyzacji
20 Obrót wierzytelnoœciami
21 Rynek finansowy i kapita³owy w Polsce a regulacje Unii Europejskiej
22 Nadzór w³aœcicielski i nadzór bankowy
23 Sanacja banków
24 Banki zagraniczne w Polsce a konkurencja w sektorze finansowym
25 Finansowanie projektów ekologicznych
26 Instrumenty d³u¿ne na polskim rynku
27 Obligacje gmin
28 Sposoby zabezpieczania siê przed ryzykiem niewyp³acalnoœci kontrahentów
Wydanie specjalne Jak dokoñczyæ prywatyzacjê banków w Polsce
29 Jak rozwi¹zaæ problem finansowania budownictwa mieszkaniowego
30 Scenariusze rozwoju sektora bankowego w Polsce
31 Mieszkalnictwo jako problem lokalny
32 Doœwiadczenia w restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiêbiorstw w krajach Europy Œrodkowej
33 (nie ukaza³ siê)
34 Rynek inwestycji energooszczêdnych
35 Globalizacja rynków finansowych
36 Kryzysy na rynkach finansowych – skutki dla gospodarki polskiej
37 Przygotowanie polskiego systemu bankowego do liberalizacji rynków kapita³owych
38 Docelowy model bankowoœci spó³dzielczej
39 Czy komercyjna instytucja finansowa mo¿e skutecznie realizowaæ politykê gospodarcz¹ pañstwa?
40 Perspektywy gospodarki œwiatowej i polskiej po kryzysie rosyjskim
41 Jaka reforma podatkowa jest potrzebna dla szybkiego wzrostu gospodarczego?
42 Fundusze inwestycyjne na polskim rynku – znaczenie i tendencje rozwoju
43 Strategia walki z korupcj¹ – teoria i praktyka
44 Kiedy koniec z³otego?
45 Fuzje i przejêcia bankowe
46 Bud¿et 2000
47 Perspektywy gospodarki rosyjskiej po kryzysie i wyborach