2. Αλλαγζσ ςτθν τεχνικι και τθν παραγωγι
• Καταςκευάηονται οι πρϊτοι ςιδθρόδρομοι
• Σα ιςτιοφόρα πλοία αρχίηουν να αντικακίςτανται από τα ατμόπλοια
• Διανοίγεται θ διϊρυγα του ουζη
• Ωσ αποτζλεςμα των παραπάνω οι αποςτάςεισ μικραίνουν.
• Ειςάγεται ο ατμόσ ωσ κινθτιρια δφναμθ τθσ νεοςφςτατθσ βιομθχανίασ
• Επινοοφνται οι πρϊτεσ αυτόματεσ μθχανζσ και πρϊτα και κφρια ο
αργαλειόσ, που πολλαπλαςιάηει δραματικά τθν παραγωγι υφάςματοσ
• Ανεβαίνει ραγδαία θ παραγωγι χάλυβα (ατςαλιοφ) και θ εξόρυξθ
άνκρακα.
• Αναπτφςςονται τεράςτιεσ μεταλλευτικζσ βιομθχανίεσ και διανοίγονται
αντίςτοιχου μεγζκουσ ορυχεία, που απαςχολοφν χιλιάδεσ εργάτεσ.
3. Κοινωνικζσ αλλαγζσ
• Οι φεουδάρχεσ παραχωροφν τθ κζςθ τουσ ςτθ νζα κυρίαρχθ τάξθ, τθν αςτικι
(εμπόρουσ, βιομιχανουσ, εφοπλιςτζσ, τραπεηίτεσ)
• Οι παλιοί κολίγοι (δουλοπάροικοι) μετατρζπονται ςε εργάτεσ γθσ (αγρεργάτεσ) ι
βιομθχανικοφσ εργάτεσ, που ςτοιβάηονται ςε προάςτια των πόλεων ηϊντασ μεσ ςτθν
ακλιότθτα.
• Οι πόλεισ γιγαντϊνονται, ο ουρανόσ τουσ μαυρίηει από τα φουγάρα των εργοςταςίων.
Εμφανίηεται για πρϊτθ φορά θ ζννοια τθσ ρφπανςθσ.
• Θ εκκλθςία χάνει τθν αλλοτινι τθσ δφναμθ και νζο «Ευαγγζλιο» γίνεται ο Ορκόσ Λόγοσ
(Λογικι). Κυριαρχεί ο κετικιςμόσ, θ πίςτθ πωσ θ Επιςτιμθ κα μασ οδθγιςει ςτθν
πρόοδο και τθν ευθμερία.
• Ο κόςμοσ ςυγκλονίηεται από μια ςειρά επαναςτάςεων, εκνικϊν ι/και κοινωνικϊν, με
κορυφαία τθ Γαλλικι ςτα 1789, που αναδεικνφουν τθν (ωσ τότε οικονομικά κυρίαρχθ
αλλά πολιτικά αποκλειςμζνθ) αςτικι τάξθ, το Λόγο τθσ (δθλ. τθν πίςτθ ςτο Άτομο, το
Ζκνοσ και τθ Δθμοκρατία) και τουσ κεςμοφσ τθσ (βλ. κοινοβοφλιο, ςφνταγμα).
• Από τα μζςα του 19ου αιϊνα αρχίηει και θ ανάπτυξθ του εργατικοφ κινιματοσ, που κα
διεκδικιςει καλφτερουσ όρουσ ηωισ για τουσ εργάτεσ, ςε κάποιεσ περιπτϊςεισ και τθν
ανατροπι του καπιταλιςτικοφ ςυςτιματοσ.
5. Αλλαγζσ ςτθν τεχνικι και τθν παραγωγι
• Ο ατμόσ αντικακίςταται ςταδιακά από το πετρζλαιο και τον θλεκτριςμό
• Ωσ αποτζλεςμα γεννιζται θ μθχανι εςωτερικισ καφςθσ και ξεκινά θ ιςτορία
του αυτοκινιτου
• Πολλαπλαςιάηονται οι εφευρζςεισ διαμορφϊνοντασ ςταδιακά γφρω μασ τον
κόςμο που όλοι ξζρουμε. Ενδεικτικά αναφζρουμε το αεροπλάνο, το
τθλζφωνο, το μαγνθτόφωνο, τθ γραφομθχανι, τον κινθματογράφο, το
νάιλον, το πλαςτικό και άλλα πολλά.
• Θ επιςτιμθ τίκεται ςυςτθματικά ςτθν υπθρεςία τθσ παραγωγισ
• Αναπτφςςεται ιδιαίτερα θ χθμικι και θ φαρμακευτικι βιομθχανία
• Αναβακμίηεται ο ρόλοσ των χρθματιςτθρίων
• Σο τραπεηικό κεφάλαιο ςυμφφεται (ενϊνεται) με το βιομθχανικό
δθμιουργϊντασ το λεγόμενο «χρθματιςτικό» κεφάλαιο
• Εμφανίηονται τα «καρτζλ» ι αλλιϊσ «τραςτ», τεράςτιεσ δθλαδι ςυνενϊςεισ
επιχειριςεων, που ελζγχουν τθν αγορά.
• Ειςάγεται ζνα νζο ςφςτθμα οργάνωςθσ τθσ παραγωγισ, ο φορντιςμόσ-
τεϊλοριςμόσ (βλ. παρακάτω)
6. Κοινωνικζσ και πολιτικζσ αλλαγζσ
• Περαιτζρω ανάπτυξθ του εργατικοφ κινιματοσ – ςταδιακι (αν και αργι)
αναβάκμιςθ του βιοτικοφ επιπζδου των εργαηομζνων μζχρι το ξζςπαςμα τθσ
κρίςθσ του ‘29.
• Ανάπτυξθ των πολιτικϊν άκρων (κομμουνιςτικισ αριςτεράσ και φαςιςμοφ) ωσ
αποτζλεςμα τθσ κρίςθσ και του β παγκοςμίου πολζμου που ακολοφκθςε.
• Δφο παγκόςμιοι πόλεμοι (τα αίτιά τουσ ςε άλλο μάκθμα)
• ταδιακι απελευκζρωςθ των αποικιϊν
• Ζκρθξθ του καταναλωτιςμοφ (ιδιαίτερα ςτισ ΘΠΑ), εμφάνιςθ των
καταναλωτικϊν δανείων και του «πλαςτικοφ χριματοσ» (κάρτεσ)
• Μαηικοποίθςθ τθσ ζμμιςκθσ υπαλλθλίασ, των λεγόμενων
«χαρτογιακάδων», λόγω τθσ διόγκωςθσ του τομζα του εμπορίου και των
υπθρεςιϊν
• Οικοδόμθςθ του «κράτουσ-πρόνοιασ» από τθ δεκαετία του ‘30 και μετά (το
λεγόμενο «κεχνςιανό μοντζλο») ωσ «ιςτορικόσ ςυμβιβαςμόσ» μεταξφ
καπιταλιςμοφ και κομμουνιςμοφ, που απειλοφςε να ςαρϊςει το δυτικό
κόςμο.
8. Μία από τισ πρϊτεσ ατμομθχανζσ του κόςμου, ςχεδιαςμζνθ από τον κωτηζηο
James Watt ςτα 1784.
9. Σο πρϊτο ατμοκίνθτο όχθμα,
φτιαγμζνο ςτθ Γαλλία γφρω
ςτα 1770-1780. Θ ταχφτθτά του
ιταν μόλισ 4 km/h και ο
λζβθτασ μπροςτά ικελε
γζμιςμα με νερό κάκε 12
λεπτά! Λόγω αυτϊν των
αδυναμιϊν του, δε μπικε ποτζ
ςτθν παραγωγι.
14. Ζνασ από τουσ πρϊτουσ ςιδθροδρόμουσ των
ΘΠΑ, ςτα μζςα περίπου του 19ου αιϊνα.
15. Αμερικανικό ατμόπλοιο του 19ου αιϊνα με πλαϊνά πτερφγια. Θ διάταξθ αυτι των
πτερφγων ςφντομα αντικαταςτάκθκε από τθν προπζλα λόγω τεχνικϊν προβλθμάτων
που παρουςίαηε και διατθρικθκε μόνο ςτα ποταμόπλοια, εν μζρει και ωσ φολκλόρ.
16. Θ ςθμαςία του ςιδθροδρόμου και των διωρφγων του ουζη (1869) και του Παναμά
(1914). Θ κίτρινθ γραμμι απεικονίηει τισ παλιζσ αποςτάςεισ που ζπρεπε να διανυκοφν
με ατμόπλοια ι ιςτιοφόρα, οι μωβ τισ νζεσ διαδρομζσ.
23. Καρλ Μαρξ (αριςτερά) και Φρίντριχ Ένγκελσ (δεξιά): οι δφο κεμελιωτζσ του
ςφγχρονου κομμουνιςμοφ αλλά των εργοςταςιακών ςωματείων ζτςι όπωσ τα
γνωρίηουμε ςιμερα.
24. Πιερ-Ηοηζφ Προυντόν (αριςτερά) και Μιχαιλ Μπακοφνιν (δεξιά). Οι δφο κεμελιωτζσ του
αναρχιςμοφ, αριςτεροφ άκρου του επαναςτατικοφ κινιματοσ, ςτο οποίο κυριαρχοφςαν
οι ςοςιαλδθμοκράτεσ και οι κομμουνιςτζσ.
25. Αναμνθςτικι φωτογραφία τθσ «Α Διεκνοφσ Ζνωςθσ Εργατϊν» (1864-1876), ςτθν οποία
δραςτθριοποιικθκαν όλοι οι επαναςτάτεσ τθσ εποχισ (ςυμπεριλαμβανομζνων των Μαρξ-
Ζνγκελσ-Μπακοφνιν). Επρόκειτο για τθν πρϊτθ προςπάκεια διεκνοφσ ςυντονιςμοφ των
εργατικϊν ςωματείων με ςτόχο όχι μόνο τθ βελτίωςθ του βιοτικοφ επιπζδου των εργατϊν
αλλά εν τζλει τθν ανατροπι του καπιταλιςμοφ.
26. Ο «Υμνοσ τθσ Θ ΔΛΕΚΝΘ
Διεκνοφσ», γραμμζν
οσ από τον Γάλλο Εμπρόσ τθσ γθσ οι κολαςμζνοι Με πλάνα λόγια μασ γελοφν
Ευγζνιο Ποτιζ ςτα Σθσ πείνασ ςκλάβοι εμπρόσ Σθσ γθσ οι δοφλοι κι οι ραγιάδεσ
1871, αμζςωσ μετά εμπρόσ Μοναχοί τουσ, κα ςωκοφν
τθν ιττα τθσ
Σο δίκιο απ τον κρατιρα βγαίνει
Κομμοφνασ του
Παριςιοφ, ςτθν
α βροντι ςαν κεραυνόσ Για να ςπάςουμε τα δεςμά μασ
οποία είχε πάρει Για να πάψει πια θ ςκλαβιά
ενεργό μζροσ. Φτάνουν πια τθσ ςκλαβιάσ τα Να νιϊςουν πρζπει τθ γροκιά
Σραγουδιςμζνοσ χρόνια μασ
αρχικά ςτο ςκοπό Όλοι εμείσ οι ταπεινοί τθσ γθσ Και τθσ ψυχισ μασ τθ φωτιά
τθσ Που ηοφςαμε ςτθν καταφρόνια
«Μαςςαλιϊτιδασ», Κα γίνουμε το παν εμείσ. τον Αγϊνα Ενωμζνοι
δθλαδι του
γαλλικοφ εκνικοφ
φμνου, απζκτθςε τθ
τον Αγϊνα Ενωμζνοι Κι ασ μθ λείψει κανείσ
δικι του μουςικι Κι ασ μθ λείψει κανείσ
επζνδυςθ (με τθν Ω, νάτθ, μασ προςμζνει Ω! Νάτθ, μασ προςμζνει
οποία ζγινε τον κόςμο θ Διεκνισ.
παγκόςμια γνωςτόσ) τον κόςμο θ Διεκνισ.
ςτα 1888. Κεοί, αρχόντοι, βαςιλιάδεσ
27. τιγμιότυπο από τθν «Κομμοφνα του Παριςιοφ» ςτα 1871. Ιταν κατά τθ διάρκεια του
γαλλο-γερμανικοφ πολζμου του 1870-1871, όταν ο λαόσ του Παριςιοφ αρνικθκε να το
παραδϊςει ςτουσ νικθτζσ Γερμανοφσ και ανζλαβε τθν άμεςθ κυβζρνθςι του με το όπλο
ςτο χζρι. Ο επίςθμοσ πρωκυπουργόσ τθσ Γαλλίασ, Αδόλφοσ Κιζρςοσ, φοβοφμενοσ μεταξφ
άλλων και το λαϊκό χαρακτιρα τθσ εξζγερςθσ (που ζπαιρνε μζτρα υπζρ των φτωχϊν),
ςυμμάχθςε με τουσ Γερμανοφσ και επί δυο μινεσ πολιόρκθςε το Παρίςι, ϊςπου τελικά το
κατζλαβε αφινοντασ πίςω του 30.000 κομμουνάρουσ νεκροφσ. Μία ακόμθ προδομζνθ
επανάςταςθ…
28. Γκραβοφρα με το κεντρικό ςφνκθμα του παγκόςμιου εργατικοφ κινιματοσ ωσ τισ
αρχζσ του 20οφ αιϊνα: «8 ϊρεσ δουλειά, 8 ϊρεσ ψυχαγωγία, 8 ϊρεσ ανάπαυςθ»
29. Θ ελλθνικι
εκδοχι του ίδιου
ςυνκιματοσ.
Δεξιά βλζπουμε
τουσ εργοδότεσ
να τραβάνε το
λεπτοδείκτθ
πζραν των οκτϊ
ωρϊν, αριςτερά
τουσ εργάτεσ να
τον τραβάνε
αντίςτροφα.
30. Και μία αφίςα τθσ ίδιασ εποχισ από τουσ IWW (Industrial Workers of the
World), που ηθτάνε 4ωρο!
31. Ηωγραφικι αναπαράςταςθ τθσ ματωμζνθσ Πρωτομαγιάσ του 1886 ςτθν πλατεία Χαϊμάρκετ του
ικάγου, όπου ζχαςαν τθ ηωι τουσ δεκάδεσ εργάτεσ που πάλευαν για το οκτάωρο. Προσ τιμι αυτϊν
των νεκρϊν εργατϊν ορίςτθκε από τθ Β Διεκνι (1889-1914) θ 1θ Μάθ ωσ παγκόςμια μζρα τθσ
εργατικισ τάξθσ, επζτειοσ που γιορτάηεται μζχρι ςιμερα.
32. Προπαγανδιςτικι αφίςα
των IWW (Industrial
Workers of the
World), τθσ πιο
ριηοςπαςτικισ πτζρυγασ
του αμερικανικοφ
εργατικοφ κινιματοσ
των αρχϊν του 20οφ
αιϊνα.
33. Αφίςα των IWW από το
1917. Από κάτω θ λεηάντα
ζγραφε: «το χζρι που κα
εξουςιάςει τον κόςμο – ζνα
μεγάλο ςωματείο».
34. Παιδιά ανκρακωρφχοι ςτθν Αγγλία των αρχϊν του 20οφ αιϊνα. Πολλά
από αυτά δεν προλαβαίνανε να ενθλικιωκοφν κι απ’ τα υπόλοιπα τα
περιςςότερα πεκαίνανε πριν τα 40 από πνευμονικζσ πακιςεισ.
35. Μικρά παιδιά ςε κλωςτοχφαντουργείο τθσ Αγγλίασ ι των ΘΠΑ ςτισ αρχζσ του
20οφ αιϊνα.
38. Ο Κρθτικόσ μετανάςτθσ Λοφθσ Σίκασ (Θλίασ παντιδάκθσ), ανκρακωρφχοσ και
μζλοσ μάλλον των IWW, που δολοφονικθκε το 1914 ςτα ανκρακωρυχεία του
Ροκφζλερ ςτο Λάντλοου του Κολοράντο από μπράβουσ του Ροκφζλερ κατά τθ
διάρκεια μιασ μνθμειϊδουσ απεργίασ τθσ οποίασ θγείτο (μαηί με οριςμζνουσ
άλλουσ). Θ άλλθ όψθ του «αμερικανικοφ ονείρου»…
39. Θ κθδεία του Λοφθ Σίκα από τουσ
ανκρακωρφχουσ ςυναδζλφουσ του.
42. Αγγλίδεσ ςουφραηζτεσ των αρχϊν του
20οφ αιϊνα διεκδικοφν το δικαίωμα
ςυμμετοχισ των γυναικϊν ςτισ
εκλογζσ.
Σο προςωνφμιο
«ςουφραηζτεσ», προερχόμενο από τθ
λζξθ “suffrage”, που ςθμαίνει
«ψιφοσ» ι «δικαίωμα ψιφου», τουσ
αποδόκθκε υποτιμθτικά από το
ςυντθρθτικό αγγλικό τφπο.
Επρόκειτο ουςιαςτικά για το πρϊτο
μαηικό και οργανωμζνο φεμινιςτικό
κίνθμα του κόςμου, με αρχικι κοιτίδα
τθν Αγγλία αλλά με γριγορθ
εξάπλωςθ και ςτισ ΘΠΑ. Ιταν πολφ
μαχθτικό, ενϊ πολιτικά αναφερόταν
ςτο χϊρο τθσ Αριςτεράσ.
44. Σραυματιςμόσ και ςφλλθψθ Τποχρεωτικι ςίτιςθ ζγκλειςτθσ
ςουφραηζτασ ςουφραηζτασ, που ζχει ξεκινιςει
απεργία πείνασ.
45. Θ ςτιγμι του κανάςιμου τραυματιςμοφ τθσ ςουφραηζτασ Emily Davison ςτον
ιππόδρομο του Ζπςομ ςτα 1913, όταν μπικε μπροςτά ςτο άλογο του βαςιλιά
Γεωργίου προκειμζνου να διαμαρτυρθκεί για τθν καταπάτθςθ των γυναικείων
δικαιωμάτων.
46. Γυναίκεσ υφαντουργοί διαδθλϊνουν μαηί με άντρεσ ςυναδζλφουσ τουσ
διεκδικϊντασ τθ διεφρυνςθ των εργατικϊν τουσ δικαιωμάτων. Είμαςτε ςτθν Αγγλία
ι τθν Αμερικι των αρχϊν του 20οφ αι.
48. Από τον εργάτθ-μάςτορα ςτον εργάτθ-βίδα: ςφμφωνα με τον νζο τρόπο οργάνωςθσ τθσ παραγωγισ
που ειςθγικθκε ο Σζιλορ και υιοκζτθςε ο Φορντ ςτα 1920 περίπου, θ διαδικαςία παραγωγισ
μποροφςε να «τεμαχιςτεί» ςε απειροελάχιςτεσ, μθχανικά επαναλαμβανόμενεσ κινιςεισ, που
μποροφςε να εκτελζςει ο κακζνασ. Αυτό ςιμαινε βζβαια τθν αντικατάςταςθ των αλλοτινϊν
ολοκλθρωμζνων τεχνιτϊν από ςτρατιζσ υπερ-εξειδικευμζνων, φτθνϊν και αναλϊςιμων εργατϊν, που
κα ζχαναν κάκε ζλεγχο πάνω ςτο προϊόν τθσ εργαςίασ τουσ. Από τθν άλλθ όμωσ ο επιχειρθματίασ κα
γλίτωνε χρόνο και χριμα, ενϊ κα βελτιωνόταν και θ ποιότθτα των προϊόντων χάρθ ςτθν τυποποίθςθ.
49. Οι ίδιοι οι εργάτεσ υποδζχτθκαν ςε πολλζσ περιπτϊςεισ το νζο ςφςτθμα
κετικά (ι, εν πάςει περιπτϊςει, αδιαφόρθςαν), γιατί πολλαπλαςίαηε τισ
ανάγκεσ ςε ανκρϊπινο δυναμικό. Αν και πλθρϊνονταν λιγότερο, ζβριςκαν
όμωσ ευκολότερα δουλειά.
50. Για το ανκρϊπινο
κόςτοσ αυτοφ του νζου
εργαςιακοφ μοντζλου
δεν ενδιαφζρκθκε
κανείσ:
μονοτονία, πλιξθ, απου
ςία ενδιαφζροντοσ για
τθ
δουλειά, αλλοτρίωςθ
(από το προϊόν τθσ
εργαςίασ τουσ αλλά και
από τθν ζμφυτθ
δθμιουργικότθτά
τουσ), ιταν το αντίτιμο
που ζπρεπε να
πλθρϊνουν οι
εργαηόμενοι για ζνα
πιάτο φαϊ.
51. Σο κρυλικό Ford T (1908-1922), το πρϊτο αυτοκίνθτο μαηικισ παραγωγισ που
καταςκευάςτθκε με το ςφςτθμα του φορντιςμοφ-τεϊλοριςμοφ.
52. Ζνα από τα διαςθμότερα καρζ του παγκόςμιου κινθματογράφου, από τουσ
«Μοντζρνουσ Καιροφσ» του Σςάρλι Σςάπλιν (1929). Αποτυπϊνει τθν υποταγι του
ανκρϊπου ςτθ μθχανι, τθν αφομοίωςι του από αυτιν ςε ςθμείο εξουκζνωςθσ και
τρζλασ. Ζνα ςχόλιο πάνω ςτθν ςκλθρότθτα του φορντιςμοφ-τεϊλοριςμοφ, που - για
πρϊτθ φορά ςτθν ιςτορία - μετζτρεψε τον άνκρωπο ςε εξάρτθμα τθσ μθχανισ.
54. Μζροσ των εγκαταςτάςεων ςτα (κλειςτά πλζον) ορυχεία του Λαυρίου.
Χτίςτθκαν από τθν εταιρεία ερπιζρι, που εκμεταλλευόταν τα ορυχεία κατά τον
19ο αιϊνα.
55. Οι εγκαταςτάςεισ του αλλοτινοφ «Φωταερίου Ακθνϊν», του γνωςτοφ μασ
«Γκαηιοφ», εξωραϊςμζνεσ ςιμερα ωσ πολιτιςτικόσ χϊροσ. Βρίςκονταν ςτο κζντρο
τθσ ομϊνυμθσ εργατικισ ςυνοικίασ, μιασ από τισ πιο φτωχζσ και βρϊμικεσ τθσ
πρωτεφουςασ. Χτίςτθκαν ςτα 1862.
56. Θ ςοκολοταποιία «Παυλίδθσ», μία από τισ πρϊτεσ τθσ Ευρϊπθσ, επί τθσ
οδοφ Πειραιϊσ, όπου βρίςκεται μζχρι ςιμερα. Οι πρϊτεσ εγκαταςτάςεισ
φτιάχτθκαν ςτα 1861.
