Ιστορία Ε΄ δημοτικού

1. 18. Πέρσες και Άβαροι συμμαχούν
εναντίον του Βυζαντίου

2. Ας θυμηθούμε:
Γύρω από τα σύνορα του Βυζαντίου κατοικούν πολλοί λαοί. Οι γειτονικοί αυτοί
λαοί , Σλάβοι, Άβαροι, Βούλγαροι, Πέρσες, Άραβες, γνωρίζουν το Βυζάντιο και
προσπαθούν να το κατακτήσουν. Οι Βυζαντινοί οργανώνονται και τους
αντιμετωπίζουν. Τι θα συμβεί με τους γείτονες αυτούς;

3. Ο Ηράκλειος εκστρατεύει κατά των Περσών. Οι Άβαροι συνεννοούνται
με τους Πέρσες και πολιορκούν από κοινού την Κωνσταντινούπολη,
στο διάστημα που ο αυτοκράτορας βρίσκεται πολύ μακριά και του είναι
αδύνατο να την υπερασπιστεί.
Who is Ηράκλειος;
Και πού στην ευχή πήγε ο αυτοκράτορας τη στιγμή που τον χρειαζόταν
η Κωνσταντινούπολη;
Πόσα χρόνια έχουν περάσει από τότε που έγινε πρωτεύουσα η Κωνστνατινούπολη;

4. Στις αρχές του 7ου
αιώνα αυτοκράτορας στο
Βυζάντιο έγινε
ο Ηράκλειος, Έξαρχος της
Καρχηδόνας, ως τότε.
Βρήκε όμως την
αυτοκρατορία σε «δεινή»
κατάσταση.
Τι ήταν ο έξαρχος; Τι εννοεί
σε «δεινή» κατάσταση;

5. Ο ιστορικός Θεοφάνης έγραψε για εκείνα τα χρόνια:
«Ο βασιλιάς Ηράκλειος βρήκε το βυζαντινό κράτος παραλυμένον. Την
Ευρώπην ερήμωσαν οι Άβαροι και την Ασίαν όλην κατάστρεψαν οι
Πέρσες. Τις πόλεις αιχμαλώτισαν και το στρατό των
Ρωμαίων κατέστρεψαν στους πολέμους». Για ποιους Ρωμαίους μιλάει;
Ποιοι είναι λοιπόν αυτή τη στιγμή οι
πιο δυνατοί εχθροί της
αυτοκρατορίας;

6. Οι Άβαροι
Οι Άβαροι πρωτοφάνηκαν στο Βυζάντιο στα χρόνια του Ιουστινιανού. Το
558 συγκεκριμένα, οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης προσέτρεξαν να
δουν έθνος παράδοξον, του οποίου αντιπροσωπεία είχε φτάσει στην
πρωτεύουσα. Είχαν πολύ μακριά μαλλιά δεμένα πλεξούδες, η δε λοιπή
φορεσιά τους ήταν όμοια με των άλλων Ούννων. Ήταν Άβαροι πρεσβευτές
και έφερναν στον αυτοκράτορα προτάσεις συμμαχίας. Ο Ιουστινιανός
δέχτηκε τις ειρηνικές προτάσεις τους, αρνήθηκε όμως να τους
παραχωρήσει εδάφη για να εγκατασταθούν εντός των συνόρων, όπως του
ζητούσαν. Θεοφάνης (βυζαντινός ιστορικός).

7. Οι Πέρσες
Οι Πέρσες μάς είναι γνωστοί από τα αρχαία χρόνια, από τους πολέμους
που είχαν με τους Έλληνες στο Μαραθώνα, τις Θερμοπύλες και τη
Σαλαμίνα. Μετά τις ήττες τους εκεί και τη συντριβή τους από το
Μεγαλέξανδρο στη δική τους χώρα, το κράτος τους διαλύθηκε και οι ίδιοι
δεν ενόχλησαν ξανά τους Έλληνες. Ύστερα από την υποταγή της Ελλάδας
στους Ρωμαίους, όμως, οι Πέρσες ανασυντάχθηκαν. Οργάνωσαν το
κράτος τους και προσπάθησαν να ξαναφτιάξουν την παλιά τους
αυτοκρατορία. Τα σχέδιά τους αυτά τους οδήγησαν σε σκληρές διαμάχες
με τους Βυζαντινούς, που κράτησαν
διακόσια περίπου χρόνια (5ο έως 7ο αιώνα), ώσπου το κράτος
τους διαλύθηκε οριστικά από τους Άραβες.

8. Το χειρότερο όμως για τον
αυτοκράτορα Ηράκλειο ήταν
ότι τα ταμεία του κράτους
ήταν άδεια.
Χωρίς χρήματα τι δεν
μπορούσε να κάνει;

9. Χωρίς χρήματα δεν μπορούσε να
οργανώσει τον παραμελημένο
στρατό και στόλο.
Τι άλλο θα μπορούσε να κάνει για
το καλό της αυτοκρατορίας;

10. Ο Ηράκλειος προσπάθησε να
κλείσει ειρήνη με έναν από τους
δύο αντιπάλους. Οι Πέρσες
όμως δε δέχονταν συζήτηση και
οι Άβαροι ζητούσαν υπερβολικά
ανταλλάγματα.
Και τώρα;

11. Στις δύσκολες αυτές ώρες κοντά στον αυτοκράτορα στάθηκε ο Πατριάρχης
Σέργιος ο οποίος, σύμφωνα με το Θεοφάνη:
«έδωσε τα χρήματα της εκκλησίας ως δάνειο στο κράτος. Πήρε τα
πολυκάντηλα και τα άλλα χρυσά σκεύη από τη Μεγάλη Εκκλησία, τα έδωσε
στον αυτοκράτορα κι αυτός τα έκοψε νομίσματα».
Έκανε καλά ο
Πατριάρχης Σέργιος
που έδωσε τα
πράγματα της
εκκλησίας στον
αυτοκράτορα;

12. Τι θα κάνει με αυτά τα χρήματα ο Ηράκλειος;
1. Θα πάει διακοπές στο Παρίσι.
2. Θα αγοράσει χωράφια.
3. Θα οργανώσει τον στρατό και τον στόλο.
4. Θα τα δώσει στους Άβαρους και στους
Πέρσες για να κλείσει ειρήνη.

13. Εμψυχωμένος τώρα ο Ηράκλειος, κι έχοντας τα οικονομικά μέσα,
οργάνωσε το στρατό και το στόλο, επισκεύασε τα τείχη και συγκέντρωσε
εφόδια και τροφές για τους κατοίκους της Πόλης. Μοίρασε γη στους
στρατιώτες των συνόρων, με την υποχρέωση να την καλλιεργούν και να την
υπερασπίζονται. Ακόμη, έκλεισε ειρήνη με το Χαγάνο, τον αρχηγό των
Αβάρων, προσφέροντάς του τα χρήματα που ζητούσε.
Έκανε αρκετά ο Ηράκλειος για την αυτοκρατορία;
Έκανε καλά ο Σέργιος που του πρόσφερε τα πράγματα της εκκλησίας;

14. Όμως για μια στιγμή! Δύο εχθρούς δεν είχε η αυτοκρατορία; Γιατί ο
Ηράκλειος δεν έκλεισε ειρήνη και με τους Πέρσες;
1. Τα λεφτά δεν έφτασαν.
2. Οι Πέρσες δεν ήταν και πολύ απειλητικοί.
Σιγά μην τους έδινε λεφτά.

15. Χωρίς την απειλή των Αβάρων ο Ηράκλειος, στράφηκε κατά των Περσών,
που, στο διάστημα αυτό, με βασιλιά το Χοσρόη είχαν κατακτήσει τη Συρία,
την Παλαιστίνη και την Αίγυπτο. Αιχμαλώτισαν τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων
και μετέφεραν τον Τίμιο Σταυρό στην πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα.

16. Ο Ηράκλειος, οδηγώντας ο ίδιος το στρατό του, εκστράτευσε δυο φορές
κατά των Περσών. Την πρώτη το 622, μετά από 12 χρόνια σκληρής
προετοιμασίας, διέσχισε τη Μικρά Ασία και, χωρίς να πολεμήσει τους
Πέρσες που βρίσκονταν εκεί, βάδισε κατά της Περσίας.
Γιατί; Είχε κάποιο σχέδιο;

17. Ήθελε, καθώς έλεγε, να χτυπήσει το εχθρό στην καρδιά της δικής του
χώρας. Τη φύλαξη της Πόλης, όσο θα έλειπε, ανέθεσε στον Πατριάρχη
Σέργιο και στο μάγιστρο Βώνο. Θα πετύχει το σχέδιό του;

18. Το σχέδιό του πέτυχε. Οι Πέρσες
αναγκάστηκαν να αποσυρθούν από τη Μικρά
Ασία και να επιστρέψουν στην Περσία.

19. Κατά τη δεύτερη εκστρατεία (626 μ.Χ.) όμως, οι Πέρσες τον αιφνιδίασαν.
Ενώ εκείνος βρισκόταν στην Περσία, αυτοί συνεννοήθηκαν με τους
Αβάρους και από κοινού πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη από στεριά
και θάλασσα. Όπα για μια στιγμή! Δεν είχε δώσει στους Αβάρους χρήματα
και είχαν κλείσει ειρήνη; Γιατί οι Άβαροι παρασπόνδησαν; Ήταν τίμιο αυτό;

20. Ο Ηράκλειος ήταν αδύνατο να επιστρέψει, τόσο μακριά που βρισκόταν.
Ποιος θα υπερασπιζόταν τώρα την Κωνσταντινούπολη; Τι θα κάνουν ο
Πατριάρχης και ο Μάγιστρος που έχουν μείνει πίσω στην Πόλη;

21. Ο Πατριάρχης Σέργιος και ο μάγιστρος Βώνος πρόσφεραν περισσότερα
χρήματα στους Αβάρους, για να τηρήσουν τη συνθήκη ειρήνης και να
λύσουν την πολιορκία. Οι Άβαροι όμως αρνήθηκαν και παρήγγειλαν στους
άρχοντες της Πόλης:
«Παραδώστε μας την πόλη, γιατί δεν έχετε καμιά ελπίδα να σωθείτε, εκτός
αν γίνετε ψάρια και διαφύγετε κολυμπώντας ή πουλιά και πετάξετε στον
ουρανό». Θα φοβηθούν τώρα οι Βυζαντινοί ακόμα περισσότερο;

22. Ε, όχι!!!!!!

23. Τα προκλητικά λόγια των Αβάρων, αντί να φοβίσουν, εξόργισαν τους
Βυζαντινούς. Χωρίς δισταγμό και με κάθε μέσο υπερασπίστηκαν την πόλη
τους. Πολεμώντας γενναία απέκρουσαν τις επιθέσεις στη στεριά και
βύθισαν με τους δρόμωνές τους τα μονόξυλα των Αβάρων στη θάλασσα.
Τι είναι οι δρόμωνες;

24. Οι βυζαντινοί δρόμωνες
«Οι δρόμωνες ήταν μεγάλα πολεμικά πλοία με δυο συνήθως πανιά,
διακόσιους περίπου κωπηλάτες κι άλλους τόσους μαχητές. Στις ειρηνικές
περιόδους, πολλοί δρόμωνες με μικρές τροποποιήσεις, μετατρέπονταν σε
εμπορικά πλοία και υπηρετούσαν το εμπόριο της Μεσογείου και του
Πόντου, το οποίο για πολλούς αιώνες ήταν στα χέρια των Βυζαντινών».
Εγκυκλοπαιδικό λεξικό Ηλίου

25. Οι Πέρσες τι θα κάνουν
τώρα που οι σύμμαχοί τους
νικήθηκαν;
1. Θα συνεχίσουν την
πολιορκία και μόνοι τους.
Γιατί;
2. Θα λύσουν την πολιορκία
και θα φύγουν. Γιατί;

26. Οι Πέρσες, βλέποντας την ήττα των Αβάρων, έλυσαν την πολιορκία και
αναχώρησαν γρήγορα για τη χώρα τους.

27. Η Πόλη σώθηκε. Οι κάτοικοί της απέδωσαν τη σωτηρία της στην Παναγία
και όρθιοι, όλη τη νύχτα, έψαλαν προς τιμή της τον Ακάθιστο Ύμνο.

28. Η είδηση της νίκης έφτασε και στον αυτοκράτορα. Ο στρατός του,
ενθαρρυμένος τώρα, νίκησε τους Πέρσες σε αλλεπάλληλες μάχες.
Ελευθέρωσε τις υποδουλωμένες περιοχές, ξαναπήρε τον Τίμιο Σταυρό και
τους ανάγκασε να υπογράψουν ειρήνη και να επανέλθουν στα αρχικά τους
σύνορα. Ο Ηράκλειος γύρισε θριαμβευτής στην Κωνσταντινούπολη.
Η μάχη μεταξύ του Ηράκλειου και του Χοσρόη, Πιέρο Ντέλα Φραντσέσκα

29. Ο θρύλος του Ηράκλειου
«Η φήμη του Ηράκλειου (ως άξιου αυτοκράτορα και στρατηγού) επισκίασε
τη φήμη του Ιουστινιανού, ακόμα και του Κωνσταντίνου. Ο θρύλος του
επέζησε για πολύ ανάμεσα στους πληθυσμούς των περιοχών που
γνώρισαν τα κατορθώματά του.»
Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, Η πολιτική ιδεολογία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας .

30. Ας θυμηθούμε:
Ο Ηράκλειος, ένας από τους πιο σπουδαίους αυτοκράτορες του
Βυζαντινού κράτους, αφού έκλεισε συμφωνία ειρήνης με τους Αβάρους,
εκστράτευσε κατά των Περσών. Οι Άβαροι όμως, όσο ο αυτοκράτορας
έλειπε μακριά και δεν μπορούσε να κάνει κάτι, συνεννοήθηκαν με τους
Πέρσες και πολιόρκησαν από κοινού την Κωνσταντινούπολη. Οι
Βυζαντινοί τελικά με τη βοήθεια της Παναγίας κατάφεραν να τους
αποκρούσουν . Ο Ηράκλειος νίκησε τους Πέρσες και γύρισε στην
Κωνσταντινούπολη θριαμβευτής.

31. 1. Κάποιοι ιστορικοί παραλληλίζουν τον Ηράκλειο με τον Μέγα Αλέξανδρο.
Συμφωνείτε με αυτό τον παραλληλισμό; Συζητήστε το στην τάξη και
επισημάνετε ομοιότητες και διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στους δύο
άνδρες και στις ενέργειές τους.

32. Και οι δύο εκστράτευσαν κατά των Περσών. Και οι δύο ηγήθηκαν οι ίδιοι
στις μάχες. Και οι δύο νίκησαν σε αρκετές μάχες και ελευθέρωσαν
ελληνόφωνες περιοχές.
Ο Αλέξανδρος εκστράτευσε κατά των Περσών για να κατακτήσει τον
κόσμο, ο Ηράκλειος για να προστατεύσει το Βυζάντιο. Ο Ηράκλειος γύρισε
νικητής στην πατρίδα του, ενώ ο Αλέξανδρος πέθανε μακριά.

33. 2. Οι Πέρσες, αιχμαλώτισαν τον πατριάρχη των Ιεροσολύμων και πήραν
μαζί τους τον Τίμιο Σταυρό, το ιερότερο σύμβολο του χριστιανισμού. Πώς
κρίνετε αυτές τις ενέργειές τους; Είχαν κάνει – αυτοί ή κάποιοι άλλοι – κάτι
παρόμοιο στο παρελθόν;

34. Κάθε λαός ακόμα και όταν γίνεται πόλεμος πρέπει να σέβεται τα
θρησκευτικά μνημεία και σύμβολα του αντιπάλου. Οι Πέρσες είχαν κάνει
παρόμοιες πράξεις στον πόλεμο με τους Έλληνες. Και οι Ρωμαίοι όταν
κατέκτησαν την Ελλάδα είχαν λεηλατήσει τα θρησκευτικά μνημεία και τα
έργα τέχνης.

35. Διαβάστε το κείμενο-πηγή του «Ακάθιστου Ύμνου» και τη γνώμη της
Ελένης Γλύκατζη γι’ αυτόν. Συζητήστε τις πληροφορίες που δίνουν για
τη σωτηρία της Πόλης, αλλά και για τον σεβασμό των κατοίκων προς
την προστάτιδά τους Θεοτόκο.
Βυζαντινό κείμενο «Τη Υπερμάχω
Στρατηγώ τα νικητήρια, ως λυτρωθείσα
των δεινών ευχαριστήρια αναγράφω Σοι
η Πόλις Σου, Θεοτόκε. Αλλ’ ως έχουσα το
κράτος απροσμάχητον, εκ παντοίων με
κινδύνων ελευθέρωσον, ίνα κράζω Σοι:
Χαίρε, Νύμφη, ανύμφευτε». Ρωμανός ο
Μελωδός
Μετάφραση Εγώ, η πόλη Σου,
Θεοτόκε, Στρατηγέ, σε Σένα που με
υπεράσπισες χρωστώ τη νίκη και
προσφέρω τις ευχαριστίες μου, γιατί
λυτρώθηκα από τον κίνδυνο. Και
επειδή έχεις δύναμη ακαταμάχητη,
απάλλαξέ με από κάθε λογής
κινδύνους, για να μπορώ να Σου
αναφωνώ: Χαίρε, Νύμφη,
ανύμφευτε».
«Ο «ακάθιστος ύμνος», το αριστούργημα αυτό της βυζαντινής
υμνογραφίας, αποδίδεται στον Ρωμανό τον Μελωδό. Θεωρείται η φωνή
ενός λαού, που ξεσηκώθηκε για να ευχαριστήσει την προστάτιδά του, την
Παρ- θένο, την «υπέρμαχο στρατηγό», όπως την αποκαλεί».
Ελένη Γλύκατζη–Αρβελέρ

36. Κατά την πολιορκία της Πόλης από τους Αβάρους και τους Πέρσες τίποτα
δε φαινόταν ότι η Κωνσταντινούπολη θα σωθεί. Και όμως σώθηκε σαν από
θαύμα. Οι κάτοικοι πίστεψαν ότι τους βοήθησε η Παναγία, γι’ αυτό την
ονόμασαν «Θεοτόκο στρατηγό» και όλη νύχτα έψελναν όρθιοι ύμνους
προς τιμήν της. Αυτοί οι ύμνοι ονομάστηκαν «Ακάθιστος ύμνος» ή Τη
Υπερμάχω Στρατηγώ» και ψάλλονται μέχρι και σήμερα.

37. 4. Συμπληρώστε τα κενά και συζητήστε τη σημασία των ενεργειών του
πατριάρχη για το Βυζάντιο και τους Βυζαντινούς:
Ο Πατριάρχης ................................ έδωσε στον ................................ ως
δάνειο τα χρήματα της .................................. . Με τα χρήματα αυτά ο
αυτοκράτορας ................................. επι- σκεύασε τα ....................................
και έκλεισε ................................... με τους Αβάρους. Ο Πατριάρχης και ο
Μάγιστρος ................................ οργάνωσαν την ................................
της ................................ .

38. Ας ξαναθυμηθούμε:
Ο Ηράκλειος, ένας από τους πιο σπουδαίους αυτοκράτορες του
Βυζαντινού κράτους, αφού έκλεισε συμφωνία ειρήνης με τους Αβάρους,
εκστράτευσε κατά των Περσών. Οι Άβαροι όμως, όσο ο αυτοκράτορας
έλειπε μακριά και δεν μπορούσε να κάνει κάτι, συνεννοήθηκαν με τους
Πέρσες και πολιόρκησαν από κοινού την Κωνσταντινούπολη. Οι
Βυζαντινοί τελικά με τη βοήθεια της Παναγίας κατάφεραν να τους
αποκρούσουν. Ο Ηράκλειος νίκησε τους Πέρσες και γύρισε στην
Κωνσταντινούπολη θριαμβευτής.
Θα βρει τώρα η αυτοκρατορία
επιτέλους την ησυχία της;

39. Παρουσίαση: ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΥΛΩΝΑΚΗ