คู่มือการฝึกอบรมการประเมินความยั่งยืนด้านการเงินเพื่อการจัดการพื้นที่คุ้มครอง โดย ทวี หนูทอง

2. คู่มือการฝึกอบรม
การประเมินความยั่งยืนด้านการเงินเพื่อการจัดการพื้นที่คุ้มครอง
---------------------------------------
แบบประมาณความยั่งยืนด้านการเงิน : สาหรับพื้นที่คุ้มครองทั่วประเทศ
ผู้เขียน : แอนดรูว์ บอวาร์นิก (2008)
สานักงานโครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติ
หมายเหตุ : เอกสารฉบับนี้สะท้อนความคิดเห็นของผู้แต่งเท่านั้น ยูเอ็นดีพีไม่จาเป็นต้องผูกพันตามความคิดเห็นดังกล่าว เอกสารนี้อยู่ในขั้นตระเตรียม หากมีข้อคิดเห็นและข้อเสนอแนะประการใด โปรดส่งไปที่ผู้แต่งโดยตรง
ตามที่อยู่อีเมล์นี้ andrew.bovarnick@undp.org.

3. สารบัญ
ข้อความเบื้องต้น
แบบประเมินด้านการเงิน ส่วนที่ 1 – สถานะทางการเงินโดยรวม
แบบประเมินด้านการเงิน ส่วนที่ 2 – การประเมินองค์ประกอบด้านต่างๆ ของระบบการเงิน
แบบประเมินด้านการเงิน ส่วนที่ 3 – การให้คะแนนและขั้นตอนการวัดผล
เอกสารนี้สามารถดาวน์โหลดได้ที่:
http://www.undp.org/gef/05/kmanagement/newpublication.htm

4. - 1 -
ข้อความเบื้องต้น
บริบท
ระบบการเงินเป็นปัจจัยสาคัญที่ใช้ในการบริหารจัดการพื้นที่คุ้มครองแต่ละแห่งและทั้งระบบให้มีประสิทธิภาพและมีประสิทธิผล ปรากฏว่าพื้นที่คุ้มครองใน
ประเทศต่างๆ ทั่วโลกได้มีการพัฒนาระบบเงินงบประมาณให้มีความยั่งยืนทั้งในระดับพื้นที่แต่ละแห่งและทั้งระบบและมีประสิทธิภาพมาแล้ว
ด้วยเหตุผลนี้สานักงาน UNDP จึงมีความต้องการที่จะให้หน่วยงานหรือสถาบันที่รับผิดชอบบริหารจัดการพื้นที่คุ้มครองมีการพัฒนาความยั่งยืนของระบบ
การเงินของพื้นที่คุ้มครองอื่นๆ ที่ยังมิได้ดาเนินการให้มีการดาเนินงานระบบการเงินดังกล่าวให้อยู่ในระยะยาวและเป็นระบบ
“ความยั่งยืนของระบบการเงิน” ในพื้นที่คุ้มครอง หมายถึง ความสามารถของรัฐบาลในการแบกรับค่าใช้จ่ายต่างๆ ที่ใช้ในการบริหารจัดการพื้นที่คุ้มครอง คาว่า
“ระบบ” ในเอกสารฉบับนี้ จึงหมายถึงการบริหารพื้นที่คุ้มครองทั้งหมดทั้งในระดับท้องที่และระดับส่วนกลาง หรือระดับชาติ และประเด็นที่สาคัญ
ที่จะต้องนามาพิจารณา คือ “อุปทาน (Supply)” เป็นการแสวงหารายได้ให้เพิ่มมากขึ้นสาหรับการจัดการพื้นที่คุ้มครองทั้งระบบ และ “อุปสงค์ (Demand)”
ซึ่งเป็นสิ่งท้าทายสาหรับการบริหารจัดการตามความต้องการด้านการเงิน (ทั้งในระดับพื้นที่และส่วนกลางหรือระดับชาติ) ความยั่งยืนของระบบการเงิน
เป็นสิ่งที่ต้องพิจารณาทั้งสองประเด็นในเรื่องของอุปทานและอุปสงค์ดังกล่าวแล้ว
องค์ประกอบที่สาคัญในการวางแผนด้านการเงิน คือ การค้นหาว่าค่าใช้จ่ายในการบริหารจัดการพื้นที่คุ้มครองมีอะไรบ้าง และทาอย่างไรจึงจะแบกรับค่าใช้จ่าย
ดังกล่าวได้แผนงานการเงินที่ดีจะทาให้หัวหน้าพื้นที่คุ้มครองสามารถตัดสินใจในการบริหารการเงินได้อย่างถูกต้องเหมาะสม เช่น การจัดสรรเงินงบประมาณ
เพื่อให้เหมาะสมกับลาดับความจาเป็นตามสถานการณ์ และการหาวิธีการลดค่าใช้จ่ายอย่างเหมาะสม ตลอดจนจัดการแก้ไขปัญหาสภาพคล่องทางการเงินซึ่ง
อาจจะเกิดขึ้นในระหว่างการดาเนินงานได้

5. - 2 -
นอกจากเรื่องค่าใช้จ่ายกับรายได้แล้ว ประเด็นที่สาคัญอีกประการหนึ่งที่จะต้องพิจารณาคือ ความยั่งยืนทางการเงิน กับ การบริหารจัดการองค์กร โดยทั่วไป
ระบบการเงินและการบริหารจัดการพื้นที่คุ้มครองมักจะมีหลายหน่วยงานเข้ามาเกี่ยวข้องและรับผิดชอบร่วมกัน ดังนั้นบทบาทของแต่ละหน่วยงานจะต้องมี
ความชัดเจนและมีเอกภาพ ทั้งนี้เพื่อให้มีประสิทธิภาพในการวางแผนด้านการเงินและการจัดสรรงบประมาณ โดยทั่วไปแล้วภายในองค์กร มักจะขาดกลไกที่
โปร่งใสและความมีประสิทธิภาพในการจัดเก็บ และการบริหารจัดการเงินค่าธรรมเนียม
ดังนั้น สานักงานUNDP จึงได้กาหนดรูปแบบประเมินนี้ขึ้น เพื่อใช้เป็นเครื่องมือช่วยเหลือคณะทางานและรัฐบาลในการตรวจสอบความก้าวหน้าในการ
ดาเนินงาน เพื่อให้ระบบพื้นที่คุ้มครองมีความยั่งยืนทางการเงิน แบบประเมินนี้ องค์กร UNDPได้ออกแบบมาสาหรับการประเมินพื้นที่คุ้มครองทั้งระบบ ไม่
รวมระดับพื้นที่ แต่สามารถนาไปใช้ได้กับพื้นที่เฉพาะได้ กล่าวคือ
• กิจกรรมหลายอย่างจะต้องดาเนินการในระดับชาติ เช่น การปฏิรูปนโยบาย การจัดการกองทุนและการกาหนดค่าธรรมเนียมการเข้าไปใช้พื้นที่
คุ้มครอง เป็นต้น กิจกรรมเหล่านี้ล้วนมีความเกี่ยวข้องพื้นที่คุ้มครองทั้งระบบ
• กิจกรรมหลายอย่างจะต้องอาศัยความร่วมมือและการสนับสนุนจากหน่วยงานต่างๆของรัฐบาล โดยเฉพาะอย่างยิ่งกระทรวงการคลัง การที่จะได้รับ
ความร่วมมือและการสนับสนุนดังกล่าวต้องอาศัยระบบการเงินและการบริหารจัดการในส่วนกลาง
• พื้นที่คุ้มครองหลายๆ แห่งมักจะจัดกิจกรรมที่คล้ายคลึงกัน เช่น การฝึกอบรม การพัฒนาการท่องเที่ยว การจัดตั้งกองทุนอนุรักษ์ การจัดการอย่างมี
ส่วนร่วม หรือการติดตามความก้าวหน้าของการดาเนินงาน เป็นต้น เพื่อเป็นการประหยัดงบประมาณจึงให้หน่วยงานส่วนกลางเป็นผู้ดาเนินการ
• การระดมทุนต่างๆ ถ้าหากว่ามีการขับเคลื่อนการดาเนินงานในระดับส่วนกลางจะได้ผลกว่า
• การวางแผนยุทธศาสตร์การจัดการทั้งระบบทาให้มีการโยกย้ายเงินอุดหนุนระหว่างพื้นที่คุ้มครองสามารถดาเนินได้สะดวกรวดเร็วยิ่งขึ้น
• ระบบการกาหนดอัตราค่าธรรมเนียมเข้าใช้บริการพื้นที่คุ้มครองมีเอกภาพเพื่อให้มีมาตรฐานการดาเนินงาน
ระบบการเงินของพื้นที่คุ้มครองจะต้องมีการพิจารณาในสองระดับ ระดับแรก คือ สถานะทางการเงินของระบบของพื้นที่คุ้มครอง หมายถึงว่า ขณะนี้พื้นที่
คุ้มครองได้รับงบประมาณมากเท่าไร และจะต้องขอเพิ่มอีกเท่าไร เพื่อที่จะให้การบริหารจัดการมีประสิทธิภาพที่เพิ่มขึ้น ปัจจัยที่นามาใช้ในการพิจารณา ได้แก่
ค่าใช้จ่ายประจาปี ค่าใช้จ่ายในการบริหารจัดการ ความต้องการด้านการลงทุน รายได้จากค่าธรรมเนียมต่างๆ ฯลฯ เมื่อพิจารณาถึงปัจจัยเหล่านี้ จะทาให้สรุปได้
ว่ามีช่องว่างทางการเงินที่ใดบ้างและมากน้อยเพียงใด ตลอดจนการวางเป้าหมายทางการเงินเพื่อเพิ่มงบประมาณและค่าใช้จ่าย และ/หรือการลดค่าใช้จ่ายในบาง
กิจกรรมเพื่อทาให้เกิดความสมดุลทางด้านงบประมาณ

6. - 3 -
ระดับต่อมาคือ หากมีการพิจารณาสถานะของเงินงบประมาณของพื้นที่คุ้มครอง ก็ไม่อาจสะท้อนภาพที่แท้จริงของโครงสร้างทางการเงินที่มีอยู่ได้ รวมทั้งและ
สภาพความเข้มแข็งและทิศทางในอนาคตของระบบการเงินทั้งหมด บางปีอาจจะมีการใช้จ่ายสูงมากเนื่องจากได้รับการสนับสนุนจากผู้บริจาคให้ หรือมีเงินทุน
สนับสนุนเข้ามา ทั้งนี้อาจจะได้รับจากการบริการของระบบนิเวศ หรือจานวนนักท่องเที่ยวเพิ่มขึ้นอย่างมาก อย่างไรก็ตาม สถานะทางการเงินของปีนั้นๆ ไม่ได้
รับประกันว่าสถานะทางการเงินของพื้นที่คุ้มครองในปีถัดไปจะมั่นคงเหมือนเดิม มีการประเมินว่าระบบของพื้นที่คุ้มครองกาลังดาเนินการไปสู่ความยั่งยืนทาง
การเงินหรือไม่ จะต้องมีการพิจารณาตรวจสอบและวิเคราะห์จากโครงสร้างพื้นฐานที่ส่งเสริมให้ระบบการเงินของพื้นที่คุ้มครองสามารถพัฒนาอย่างต่อเนื่องใน
ระยะยาวได้ดังนั้นระบบการเงินของพื้นที่คุ้มครองจะขึ้นอยู่กับองค์ประกอบต่างๆ ซึ่งจะปรากฏให้เห็นอยู่บ่อยๆ และที่พบเห็นได้บ่อยๆ และมีความก้าวหน้าใน
หลายประเทศ
วัตถุประสงค์
แบบประเมินความยั่งยืนด้านการเงินสาหรับพื้นที่คุ้มครองจัดทาขึ้นเพื่อช่วยให้รัฐบาลแต่ละประเทศ พนักงานเจ้าหน้าที่พื้นที่คุ้มครอง ผู้สนับสนุนและ
หน่วยงานองค์กรพัฒนาภาคเอกชน สามารถตรวจสอบและบันทึกข้อมูลสาคัญๆ เกี่ยวกับระบบการเงินของพื้นที่คุ้มครองได้อย่างครบถ้วน โดยเฉพาะเรื่อง
ค่าใช้จ่ายและโครงสร้างพื้นฐานที่เกี่ยวข้อง ทั้งนี้เพื่อสะท้อนให้เห็นถึงสถานะหรือความเข้มแข็งทางการเงิน พร้อมกับประเมินว่าระบบการเงินดังกล่าวจะมี
ความยั่งยืนทางการเงินที่ดีขึ้นในระยะยาวหรือไม่ เพียงใด ถึงแม้ว่าแบบประเมินได้รับการออกแบบสาหรับระบบพื้นที่คุ้มครองในระดับชาติ แต่ก็สามารถ
นาไปใช้กับพื้นที่ระดับอื่นๆ ได้เช่น ระดับภูมิภาค ระดับจังหวัด หรือระดับท้องถิ่น เป็นต้น
แบบประเมินส่วนหนึ่งจะบันทึกรายละเอียดสถานะทางการเงินตลอดจนการรับ-จ่ายของเงินทุนในระบบงบประมาณของพื้นที่คุ้มครอง อย่างไรก็ตามแบบ
ประเมินได้รับการการออกแบบมาเพื่อการตรวจสอบความก้าวหน้าของระบบการเงินในพื้นที่คุ้มครอง รวมถึงปัจจัยพื้นฐานที่จะนาไปสู่ความคล่องตัวทาง
การเงินของระบบพื้นที่คุ้มครองในอนาคต ดังนั้นแบบประเมินนี้จึงมีโครงสร้างตามองค์ประกอบของระบบการเงินตามที่ได้กาหนดไว้
โครงสร้างดังกล่าวจะเป็นข้อเสนอแนะ ถึงองค์ประกอบที่สาคัญของระบบการเงิน การประเมินในแต่ละองค์ประกอบที่สาคัญมีอะไรบ้าง จะช่วยให้ผู้รับผิดชอบ
แต่ละประเทศสามารถสามารถพิจารณาได้ว่า พื้นที่คุ้มครองใดในระบบการบริหารด้านการเงินจาเป็นต้องได้รับการปรับปรุงเพื่อให้ระบบการเงินมี
ประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น

7. - 4 -
นอกจากนี้คาถามที่เกี่ยวกับข้อมูลด้านการเงินสาหรับการบริหารจัดการพื้นที่คุ้มครอง จะช่วยให้การจัดการพื้นที่คุ้มครองในแต่ละประเทศประเมิน
ความสามารถของกลไกในการจัดเก็บรายได้ และการค้นหาข้อมูลพื้นฐานที่จาเป็นต่อระบบการเงินต่อไป หากไม่มีข้อมูลดังกล่าว หน่วยงานที่รับผิดชอบพื้นที่
คุ้มครอง จะต้องเร่งดาเนินการค้นหาข้อมูลที่เกี่ยวข้องดังกล่าวโดยด่วน ถึงแม้ว่าแบบประเมินจะเน้นถึงความสาคัญของการบริหารจัดการพื้นที่คุ้มครองอย่าง
ประหยัด แต่ไม่ได้ให้คาชี้แนะเรื่องการใช้เงินเป็นการเฉพาะเจาะจงแต่อย่างใด สานักงาน UNDP มีแผนที่จะจัดพัฒนาคาแนะนาเรื่องการใช้จ่ายเงินโดยเฉพาะที่
แยกต่างหากในอนาคตได้
โครงสร้าง
แบบประเมินความยั่งยืนด้านการเงินนี้แบ่งออกเป็นสามส่วน ได้แก่
ส่วนที่ 1 – ภาพรวมของสถานะทางการเงินของพื้นที่คุ้มครอง รวมถึงข้อมูลพื้นฐานเกี่ยวกับพื้นที่คุ้มครอง และการวิเคราะห์ทางการเงิน
ของระบบพื้นที่คุ้มครองในระดับชาติ
ส่วนที่ 2 – การประเมินองค์ประกอบด้านต่างๆของระบบการเงิน
ส่วนที่ 3 – หลักเกณฑ์การให้คะแนน
ส่วนที่ 1 : ต้องอาศัยข้อมูลเพื่อหาข้อสรุปเกี่ยวกับค่าใช้จ่าย รายได้และช่องว่างทางการเงินของระบบพื้นที่คุ้มครองทั้งในปีปัจจุบันและการคาดคะเนสาหรับปี
ต่อๆ ไป การวิเคราะห์หาจานวนเงินที่เป็นประโยชน์สาหรับระบบพื้นที่คุ้มครอง และชี้ให้เห็นถึงข้อมูลทางการเงินที่จาเป็นสาหรับผู้ทาหน้าที่วาง
แผนการดาเนินงานของพื้นที่คุ้มครอง สาหรับการกาหนดเป้ าหมายด้านการเงินและจานวนของเงินทุนเพิ่มเติมที่จาเป็น เพื่อประสิทธิภาพในการ
บริหารจัดการพื้นที่คุ้มครอง เนื่องจากแต่ละประเทศมีระบบบัญชีงบประมาณที่แตกต่างกัน เพราะฉะนั้นแต่ละประเทศจึงต้องการข้อมูลด้าน
การเงินไม่เหมือนกัน อย่างไรก็ตามหากประเทศใดไม่มีข้อมูลด้านการเงินที่ชัดเจน ภารกิจแรกที่ผู้มีหน้าที่ในการบริหารพื้นที่คุ้มครองควรจะทาคือ
การค้นหาและรวบรวมข้อมูลทั้งหมด

8. - 5 -
ส่วนที่ 2 : แบบประเมินจะแบ่งย่อยออกเป็นสามส่วนที่จาเป็นสาหรับการบริหารระบบการเงินทั้งในระดับพื้นที่และทั้งระบบประกอบดัวย (2.1) บริบทด้าน
กฎหมาย กฎ ระเบียบและองค์กรต่างๆ / (2.2) การวางแผนยุทธศาสตร์ด้านงบประมาณและเครื่องมือที่จาเป็นสาหรับการบริหารจัดการพื้นที่
คุ้มครองให้มีประสิทธิภาพ / (2.3) เครื่องมือที่จาเป็นสาหรับการสร้างรายได้

9. - 6 -
องค์ประกอบที่ 2 – การวางแผนยุทธศาสตร์ด้านงบประมาณและเครื่องมือสาหรับการบริหารจัดการงบประมาณอย่างประหยัด
การวางแผนยุทธศาสตร์ด้านงบประมาณ แผนทางการเงินและแผนทางบัญชี เหล่านี้ล้วนเป็นเครื่องมือสาคัญที่ใช้ในการบริหารจัดการอย่างมี
ประสิทธิภาพ โดยมีเงื่อนไขว่าจะต้องดาเนินการอย่างเป็นระบบและสม่าเสมอ การวางแผนการเงินที่มีประสิทธิภาพจะต้องอาศัยความรู้ในเรื่องไม่ใช่
เฉพาะรายรับแต่เพียงอย่างเดียว แต่ต้องอาศัยความรู้ด้านค่าใช้จ่ายด้วย รูปแบบค่าใช้จ่ายและความจาเป็นด้านการลงทุน ทางเลือกสาหรับการรักษา
สมดุลระหว่างรายรับกับรายจ่าย หมายความรวมถึงการเพิ่มรายได้และการควบคุมค่าใช้จ่ายด้วย ระบบการเงินที่ดีต้องเอื้ออานวยให้หัวหน้าพื้นที่
คุ้มครองสามารถตัดสินใจเกี่ยวกับการบริหารการเงินได้อย่างถูกต้องเหมาะสม เช่น การจัดสรรค่าใช้จ่ายให้สอดคล้องตามลาดับความจาเป็นในการ
บริหารงานหรือกิจกรรม การค้นหาวิธีลดค่าใช้จ่ายอย่างเหมาะสม และการแก้ไขปัญหาเรื่องสภาพคล่องทางการเงินที่อาจจะเกิดขึ้นได้ ยิ่งไปกว่านั้นแผน
ยุทธศาสตร์ด้านงบประมาณควรที่จะได้มีปรับปรุงให้ทันสมัย ที่เอื้ออานวยต่อการระดมเงินทุน เพราะผู้สนับสนุนและรัฐบาลมีความรู้สึกมั่นใจว่าเงินทุน
ที่อนุมัติมาให้นั้น จะถูกนาไปใช้บริหารจัดการระบบพื้นที่คุ้มครองอย่างเหมาะสมและมีประสิทธิภาพ
องค์ประกอบที่ 1 - บริบทด้านกฎหมาย กฎระเบียบและองค์กรต่างๆ ที่จาเป็นสาหรับการสร้างระบบการเงินที่ยั่งยืนสาหรับพื้นที่คุ้มครอง
บริบทด้านกฎหมาย นโยบาย ระเบียบและองค์กรต่างๆ ที่มีผลกระทบต่อระบบการเงินของพื้นที่คุ้มครองมีอะไรบ้าง จะต้องระบุให้ชัดเจน ตลอดจนการ
วางแผนด้านการเงินอย่างมีประสิทธิภาพ การสร้างรายได้ การรักษาเงินรายได้ให้คงที่และการบริหารจัดการรายได้ให้เกิดประสิทธิภาพ เหล่านี้ก็ต้อง
ได้รับการระบุให้ชัดเจนเช่นกัน สิ่งที่ต้องอธิบายให้ชัดเจน คือ ความรับผิดชอบขององค์กร นอกจากนี้ยังต้องมีรายละเอียดด้านกฎหมายและนโยบายที่
เป็นไปได้ด้วย โครงสร้างการบริหารองค์กรจะต้องเอื้อต่อการใช้กลไกที่โปร่งใส ทั้งนี้เพื่อประสิทธิภาพในการจัดสรรรายได้ การบริหารจัดการตลอดจน
การดาเนินงานจัดทาบัญชีรายรับรายจ่าย

10. - 7 -
ส่วนที่ 3 : หลักเกณฑ์การให้คะแนน แบบประเมินความยั่งยืนด้านการเงินควรจัดทาทุกปี เพื่อจะได้ทราบว่าสถานการณ์ในพื้นที่คุ้มครองแต่ละปีมีการ
เปลี่ยนแปลงไปอย่างไรบ้าง ผลการประเมินในปีแรกจัดว่าเป็นฐานสาหรับเปรียบเทียบกับผลการประเมินในปีต่อๆ ไป และผลการเปรียบเทียบ
ระหว่างผลการประเมินในปีแรกกับปีต่อๆ ไป จะแสดงให้เห็นถึงความก้าวหน้าของระบบพื้นที่คุ้มครองในแต่ละปี สรุปคะแนนทั้งหมดและผลการ
ประเมินคิดเป็นร้อยละที่ได้รับในแต่ละปีที่กาหนด ซึ่งผลคะแนนดังกล่าวจะสะท้อนให้เห็นว่าระบบพื้นที่คุ้มครองมีคะแนนที่คาดว่าเป็นไปได้
เท่าใด เมื่อเปรียบเทียบกับคะแนนจริงที่ได้รับ ตลอดจนแสดงผลเป็นร้อยละ เมื่อเวลาเปลี่ยนไปคะแนนก็ต้องเปลี่ยนแปลงไปด้วย ถือว่าเป็น
หลักฐานที่มีน้าหนักหรือแสดงความก้าวหน้าของระบบการเงินของระบบพื้นที่คุ้มครองทั้งหมด
คะแนนรวมในส่วนที่ 2 ของแต่ละปีควรจะแยกตามองค์ประกอบแต่ละเรื่อง และผลรวมทั้งหมดขององค์ประกอบย่อย เพื่อที่จะแสดงได้เห็นภาพรวมของ
คะแนนทั้งหมดในระบบพื้นที่คุ้มครอง พื้นที่คุ้มครองแต่ละประเภทมีรายละเอียดที่แตกต่างกัน องค์ประกอบบางอย่างอาจจะสาคัญกว่าองค์ประกอบอื่นๆ และ
อาจประสบความสาเร็จได้ยากกว่า สถานภาพอาจจะไม่เหมือนกันทุกประเภท ในกรณีเช่นนี้คณะทางานระดับชาติมีอิสระที่จะปรับระบบการให้คะแนนที่ใช้อยู่
และเปลี่ยนระบบการให้คะแนนของแต่ละองค์ประกอบให้เหมาะสมตามสถานภาพในแต่ละประเภท หากมีการปรับหรือเปลี่ยนในจุดใด ผู้จัดทาแบบประเมิน
ต้องทาหมายเหตุไว้ด้านล่าง ทั้งนี้การปรับหรือการเปลี่ยนแปลงดังกล่าวจะต้องมีความโปร่งใส
องค์ประกอบที่ 3 – เครื่องมือสาหรับการจัดหาและการจัดสรรเงินรายได้
ระบบพื้นที่คุ้มครองจะต้องมีการจัดลาดับความสาคัญให้มีการใช้ประโยชน์ตามกลไกด้านการเงินทั้งที่มีอยู่แล้วและอาจจะเกิดมีขึ้นในอนาคต ทั้งนี้ขึ้นอยู่
กับเงื่อนไขลาดับความจาเป็นด้านการบริหารจัดการ กลไกที่สาคัญอีกประการหนึ่ง คือ การพยายามที่จะหาแหล่งรายได้ให้มีความหลากหลายเพิ่มขึ้น
เพื่อลดความเสี่ยงหรือความอ่อนไหวที่เกิดจากปัจจัยภายนอก ตลอดจนลดการพึ่งพางบประมาณของรัฐบาลที่มีอยู่อย่างจากัด แหล่งรายได้ของระบบ
พื้นที่คุ้มครองอาจจะรวมถึงแหล่งเงินทุน แหล่งรายได้(เช่น ค่าธรรมเนียมที่เก็บจากนักท่องเที่ยว) และแหล่งเงินทุนใหม่ๆ เช่น สัญญาสัมปทานด้านการ
ท่องเที่ยว การบริการของระบบนิเวศ และค่าคาร์บอน เป็นต้น นอกจากนี้ในบางกรณียังหมายถึงการควบคุมการลดลงของแหล่งรายได้อย่างใกล้ชิดด้วย

11. - 8 -
นอกจากนี้หากว่าองค์ประกอบใด หรือองค์ประกอบย่อยข้อใดไม่เหมาะสมกับสถานการณ์ในประเทศนั้นๆ คณะทางานสามารถหยิบยกเอาองค์ประกอบหรือ
องค์ประกอบย่อยข้อนั้นออกพร้อมกับคะแนนสูงสุดขององค์ประกอบนั้นๆ ด้วย เมื่อยกออกไปแล้วคะแนนรวมทั้งหมดก็สามารถปรับเปลี่ยนให้เหมาะสมกับ
สถานการณ์ต่อไป ด้วยเหตุนี้คะแนนรวมของแต่ละประเภทจึงอาจจะไม่เท่ากัน ดังนั้นคะแนนรายปีควรจะอยู่ในรูปร้อยละ (คะแนนจริงเปรียบเทียบกับคะแนน
ทั้งหมดที่เป็นไปได้)
ผลที่ได้รับในแต่ละองค์ประกอบควรจะอยู่ในรูปร้อยละ เพราะทาให้สามารถเปรียบเทียบความเหลื่อมล้าระหว่างองค์ประกอบแต่ละอย่างได้ และทาให้
ตระหนักว่าจุดด้อยหรือจุดเด่นในระบบการเงินของตัวเองอยู่ตรงส่วนใด หรือส่วนใดได้คะแนนต่า ควรจะยกขึ้นมากาหนดให้เป็นเป้ าหมายเพื่อการพัฒนาในปี
ต่อๆไป ทั้งในแง่การเข้าแทรกแซงและการเพิ่มขีดความสามารถ ผลลัพธ์ที่อยู่ในรูปร้อยละจะช่วยให้เปรียบเทียบระหว่างประเภทของพื้นที่คุ้มครองได้ง่ายยิ่งขึ้o
แบบประเมินความยั่งยืนด้านการเงิน
หมายเหตุ: กรุณากรอกแบบประเมินความยั่งยืนด้านการเงินของโครงการ โดยเน้นการปรับปรุงความยั่งยืนด้านการเงินของระบบพื้นที่คุ้มครองหรือพื้นที่คุ้มครอง
ตามผลสัมฤทธิ์ที่ 1 และ 2 ของยุทธศาสตร์ด้านความหลากหลายทางชีวภาพ กองทุนสิ่งแวดล้อมโลก (GEF) จะใช้แบบสอบถามที่พัฒนาขึ้นโดยคุณแอนดรูว์ โบวา
นิค (Andrew Bovarnick) จาก UNDP และได้ปรับปรุงให้เข้ากับหลักการบริหารจัดการพื้นที่คุ้มครองของประเทศไทย
แบบสอบถามจะแบ่งออกเป็น 3 ส่วน ดังนี้
ส่วนที่ 1 – ภาพรวมของสถานะทางการเงินในพื้นที่คุ้มครอง รวมถึงข้อมูลพื้นฐานเกี่ยวกับพื้นที่คุ้มครอง
และการวิเคราะห์ทางการเงินของระบบพื้นที่คุ้มครองระดับชาติ
ส่วนที่ 2 – การประเมินองค์ประกอบด้านต่างๆ ของระบบการเงิน
ส่วนที่ 3 – เกณฑ์การให้คะแนน

12. - 9 -
ส่วนที่ 1 : ภาพรวมของสถานะทางการเงินในพื้นที่คุ้มครอง
บรรยายลักษณะของระบบพื้นที่คุ้มครองว่าประกอบด้วยอะไรบ้าง:
ลักษณะของพื้นที่คุ้มครองอาจจะพิจารณาตามบทนิยามขององค์กรระหว่างประเทศเพื่อการอนุรักษ์ธรรมชาติและทรัพยากรธรรมชาติ (IUCN Categories
I-VI) ก็ได้อย่างไรก็ตาม หากกาหนดบทนิยามของระบบพื้นที่คุ้มครองแตกต่างไปจาก IUCN หรือมีระบบพื้นที่คุ้มครองอย่างอื่น ให้ใช้บทนิยามที่แสดง
ระบบพื้นที่คุ้มครองในประเทศนั้นๆ และเป็นระบบที่ใช้ในการให้คะแนนตามแบบประเมินนี้ได้ ตัวอย่าง เช่น พื้นที่คุ้มครองบางแห่งอาจจะมีทั้งประเภท
พื้นที่สาธารณะหรือพื้นที่ของเอกชนหรือมีทั้งสองประเภทรวมกันก็ได้ สิ่งสาคัญแต่ละประเภทต้องอธิบายและระบุหลักเกณฑ์ให้ชัดเจน คือ พื้นที่
คุ้มครองประเภทใดบ้างที่ถูกจัดให้อยู่ในระบบพื้นที่คุ้มครองตามบทนิยามที่กาหนดไว้และอยู่ในแผนวิเคราะห์ทางการเงิน บางประเทศอาจจะมีพื้นที่
อนุรักษ์ของเอกชนที่แยกต่างหากจากระบบพื้นที่คุ้มครองของประเทศ ในกรณีเช่นนี้ ผู้ดาเนินการจัดทาแผนอาจจะบันทึกข้อมูลส่วนนี้เป็นอีกประเภท
หนึ่งเพิ่มเติมจากตารางได้ (ภายใต้หัวข้ออื่นๆ) เพราะพื้นที่อนุรักษ์ของเอกชนไม่ได้จัดให้อยู่ในความรับผิดชอบของรัฐบาล
(นอกจากนี้ควรจะระบุข้อมูลเฉพาะของระบบพื้นที่คุ้มครองที่อาจจะส่งผลต่อระบบการเงินด้วยตามสมควร)
แนวทางการประเมินความยั่งยืนทางการเงินสาหรับพื้นที่คุ้มครองของประเทศไทยโดยมีการพิจารณาพื้นที่คุ้มครองจะประกอบด้วยอุทยานแห่งชาติ
วนอุทยาน เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า และเขตห้ามล่าสัตว์ป่า ที่ประกาศใช้บังคับตามพระราชบัญญัติอุทยานแห่งชาติ พ.ศ. 2504 และพระราชบัญญัติสงวน
และคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ. 2535 (ทั้งนี้ไม่นับรวมพื้นที่อนุรักษ์ประเภทอื่น เช่น สวนพฤกษศาสตร์ สวนรุกขชาติ พื้นที่ต้นน้าชั้น 1 และ 2 พื้นที่ป่าชายเลน
อนุรักษ์และพื้นที่สงวนชีวมณทล ซึ่งอาจจะอยู่ในการประกาศใช้บังคับของพระราชบัญญัติป่าสงวนแห่งชาติ พ.ศ. 2507)

13. - 10 -
ส่วนที่ 1.1 ข้อมูลพื้นฐานเกี่ยวกับระบบพื้นที่คุ้มครอง
ระบบพื้นที่คุ้มครอง ระบบพื้นที่และระบบกลุ่มป่ า จานวนของพื้นที่
พื้นที่ทางบก
รวมทั้งสิ้น (ไร่)
พื้นที่ทางทะเล
รวมทั้งสิ้น (ไร่)
จานวนพื้นที่
รวมทั้งสิ้น (ไร่)
หน่วยงานที่รับผิดชอบ
ในการบริหารจัดการพื้นที่คุ้มครอง
พื้นที่คุ้มครองรวมของประเทศ (ภายใต้การจัดการ
ของกรมอุทยานแห่งชาติฯ)
พื้นที่คุ้มครองระดับพื้นที่(อุทยานแห่งชาติ/เขต
รักษาพันธ์สัตว์ป่าฯ)
1. อุทยานแห่งชาติ
2. อุทยานแห่งชาติ
3. อุทยานแห่งชาติ
4. อุทยานแห่งชาติ
5. อุทยาแห่งชาติ
6. อุทยานแห่งชาติ
7. เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า
8. อุทยานแห่งชาติ
9. อุทยานแห่งชาติ

14. - 11 -
10. เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า
11. เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า
12. อุทยานแห่งชาติ
13. อุทยานแห่งชาติ
พื้นที่คุ้มครองระดับกลุ่มป่ า
อื่นๆ (โปรดระบุ) (วนอุทยาน หรือเขตห้ามล่า
สัตว์ป่า)
ส่วนที่ 1.2 การวิเคราะห์ด้านการเงินของระบบพื้นที่คุ้มครอง
การวิเคราะห์ด้านการเงินของพื้นที่คุ้มครองระดับพื้นที่
หรือระดับกลุ่มป่ า - (เติมชื่อของพื้นที่คุ้มครอง หรือกลุ่มป่ า)
ปีฐาน
เพื่อเปรียบเทียบ
(บาท)
ปี ...............
(บาท)
ความคิดเห็น
(ระบุแหล่งที่มาของข้อมูล และระดับความมั่นใจของข้อมูล)
(ต่า กลาง สูง)
ข้อมูลด้านการเงินที่มีอยู่
(1) งบประมาณโดยรวมที่รัฐบาลจัดสรรมาให้เป็นค่าใช้จ่ายในการ
บริหารจัดการของพื้นที่คุ้มครอง (ยกเว้นเงินบริจาคและรายได้ที่เกิด
จากระบบพื้นที่คุ้มครอง)
• งบประมาณการบริหารจัดการ (เงินเดือน ค่าบารุงรักษา ค่า
น้ามันเชื้อเพลิง ฯ)

15. - 12 -
• งบประมาณการก่อสร้าง (ถนน ศูนย์บริการนักท่องเที่ยว
ฯลฯ)
(2) งบประมาณทั้งหมดที่รัฐบาลกลางจัดสรรมาให้เป็นค่าใช้จ่ายใน
การบริหารจัดการของพื้นที่คุ้มครอง (รวมทั้งค่าธรรมเนียมพิเศษ
เงินกองทุน เงินบริจาค เงินกู้และเครื่องมือทางการเงินประเภทอื่นๆ)
โปรดระบุแหล่งที่มาของเงินเป็นบาท โดยแยกแต่ละประเภท
• ยอดรวมของ ก + ข
ก. ช่องทางการเงินจากรัฐบาล – ยอดรวม
• รายได้ค่าธรรมเนียมจากการบริการของระบบนิเวศในพื้นที่
คุ้มครอง
อาทิเช่น รายได้ที่จ่ายนอกเหนือไปจากเพื่อการอนุรักษ์ หรือ
รายได้ค่าน้า ที่มีการลงทุนในพื้นที่คุ้มครอง
• กองทุนอนุรักษ์ ระบุหากมีเงินทุนมาเป็นปีแล้วและไม่ใช่จานวนที่นาไปใช้
เป็นต้นทุนการดาเนินงาน
• เงินบริจาค
• เงินยืม
• หนี้สิน
• อื่นๆ
ข. ช่องทางการเงินจากบุคคลที่สาม / การจัดหาจากองค์กร
ภาคเอกชน – ยอดรวม
• กองทุนอนุรักษ์

16. - 13 -
• เงินบริจาค
• เงินยืม
• หนี้สิน
• อื่นๆ
(3) จานวนเงินรายได้ประจาปี ที่จัดสรรให้แก่พื้นที่คุ้มครองทั่ว
ประเทศ โดยแบ่งย่อยตามประเภทของรายได้
ระบุมูลค่าทางเศรษฐศาสตร์ของพื้นที่คุ้มครอง (หากมีผล
การศึกษาที่เกี่ยวข้อง)
- ยอดรวม
ก. ค่าธรรมเนียมการใช้สถานที่ที่เก็บจากนักท่องเที่ยว ระบุจานวนนักท่องเที่ยวในพื้นที่คุ้มครองในปี
…………………….
- นักท่องเที่ยวต่างชาติ:
- นักท่องเที่ยวในประเทศ:
ระบุอัตราค่าธรรมเนียมเฉพาะ: ประมาณร้อยละของ
ค่าธรรมเนียมทั้งหมดโดยเลือกพื้นที่คุ้มครองที่ได้รับความ
นิยมมากที่สุด (บ่อยครั้งที่เปอร์เซ็นต์สูงสุดของค่าธรรมเนียม
อาจจะจัดสรรจากพื้นที่คุ้มครองหนึ่งหรือสองแห่ง
ข. ค่าธรรมเนียมที่เกี่ยวข้องกับการท่องเที่ยวและนันทนาการ (ค่า ระบุวัตถุประสงค์และระดับของค่าธรรมเนียม

17. - 14 -
เช่าพื้นที่ลานกางเต้นท์ ค่าเช่าเต้นท์ เป็นต้น)
ค. รายได้จากการให้สัมปทาน ระบุประเภทสัมปทาน
ง. การจ่ายค่าแทนคุณระบบนิเวศ (PES) กรุณายกตัวอย่างประกอบ:
• ทรัพยากรน้า
• คาร์บอน
• ความหลากหลายทางชีวภาพ
จ. ค่าธรรมเนียมหรือค่าปรับที่ไม่เกี่ยวข้องกับการท่องเที่ยว อื่นๆ
(โปรดระบุประเภทของกลไกการสร้างรายได้ในแต่ละประเภท)
• ค่าธรรมเนียมจากการวิจัยทางวิทยาศาสตร์
• สิทธิบัตรด้านพันธุกรรม
• ค่ามลพิษ
• การจาหน่ายของที่ระลึก

18. - 15 -
(4) ยอดรวมเปอร์เซ็นต์ของรายได้ที่เกิดจากการสะสมภายในระบบ
พื้นที่คุ้มครองและระดับพื้นที่ เพื่อการลงทุนหมุนเวียน (ยอดรวมจาก
ข้อ 3)
% ระบุว่ามีรายได้ที่ได้รับประจาปีที่มีการสะสมโดยตรงภายใน
ระบบพื้นที่คุ้มครองหรือระดับพื้นที่นั้นๆ หรือถูกส่งไป
ส่วนกลางและส่งกลับมาที่ในระบบพื้นที่คุ้มครองหรือระดับ
พื้นที่นั้นๆ หรือไม่
(5) ยอดรวมด้านการเงินที่มีอยู่สาหรับระบบพื้นที่คุ้มครอง (หัวข้อที่
1+2.ก+2.ข) + (หัวข้อที่ 3 + หัวข้อที่ 4)
มีไว้เพื่อการบริหารจัดการ
มีไว้เพื่อการลงทุนเพื่อการก่อสร้าง
ค่าใช้จ่ายและความจาเป็นด้านการเงิน
(1) ยอดรวมค่าใช้จ่ายประจาปีสาหรับระบบพื้นที่คุ้มครองหรือระดับ
พื้นที่ (รวมถึง ค่าบริหารจัดการ การใช้จ่ายในการลงทุน
ตลอดจนค่าใช้จ่ายที่เกิดขึ้น)
ระบุระดับการลงทุนที่สูงเป็นพิเศษของปีใดปีหนึ่ง
ระบุอัตราการเบิกจ่าย – ยอดรายจ่ายรวมทั้งปีเป็น % ของ
ข้อมูลการเงินที่มีอยู่ (หัวข้อที่ 5) หากผลลัพธ์น้อยมาก ให้
อธิบายเหตุผล:
• โดยรัฐบาล ถ้าเปอร์เซนต์ต่า ให้อธิบายเหตุผล
• โดยช่องทางอื่น/องค์กรภาคเอกชน
(2) ประมาณการความจาเป็นด้านการเงิน ให้แยกพื้นที่คุ้มครองทางบกและทางทะเลออกจากกัน

19. - 16 -
ก. ประมาณการความจาเป็ นด้านการเงินสาหรับเป็ นค่าใช้จ่าย
บริหารจัดการขั้นพื้นฐาน (ทั้งค่าดาเนินการและการลงทุน)
สรุปเทคนิคที่ใช้เพื่อการประมาณการ (เช่น รายละเอียด
ค่าใช้จ่ายในพื้นที่ใดพื้นที่หนึ่งและนามาเกี่ยวข้องกับระบบ)
 ค่าใช้จ่ายในการบริหารจัดการในระบบที่อยู่ส่วนกลาง
(เงินเดือน การดูแลสานักงาน ฯลฯ) ของพื้นที่คุ้มครอง
 ค่าบริหารจัดการพื้นที่คุ้มครอง
 ค่าการลงทุนเพื่อการก่อสร้างในพื้นที่คุ้มครอง
 ค่าพัฒนาศักยภาพทั้งระดับส่วนกลางและระดับพื้นที่ของ
พื้นที่คุ้มครอง (การอบรม ยุทธศาสตร์ การปฏิรูปนโยบาย
ฯลฯ)
ข. ประมาณการด้านการเงินสาหรับค่าใช้จ่ายในการบริหารจัดการ ที่
เหมาะสมสูงสุด (ทั้งค่าบริหารจัดการและการลงทุน)
สรุประเบียบวิธีที่ใช้ในการประมาณการ
 ค่าใช้จ่ายในการบริหารจัดการทั้งระบบที่อยู่ส่วนกลาง
(เงินเดือน การดูแลสานักงาน ฯลฯ) ของหน่วยงาน
 ค่าบริหารจัดการพื้นที่คุ้มครอง
 ค่าการลงทุนเพื่อการก่อสร้างในพื้นที่คุ้มครอง

20. - 17 -
 ค่าดาเนินการพัฒนาศักยภาพทั้งระดับส่วนกลางและระดับ
พื้นที่ของพื้นที่คุ้มครอง (การอบรม ยุทธศาสตร์ การปฏิรูป
นโยบาย ฯลฯ)
ความจาเป็นในการพัฒนาศักยภาพเพิ่มเติมในการบริหาร
จัดการพื้นที่คุ้มครอง
ค. ประมาณการความจาเป็นด้านการเงินเพื่อขยายพื้นที่คุ้มครองให้
เป็นตัวแทนในการอนุรักษ์ระบบนิเวศอย่างเต็มรูปแบบ
บันทึกค่าใช้จ่ายเพิ่มเติมเพื่อดาเนินการผนวกเป็นพื้นที่
คุ้มครองใหม่
• ค่าใช้จ่ายที่เป็นการจัดการขั้นพื้นฐาน สาหรับพื้นที่
คุ้มครองใหม่
• ค่าใช้จ่ายที่เป็นการจัดการทางเลือก สาหรับพื้นที่
คุ้มครองใหม่
ช่องว่างทางการเงินแต่ละปี (ระหว่างความจาเป็ นด้านการเงินกับ
ข้อมูลการเงินที่มีอยู่)
ให้แยกพื้นที่คุ้มครองทางบกและทางทะเลออกจากกัน
1. ยอดรวมช่องว่างทางการเงินในปีนั้น
2. ช่องว่างทางการเงินประจาปี ที่เป็นค่าใช้จ่ายพื้นฐาน
การบริหารจัดการ
การลงทุนด้านการก่อสร้าง

21. - 18 -
3. ช่องว่างทางการเงินประจาปีในส่วนที่เกี่ยวกับค่าใช้จ่ายที่เป็น
เป้ าหมายสูงสุด
การบริหารจัดการ
การลงทุนด้านการก่อสร้าง
4. ประมาณการช่องว่างทางการเงินสาหรับค่าใช้จ่ายพื้นฐานเพื่อการ
ขยายพื้นที่คุ้มครอง (ค่าใช้จ่าย ณ ปัจจุบันบวกกับค่าใช่จ่ายในการ
เพิ่มขึ้นของพื้นที่)
5. ช่องว่างทางการเงินที่ประมาณการประจาปีสาหรับใช้จ่ายขั้น
พื้นฐาน ในปี .....................
ความต้องการด้านการจัดเก็บข้อมูลด้านการเงิน ระบุช่องว่างของข้อมูลสาคัญที่ได้จากการวิเคราะห์ตามแบบ
ประเมิน ระบุแผนการดาเนินงานที่จะต้องทาเพื่อเติมช่องว่าง

22. - 19 -
ส่วนที่ 2 - การประเมินองค์ประกอบของระบบการเงิน
ส่วนที่ 2 ของแบบประเมินแบ่งย่อยออกเป็นสามส่วน ที่จาเป็นสาหรับการบริหารระบบการเงินทั้งในระดับพื้นที่และทั้งระบบ (2.1) ปริบทด้านกฎหมาย
กฎ ระเบียบและองค์กรต่างๆ (2.2) การวางแผนยุทธศาสตร์ด้านงบประมาณและเครื่องมือที่จาเป็นสาหรับการบริหารจัดการให้มีประสิทธิภาพ และ (2.3)
เครื่องมือที่จาเป็นสาหรับการจัดเก็บรายได้
องค์ประกอบที่ 1 - ปริบทด้านกฎหมาย กฎ ระเบียบและองค์กรต่างๆ ที่จาเป็นในการสร้างระบบการเงินที่ยั่งยืนสาหรับพื้นที่คุ้มครอง
ปริบทด้านกฎหมาย นโยบาย ระเบียบและองค์กรต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับระบบการเงินของพื้นที่คุ้มครองมีอะไรบ้าง จะต้องระบุให้ชัดเจน ตลอดจนการวางแผน
ด้านการเงินอย่างมีประสิทธิภาพ การจัดหารายได้ การรักษาเงินรายได้ให้คงที่และการบริหารจัดการเงินรายได้ให้เกิดประสิทธิภาพก็ต้องระบุให้ชัดเจนเช่นกัน
สิ่งที่ต้องอธิบายให้ชัดเจน คือ ความรับผิดชอบของหน่วยงานองค์กร การพิจารณาถึงกฎหมายและนโยบายที่เป็นไปได้ด้วย โครงสร้างการบริหารองค์กรจะต้อง
เอื้อต่อการใช้กลไกที่โปร่งใส ทั้งนี้เพื่อประสิทธิภาพในการจัดสรรเงินรายได้ การบริหารจัดการตลอดจนการจัดทาบัญชีรายรับรายจ่าย
องค์ประกอบที่ 2 – การวางแผนยุทธศาสตร์ด้านงบประมาณและเครื่องมือสาหรับการบริหารจัดการอย่างประหยัด
การวางแผนทางการเงิน แผนยุทธศาสตร์ด้านงบประมาณและการวางแผนทางบัญชี เหล่านี้ล้วนเป็นเครื่องมือสาคัญในการบริหารจัดการงบประมาณ โดยมี
เงื่อนไขว่าจะต้องดาเนินการอย่างเป็นระบบและสม่าเสมอ การวางแผนด้านการเงินอย่างมีประสิทธิภาพจะต้องอาศัยความรู้ที่ถูกต้องไม่ใช่เฉพาะในเรื่องรายได้
เท่านั้น แต่ต้องอาศัยความรู้เกี่ยวกับค่าใช้จ่ายด้วย รูปแบบค่าใช้จ่ายและความจาเป็นด้านการลงทุน ทางเลือกสาหรับการรักษาความสมดุลระหว่างรายได้กับ
รายจ่าย หมายความรวมถึงการเพิ่มรายได้และการควบคุมค่าใช้จ่าย ระบบการเงินที่ดีที่สามารถเอื้อให้หัวหน้าพื้นที่คุ้มครองสามารถตัดสินใจเกี่ยวกับการเงินได้
อย่างถูกต้องเหมาะสม เช่น การจัดสรรค่าใช้จ่ายให้สอดคล้องตามลาดับความสาคัญและความจาเป็นในการบริหารงาน การหาวิธีลดค่าใช้จ่ายอย่างเหมาะสม
และการแก้ไขปัญหาเรื่องสภาพคล่องทางการเงินที่อาจจะเกิดขึ้นได้ ยิ่งไปกว่านั้นแผนการที่มีการปรับปรุงเรียบร้อยแล้วควรจะเอื้อต่อการระดมเงินทุนเพราะ
ผู้บริจาคและรัฐบาลรู้สึกมั่นใจว่าเงินทุนที่อนุมัติมาให้นั้น จะถูกนาไปลงทุนอย่างเหมาะสมและมีประสิทธิภาพของระบบพื้นที่คุ้มครอง
องค์ประกอบที่ 3 – เครื่องมือสาหรับการจัดหาและการจัดสรรเงินรายได้
ระบบพื้นที่คุ้มครองจะมีกลไกในการบริหารด้านการเงินทั้งที่มีอยู่และอาจจะเกิดขึ้นในอนาคต ขึ้นอยู่กับเงื่อนไขตามลาดับความสาคัญและความจาเป็นด้าน

23. - 20 -
การบริหารจัดการ กลไกที่สาคัญประการหนึ่งคือ การกระจายแหล่งเงินรายได้ให้มีความหลากหลายที่เพิ่มขึ้น เพื่อลดความเสี่ยงที่เกิดจากปัจจัยภายนอก ตลอดจน
ลดการพึ่งพางบประมาณของรัฐบาลที่มีอยู่อย่างจากัด แหล่งเงินรายได้ของระบบพื้นที่คุ้มครองอาจจะรวมถึงแหล่งเงินทุนอื่นๆ (เช่น ค่าธรรมเนียมที่เก็บจาก
นักท่องเที่ยว) และแหล่งเงินการลงทุนใหม่ๆ เช่น สัญญาสัมปทานด้านการท่องเที่ยว การจ่ายค่าน้าที่เกิดจากการบริการของระบบนิเวศ เป็นต้น ในบางกรณี
ยังหมายถึงการควบคุมการลดลงของแหล่งรายได้ด้วย
องค์ประกอบ 1 – ปริบทด้านกฎหมาย กฎ ระเบียบและองค์กร
1 –กฎหมาย กฎ ระเบียบ นโยบายที่มีส่วนสนับสนุนการหาเงินรายได้ของพื้นที่
คุ้มครอง
ไม่มี
(0)
มีบ้าง
(1)
มีมาก
(2)
มีเต็มที่
(3)
ความเห็น
(i) กฎหมายหรือนโยบายปัจจุบันสามารถอานวยความสะดวกต่อกลไกการสร้างรายได้
ให้แก่พื้นที่คุ้มครองได้
ระบุกลไกการสร้างรายได้ที่ไม่ได้รับอนุญาต
ตามกรอบของกฎหมายปัจจุบัน
(ii) เครื่องมือทางการเงิน เช่น ค่าธรรมเนียมการใช้พื้นที่เพื่อการท่องเที่ยว การจ่ายค่าน้า
หรือการยกเว้นภาษีอื่นๆที่มีส่วนส่งเสริมระบบการเงินของพื้นที่คุ้มครอง
2 – กฎหมาย กฎ ระเบียบ นโยบายที่มีส่วนสนับสนุนต่อการเก็บรักษาระดับเงินรายได้
และการจัดสรรเงินรายได้ให้พื้นที่คุ้มครอง
ไม่มี
(0)
กาลังจัดทา
(1)
มีแล้ว
แต่ต้อง
ปรับปรุง
(2)
มีแล้ว น่า
พอใจด้วย
(3)

24. - 21 -
(i) กฎหมายหรือนโยบายปัจจุบันช่วยสนับสนุนให้มีการเก็บรักษาเงินรายได้ของพื้นที่
คุ้มครองให้มั่นคง (ทั้งในระดับส่วนกลางและระดับพื้นที่แต่ละแห่ง)
ระบุร้อยละ ที่จะต้องรักษาระดับไว้ให้ได้:
(ii) กฎหมายหรือนโยบายในปัจจุบันมีส่วนช่วยสนับสนุนให้มีการเก็บรักษาเงินรายได้
ของพื้นที่คุ้มครองแต่ละแห่งให้มั่นคง
ระบุร้อยละ ที่จะต้องรักษาระดับไว้ให้ได้:
(iii) กฎหมายหรือนโยบายในปัจจุบันมีส่วนเกี่ยวข้องกับการจัดสรรเงินรายได้ของพื้นที่
คุ้มครองให้กับผู้ใช้ประโยชน์ในระดับท้องถิ่น
ระบุร้อยละ ที่จะต้องนามาแบ่งปันกัน:
3 – เงื่อนไขทางกฎหมาย ระเบียบในการจัดตั้งกองทุน (การบริจาค ทั้งแบบครั้งเดียวจบ
และต่อเนื่อง)
ไม่มี
(0)
มีแล้ว
(1)
มีแล้วแต่
เงินทุน
ค่อนข้าง
จากัด
(2)
มีแล้วและ
มีเงินทุน
เพียงพอ
(3)
(i) มีการจัดตั้งกองทุนหรือเงินทุนเพื่อสนับสนุนระบบการเงินของพื้นที่คุ้มครอง
(ii) มีการจัดตั้งกองทุนหลายๆกองทุนเพื่อสนับสนุนพื้นที่คุ้มครองแห่งใดแห่งหนึ่งเป็น
การเฉพาะ
(iii) การใช้เงินของกองทุนถูกนาไปรวมกับการวางแผนทางการเงินและระบบบัญชีใน
ระดับชาติ
4 - ปริบทด้านกฎหมาย นโยบายและระเบียบต่างๆที่เอื้ออานวยต่อการบริหารจัดการ
วิธีการอื่นๆที่เป็ นทางเลือกสาหรับการจัดการพื้นที่คุ้มครองเพื่อเป็ นการลดภาระ
ค่าใช้จ่ายสาหรับรัฐบาล
ไม่มี
(0)
กาลังจัดทา
(1)
มีแล้ว
แต่ต้อง
ปรับปรุง
(2)
มีแล้วและ
น่าพอใจ
(3)

25. - 22 -
(i) มีกฎหมายหรือกฎระเบียบข้อบังคับที่เกี่ยวกับการอนุญาตให้สัมปทานเพื่อการ
บริการของพื้นที่คุ้มครอง
(ii) มีกฎหมายหรือกฎระเบียบข้อบังคับที่อนุญาตให้มีการบริหารจัดการอย่างมีส่วน
ร่วมในพื้นที่คุ้มครอง
(iii) มีกฎหมายหรือกฎระเบียบข้อบังคับที่เกี่ยวกับการอนุญาตให้มีการบริหารจัดการ
พื้นที่คุ้มครองในระดับท้องถิ่น
(iv) มีกฎหมายที่อนุญาต หรือส่งเสริมหรือควบคุมการดาเนินงานของภาคเอกชนใน
พื้นที่คุ้มครอง
5 - นโยบายและกลยุทธ์ด้านการเงินของพื้นที่คุ้มครองในระดับชาติ
(i) มีนโยบายด้านการเงินและ/หรือกฎระเบียบที่สาคัญ ที่มีกลยุทธ์ด้านการเงิน
ดังต่อไปนี้:
- ข้อมูลและแผนด้านการเงินที่ได้มาตรฐานและเข้าใจง่าย (เป็นระบบบัญชีที่อิงอยู่กับ
กิจกรรมและการสนับสนุน)
- ระดับการหารายได้และค่าธรรมเนียมในพื้นที่คุ้มครองทั้งระบบ ระบุอัตราค่าธรรมเนียมสาหรับระบบพื้นที่
คุ้มครอง
- การจัดสรรเงินงบประมาณให้แก่ พื้นที่คุ้มครองแต่ละแห่ง (โดยมีหลักเกณฑ์ จานวน
ความเสี่ยง แผนยุทธศาสตร์ด้านงบประมาณ การดาเนินงาน ฯลฯ)
แจกแจงหลักเกณฑ์ในการจัดสรรงบประมาณ
- มีหลักประกันว่าการจัดหารายได้จะไม่ส่งผลกระทบต่อเป้ าหมายด้านการอนุรักษ์ของ
พื้นที่คุ้มครอง

26. - 23 -
- แผนการบริหารจัดการพื้นที่คุ้มครอง รวมทั้ง ข้อมูลด้านการเงินหรือแผนการดาเนิน
ธุรกิจที่เกี่ยวข้อง
(ii) การกาหนด, การปรับปรุงและการบังคับใช้กลยุทธ์ด้านการเงินระดับชาติ ยังไม่เริ่ม
(0)
กาลัง
ดาเนินการ
(1)
เสร็จแล้ว
(2)
อยู่ในขั้นนา
ไปบังคับใช้
(3)
6 – การประเมินมูลค่าทางเศรษฐศาสตร์ของระบบพื้นที่คุ้มครอง (การให้บริการของ
ระบบนิเวศ การท่องเที่ยว ฯลฯ)
ไม่มี
(0)
มีบางส่วน
(1)
น่าพอใจ
(2)
เต็มที่
(3)
(i) มีการประเมินมูลค่าทางเศรษฐศาสตร์ของพื้นที่คุ้มครองที่เอื้ออานวยต่อการพัฒนา
ในระดับท้องถิ่นและระดับชาติหรือไม่
ระบุข้อมูลสรุปที่ได้การศึกษามา
(ii) การประเมินมูลค่าทางเศรษฐศาสตร์ของพื้นที่คุ้มครองมีผลต่อการตัดสินใจของผู้มี
อานาจหรือไม่
ระบุผลต่อกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดล้อม
7 - การปรับปรุงเงินงบประมาณของรัฐบาลเพื่อระบบพื้นที่คุ้มครอง ไม่มี
(0)
บางส่วน
(2)
มี
(3)
อธิบายถึงการเปลี่ยนแปลง
(i) รัฐบาลมีนโยบาย สนับสนุนเงินงบประมาณให้แก่พื้นที่คุ้มครอง โดยพิจารณาจาก
ความต้องการด้านการเงิน ตามที่ระบุไว้ในแผนบริหารจัดการของพื้นที่คุ้มครอง
(ii) งบประมาณของพื้นที่คุ้มครอง จะพิจารณารวมถึงกองทุนเพื่อดาเนินการลด
ความเสี่ยงด้านการเงินในเขตพื้นที่กันชน (เช่น การดารงชีวิตของชุมชนที่อยู่รอบๆ
พื้นที่คุ้มครอง)

27. - 24 -
(iii) ขั้นตอนของงานธุรการ (เช่น การจัดซื้อจัดจ้าง) การอานวยความสะดวกในการ
เบิกจ่ายงบประมาณ การลดความเสี่ยงที่อาจจะเกิดขึ้นจากการลดงบประมาณในอนาคต
อันเนื่องมาจากยอดการเบิกจ่ายต่า
(iv) รัฐบาลมีแผนที่จะเพิ่มงบประมาณในระยะยาว เพื่อลดช่องว่างทางการเงินของ
พื้นที่คุ้มครอง
8 – ความชัดเจนขององค์กรที่มีหน้าที่รับผิดชอบด้านการบริหารจัดการเกี่ยวกับการเงิน
ของพื้นที่คุ้มครอง
ไม่มี
(0)
บางส่วน
(1)
กาลัง
ปรับปรุง
(2)
เต็มที่
(3)
(i) องค์กรมีอานาจหน้าที่ที่ชัดเจนและเป็นที่ยอมรับขององค์กรที่เกี่ยวข้องกับการเงิน
ของพื้นที่คุ้มครอง
9 – พนักงานเจ้าหน้าที่ต้องการและมีส่วนสนับสนุนการดาเนินงานทั้งในระบบพื้นที่
คุ้มครองและระดับพื้นที่และมีความชัดเจน
ไม่มี
(0)
บางส่วน
(1)
เกือบบรรลุ
เป้ าหมาย
(2)
เต็มที่
(3)
(i) หน่วยงานส่วนกลางมีการวางโครงสร้างองค์กรเพื่อดูแลพื้นที่คุ้มครองที่
ประกอบด้วย นักวิชาการป่ าไม้ เจ้าพนักงานป่ าไม้ เจ้าหน้าที่วิเคราะห์นโยบายและแผน
ด้านงบประมาณ หรือพนักงานเจ้าหน้าที่ที่เกี่ยวข้อง ที่เพียงพอเพื่อการบริหารจัดการ
ระบบการเงินของพื้นที่คุ้มครอง
อธิบายบทบาท:
(ii) มีโครงสร้างองค์กร (เช่น หน่วยงานที่รับผิดชอบดูแลพื้นที่คุ้มครอง) และมีอานาจ
หน้าที่และประสานงานเพื่อการจัดการด้านการเงินของพื้นที่คุ้มครองที่เหมาะสม

28. - 25 -
(iii) พื้นที่คุ้มครองในระดับภูมิภาคและระดับพื้นที่ มีพนักงานเจ้าหน้าที่ที่มีศักยภาพใน
การสนับสนุนด้านการบริหารการเงินอย่างยั่งยืน
(iv) หัวหน้าพื้นที่คุ้มครองแต่ละแห่งมีความรับผิดชอบ ด้านการบริหารจัดการการเงิน
การประหยัดค่าใช้จ่ายและการจัดหารายได้ที่มีประสิทธิภาพ
(v) มีการสร้างแรงจูงใจเพื่อกระตุ้นให้หัวหน้าพื้นที่คุ้มครองส่งเสริมความยั่งยืนทาง
การเงินในระดับพื้นที่ (เช่น การจัดหารายได้สาหรับพื้นที่คุ้มครองและไม่เคยถูกตัด
งบประมาณ)
(vi) มีการประเมินผลการทางานของหัวหน้าพื้นที่คุ้มครอง ประกอบด้วยการประเมิน
แผนด้านการเงิน การจัดหารายได้ การจัดเก็บค่าธรรมเนียมและการบริหารจัดการอย่าง
ประหยัด
(vii) พนักงานเจ้าหน้าที่จากส่วนกลาง มีความรู้ความสามารถในการตรวจสอบบัญชี
ของระบบการเงินของพื้นที่คุ้มครอง
(viii) หัวหน้าพื้นที่คุ้มครองมีความรู้ความสามารถที่จะจัดสรรงบประมาณและวางแผน
ด้านงบประมาณในระยะยาว (เช่น 5 ปีขึ้นไป)
คะแนนรวมขององค์ประกอบที่ 1 คะแนนที่แท้จริง :
คะแนนที่เป็นไปได้:
% ของความสาเร็จ

29. - 26 -
องค์ประกอบที่2 - การวางแผนยุทธศาสตร์ด้านงบประมาณและเครื่องมือสาหรับการบริหารจัดการอย่างประหยัด
1 - การวางแผนยุทธศาสตร์ด้านงบประมาณในระดับพื้นที่คุ้มครอง ยังไม่เริ่ม
(0)
เพิ่งเริ่ม
(1)
เกือบเสร็จ
(2)
เสร็จ
เรียบร้อย
(3)
(i) คุณภาพของแผนบริหารจัดการพื้นที่คุ้มครองประกอบด้วย วัตถุประสงค์ด้านการ
อนุรักษ์, ความต้องการด้านการบริหารจัดการและค่าใช้จ่ายตามที่มีการวิเคราะห์อย่างมี
ประสิทธิภาพ
การจัดลาดับควรจะคานึงถึงเรื่องคุณภาพของ
การวางแผนบริหารจัดการ
(ii) มีการใช้แผนการบริหารจัดการของพื้นที่คุ้มครองทุกแห่งทั่วทั้งระบบ ระบุร้อยละของพื้นที่คุ้มครองที่มีแผนการ
บริหารจัดการ
(iii) มีแผนยุทธศาสตร์ด้านงบประมาณ ที่เป็นรูปแบบมาตรฐานและเชื่อมโยงกับ
แผนการบริหารจัดการและเป้ าหมายด้านการจัดการพื้นที่คุ้มครอง
(iv) กาหนดให้มีการบังคับใช้แผนยุทธศาสตร์ด้านงบประมาณในพื้นที่คุ้มครองต่างๆทั้ง
ระบบ สามารถตรวจวัดหรือประเมินผลได้จากเป้ าหมายต่างๆที่วางไว้
(v) แผนยุทธศาสตร์ด้านงบประมาณสาหรับพื้นที่คุ้มครองจะมีผลต่อการวางแผนและ
การกาหนดงบประมาณทั้งระบบ
(vi) การตรวจสอบค่าใช้จ่ายงบประมาณในการดาเนินงานตามแผนยุทธศาสตร์ และการ
บริหารจัดการซึ่งจะต้องสอดคล้องกันกับแนวทางที่มีประสิทธิภาพในการลดค่าใช้จ่าย
และการจัดทารายงานการดาเนินงานด้านการเงิน

30. - 27 -
2 – ระบบการตรวจสอบและมีการควบคุมระบบบัญชีที่มีความโปร่งใสและมี
ประสิทธิภาพ
ไม่มี
(0)
บางส่วน
(1)
เกือบเสร็จ
(2)
เสร็จ
สมบูรณ์
(3)
(i) มีการใช้จ่ายเงินงบประมาณอย่างโปร่งใส (ทั้งในแง่การลงทุนและการบริหารจัดการ)
และมีการควบคุมระบบบัญชีที่เหมาะกับระบบการบริหารจัดการของพื้นที่คุ้มครอง
(ii) มีระบบการตรวจสอบรายได้ของพื้นที่คุ้มครองและมีการปฏิบัติตามระบบที่วางไว้
อย่างเคร่งครัด
(iii) มีระบบที่เอื้ออานวยต่อการเก็บข้อมูลทางบัญชีงบประมาณ ที่มีส่วนสนับสนุนต่อ
การกาหนดงบประมาณและการวางแผนทั้งระบบ
3 - ระบบการติดตามและการรายงานผลการปฏิบัติงานการจัดการด้านการเงิน ไม่มี
(0)
บางส่วน
(1)
เกือบสาเร็จ
(2)
สาเร็จ
และมีการ
ปฏิบัติจริง
(3)
(i) พนักงานเจ้าหน้าที่ประจาพื้นที่คุ้มครอง รายงานเรื่องรายได้และรายจ่ายทั้งหมดของ
พื้นที่คุ้มครองให้แก่ผู้มีส่วนเกี่ยวข้องทราบ
(ii) ถ้าเป็นไปได้ ให้มีการวัดผลและรายงานผลค่าตอบแทนทางการเงินจากการลงทุนที่
เกี่ยวข้องกับการท่องเที่ยว (เช่น ติดตามผลการเพิ่มขึ้นของรายได้จากนักท่องเที่ยว หลัง
มีการจัดตั้งศูนย์บริการนักท่องเที่ยว เป็นต้น)
(iii) มีระบบการรายงานและตรวจสอบเพื่อแสดงให้เห็นว่าทาไมจึงมีการจัดสรร
งบประมาณให้แก่พื้นที่คุ้มครองพื้นที่ใดพื้นที่หนึ่งของหน่วยงานในส่วนกลาง

31. - 28 -
(iv) มีระบบการประเมินผลและการรายงานที่แสดงให้เห็นว่าพื้นที่คุ้มครองมีการใช้
เครื่องมือทางการเงินอย่างมีประสิทธิภาพ (เช่น การเบิกจ่ายและการประหยัดค่าใช้จ่าย
เป็นต้น) เพื่อให้บรรลุเป้ าหมายในการบริหารจัดการ
4 - วิธีการจัดสรรเงินงบประมาณให้แก่พื้นที่คุ้มครองแต่ละแห่ง ไม่ (0) ใช่ (2)
(i) มีการจัดสรรเงินงบประมาณจากระดับชาติไปยังพื้นที่คุ้มครองแต่ละแห่ง โดยมี
หลักเกณฑ์ที่เหมาะสมและได้รับความเห็นชอบแล้ว (เช่น จานวน ความเสี่ยง ความ
ต้องการและการปฏิบัติงาน)
(ii) เงินรายได้ที่ได้จากพื้นที่คุ้มครองที่มีการบริหารจัดการร่วมกันนั้นจะไม่ทาให้
งบประมาณจากรัฐบาลลดลง (ถ้ายังมีช่องว่างทางการเงินอยู่)
5 - การฝึ กอบรมและมีเครือข่ายสนับสนุนเพื่อช่วยให้หัวหน้าพื้นที่คุ้มครองสามารถ
บริหารงานได้อย่างมีประสิทธิภาพและประหยัด
ไม่มี
(0)
มีบางส่วน
(1)
เกือบเสร็จ
(2)
สมบูรณ์
(3)
(i) หัวหน้าพื้นที่คุ้มครองมีแนวทางการบริหารงานอย่างมีประสิทธิภาพ มีการประหยัด
ค่าใช้จ่ายและสามารถนาไปปฏิบัติจริง
(ii) มีเครือข่ายระหว่างพื้นที่คุ้มครองด้วยกัน เพื่อให้หัวหน้าพื้นที่คุ้มครองสามารถ
แบ่งปันข้อมูลระหว่างกันในเรื่องค่าใช้จ่าย การปฏิบัติและผลกระทบที่เกิดขึ้น
(iii) มีการเปรียบเทียบเรื่องค่าใช้จ่ายในการลงทุนและการบริหารงานระหว่างพื้นที่
คุ้มครองด้วยกัน เพื่อการตรวจวัดประสิทธิภาพในการทางานของหัวหน้าพื้นที่คุ้มครอง
(iv) มีระบบการเรียนรู้และระบบการตรวจสอบการบริหารงานอย่างมีประสิทธิภาพและ
ประหยัดค่าใช้จ่าย ที่เอื้ออานวยประโยชน์ต่อนโยบายและการวางแผนระบบการบริหาร
จัดการ