1. Лекцийн товч агуулга №9
Ногоон шилмүүсийг боловсруулах технологи
• Ногоон шилмүүсний химийн бүрэлдэхүүн

2. Эрдэмтдийн тооцоолсноор дэлхийн
хуурай газрын 29%-д тархсан ой мод
3.8 миллиард га талбайг бүрхсэн 330
миллиард шоо метр нөөцтэй ажээ. Нэг
жилд дунджаар 2.6 миллиард шоо
метр түүний дотор навчит мод
1.5млрд шоо метр, шилмүүст мод 1.1
млрд шоо метр мод ашиглаж байна.

3. Ашиглах модны
Ой модны хамгийн үнэ цэнтэй
түүхий эд бол модны ногоон титэм
Ногоон навч, шилмүүсний ачаар
хүн амьтан төдийгүй хөрс ургамал
хүчилтөрөгчөөр амьдарч түүний
(фотосинтезийн ) үйлдвэрлэсэн
уураг, өөх тос, нүүрс-ус, аминдэм,
макро, микроэлементтэй
хоол
тэжээлээр хангагддаг билээ.
Фотосинтезийн шим бодис
нийлэгжүүлэх үйлдэрлэлт
хлорофиллийн тусламжтайгаар
явагддаг.
СО2+Н2О---С6Н12О6+О2
55-70%-ийг
гуалин мод
30-40%-ийг
ногоон
шилмүүс
Хожуул 13%
Мөчир 8%
Холтос 924% ийг

4. Ногоон шилмүүс(навч ) нэг тонн шим бодис
нийлэгжүүлэхийн тулд нарны цацрагаас
3800 мянган килокалори илч дулаан, 2 тонн
нүүрсхүчлийн
хий,
250-400кг
эрдэс
бодис, 500-1000 тонн ус зарцуулах
жишээтэй.
Оросын Холбооны Улс нэг жилд ойн хаягдал
ногоон шилмүүсийг боловсруулан 10 сая т
хүнсний уураг, 180 т каротин, 26.5 мянган т
С аминдэм, 3.6 сая т байгалийн шүүс, 3 сая т
уураг-аминдэмтэй
нунтаг
тэжээл
үйлдвэрлэж байна.

5. Ногоон шилмүүсний уураг
Ургамлын уурагт бодис нь хүн амьтны эд
эсийг бүтээгч, амьдралын оршин тогтнох эх
сурвалж юм. Намар, өвлийн улиралд уураг
их хуримтлагдан нөөцлөгдөж хавар, зун
залуу
эс
эдийн
нөхөн
төлжихөд
зарцуулагдах зүй тогтолтой. Уургийг үндсэн
дөрвөн
бүлэгт
ангилан
альбумин, глютелин, проламин, глобулины
агуулагдах хэмжээг тодорхойлдог.

6. Аливаа уураг бүхэн аминхүчлүүдээс
бүрэлддэг. Амьтан ургамалд 200 янз
төрхтэй аминхүчлүүд олджээ. Эдгээрээс 20иод аминхүчлүүд, тэдгээрээс хүн, адгуус
амьтанд
үл
нийлэгжих
триптофан,
фенилаланин, лизин, метионин, валин,
треонин, изолейцин, лейцин 8 аминхчлийг
үл орлогдох аминхүчлүүд гэнэ. Үл орлогдох
аминхүчлүүдээр дутмаг тэжээлийг удаан
хэрэглэснээс мал, тэжээвэр, зэрлэг ан
амьтдын өсөлт зогсож, турах, эмгэг өвчинд
амархан өртөгддөг.

7. Уурагт тэжээлээр дутагдах бэрхшээлээс
урьдчилан сэргийлэхэд ногоон шилмүүсийг
өвөл, хаврын улиралд хэрэглэх ашигтай.
Нарсний шилмүүсэнд
лизин, лейцин,
аспарагин, арганиний хүчлүүд их, харин
триптофан, цистин, цистейн, метионин бага
хэмжээтэй агуулагддаг онцлогтой.

8. Шилмүүсний нүүрс –ус
Нахианы өсөлтийн үеэр олиго сахарид
хамгийн үүсэн хуримтлагдах нь нийлэгжих үйл
ажиллагааны явцад бага молекулт саахар
задарч
моноз(глюкоз,
фруктоз)
дисахарид(сахароз), трисахарид (раффиноз)
үүсэхтэй их уялдаатай.
Шилмүүсний полисахаридууд
Өндөр
молекултай
нүүрс-уснаас
мод
бүрэлддэг. Фотосинтезийн бүтээгдэхүүний
биосинтезэд төдийгүй ургамлын бодисын
солилцоонд эс, эдийг бүтээхэд чухал үүрэгтэй.

9. Ургамлын ургацын хугацаа богинохон
зарим нутгийн модонд цардуул үүсэн
хувирч, нөөцлөгдөж амжихгүй учир саахар
болон хувирдаг. Өвлийн улиралд цардуул
саахарт хувирч эс, эдийн тэжээлд
хэрэглэгдэхээс гадна хөлдөлтөөс хамгаалах
үүрэг гүйцэтгэдэг. Тэрчлэн шилмүүсэнд
полисахарид, гемицеллюлоз үлэмжхэн
агуулагддаг.

10. Шилмүүсний липид
Нарсны хоёр гурван настай шилмүүс,
найлзуур липид нэг настайгаасаа их
хуримтлагддаг.

11. Тосонд уусах пигментүүд ба витаминууд
Ногоон шилмүүс бол Е, К аминдэм,
каротин, хлорофилл зэрэг амин идэвхт
нэгдлүүд агуулах чанараараа хүнс, тэжээл,
анагаах ухааны онцгой ач холбогдолтой
түүхий эдэд тооцогддог. Токоферол(Еаминдэм) 40 хүртэл настай
нарсанд
хамгийн их хуримтлагдаж цаашид багасах
жишээтэй. Нарс, нацуур, жодоо модны
залуу найлзуурын холтсонд ялангуяа олон
настай шилмүүсэнд Е-аминдэм илүү
агуулагддаг.