ойн аж ахуйн менежмент лекц 10

2.  Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийг
нэмэгдүүлэхийн тулд нэгж бүтээгдэхүүнд
хамгийн бага дундаж зардал гарган
ажилах хүч, машин, тоног төхөөрөмжийг
тодорхой олон зай, цаг хугацаанд үр
ашигтай оновчтой хослож ашиглах
аргуудын нийлбэрийг хөдөлмөр зохион
байгуулалт гэнэ.

3.  Үйлдвэрийн газар дахь хөдөлмөр зохион байгуулалтын
үүрэг Үйлдвэрийн газрын хувьд хөдөлмөр зохион
байгуулалтын хүрээнд дараах 3 зорилгыг хангах
шаардлагатай.
 • Эдийн засгийн зорилго:Тоног төхөөрөмж, түүхий эд
материалыг бүрэн ашиглаж, бүтээмжийн дээшлэлтийг
хангахтай холбоотойгоос гадна дамжлагын үр ашгийг
их байлгаж зардлыг хэмнэхтэй холбоотой.
 • Физиологийн зорилго: Ажиллагсдын эрүүл мэнд,
тэдний ажиллах чадварыг хамгаалахаас гадна ажиллах
таатай нөхцлийг буй болгоход чиглэнэ.
 •Нийгмийн зорилго: Сэтгэлзүйн дээшлүүлэхэд
чиглэнэ. хувьд хөдөлмөрийн нөхцөл, үр дүнг

4.  Үүнд:
 1. Хөдөлмөрийн чадвартай хүмүүсийг хөдөлмөрт татан
оролцуулж, хөдөлмөрийн хамт олныг бүрдүүлж буй болгох.
 2. Ажиллах хүч, машин тоног төхөөрөмжийг үйлдвэрлэлийн
дотоод нэгж, хэсгүүдээр хуваарилж, тэдгээрийн хооронд зөв
тэнцвэрт харьцаа тогтоох.
 3. Хөдөлмөрийн хуваарь, хоршооллын оновчтой хэлбэрийг
тогтоож хэрэглэх.
 4. Ажлын байр, хөдөлмөрийн үйл ажиллагааг оновчтой зохион
байгуулах.
 5. Ажилчдын амрах, хөдөлмөрлөх горим, үйдвэрлэлийн ариун
цэвэр, эрүүл ахуй, гоо зүйн нөхцлийг зохистой болгох.
 6. Материалын хийгээд сэтгэл санааны урамшууллыг зөв
хослуулах.
 7. Хөдөлмөрийг нормчлох, хөдөлмөр, технологийн сахилга
батыг мөрдөх, шударга өрсөлдөх зэрэг асуудлууд багтана.

5.  Эдгээр асуудлын хүрээнд хөдөлмөр зохион
байгуулалтыг оновчтой болгох үндсэн
чиглэлийг тодорхойлж хэрэгжүүлдэг.
Хөдөлмөр зохион байгуулалтын чухал
бүрэлдэхүүн хэсэг нь хөдөлмөрийн
хуваарь, хоршоолол юм. Хамтын
хөдөлмөрийн процесст хүмүүсийн үйл
ажиллагааг нарийн зааглаж оролцуулахыг
хөдөлмөрийн хуваарь гэнэ.

6.  Үйлдвэрийн газрууд дахь хөдөлмөрийн
хуваарь нь бүтээмжийг дээшлүүлэх, төрөл
бүрийн ажлыг хугацаанд нь биелүүлэх замаар
үйлдвэрлэлийн үргэлжлэх хугацааг
багасгахын тулд хөдөлмөрийн тодорхой үйл
ажиллагааг хэсэгчлэн гүйцэтгүүлэхийг хэлнэ.
Энэ нь үйлдвэрлэлийн төрөлжилт, ажилчдын
хөдөлмөрийн ур чадварын үр дүнд хэрэгждэг.
Үйлдвэрлэлийн үргэлжлэх хугацааг багасгах
нь үйлдвэрлэлийн үр ашгийн чухал үзүүлэлт,
үйлдвэрлэлийн менежментийн үндсэн
зорилтын нэг байдаг.

7.  Хөдөлмөр зохион байгуулалтыг оновчтой бий
болгохын тулд хоршилтыг ашигладаг.
Хоршилтын зорилт нь машин техник,
ажиллах хүчийг үйлдвэрлэлийн явцад
оновчтой нэгтгэж, тэдний ажил төрлийн
уялдааг зөв зохицуулахад оршино.
Хоршилтын хэлбэр нь бизнесийн аль ч
салбарт бүлэг, баг буюу бригад байдаг.
Хөдөлмөрийн хуваарийг технологийн, ажил
үүргийн, мэргэжлийн гэж хувааж болно.

8.  Хөдөлмөрийн технологийн хуваарийн
үед үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагааг
тодорхой үе, ажлын төрөл, ажилбарт
хуваана. Хөдөлмөрийн ажил үүргийн
хуваарийн үед үйлдвэрлэлийн явц дахь
янз бүрийн бүлэг ажилчдын гүйцэтгэх
үүрэг, эзлэх байр сууриас шалтгаалан хийх
ажлыг нарийн хуваарилна.

9.  Хөдөлмөрийн мэргэжилийн хуваарь нь
ажилчдыг мэргэжил, зэрэг, категороор нь
ангилж хуваахтай холбоотой.

10.  Хөдөлмөр зохион байгуулалтыг
хэрэгжүүлэхэд хөдөлмөрийн процессийг
оновчтой зохион байгуулах дараах үндсэн
зарчмуудад тулгуурлах нь ихээхэн ач
холбогдолтой. Үүнд :

11.  Тэнцүү харьцаатай байх
 Тохирсон байх
 Жигд хэмтэй байх
 Тасралтгүй байх

12.  Тэнцүү харьцаатай байх зарчим нь
үйлдвэрлэл, технологийн аль нэг хэсэгт
төрөл бүрийн ажил гүйцэтгэж байгаа
ажилчид, машин техникийн хооронд зөв
тэнцвэрт харьцаа тогтоохыг шаарддаг.

13.  Тохирсон байх зарчим гэдэг нь тодорхой
ажлыг урьдчилан тохирсон хугацаанд
гүйцэтгэхийг хэлнэ.
 Жигд хэмтэй байх зарчим гэдэг нь
хөдөлмөрийн процессийг эхнээсээ аваад
дуустал нь нэгэн жигд хэмээр гүйцэтгэхийг
хэлнэ.

15.  Ажлын цаг- Ажлын байрны тодорхойлолт,
хөдөлмөрийн гэрээнд заагдсан ажил,
үүргийг гүйцэтгэхэд хууль тогтоомжийн
дагуу тогтоосон өдрийн болон 7 хоногийн
ажлын цагийг хэлнэ.

16.  Бэлтгэл төгсгөлийн цаг – Ажилтан нь
гүйцэтгэх үүрэг, даалгавар, зураг,
технологийн зааварчлага, материал,
түүхий эдийн орц, чанар зэрэгтэй
танилцаж, технологи ажилбарыг
эхлүүлэхэд бэлтгэх болон ажлын төгсгөлд
ээлжийн хугацаанд хийсэн ажлын тооцоог
гаргаж, бүртгэл хөтлөх, хангамжийн
албанд чанар шалгуулах, хүлээлгэн өгөх
хугацаа.

17.  Шуурхай ажлын цаг –Технологийн ажилбарт
бүтээгдэхүүний хийц хэсгийг оруулж,
боловсруулаад бүрэн дуусгаж, бэлэн болгосон
хугацаа. Үндсэн ба туслах цагт хуваагдана.
 Үндсэн ажлын цаг- Үйлдвэрлэлийн технологи
ажилбарт урьдчилан бэлтгэсэн деталь, хийц, хэсэг,
материал, түүхий эдийг оруулж, боловсруулаад
бүтээгдэхүүнийг иж бүрдэл болгон гаргах болон
тодорхой ангилал, нэр төрлөөр эд, ангийг бэлэн
болгоход зарцуулсан хугацаа. / Үйлдвэрлэлийн
үндсэн үйл ажиллагааг тасралтгүй явуулсан
хугацаа/.

18.  Туслах цаг- Үндсэн ажлыг зайлшгүй
шаардлагатай нэмэлт туслах үйл
ажиллагааны цаг.
 Ажлын байранд үйлчлэх цаг- Ээлжийн
хугацаанд ажлын байрыг ажил үүрэг
гүйцэтгэх нөхцөл, боломжийг бүрдүүлэхэд
зарцуулсан хугацаа.Техникийн болон
зохион байгуулалтын цагт хуваагдана. ;

19.  Техникийн үйлчилгээний цаг- Ажлын
байран дахь техник, тоног төхөөрөмжид
үйлчилгээ хийх, арчилж, цэвэрлэх хугацаа.
 Зохион байгуулалтын үйлчилгээний цаг-
Тодорхой нэг ажил үүргийг гүйцэтгэхтэй
шууд холбоотой бус боловч үйлдвэрлэл,
үйлчилгээний тасралтгүй байдлыг
хангахад чиглэсэн үйл ажиллагаанд
зарцуулах хугацаа.

20.  Завсарлагын цаг- Ажилтан ажил, үүрэг
гүйцэтгээгүй хугацаа. Горимлогдсон,
горимлогдоогүй гэж ангилна.

21.  Горимлогдсон завсарлах цаг- Үйлдвэрлэлийн
техник, технологийн аюулгүй ажиллагаа,
хөдөлмөрийн эрүүл ахуйн шаардлагаар
ажилтнуудыг тодорхой хугацаанд завсарлуулах
хугацаа.
 Амралт, хувийн хэрэгцээний цаг- Хөдөлмөрлөх явцад
ерөнхийдөө ядрах, хүний биеийн аль нэг эрхтэн хэт их
ачаалалд орж цуцах, дуу шуугиан, халуу, хүйтэн,
тоосжилт зэргээс зайлшгүй шаардлагаар бие
физиологийн эрүүл мэндийн хэрэгцээг хангах түр
амрах хувийн хэрэгцээний завсарлах хугацаа. /
Хөдөлмөрийн эрүүл ахуйч эмчийн дүгнэлтээр тооцно./

22.  Үйлдвэрлэлийн технологийн горимын болон
зохион байгуулалтын цаг- Үйлдвэрлэлийн техник,
технологийн аюулгүй ажиллагааны горим, дүрэмд
зааснаар түр зогсоох, үйлчилгээ хийх болон
хөдөлмөрийн эрүү ахуй, аюулгүй ажиллагааны
шаардлагаар ажиллагчдын ажиллах нөхцөл сөрөг
нөлөөлөлд өртөж болзошгүй тохиолдолд
завсарлах хугацаа./ Инженер, хөдөлмөр
хамгааллын асуудал хариуцсан мэргэжилтэн
тооцно
 Эдгээр бүх цагууд нь нормчлогдсон ажлын
цагт тооцогдоно.

23.  Горимлогдоогүй завсарлах цаг- Үйлдвэрлэлийн
менежментийн алдаанаас материал, түүхий эдийн
хангалт тасарч, хөдөлмөрийн хуваарийг оновчтой
хийгээгүйгээс дамжлага дундын жигд ажиллагаа
алдагдсан зэрэг шалтгаанаар ажилтнууд сул зогсож,
ажлын цагийн алдагдал гарах, ажилтнуудын
хөдөлмөрийн сахилга сул, хариуцлага дутагдсанаас
гологдол, дутагдал гарч, түүнийг засч хэвийн байдалд
оруулахад зарцуулсан хугацаа. Мөн ажилтнууд
хөдөлмөрийн дотоод журам зөрчиж, ажлаас хоцрох,
эрт явах, үйлдвэрлэлийн явцад дэмий сэлгүүцэх,
бусадтай ярилцах зэргээр ажлын цагийн алдагдал
гаргадаг хугацаа. Энэ нь нормчлогдоогүй ажлын
цагийн зарцуулалтад тооцогдоно.