1. Ерөнхий номзүйн
онол, түүхийн
зарим асуудал
Илтгэгч: А.Алтанчимэг

2. Соёлын
Илтгэлийн агуулга
Сургууль
1 Ерөнхий номзүйн тухай ойлголт
2 МУ-ын ерөнхий номзүйн өнөөгийн байдал
3 SWOT шинжилгээ
4 Ерөнхий дүгнэлт
4/6/2011 2 А.Алтанчимэг

3. Соёлын
Түлхүүр үг
Сургууль
Номзүй
Ерөнхий номзүй
Номын номзүй
Бүртгэл
4/6/2011 3 А.Алтанчимэг

4. Соёлын
Сургууль Ерөнхий номзүйн тухай ойлголт
Үгийн гарал: Грек үгнээс гаралтай “номын
бичлэг”, “Номын тодорхойлолт” гэсэн
утгийг илэрхийлдэг.
4/6/2011 4 А.Алтанчимэг

5. Соёлын
Сургууль
Номзүй
Ерөнхий Салбар номзүй:
номзүй: Улсын Улсын хэмжээнд
хэмжээнд хэвлэгдсэн хэвлэгдсэн ном
бүхий л ном хэвлэлээс тусгайлан
хэвлэлийг бүртгэн нэг салбарын ном
мэдээллэдэг номзүй хэвлэлийг бүртгэн
мэдээллэдэг номзүй
Эндээс бид “ЕРӨНХИЙ НОМЗҮЙ”-н талаар авч үзэх болно.
4/6/2011 5 А.Алтанчимэг

6. Соёлын
Сургууль
Францын номзүйч Ш.В.Ланглуа “Ерөнхий
номзүй гэж ямар нэгэн оронд хэвлэгдсэн бүх
салбарын ном болон тэр орны тухай номын
жагсаалтыг хэлнэ” гэж тодорхойлжээ.
Доктор профессор номзүй судлаач Ж.Цэзэн “Улс орны
доторх ном хэвлэлийн бүтээгдэхүүнийг
ангилах, тодорхойлох, мэдээллийг олон төрөл
хэлбэрээр бэлтгэж хэрэглэгчдэд хүргэхийг явцыг
хэлнэ ”
4/6/2011 6 А.Алтанчимэг

7. Соёлын
Сургууль
Ерөнхий номзүй нь улс орны хэмжээнд
хэвлэгдсэн хэвлэлийн бүтээгдэхүүний төрөл
зүйлээс үл хамааран бүхэлд нь авч үзэх
зорилгыг агуулдаг. Тиймээс аль ч улсын
ерөнхий номзүй нь тухайн улс үндэстний
хэмжээний бүртгэн мэдээлэх гарын авлагыг
буй болгоход анхаардаг.
4/6/2011 7 А.Алтанчимэг

8. Соёлын
Сургууль
Ерөнхий номзүйд ном хэвлэлийн
зохиогч, номын нэр, хэвлэсэн
он, хот, хэвлэлийн газар, хэвлэсэн
тоо, номын хуудас, үнэ зэргийг тусгаж өгдөг.
Ингэснээр тухайн улсын хэмжээнд нийт
хичнээн ном хэвлэл хэвлэгдсэн, тэдгээр нь
ямар анги салбарын номууд болох зэрэг
мэдээллийг уншигчдад хүргэж байдаг.
4/6/2011 8 А.Алтанчимэг

9. Соёлын
Сургууль МУ-ын Ерөнхий номзүйн өнөөгийн
байдал
1921 онд Судар бичгийн хүрээлэнгийн дэргэд гүн
О.Жамьян, Ч.Бат-Очир, Д.Дашням, Ж.Цэвээн зэрэг
хүмүүс хувийнхаа номыг нийлүүлэн улсын чанартай
анхны номын санг 2000 номтойгоор байгуулсан нь
одоогийн Монголын Үндэсний номын сан юм. Чухамхүү
эндээс л ерөнхий номзүйн бүртгэл хийх үндэс
тавигдсан гэж хэлж болно. Учир нь ерөнхий номзүйн
бүртгэл 1990 он хүртэл Монголын Үндэсний номын
сангийн /Хуучнаар УТНС/ фондонд тулгуурлан хийгдэж
ирсэн.
4/6/2011 9 А.Алтанчимэг

10. Соёлын
Сургууль
Номын номзүйн бүртгэл хийгдэх гол үндэс нь
СнЗ-ын 1950 оны 3 сарын 8-ны өдрийн 73-р
тогтоолын дагуу Үндэсний номын сан / хуучнаар
Улсын төв номын сан/ нь улсын хэмжээний хэвлэх
үйлдвэрүүдээс хэвлэгдэн гарч байгаа хэвлэлийн
бүтээгдэхүүнээс 1-5 хувийг үнэ төлбөргүй авах тухай
заасан ЗААВАЛ АВАХ ХУВИЙН ТУХАЙ ХУУЛЬ
байсан. Энэ хуулийн үндсэн дээр улсын хэмжээнд
гарч байгаа ном хэвлэлүүд нэг газарт төвлөрч номын
номзүйн бүртгэл хийгдэх үндэс тавигдсан гэж хэлж
болно.
4/6/2011 10 А.Алтанчимэг

11. Соёлын
Сургууль
Анхны номзүйн бүртгэлийг Я.Цэвэл “Монгол
Улсын арван нэгдүгээр оноос эдүгээ хүртэлх
хэвлэмэл зүйлийн бүртгэл” нэртэй 2 дэвтэр
бүртгэлийг хэвлэн гаргажээ. Харин сүүлийн
бүртгэлийг Ш.Базар “ БНМАУ-д 1985-1990 онд
хэвлэгдсэн монгол номын бүртгэл” гэсэн нэртэйгээр
хэвлүүлэн гаргажээ. Энэ хугацаанд нийтдээ 14
бүртгэл он алгасалгүй хийгдэн 20140 нэр төрлийн
ном хэвлэлийг бүртгэн тэр талаарх мэдээ
мэдээллийг уншигч хэрэглэгчдэд цаг алдалгүй
хүргэж ирсэн.
4/6/2011 11 А.Алтанчимэг

12. Соёлын
Сургууль Бүртгэлд хамрагдсан ном хэвлэлийг нэр
төрлөөр нь авч үзвэл:
Нийт хамрагдсан ном хэвлэл-20140
3500 3147
3000 2837
2735
2500
2000 1742
1312 1414
1500 1145
991 1014 851 874
1000 835
562 681
500
0
4/6/2011 12 А.Алтанчимэг

13. Соёлын
Сургууль Бүртгэлд хамрагдсан ном хэвлэлийг
агуулгаар нь авч үзвэл
7000 6351
6000
4829
5000
4000 3588
3000
2000
740 810 778 898 1010
1000 567 569
0
4/6/2011 13 А.Алтанчимэг

14. Соёлын
Сургууль
1990 оноос манай улс зах зээлийн эдийн
засгийн харилцаанд шилжиж ном хэвлэлийн
улсын байгууллагууд задарснаар хувийн
хэвлэх үйлдвэрүүд олширч ном хэвлэл ихээр
хэвлэн гаргах болсон. Заавал авах хувийн
тухай хуулинд хувийн хэвлэх үйлдвэрүүдэд
хамааралтай хуулийн заалт байхгүй учраас
ном хэвлэл нэг газар төвлөрөхөө больсон.
Үүнээс болж номын номзүйн бүртгэл хийх
ажил зогссон гэж хэлж болно.
4/6/2011 14 А.Алтанчимэг

15. Соёлын
Сургууль
Судалгаа:
Ерөнхий номзүйн өнөөгийн байдал
хийгээд цаашид боловсронгуй болгох, энэ
чиглэлээр сурдаг, ажилдаг хүмүүс хир
мэдлэгтэй байдаг талаар нийт 80 хүнээс
анкетын аргаар судалгаа авсан.
4/6/2011 15 А.Алтанчимэг

16. Соёлын
Судалгаа
Сургууль
63%
80% 19%
60%
40% 18%
20%
0%
Номзүйч
Номын санч
Оюутан
4/6/2011 16 А.Алтанчимэг

17. Соёлын
Сургууль
Судалгааны дүгнэлт
№ Судалгааны асуулт Оюутан Номын санч Номзүйч
Манай улсад ерөнхий номзүйн үйл ажиллагаа Дунд-64% Дунд-61% Дунд-13%
1
ямар төвшинд байна вэ? Муу -36% Муу -39% Муу -87%
Ерөнхий номзүйн бүртгэлийг тасралтгүй хийх Тийм-93% Тийм-86%
2 Тийм-100%
шаардлагатай юу? Мэдэхгүй – 7% Мэдэхгүй – 12%
1 жил-7% 1 жил-40%
1 жил-22%
Ерөнхий номзүйн бүртгэлийг ямар хугацаатай 2 жил-42% 2 жил-27%
3 2 жил-37%
гаргавал тохиромжтой вэ? 5 ба түүнээс дээш- 5 ба түүнээс дээш-
5 ба түүнээс 41%
21% 33%
Тийм -7% Тийм -2%
Ерөнхий номзүйн бүртгэлд ном хэвлэл бүрэн Үгүй – 87%
4 Үгүй – 57% Үгүй – 86%
хамрагдаж чаддаг уу? Мэдэхгүй 13%
Мэдэхгүй 36% Мэдэхгүй 12%
Ерөнхий номзүйн бүргтгэлийг хийдэг хүн
Тийм -92% Тийм -87%
5 номзүйгээр мэргэшсэн байх шаардлагатай Тийм -100%
Үгүй -8% Мэдэхгүй 13%
юу?
Ерөнхий номзүйн бүртгэлийг дагнан хийх Тийм -93% Тийм -90% Тийм -97%
6
байгууллага шаардлагатай юу? Мэдэхгүй -7% Мэдэхгүй -10% Мэдэхгүй-3%
ЗАХХ-36%
ЗАХХ-55% ЗАХХ-66%
Ерөнхий номзүйн бүртгэлийг бүхэн хийхэд ТАК-14%
7 ТАК-6% ХГМ-7%
зайлшгүй чухал зүйл нь юу вэ? ШНМ-7%
Бусад -39% Бусад – 27%
Бусад – 43%
Ном-4% Ном-13%
Ерөнхий номзүйн бүртгэлийг ямар хэлбэрээр
8 Хоѐул- 100 % Электрон-45% Электрон-7%
хийвэл тохиромжтой вэ?
Хоѐул-86% Хоѐул-80%
4/6/2011 17 А.Алтанчимэг

18. Соёлын
Сургууль
Манай оронд ерөнхий номзүйн үйл ажиллагаа зогсонги
байдалд орсныг дээрх судалгаа болон бусад зүйл дээр
үндэслэн дараах хүчин зүйлтэй холбон үзэж байна. Үүнд:
 Ерөнхий номзүйн бүртгэлд ном хэвлэлийг бүрэн гүйцэд хамрах эх
үндэс болсон заавал авах хувийн тухай хууль заалт хүчин
төгөлдөр бус болсон.
 Хувийн хэвлэх үйлдвэрүүд олширч тэдгээрийн үйл ажиллагаанд
хяналт тавих бололцоо хязгаарлагдмал болсон.
 Ерөнхий номзүйн бүртгэл, үйл ажиллагааг бусдад сурталчилах
ажиллагаа дутагдалтай
 Энэ чиглэлэлээр сурдаг, ажилдаг хүмүүс мэдлэг мэдээлэл багатай
 Төрөөс энэ талаар авах арга хэмжээ хангалтгүй
4/6/2011 18 А.Алтанчимэг

19. Соёлын
Сургууль
Ерөнхий номзүй манай оронд өнөөдөр
ямар төвшинд байгаа, түүнийг хэрхэн
хөгжүүлж болох талаар дараах нөхцөл
байдлын шинжилгээгээр судлан авч үзье.
4/6/2011 19 А.Алтанчимэг

20. Соёлын
Сургууль Давуу тал:
 Бусад салбар шинжлэх ухааны номзүйн гарын авлага бэлтгэх
үндэс суурь нь болно. Ингэснээр салбар номзүйн бүртгэл
хийгдэх боломж бүрдэнэ.
 Номын сангийн фондыг нөхөн бүрдүүлэлт, тухайн үеийн
бүрдүүлэлтэнд ерөнхий номзүйн бүртгэлүүдийг ашиглах
боломжтой.
 Мөн судалгаа шинжилгээ хийж буй хүмүүст өөрийн судлаж буй
сэдэвтэй холбоотой ном хэвлэлийг хэн хэзээ, хаана хэвлэсэн
зэрэг мэдээллийг нэг доороос авах боломжтой.
4/6/2011 20 А.Алтанчимэг

21. Соёлын
Сургууль Сул тал
 Ерөнхий номзүйн бүртгэл хийх хууль эрхзүйн орчин
бүрдээгүй.
 Улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж буй хэвлэлийн
газрууд өөрсдийн хэвлэн гаргасан ном хэвлэлийн талаарх
мэдээллийг үнэн бодитой гаргадаггүй.
 Уншигч хэрэглэгчид ерөнхий номзүйн бүртгэлийг
төдийлөн сайн мэддэгүй учраас хэрэглээ хязгаарлагдмал
4/6/2011 21 А.Алтанчимэг

22. Соёлын
Сургууль Боломж:
 Улсын хэмжээнд архивын фондыг бий болох
 Улсын хэмжээний ном хэвлэлийн нэр төрөл, тоо
хэмжээг мэдэх
 Тодорхой нөхцөлүүд дээр сүүлийн 20 жилд хэвлэгдэн
гарсан ном хэвлэлийнталаарх номзүйн бүртгэлийг
хийх
 ISBN буюу олон улсын номын стандарт дугаарын
тусламжтайгаар ном хэвлэлийн мэдээллийг нэг дор
төвлөрүүлэх боломжтой.
4/6/2011 22 А.Алтанчимэг

23. Соёлын
Сургууль Эрсдэл:
 Ерөнхий номзүйн бүртгэлийг үргэлжлүүлэн хийхгүй бол Улсын
хэмжээнд хэвлэгдэн гарсан ном хэвлэлийг талаарх мэдээлэл
байхгүй болно.
 Сүүлийн бүртгэл хийгдсэнээс хойшхи 20 жилийн номын бүртгэл
мэдээлэл орхигдсон нь энэ хугацаанд огт ном хэвлэл
хэвлэгдээгүй мэт ойлголтыг төрүүлдэг.
 Номзүйн бүртгэлийг бусдад сурталчлах, таниулах үйл
ажиллагаа дутмаг байгаагаас түүний хэрэглээ хязгаарлагдмал
байсаар л байна.
 Мэргэжлийн тусгай байгууллага байхгүй учир ерөнхий номзүйн
бүртгэлийг стандартын дагуу хийх нөхцөл бүрдээгүй.
А.Алтанчимэг
4/6/2011 23

24. Соёлын
Сургууль
Дээрх нөхцөл байдлын шинжилгээнээс
харахад манай улсад ерөнхий номзүйн үйл
ажиллагааг хөгжүүлэх, боловсронгуй болгох
боломж бололцоо байгаа нь харагдаж байна.
4/6/2011 24 А.Алтанчимэг

25. Соёлын
Сургууль Дүгнэлт
Судлаачийн зүгээс дээрх байдалд дүгнэлт
хийгээд дараах асуудлуудыг дэвшүүлж
байна. Үүнд.
• Заавал авах хувийн тухай хуулийн заалтанд
өөрчлөлт оруулах. Хувийн хэвлэх үйлдвэрүүдэд
хамааралтай заалтуудыг шинэчлэн
оруулах, хуулийн хэрэгжилтэнд хяналт тавих
• Орон нутгийн номзүйн тусламжтайгаар улсын
хэмжээнд хэвлэгдсэн ном хэвлэлийн талаарх
мэдээллийг бүрэн авах
4/6/2011 25 А.Алтанчимэг

26. Соёлын
Дүгнэлт
Сургууль
• Хэвлэлийн газар, хэвлэх үйлдвэрүүдтэй гэрээ
байгуулж хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх.
Тухайлбал хэвлэгдэн гарч байгаа ном болгон
ISBN /олон улсын номын стандарт дугаар/
дугаартай байх. Ингэснээр улсын хэмжээнд
хэвлэгдэн гарч байгаа ном хэвлэлийг талаарх
мэдээлэл нэг газар төвлөрөх боломж бүрдэнэ.
• Орчин бүрдүүлэх. Дагнан хийх тусгай
байгууллага, хэлтэсийг бий болгох
4/6/2011 26 А.Алтанчимэг

27. Соёлын
Дүгнэлт
Сургууль
• Ерөнхий номзүйн бүртгэлийг хийхэд зориулсан
хөрөнгө санхүүгийн асуудлыг нааштайгаар
шийдвэрлэх
• Ерөнхий номзүйн бүртгэлүүдийг уншигч
хэрэглэгчдэд сурталчилах, ингэснээр түүний
хэрэглээг эрчимжүүлэх
4/6/2011 27 А.Алтанчимэг