“ PARTITË POLITIKE NË PARLAMENTIN EVROPIAN ”

FAKULTETI I ADMINISTRATËS PUBLIKE DHE SHKENCAVE POLITIKE
ФАКУЛТЕТ ЗА ЈАВНА АДМИНИСТРАЦИЈА И ПОЛИТИЧКИ НАУКИ
FACULTY OF PUBLIC ADMINISTRATION AND POLITICAL SCIENCES

STUDIME PASDIPLOMIKE – CIKLI I DYTË

TEMA:

“ PARTITË POLITIKE NË PARLAMENTIN EVROPIAN ”

KANDIDATI:
Arian Oboku

MENTORI:
Prof.Dr. Ylber Sela

TETOVË 2013

1

Abstrakt

Rendi ligjor i krijuar nga Bashkimi Evropian tanimë është bërë përbërës i rrënjosur
në jetën tonë politike dhe në shoqëri. Çdo vjet, në bazë të Traktateve të Unionit,
merren mijëra vendime që ndikojnë vendosmërisht në Shtetet Anëtare të BE-së
dhe në jetën e qytetarëve të tyre. Ka kohë që individët më nuk janë thjesht qytetarë
të shtetit të vet, qytetit apo rrethit; ata janë edhe qytetarë të Unionit. Vetëm për
këtë arsye, është jashtëzakonisht me rëndësi që ata të jenë të informuar mbi
rendin ligjor, i cili ndikon në jetën e tyre të përditshme. Megjithatë,
ndërlikueshmëria e strukturës së Unionit dhe rendi i tij ligjor nuk kuptohen aq lehtë.
Kjo është pjesërisht për shkak të gjuhës së vetë Traktateve, e cila shpesh është
disi e paqartë, me aludime që nuk kuptohen lehtë. Faktor plotësues është edhe
mosnjohja e koncepteve të shumta, me të cilat Traktatet mundohen të zotërojnë
situatën. Faqet në vijim janë përpjekje për të qartësuar strukturën e Parlamentiti
dhe Partive politike Evropiane dhe shtyllat mbajtëse të rendit ligjor Evropian, dhe
kështu të ndihmohet redukimi i mungesës së njohurisë midis qytetarëve të BE-së
dhe më gjërë.1

Fjalët kyçe: Bashkimi Evropian, Traktatet, Partitë politike, Parlamenti Evropian.

1

http://eeas.europa.eu

2

Абстракт

Правниот поредок создадена од страна на Европската унија (ЕУ)

веќе

преставува неприкосновен составен дел како на нашиот политички живот
,така и на целокуптното општество . Секоја година ,врз основа на трактатите
на унијата ,се донесуват илјадници одлуки кои решително влијаат во земјите
членки на ЕУ и во животот на граѓаните на истите .Вече долго време
идивидуите не преставуват само обични граѓани на матичните држави
,градови или околина ; туку тие се исто така и граѓани на Унијата .Само
поради ова причина , од изворедно голема важност е истите да бидат добро
информирани околу правниот поредок ,а чие влианије е директно поврзано
со нивниот секој дневен живот .Меѓутоа,комплицираноста на структурата на
Унијата како и нејзиниот правен поредок тешко е да се сватат со
леснотиа.Ова е делувно како резултат на самите јазици во кои се изготвени
трактатите,кои често знат да битад не јасни,со алудирања кои несе лесно
разбирливи.Дополнителен фактор е исто така непознавањето на голем број
на концепти со кои трактатите потенциално имат стремеж да владеат со
дадените

ситуаци.Странците

кои

следат,преставуват

за

лагање

за

појаснување На структурата на Европскиот Парламент и европските
политички парти како и главните столбови на европскиот правен поредок,на
начин да се помогне во намалувањето на недостатокот на познавањата по
меѓу граѓаните на ЕУ и пошироко .

Клучни зборови: Европската унија, Договорите, политичките партии,
Европскиот парламент.

3

Abstract

The legal order created by the European Union (EU) has already been rooted
ingredient in our political life and in society. Each year, under the Union Treaties,
thousands of decisions are taken that affect decisively the EU Member States and
in the lives of their citizens. There are times that individuals are not just citizens of
their state, city or district, they are also citizens of the Union. Just for this reason, it
is extremely important that they be informed of the legal order, which affects their
daily life. However, the complexity of the structure of the Union and its legal order
is not so easily understood. This is partly due to the language of the Treaties
themselves, which often is somewhat unclear, with allusions that are not easily
understandable. Additional factor is the unfamiliarity of many concepts with which
treaties are trying to master the situation. The following pages are an attempt to
clarify the structure of the European Parliament and of the Political Parties and the
pillars holding the European legal order, and thus help reducing the lack of
awareness among EU citizens.2

Keywords: European Union, the Treaties, political parties, the European
Parliament.

2

http://eeas.europa.eu/

4

Përmbajtja:

Hyrje ........................................................................................................................ 6
1.0. Kapitulli i I: Historiku dhe Zhvillimi i Parlamentin Evropian............................ 10
1.1. Pushteti i Parlamenit Evropian ........................................................................ 14
1.2. Pushteti Ekzekutiv .......................................................................................... 15
1.3. Pushteti Legjislativ .......................................................................................... 19
1.4. Pushteti i Parlamentit Evropian pas Traktatit të Lisbonës ............................... 22

2.0. Kapitulli II: Partitë Politike në Parlamentin Evropian ..................................... 25
2.1. Grupet Politike Evropiane dhe Ndarjet Elektorale........................................... 28
2.2. Natyra dhe Roli i Partive Politike Evropiane ................................................... 32
2.3. Partitë Politike Evropiane para dhe pas Traktatit të Lisbonës......................... 36

3.0. Kapitulli III: Demokracia Qytetare dhe Partitë Politike ................................... 41
3.1. Demokracia Qytetar-Përfaqësues .................................................................. 48
3.2. Demokracia e Bazuar në Parti ........................................................................ 51
3.3. Ndryshimet e Qytetarëve Evropian pas Traktatit të Lisbonës ........................ 53

Konkluzione dhe Analiza ................................................................................... 61

Literatura .............................................................................................................. 63

5

HYRJE
Rendi ligjor i krijuar nga Bashkimi Evropian tanimë është bërë përbërës i
rrënjosur në jetën tonë politike dhe në shoqëri. Çdo vjet, në bazë të Traktateve të
Unionit, merren mijëra vendime që ndikojnë vendosmërisht në Shtetet Anëtare të
Bashkimit Evropian dhe në jetën e qytetarëve të tyre. Ka kohë që individët më nuk
janë thjesht qytetarë të shtetit të vet, qytetit apo rrethit; ata janë edhe qytetarë të
Unionit. Vetëm për këtë arsye, është jashtëzakonisht me rëndësi që ata të jenë të
informuar mbi rendin ligjor, i cili ndikon në jetën e tyre të përditshme. Megjithatë,
ndërlikueshmëria e strukturës së Unionit dhe rendi i tij ligjor nuk kuptohen aq lehtë.
Kjo është pjesërisht për shkak të gjuhës së vetë Traktateve, e cila shpesh është
disi e paqartë, me aludime që nuk kuptohen lehtë. Faktor plotësues është edhe
mosnjohja e koncepteve të shumta, me të cilat Traktatet mundohen të zotërojnë
situatën. Faqet në vijim janë përpjekje për të qartësuar strukturën e Parlamentiti
dhe Partive politike Evropiane dhe shtyllat mbajtëse të rendit ligjor Evropian, dhe
kështu të ndihmohet redukimi i mungesës së njohurisë midis qytetarëve të BE-së.3

Një koalicion i partive politike mbi-kombëtare është i gatshëm të garojë në
parlament dhe të bllokojë dëshirën e vendeve tjera dhe qeverive të pavarura. Me
partitë e bashkuara të cilat janë të pavarura nga presionet e qeverive kombëtare,
pushteti i Parlamentit Evropian u zbeh që të rregullojë legjislativin, buxhetin si dhe
të zgjedh dhe kritikojë Komisionin, tani më është një realitet.

Politika demokratike më në fund arriti edhe në Bashkimin Evropian. Shumë
analistë e mendonin të kundërtën, sidoqoftë, ato parti dhe politika përbrenda
Parlamentit Evropian kishin një kohë që ishin duke u zhvilluar. Prej zgjedhjeve të
para direkte më 1979, përtej vëmendjes së shumicës së mediave dhe zgjedhesve,
po ashtu larg ekranit të radareve të shumicës së qeverive të Bashkimit Evropian,
3

http://eeas.europa.eu/delegations/the_former_yugoslav_republic_of_macedonia/documents/more_i
nfo/publications/abc_of_european_law_sq.pdf

6

anëtarsia e saj gradualisht tregoi sistemin garues partiak shumë mirë të
organizuar.

Çfare me të vërtetë ndodhi në tetor të 2004 kur klasa politike

Evropiane përfundimisht u zgjua me një realitet të ri, ku politika e partive mbikombëtare u bë çelësi në aspektin e bërjes së rregullave në politikën Evropiane.

Për të pasqyruar një segment të funksionimit të demokracisë Evropiane, në
këtë drejtim doli edhe titulli i punimit të magjistraturës të titulluar “Partitë Politike
në Parlamentin Evropian”. Atë çfarë ne dëshirojmë dhe do të mundohemi ta
sqarojmë në këtë punim magjistrature është se si u zhvillua pushteti i Parlamentit
Evropian si ndërlidhen modelet e kontrollit të ekzekutivit, si dhe çështja e
legjislacionit dhe shpjegimet që nderlidhen me sistemin partiak, pse partitë janë
thelbësore për funksionimin e politikave demokratike dhe pse këto organizata
politike janë më shumë për ndarje ideologjike se sa për ndarje territoriale, pse
partitë politike u zhvilluan në akterë të fuqishëm në rend dite, pse votimin në vijën
e partive mbi-kombëtare gradualisht e zëvendësoi votimi në vijën e partive
kombëtare si formë dominante e sjelljeve në parlament, si dolën në shesh politikat
demokratike në institucionet e zgjedhura direkt në nivelin Evropian. Ritja e
pushtetit të Parlamentit Evropian ka luajtur një rol kyç në ndërtimin e partive mbikombëtare.
Në një kohë të shkurtër kohore, çështje dekadash e jo shekujsh, Parlamenti
Evropian është shëndruar nga trupi konsultativ i pa zgjedhur në një ndër
ansambletë zgjedhore më të fuqishme në botë.

Në përgjithësi punimi i magjistraturës është konceptuar në katër kapituj dhe
po aq nëntituj nga të cilët tre prej tyre përbëjnë subjektin lidhur me temën boshte,
kurse kapitulli i fundit është përmbledhje e konkluzioneve dhe analizave. Brenda
vetes këto përmbajnë pikëpamje mbi fenomenet dhe proceset historike, filozofike,
ideologjike dhe politike që ndërlidhen me Partitë Politike dhe Parlamentin
Evropian.

7

Në kuadër të kapitullit të parë “Historiku dhe Zhvillimi i Parlamentit
Evropian”, ku në këtë kapitull do të përpiqemi për t'iu përgjigjur pyetjeve të tilla si:
çfarë është dhe si u zhvillua Parlamenti Evropian? Parlamenti Evropian është zëri
demokratik i popullit evropian. Të zgjedhur një herë në pesë vjet, anëtarët e
Parlamentit Evropian nuk grupohen sipas përkatësisë kombëtare, por sipas shtatë
grupeve politike. Çdo grup, përfaqëson një ideologji të partisë politike në të cilën
bën pjesë. Jo të gjithë parlamentarët janë anëtarë të ndonjë partie politike. Si
nëntituj të këtij kapitulli do të vijonë: Pushteti i Parlamentit Evropian, ai Ekzekutiv
dhe ai Legjislativ, dhe si një nën kapitull i fundit është pushteti i Parlamentit
Evropian pas Traktatit të Lisbonës, pushteti i të cilit është zgjeruar më shumë nga
Traktati i Lisbonës.
Kapitulli i dytë, “Partitë Politike në Parlamentin Evropian”, ky kapitull
synon që të rivendos rëndësinë e Partive Politike Evropiane që veprojnë mbrenda
shteteve në Evropë dhe në institucionet e Bashkimit Evropian. Ato janë të
rregulluara dhe të financuar nga Bashkimi Europian dhe janë bërë zakonisht si
parti kombëtare e jo individuale. Partitë Evropiane kanë të drejtën ekskluzive për
fushatë gjatë zgjedhjeve Europiane dhe shprehin veten e tyre në kuadër të
Parlamentit Evropian lidhur me grupet e tyre politike dhe eurodeputetët e tyre. Si
nën kapituj do të pasojnë: Grupet Politike Evropiane dhe ndarjet elektorale si dhe
Natyra dhe roli i Partive Politike Evropiane.
Me trajtimin e “Demokracisë Qytetare dhe Partive Politike”, që përbën
edhe kapitullin e tretë të këtij punimi, është analizuar Demokracia që në të vërtetë
ka qenë një ndër të ariturat kryesore të shekullit XX. Miliona njerëz kanë vdekur
për të e miliona faqe janë shkruar për çështjet që i mbulon ky kapitull. Aspekti i
parë mbeshtet qëndrimin se përfaqësuesit e zgjedhur kryesisht i mbrojnë interesat
e tyre zonale. Në këtë vështrim duket sikurse parlamenti është i coptuar në shumë
zona që prezantohet përmbrenda mureve të tij. Si nën kapituj do të vijojnë:
Demokracia Qytetar – Përfaqësues, demokracia e bazuar në parti dhe ndryshimet
e Qytetarëve Evropian pas Traktatit të Lisbonës.
8

Si një kapitull i veçantë shkojnë Konkluzionet dhe Analizat që në të
vërtetë është përmbledhje e sublimuar e qasjeve dhe pikëpamjeve studimore mbi
Partitë Politike dhe Parlamentin Evropian ku rritja e pushtetit e ka bërë që
Parlamenti Evropian te duket si një parlament normal me parti të bashkuara të cilat
garojnë në dominimin e legjislativit dhe poashtu formojnë koalicione me grupet
tjera partiake për këtë qëllim.

Përkundër ritjes së rëndësishme të rolit të Parlamentit Evropian prej vitit
1957 e deri në ditët e sotme dhe përkundër mundësive të ofruara nge traktatet që
zëri i tij të degjohet më shumë, e që ende duhet kohë për përdorim të plotë,
garantimi i një roli për Parlametin Evropian është i barabartë me ato të
Parlamenteve kombëtare ku do të krijonte një pushtet të plotë politik në nivelin
Evropian. Kjo është sigurisht në pajtueshmëri me parimet e subsidiaritetit.

9

Kapitulli I:
Historiku dhe Zhvillimi i Parlamentit Evropian

Parlamenti Evropian është zëri demokratik i popullit Evropian. Të zgjedhur
një herë në pesë vjet, anëtarët e Parlamentit Evropian nuk grupohen sipas
përkatësisë kombëtare, por sipas shtatë grupeve politike. Çdo grup, përfaqëson
një ideologji të partisë politike në të cilën bën pjesë. Jo të gjithë parlamentarët janë
anëtarë të ndonjë partie politike. Në zgjedhjet parlamentare të qershorit të vitit
1999, rreth 30% e deputetëve ishin femra4.
Në kontekstin e zgjedhjeve të Parlamentit Evropian influencon, ndryshon
dhe mund të bllokojë sot dy të tretat e vendimeve të Bashkimir Evropian. Winston
Churchill do të përdorte për herë të parë termin Parlamenti Evropian në gusht të
1949 me rastin e seancës së hapjes së Asamblesë së Këshillit të Evropës. “Në
këtë qytet kaq të plagosur nga luftërat dhe historia shpresoj që kjo Asamble e parë
e Këshillit të Evropës do të bëhet ndoshta një ditë Parlamenti Evropian”, - ju
drejtohet ai 20.000 qytetarëve të Strasburgut. Një parandjenjë që do bëhet realitet
7 vjet më vonë.
Tre vjet më pas, më 10 dhjetor 1952, mblidhet në Strasburg Asambleja e
parë e Komunitetit Evropian të Çelikut dhe Qymyrit, e kryesuar nga Paul Henri
Spaak, që i vë vetes qëllim t'iu dhurojë 6 shteteve evropiane që përbënin
komunitetin (Francë, Gjermani, Itali, Belgjikë, Luksemburg dhe Holandë) një
projekt politik. Por ajo dështon me dështimin e Komunitetit Evropian të Mbrojtjes.
Më 1958 do të lindë ai që është sot Parlamenti Evropian. Presidenti i
Asamblesë Parlamentare zgjidhet Robert Schuman. Ai mban një diskutim të
seancës, ku falënderon shtypin për vullnetin e treguar dhe Këshillin e Evropës për
mikpritjen, pasi në atë moment nuk kishte ndërtesë të Parlamentit Evropian.
4

http://www.bankofalbania.org/web/pub/broshure_be_1018_1.pdf

10

Viti 1979 është një vit historik për Parlamentin Evropian, pasi është hera e
parë që deputetët zgjidhen drejtpërdrejt nga populli. Por është gjithashtu hera e
parë për një presidente të parë femër të Parlamentit, aq më tepër me një të kaluar
familjare në kampet naziste. “Ajo kishte shumë për zemër të drejtat e njeriut”, tregon, ish-drejtori i Përgjithshëm i Informacionit në Parlamentin Evropian, Paul
Collowald. “Më kujtohet që ajo ftoi në Parlamentin Evropian presidentin e
atëhershëm të Egjiptit, Sadat.
Sadat mbajti një fjalim të jashtëzakonshëm në Parlamentin Evropian. Ishte
muaji shkurt 1981 dhe 9 muaj më pas atë e vranë. Ne ishim pa fjalë, kur kujtonim
fjalimin e tij të paharrueshëm mbi paqen në Parlamentin Evropian”, - shprehet
Collowald.
Parlamenti filloi të merrte kompetencat e tij në fushën buxhetore gjatë viteve
‘70 dhe gjatë ‘80 ai nuk humbi rastet për ta treguar pushtetin e tij. Presidenca e
Pierre Pflimlin është një rast i qartë, siç kujton dhe Paul Collowald, që në vitet ‘86
ishte shefi i kabinetit të tij: “Ishte ai që firmoste buxhetin. Këtë e harrojmë disa
herë. Duhet firma e presidentit të Parlamentit Evropian që buxheti të aprovohet.
Por Pierre Pflimlin nuk firmosi shifrën e Këshillit të Ministrave, por atë të
Parlamentit. Shumë shtete anëtare dhe vetë Këshilli i Ministrave u ankuan para
Gjykatës së Drejtësisë në Luksemburg. Dhe ai më tha me shaka: “E imagjinon
Paul, në moshën që kam, të më çojnë para gjykatës S'më ka ndodhur ndonjëherë.”
Si përfundim, Gjykata e Drejtësisë mbështeti shifrën e Parlamentit. Ne fituam”, tregon Collowald5.
Është Traktati i Maastrichtit i vitit ‘92, që i jep pushtet të vërtetë Parlamentit
Evropian, duke e vënë atë në të njëjtin nivel me Këshillin e Ministrave në disa
fusha si tregu i brendshëm, kërkimet shkencore, arsimi, shëndeti dhe mjedisi.
Është procedura e bashkëvendosjes (co-decision). Parlamenti mund të bllokojë
vendime dhe të detyrojë Këshillin që të zmbrapset me anë të kësaj procedure.

5

Herbert Kitcchelt, “The Transformation of European Social Democracy” Cambridge, 1994, f.69.

11

“Procedura e bashkëvendosjes është një procedurë për të cilën kam punuar
gjatë presidencës time nga 1987 deri në 1989. Kjo procedurë është marrëveshje
trepalëshe midis Këshillit të Ministrave, Komisionit dhe Parlamentit. Parlamenti me
këtë procedurë filloi të piqet, pasi para kësaj nuk ishte gjë tjetër veçse një vend
diskutimesh, në sensin që Këshilli i Ministrave vendoste, nëse do merrte në
konsideratë qëndrimin e Parlamentit ose jo”, - shprehet ish-presidenti i Parlamenti
Evropian, The Lord Plumb.
Kur unë u bëra president, Traktati i Mastrichtit sapo kishte hyrë në fuqi. Ne
duhet të aprovonim një sërë rregulloresh të reja, që të ishim në përputhje me
traktatin. Unë propozova dhe ia dola që të vendosnim sistemin e dëgjimit të
komisionerëve para se të votonim Komisionin Evropian. Më parë ne vetëm sa
jepnim pëlqimin tonë. Tani është rregullore që të gjithë komisionarët duhet të
kalojnë nga seanca dëgjimesh në Parlamentin Evropian, para se Parlamenti të
shprehet mbi aprovimin ose jo të Komisionit Evropian”, - shprehet presidenti i PE
në vitet ‘94-‘97, Klaus Hänsch.
Traktati i Amsterdamit shtoi edhe më shumë pushtetin e Parlamentit. Ai arriti
në 1999 që të tregojë forcën e tij lidhur me kontrollin e mënyrës së shpenzimit të
buxhetit nga ekzekutivi, Komisioni Evropian. Parlamenti detyroi Komisionin Santer
që të japë dorëheqjen së bashku me 26 komisionarët e tij për shkak të korrupsionit
në kontratat e jashtme të lidhura me ndërmarrje të ndryshme6.
Zgjerimi historik i Bashkimit Evropian dhe ai i Parlamentit Evropian ishte ai
me 10 vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore në 2004 dhe pastaj në 2007 me
Rumaninë dhe Bullgarinë. “Ky ishte një projekt politik shumë i bukur. Por nuk u
përgatit mirë, nuk u shpjegua mirë dhe si rrjedhim nuk u kuptua mirë nga popullsia.
Vetë termi zgjerim, s'është i qartë. Evropa zgjerohet deri ku, deri kur ” - shprehet
presidentja e Parlamentit Evropian, Nicole Fontanie, në vitet 1999 deri në 2002.

6

Knut Heider, “Political party behin closed doors” Oxford 2006, f.207.

12

Në vitin 2008, Parlamenti Evropian u bë dhe kryeqendra e Konventës
Evropiane, që hartoi traktatin kushtetues, sot Traktati i Lisbonës, që pritet të
aprovohet përfundimisht nga një referendum i dytë në Irlandë. Parlamenti Evropian
influencon dhe ka pushtetin që të ndryshojë sot dy të tretat e vendimeve që merren
në Bashkimin Evropian, që kanë një impakt të drejtpërdrejtë mbi qytetarët
evropianë në shumicën e politikave evropiane7.
Rolet kryesore të Parlamentit janë:

· Të ekzaminojë dhe të zbatojë legjislacionin evropian. Sipas procedurave për
vendimmarrjen e përbashkët, Parlamenti e ndan këtë fuqi në mënyrë të barabartë
me Këshillin e Ministrave.

· Të miratojë buxhetin e Bashkimit Evropian.

· Të ushtrojë kontroll demokratik mbi institucionet e tjera të Bashkimit Evropian
mundësisht duke ngritur komitete kontrolli.
· Të miratojë marrëveshje të rëndësishme ndërkombëtare, si hyrja e anëtarëve të
rinj në Bashkimin Evropian dhe marrëveshjet e tregtisë dhe asociimit midis
Bashkimit Evropian dhe vendeve të tjera.

Sesionet parlamentare me të gjithë deputetët mbahen në Strazburg (Francë).
Komitetet Parlamentare mblidhen në Bruksel (Belgjikë), ndërsa zyrat e
administratës së Parlamentit Evropian ndodhen në Luksemburg8.

7
8

http://lajme.parajsa.com/Politike/id_94620/
http://www.bankofalbania.org/web/pub/broshure_be_1018_1.pdf

13

1.1.

Pushteti i Parlamentit Evropian

Parlamenti Evropian zgjidhet çdo pesë vjet në mënyrë të drejtëpërdrejtë nga
qytetarët e shteteve anëtare dhe përfaqëson kështu popullsinë e UE-së në
legjislaturë. Numri i deputetëve për shtet bazohet, në parim, në numrin e
popullsisë, shtetet e vogla janë të përfaqësuara në mënyrë disproporcionale në
mënyrë q ti lejojë këtyre vendeve një përfaqësim të drejtë të peisazhit politik
kombëtar. Në legjislaturën dydhomëshe të Unionit Evropian, Parlamenit Evropian
përfaqëson Dhomën e Ulët (Dhomën e Komunave)9. Deri në vitin 1979 Parlamenti
Evropian përbehej nga antarë të parlamenteve kombëtare. Në fillim të viteve 70-ta
si pjesë e planit të riforcimit të integrimit evropian, qeveritë vendosën që
Parlamenti Evropian

duhej të zgjidhej drejtperdrejt nga ana e qytetareve10.

Zgjedhjet e para të drejtpërdrejta u mbajtën në qershor të vitit 1979 dhe që prej
atëherë janë mbajtur çdo pesë vite.

Zhvillimi i pushtetit të Parlamentit Evropian nuk ka qenë më pak dramatik.
Për pjesën më të madhe të periudhës së historisë së tij, parlamenti ishte një
institusion i varfër konsultativ. Mirëpo që nga mesi i viteve të 80-ta të shekulin XX
parlamenti ka pasur një ritje graduale të pushtetit në dy pjesë tradicionale të
autoritetit të asamblese zgjedhore : kontrolli i ekzikutivit dhe bërja e legjislacionit.

Është e vërtetë se Parlamenti Evropian e ka zgjeruar rolin e vet në mënyrë
të konsiderueshme për gjatë 20 viteve të fundit si rezulltat që, në njërën anë
pushtetet e reja të fituara me traktatet e Bashkimit Evropian nga vitet 1986, 1992,
1997, 2000, 2009 dhe në njerën anë perdorimi i zgjeruar dhe inteligjent i
pushteteve të arbitruara nga Traktatet.

9

Otmar Holl, Blerim Reka, Ylber Sela f.145
www.europarl.eu

10

14

1.2.

Pushteti Ekzekutiv

Prej traktatit të Romës në vitin 1958, Parlamenti Evropian ka pasur pushtet
që të kontrollojë Komisionin Evropian. Pushteti i parë i Parlamentit Evropian ishte
modeli i qëllimshëm në mënyrë që qeveritë të punonin në nivelin kombëtar në
Evropë, ku njëri nga pushtetet e parlamentit është që të kontrollojë, eventualisht
edhe të largojë qeverinë11. Por pushteti i Parlamentit Evropian mbi ekzekutivin e
Bashkimit Evropian nuk është saktësisht një model parlamentar, ku shumica
parlamentare mund të “emëroje dhe pushojë” ekzekutivin. Komisioni nuk zgjedhet
nga shumica në Parlamentin Evropian edhe pse që nga Traktati i Mastrihtit,
komisioni duhet të aprovohet nga shumica në Parlamentin Evropian.
Parlamenti Evropian ka pushtetin Apsolut që të pushojë së punuari
Komisionin, por kjo kërkon shumicën e dy të tretave, gjë që e bën të vështirë
votebesimin të përdoret si procedurë e censurimit të Komisionit12.
Sipas traktatit të Romës, Presidenti i komisionit është zgjedhur unanimisht nga
kryetaret e qeverive të shteteve anëtare të Këshillit Evropian. Pastaj, antarët e
komisionit janë zgjedhur nga çdo qeveri dhe janë miratuar unanimisht nga këshilli
Evropian13. Parlamenti Evropian nuk ishte ndonjë rol në këtë proces. Por, pas
zgjedhjeve të para të drejtperdrejta, Parlamenti vendosi që ta mbajë “votëbesimin”
jozyrtar në çdo Komision të zgjedhur. Kjo praktikë është zyrtarizuar nga Traktati i
Mastrihtit i cili i lejon Parlamentit që të konsultohet në zgjedhjen e Presidentit të
Komisionit. Poashtu i dha veton Parlamentit kundrejt komisionit si të tërë si dhe
ndryshoi mandatin kohor të komisionit në pesë vite, gjë që i pergjigjet periudhes
kohore të Parlamentit Evropian14.
11

Berhthold Rittberger, “The Creation and Empowerment of the European Parliament” Journal of
Common Market Studies, 2003, f.145.
12
Vivien A. Schmidt, “The EU and national politikes”, Oxford, 2006, f.194.
13
Po aty.
14
Simon Hix “Constitutional Agenda-Setting Throught Discretion in Rule Interpretation: Why
European Parliament Won at Mastrit”, London, 2002, f.259.

15

Parlamenti Evropian bëri një hap përpara duke interpretuar të drejten e tij që të
konsultohet në zgjedhjen e Presidentit të Komisionit. Qeveritë mund të injoronin
rezultatet e këtyre votave. Por kur vota e parë e tillë është marrë, në korrik të vitit
1994, i nominuari për President të Komisionit, Jacques Santer, pranoi se nëse
Parlamenti nuk e voton atë, ai do ta tërhiqte kandidaturën, sepse Presidenti i
Komisionit nuk do të jetë në gjendje të qeverisë në mënyre efektive pa
mbështetjen e Parlamentit15. De fakto, kjo e drejtë e Parlamentit Evropian që të
ketë veton në zgjedhjen e Presidentit të Komisionit pastaj është zyrtarizuar me
Traktatin e Amsterdamit, që hyri në fuqi në vitin 1999.
Pas Traktatit të Mastrihtit, Parlamenti Evropian i prezantoi komitetit të nominuarit
për antarë të Komisionit. Këto prezantime ishin marrë si model nga Senati i SHBAve, i cili jep pëlqimin për funksionarët në kabinetin e Presidentit të SHBA-ve.
Sidoqoftë, për dallim nga Senati i SHBA-ve, Parlamenti Evropian nuk ka
forcën që të përjashtojë komisionarët në mënyre individuale, por vetëm tërë
Komisionin16.
Në Traktatin e Amsterdamit, Presidenti i Komisionit dhe të gjithë antarët e
komisionit ende propozoheshin unanimisht nga Këshilli Evropian. Pushteti i
Parlamentit Evropian kishte ndikim të limituar në zgjedhjen e Komisionit. Në
praktikë, nësë kryeministri e përkrahte Komisionin në Këshilin Evropian ka mundur
ti binde anëtarët e Parlamentit Evropian nga partitë e tyre që ta perkrahin
Komisionin në Parlament, dhe pastaj pajtimet unanime në Këshillin Evropian do të
mund të kishin shumicën e mbështetjes për propozimin e Presidentit të Këshillit
dhe ekipin e Komisioneve në Parlament. Për shembull në korik të viti 2004
përkundër kundërshtimeve nga shumica e socialistëve, liberaleve, të gjelbërve dhe
antarëve të Parlamentit Evropian majtistë radikale, për nominimin e Jacques
Santer-in, ai fitoi në Parlament 260 vota kundrejt 238, sepse kishte mbështetje nga
të gjithë antarët e Parlamentit Evropian djathtistë, plus shumica e antarëve të
Partisë Socialiste në qeveri17.
15

Amaryllis Verhoeven: “ The European Union in Search of a Democratic and Constitutional
Theory”, Oxford 2002, f.37.
16
John McCormick “ The European Union: Politics and Policies”, Westview Press, 2008 f.91.
17
Christopher Llord “ Political parties in the EU” London 2005, f.66.

16

Në shkurt të 2003 Traktati i Nicës e ndryshoi procedurën për zgjedhjen e
Presidentit të Komisionit. Kjo në mënyrë të plotë i dha fuqi pushtetit të Parlamentit
Evropian për të ndikuar në strukturën e Komisionit, sepse koalicioni i shumicës në
Keshillin Evropian është më i vogël se koalicioni unanim, tani Këshilli Evropian ka
më pak mundësi që të imponojë alternativat e veta për President të Komisionit dhe
të Komisionit në përgjithësi në Parlament18.
Sipas Traktatit për Kushtetutën e Evropës, Këshilli Evropian do të marr në
konsideratë rezultatet e zgjedhjeve evropiane atëherë kur niminohet Presidenti i
Komisionit19. Kjo mund të interpretohet në dy mënyra, si vazhdimsi e praktikave të
tanishme, por gjithashtu mund të interpretohet edhe përgjatë vijës së modelit
standard të qeverive parlamentare, ku kryetari i shtetit, sikurse monarku holandez
apo ai belg, apo presidenti gjerman a italian, zyrtarisht “nominon” udhëheqësin e
partisë që ka fituar zgjedhjet si personin që do të formojë qeverine. Perderisa ka
pasur levizje në drejtim të modelit parlamentar në zgjedhjen e Presidentit të
Komisionit, ky i fundit ka me pak mundësi ndikimi në zgjedhjen e antarëve të
Komisionit. Këta zakonisht propozohen nga qeveritë kombëtare në funksion dhe
pranohen nga i posazgjedhuri Presidenti i Komisionit. Përderisa vetëm vota e
shumicës nevojitet që të aprovohet Komisioni në Parlamentin Evropian, është
shumë më e vështirë për Parlamentin Evropian që ta rrezojë Komisionin. Regullat
ekzistuese për kalimin e mocionit “kundërshtues” e bëjnë të vështirë këtë mocion
të kalojë me thjeshtësi, sepse shumica e Parlamentit më nuk perkrah rregullat e
Komisionit. Vota kundërshtuese kërkon shumicë të dyfishte, dy të tretat e
shumicës në votim, e cila duhet të jetë shumicë apsolute e anetareve të
Parlamentit Evropian.
Në bazë aritmetike, nga të dhënat e përberjeve partiake në Parlamentin Evropian,
kjo shumicë e dyfishtë mund të arrihet në praktikë vetëm nëse partitë kryesore
majtiste dhe djathtiste votojnë së bashku, gjë të cilët ata do ta bëjnë vetëm për
arsye të pajustifikuara si: korrupsioni, menaxhimi i dobët ose paaftësite serioze.
Përderisa ky prag është mjaft i lartë, gjithashtu një diskutim mund të bëhet kundër

18
19

Alex Warleigh “Democracy in the UE” California, 2003, f.115.
Kushtetuta e Bashkimit Evropian 2003, Neni 26 pika 1.

17

pragjeve shume të uëlta. Nëse është shumë lehtë të votohet rezimi i ekzekutivit në
parlament, kjo mund të shkaktoje kriza qeveritare të panevojshme dhe zbraztira të
gjata kohore të pushtetit ekzekutiv. Kjo është shmangur në shumë shtete sikurse
në Gjermani, me “votën konstruktive të vetëbesimit” përmes së cilës ekzekutivi
mund të rrezohet nga shumica në Parlament vetem nëse qeveria alternative është
zgjedhur nga po i njëjti Parlament si zëvendësim20.

20

Knut Heider, “Political party behin closed doors” Oxford 2006, f.92.

18

1.3.

Pushteti Legjislativ

Parlamenti Evropian ka pasur pushtet vetem të konsultohet në legjislacion.
Nga fundi i viteve 90-ta, në pjesët më të rëndësishme të legjislacionit, Parlamenti
Evropian ka pasur pushtet të barabartë më ministrinë e qeverive parlamentare.
Traktati i Romës përcaktoi se Komisioni ka të drejtë absolute për të inicuar
legjislacionin në të gjitha sferat. Sa më shumë që Parlamenti Evropian
shqetësohej, Traktati i Romës adoptoi të ashtuquajturën “procedurë këshilluese”
me anë të së cilës kërkohet nga Parlamenti Evropian që të konsultohet në
propozimin e legjislacionit të Komisionit para se ai të adoptohet në Keshillin
Evropian. Nëse amandamentet për legjislacionin propozohen nga Parlamenti
Evropian, as Komisioni e as Këshilli Evropian nuk janë të obliguar që ti pranojnë
këto amandamente. Vendimi i gjykatës së Drejtësisë, më 1980, konfirmoi se
Këshilli Evropian nuk mund ta adoptojë legjislacionin pa dhënien e mendimit nga
Parlamenti Evropian, që i mundësoi Parlamentit që të ushtroje pak ndikim duke
kërcenuar shlyerjen e dhënies së mendimit21. Ndërsa në praktikë nën proceduren
konsultative, Parlamenti Evropian nuk është një lobist i Komisionit ose Këshillit
Evropian.
Zhvillimi i parë madhor në pushtetin legjislativ të Parlamentit Evropian ishte
prezantimi i procedurës së re në vitin 1970 dhe 1975 për miratimin e buxhetit vjetor
të Komunitetit Evropian. Limiti i të ardhurave vjetore në dispozicion të Komunitetit
ishte i regulluar nga shtetet antare. Ndërsa përbrenda këtij limiti shpenzimet vjetore
përcaktoheshin së bashku nga Parlamenti Evropian dhe Këshilli Evropian22. Tani
Parlamenti Evropian kishte pushtet që të mos pranoje buxhetin, por të rrisë apo
zvogëlojë shpenzimet vjetore brenda kufijve të caktuar dhe të rishpërndajë të hyrat
brenda kornizave të buxhetit.
Sidoqoftë,

këto

amandamente

buxhetore

janë

aplikuar

vetëm

në

shpenzimet e padetyrueshme si pjesë e buxhetit, e cila përjashton shpenzimet

21
22

Linda M. Stevenson “The European Union Encyclopedia and Directory”, Routledge, 1999, f.411.
Po aty.

19

kryesore të BE-së në mbështetjen e çmimeve të buqësisë dhe zhvillimet rajonale.
Po ashtu edhe vëllimi i buxhetit të Bashkimit Evropian është relativisht i vogel te
buxhtet e qeverive kombetarë, që përben rreth 1% të GDP-së të Bashkimit
Evropian e që është përafërsisht 3% e shpenzimeve totale në Bashkimin
Evropian23. Me fjalë të tjera,krahasuar me parlamentet kombëtare, pushteti zyrtar i
Parlamentit te taksat dhe shpenzimet mbetet i kufuzuar. Megjithatë, pushteti
legjislativ i Parlamentit Evropian është zgjeruar kryesisht nga traktati i reformave
në vitet e 80-ta dhe 90-ta. Më pas më 1987 një akt i vetem evropian prezantoi
bashkëpunim procedurial. Për herë të parë Parlamenti Evropian ka pasur pushtetin
e vënies së agjendës, edhe pse ky lloj pushteti ka qenë i kushtëzuar me sigurimin
e mbështetjes nga Komisioni Evropian për amandamentet dhe konkluzionet e
rëndësishme në Këshill në mbështetje të propozimeve parlamentare24.
Bashkëpunimi procedural është aplikuar vetëm në dhjete nene të traktatit,
por kjo nënkupton shumicën e rajoneve si një program të vetëm tregtar, programe
të vecanta kërkuese, vendime të caktuara të ndërlidhura me fondet strukturale dhe
disa rregulla sociale dhe ambientale. Në vitin 1993 Traktati i Mastrihtit zëvendësoi
në mënyrë efektive bashkëpunimin procedural me procedurat e bashkëvendosjes.
Në procedurat e bashkevendosjes, nëse Parlamenti Evropian dhe Keshilli
Evropian nuk pajtohen pas dy seancave në çdo institucion, pas kësaj do të
mblidhet komiteti i përbashkët që përbehet nga një numër i barabartë i
përfaqësuesve nga Parlamenti Evropian dhe Keshilli Evropian. Në seancën e tretë
arihet maveshja e komitetit të përbashkët që ratifikimi i aktit të bëhet pa
amandamentet në Parlamentin Evropian dhe Këshillin Evropian. Sidoqoftë, sipas
versionit të Traktatit të Mastrihtit procedura e bashkëvendosjes, nëse Prlamenti
dhe Këshilli Evropian dështojnë që të arihet një marveshje në komitetin e pajtimit,
Këshilli është në gjendje të ripropozojë tekstin e marveshjes së qeverive përpara
pajtimit. Nëse kjo ndodh, Parlamenti Evropian do të mund ta pranojë apo refuzojë
propozimin e ri. Ky kusht është vendosur nga qeveritë që ti lejojnë ato rregullimin e
23

Office for official publications of the European Communities “The EU economy”, University of
California, 2008, f.301.
24
George Tsebelis “ The Power of the European Parliament as a Conditional Agenda-Setter,
Oxford, 1994, f.128.

20

pozitave dominuese, pasi që ato do të ballafaqohen me propozimin “merr ose le”
që bëhet nga Këshilli Evropian, atëherë Parlamenti Evropian më me dëshire do të
mbështesë legjislacionin e ri të Bashkimit Evropian se sa të ushtrojë veto mbi të,
posacerisht nëse legjislacioni do të mbështesë integrimet Evropiane25. Si pasojë,
në vitin 1999 me Traktatin e Amsterdamit, qeveritë reformuan procedurat e
bashkëvendosjes, në mënyrë efetive duke sjellë rregullat e traktatit në një vijë me
praktikat e vendosura: legjislacioni nuk mund të kalohet me pëlqimin e shumicës
absolute në Këshill dhe shumicën në Parlamentin Evropian. Traktati i Amsterdamit
gjithashtu zgjeroi proceduren e bashkëvendosjes pothuajse në shumicen e ligjeve
të tregut të BE-së dhe në disa raste edhe në ligjet për lëvizjen e lirë të njerëzve,
integrimin dhe strehimin (azilin). Si rezultat i këtyre reformave, procedura kryesore
e ligjvënies të BE-së është procedura e të dy dhomave në të cilën Këshilli dhe
Parlamenti Evropian kanë të drejta të barabarta të pushtetit26. Traktati kushtetues, i
refuzuar në referendumin francez dhe holandez, përcaktonte përgjithësimin e
procedurës së bashkëvendosjes si procedure kryesore në legjislativin e Bashkimit
Evropian. Në thelb, Parlamenti Evropian ka zhvilluar programe dhe amandamente
të mjaftueshme legjislative. Në fakt, për arsye se shumica në Parlamentin Evropian
nuk është detyruar që të mbështesë çdo gjë që është propozuar nga Komisioni
dhe Këshilli, nuk është e paarsyeshme të thuhet se Parlamenti Evropian është një
ndër dhomat legjislative më të fuqishme në botë. Përkundër të drejtës ekskluzive
të Komisionit për iniciativë, Parlamenti Evropian është një trup i zgjedhur që është i
pavarur nga ekzekutivi dhe me praktikë e tregon këtë pavarësi. Është e qartë se
nuk është vetëm një vulë e butë për ekzekutivin me shumicë parlamentare. Në
nivelin shtetëror në Evropë, ku qeverite zakonisht udhëheqin shumicën
parlamentare, legjislacioni rallë ndryshon nga parlamentet kundrejt dëshirës së
ekzekutivit. Në të kundërten, gati 50% e amandamenteve legjislative të propozuara
nga Parlamenti Evropian bëhen ligje27.

25

George Tsebelis “Maastricht and the democratic deficit”, Oxford, 1996, f.19.
Christopher Crombez “ Institutional reform and the Co-decision in the European Union”, 2001,
f.41.
27
Bernard Steunenberg “The European Parliament”, Oxford, 2002, f.139.
26

21

1.4.

Pushteti i Parlamentit pas Traktatit të Lisbonës

Parlamenti Evropian është një nga ato institucione, pushteti i të cilave është
zgjeruar më shumë nga Traktati i Lisbonës. Në bazë të Nenit 14 të UE-së,
Parlamenti Evropian ushtron së bashku me Këshillin e UE-së detyrën e ligjvënësit
dhe kompetencat buxhetore. Procedura e bashkëveprimit, që i jep Parlamentit dhe
Këshillit të drejta të barabarta në procesin ligjvënësë, do të bëhet “procedura e re e
zakonshme ligjvënësë”, e cila është e vlefshme në të shumtën e fushave politike 28.
Pushteti i parlamentit Ervopian për miratimin e akteve të Bashkimit janë dyfishuar
me perpjekjet e parlamentit për të shfrytëzuar disa nga nga mundësitë që ofrohen
nga Traktatet në mënyrë që të rritet roli përgjatë viteve.
Traktati i Lisbonës i cili hyri ne fuqi nga fundi i vitit 2009, është ritur funksioni
legjislativ i Parlamentit Ervopian, sepse bashkëvendimet janë procedurë e
zakonshme legjislative. Dhe aspak pa vend janë dy normat që i japin Parlamentit
Ervopian kontrollin politik mbi komisionin (traktati i Lisbonës neni 14) dhe detyron
Këshillin Evropian “që të ketë parasysh rezultatin e zgjedhjeve për Parlament
Evropian” kur bëhet propozimi i emrave për kandidat për President të Komisionit
në Parlamentin Ervopian.
Roli politik i Parlamentit Ervopian dhe legjitimiteti demokratik i tij është
sfrorcuar në thelb. Veç kësaj, Parlamenti ka fituar pushtet për propozim të
rishikimit të Traktateve (Traktati i Lisbonës neni 48) pa u bërë bashkëvendim pa
procedurë të zakonshme apo të thjeshtësuar. Parlamenti Ervopian po ashtu ka rol
në bashkëvendime në “nenet e lidhura (ose nenet Pasarella – kalim prej një neni
në tjetrin, nga nenet speciale në ato të zakonshme)” duke bërë të mundur që të
lëvizin nga unanimiteti në shumicë absolute nëse Qeveritë vendosin unanimisht.
Dallimet në mes shpenzimeve “të detyrueshme” dhe të “padetyrueshme” po ashtu

28

Otmar Holl, Blerim Reka, Ylber Sela, Institucionet dhe Politikat e Unionit Evropian, Arberia
Dizajn, Tetove f.145.

22

është forcuar pushteti buxhetor i Parlamentit Ervopian. Aspekti i ri i Traktatit të
Lisbonës ka rol më të fortë, sepse i percakton Parlamentet kombëtare në
procedura për aktivizimin e politikave Evropiane, dhe në veçanti në sistemin
legjislativ të Bashkimit (Traktati i Lisbonës neni 12). Jo vetëm që vendos
procedurat e detyrueshme për projekt të parlamenteve kombëtare me informim në
kohë lidhur me projektet për udhëzime dhe norma (Protokolli 1), por vendos
procedurë të saktë me të cilën secili Parlament kombëtar mund të kundërshtojë
normat Ervopiane që sipas mendimit të tyre janë në kundërshtim me parimet e
vazhdimsisë dhe proporcionalitetin (Protokolli 2). Përveç kësaj, secili Parlament
kombëtar fiton pushtet për të bllokuar, me votën e tij, të lartpërmenduren “nenet e
lidhura” (Traktati i Lisbonës neni 48.7). E gjithe kjo ka për qëllim të përfshijë në
mënyrë të drejtpërdrejtë shtetet antare të Bashkimit Evropian, në procesin
integrues por mund të përfundojë duke e kthyer Bashkimin Ervopian në një makinë
me frena të fortë dhe me një motor të dobët. Nuk ka dyshim se e drejta për
pjesmarrje në emërtimin e Komisionit edhe në të ardhmen, për të zgjedhur
Presidentin e tij duhet të meret parasysh rezultati i zgjedhjeve për Parlamentin
Ervopian, e po ashtu edhe mundësia e anulimit të besimit në komision nëse
dështon në arritjen e përmbushjes së detyrimeve të veta, që shkon në drejtim të
dhënies kuptim politik në emërtimin e Komisionit dhe ndërtimit të mardhënieve në
mes “Parlamentit” dhe “Ekzekutivit” që është në përputhshmëri me natyrën e një
demokracie parlamentare. Norma e Traktatit të Lisbonës deklaron se Bashkimi
Ervopian është një përfaqësim i demokracisë (Traktati i Lisbonës neni 10.1) dhe
sigurisht do të forcojë edhe më tej rolin e Parlamenitit Ervopian29.
Është e vërtetë se Parlamenti Evropian e ka zgjeruar rolin e vet në mënyrë
të konsiderueshme për gjatë 20 viteve të fundit si rezultat që, në njëren anë,
pushtetet e reja te fituara me traktatet e Bashkimit Evropian nga vitet 1986, 1992,
1997 dhe 2000, dhe në anën tjeter, perdorimi i zgjeruar dhe inteligjent i pushteteve
të arbitruara nga traktatet. Do të ishte gabim, sidoqoftë, që të mendojmë se
pushtetet e dhuruara nga traktatet përdoren plotesisht nga Parlamenti Evropian.

29

Miko Matilda, “ Contested Decisions: Empirical Analysis of Voting in the EU Council of Ministers”,
European Journal of Political Research, 2004, f.147.

23

Dhe më së paku dy fronte kurciale ende ka vend për Parlamentin Evropian që të
rrisë rolin e tij në thelb e që mund të luaj përbrenda Parlamentit Evropian, edhe
para se Traktati i Lisbonës të miratohej. Së pari, pushteti buxhetor që traktatet i
garantojnë, nga Parlamenti Evropian duhet të kërkohet për ndihmë që të sjell
vendime në mënyrë që ta merr pergjigjen sa me efektive nga pritjet dhe nevojat e
qytetareve Evropian. Parlamenti Evropian ka të drejten që të refuzojë aprovimin e
draft buxhetit të propozuar nga Keshilli Evropian i Ministrave. Duhet të kërkojë me
zë të plotë në të gjitha çështjet dhe në mes të zgjedhjeve dhe politikave të
ndryshme në të cilat burimet Evropiane janë të varura. Poashtu ushtron pushtetin e
tij bllokues, nëse paraqitet nevoja.
Parlamenti Evropian ka pushtetin e tij në përzgjedhjen e Presidentit të
Komisionit dhe Komisioneve, jo vetëm në verifikimin e kualifikimeve personale dhe
profesionale të kandidateve, por gjithashtu kërkon prej secilit programe për
veprime konkrete dhe iniciativat që do të ndërmeren gjatë mandatit të tyre.
Aprovizimi i Parlamentit Evropian për Komisionerin e ri jepet në bazë të programit
të tij. Veç kësaj, Presidenti dhe Komisionarët individual thiren para Parlamentit
Evropian hërë pas here në mënyrë që të tregojnë se si janë duke i përmbushur
premtimet. Censura është një mjet që çdo herë mund të vihen në përdorim nëse
dhe kur është e nevojshme30.

30

Max Weber, “Politics as a Vocation” Oxford, Oxford University Press, 2004, f.83.

24

Kapitulli II
Partitë Politike në Parlamentin Evropian

Partitë politike Evropiane veprojnë mbrenda shteteve në Evropë dhe në
institucionet e Bashkimit Evropian. Ato janë të rregulluara dhe të financuar nga
Bashkimi Evropian dhe janë bërë zakonisht si parti kombëtare e jo individuale.
Partitë Evropiane kanë të drejtën ekskluzive për fushatë gjatë zgjedhjeve
Evropiane dhe shprehin veten e tyre në kuadër të Parlamentit Evropian lidhur me
grupet e tyre politike dhe eurodeputetët e tyre. Partitë Evropiane, përmes takimeve
koordinuese me kokat e tyre të bashkuara të shteteve dhe qeverive, ndikojnë në
procesin e vendim-marrjes së Këshillit Evropian. Partitë Evropiane gjithashtu
punojnë ngushtë dhe i koordinojnë anëtarët e tyre të anëtarësuar në Komisionin
Evropian dhe, në bazë të Traktatit të Lisbonës ajo parti që fiton zgjedhjet
Evropiane ka të drejtë të propozojë në Këshillin Evropian kandidatin e saj për
kryetar të Komisionit31.
Rregullat dhe procedurat e brendshme të Parlamentit Evropian janë
zhvilluar si përgjigje e këtyre ndryshimeve të kontrollit të ekzekutivit dhe pushtetit
legjislativ32. Në mënyrë të veçantë Parlamenti Evropian është shëndruar në
divizion të brendshëm të klasës puntore. Puna e vëzhgimit të ligjvënies në
amandamentet e propozuara janë ndarë në mes të pozitës së komiteteve. Në
mënyrë të ngjajshme, puna e organizimit të programit është ndarë në mes të një
numri liderësh, sikurse Byroja ose zyra, e cila përbehet nga Presidenti i
Parlamentit, 14 nënpresidentë dhe katër Kuestorëve (njerëz të cilët mbikqyrin
financat e Parlamentit). Sidoqoftë, organizatat më të rëndësishme të divizionit të
klasës puntore në Parlamentin Evropian janë grupet politike33.

31

http://en.wikipedia.org/wiki/European_political_party
th
Richard Corbett “The European Parliament” 5 edition, London, 2003, f.135.
33
Simon Hix, Amie Kreppel “The Party System in the European Parliament”, London 2003, f.309.
32

25

Këto grupe kontrollojnë se kush do të zgjedhet President i Parlamentit, kush do të
bëhet kryesues i Komitetit, cili antar i Parlamentit Evropian shkruan cilin raport
legjislativ, kush mund të flasë në debatet plenare dhe për sa kohë, në cilën mënyrë
çdo Anëtar i Parlamentit Evropian voton për secilën çështje dhe për çdo çështje
tjetër të rëndësishme në Parlamentin Evropian. Kështu që organet politike në
Parlamentin Evropian janë të ngjajshme me fraksionet e partive parlamentare në
parlamentet kombëtare Evropiane, dhe me siguri janë më të forta se sa grupet
drejtuese Demokratike dhe Republikane në Kongresin e SHBA-ve.
Kur Asambleja e Komitetit të Thengjillit dhe të Çelikut për herët të parë u
mblodh më 10 shtator 1952, atëbotë nuk kishte grupe politike të bazuara në
ideologji. Duke përcjellë traditen e Asambleve ndërkombetare, sikurse Asambleja
konsultative e Këshillit të Evropës, antarët e Asamblesë ishin ulur sipas renditjes
alfabetike. Po ashtu, gjatë mledhjes zgjedhore të Asamblesë së Përbashkët dolën
një numër i vendimeve që sygjeronin se Asambleja e re duhet të organizohet më
tepër në baza kombëtare se sa në baza ideologjike apo përkrahëse.
Njohja e parë zyrtare e ekzistimit të ndarjeve partiake ndërkombëtare
përbrenda Asamblesë nuk ka ndodhur deri në Janar të vitit 1953. Gjatë diskutimit
dhe debutimit për regullat dhe procedurat e reja në Asamble është sygjeruar se
nominimi i antarëve të Komitetit duhet të balansohet tek dy përfaqesimet, ato të
shteteve të ndryshme antarë dhe traditave të ndryshme politike. Kjo ishte një vijë
ndarëse, dhe që nga Marsi i vitit 1953, de fakto kishte ndarje në tri grupe politike
partiake: Kristiandemokrate, Socialiste dhe Liberale. Në këtë kohë ishin partitë e
para familjare në Evropën Perndimore kontinentale. Kjo ekzistencë de fakto e
këtyre grupeve politike kërkoi nga Komiteti Regullativ që të bënte një studim në
implikimet e formimit te grupeve politike partiake dhe sygjeroi kahje të veprimit34.
Raporti i komitetit regulativ, që u miratua në Qershor të vitit 1953, përcaktoi një rol
vendimtar të partive politike në organizimin e brendshëm të Asamblesë. Reporti
deklaroi se në praktikë, grupet veçse janë formuar dhe çdo gjë që kërkohej ishte
themelimi i disa formave për njohje zyrtare. Kjo njohje mori formen e një shtese në
procedurat regullative, e cila deklaronte se antarët e Asamblesë mund të formojnë
34

Christopher Lord “ Political Parties in the EU” London 1997, f.24.

26

grupe sipas bindjeve politike. E tëra që nevojitet për të krijuar një grup ishte
deklarimi i formimit përfshirë këtu emrin e grupit, ekzekutivin e tij dhe nënshkrimet
e antarëve të tij. Ndalesa e vetme ishin: së pari, grupet duhet të jenë të bashkuara
politikisht dhe jo kombtarisht, së dyti, ato duhet të kenë së paku nëntë antarë dhe
së treti asnjë individ nuk mund ti takojë më shumë së një grupi35.
Nga ky këndveshtrim grupet politike u zhvilluan si entitete kryesore
organizative në Parlamentin Evropian. Grupeve u janë dhënë mbështetje
financiare. Çdo grup organizoi sekretaritë e pavarura dhe atyre u janë dhënë zyra
përbrenda ndërtesave të Parlamentit Evropian në Strazburg e më vonë edhe në
Bruksel. Deri në kohen kur u mbajten zgjedhjet e para Evropiane në vitin 1979,
grupet parlamentare dominuan në të gjitha aspektet e punës së parlamentit, prej
vendosjes se kush është zgjedhur të jetë President i Parlamentit, pozitave
përcaktuese të komitetit dhe organizimi i programeve absolute.

35

Robert A Dahl : “Poliakria” Tiranё, 2005, f.309

27

2.1

Grupet Politike Evropiane dhe Ndarjet Elektorale

Në lidhje me balancimin e pushtetit në mes të grupeve politike, prej zgjedhjeve
të para Evropiane, ka pasur numër të madh të grupeve, ndërsa antarët dhe emrat
e këtyre grupeve kanë ndryshuar në mënyrë të vazhdueshme. Por përsëri
ekzistojnë gjashtë familje kryesore politike relativisht të qëndrueshme përgjatë
zgjedhjeve parlamentare.
-

Socialdemokratet – Grupi socialist i cili në vitin 1992 u bë grupi partiak i
Socialistëve Evropianë (PES), përfshiu të gjithë socialistët, partitë
socialdemokrate dhe të klasës puntore në Evropë dhe ka pasur antarsinë
më të qëndrueshme në të gjitha grupet.

-

Partia Djathtiste – përkundër bashkimit të socialdemokrateve, djathtistet
kanë qenë në grupe të ndryshme si: Kristiandemokrate, Konservatore dhe
grupe kombëtare, ndërsa në parlamentin e pestë shumica e këtyre partive u
bashkuan më partine Popullore Evropiane – Demokratet Evropiane (PPEDE), me një numër të vogël të konservatorëve dhe nacionalistëve në
Bashkim për Kombet e Evropës (UEN).

-

Liberalët – gjenden në mes këtyre dy forcave kryesore. Kjo është partia e
tretë kryesore e cila për personifikimin e saj të fundit është quajtur Aleanca
e Liberaleve dhe Demokrateve për Evropë (ALDE). Këtu së bashku bëjnë
pjesë partitë e ndryshme liberale, qendrore dhe demokratike Evropiane.

-

Radikalët majtistë – në krahun e Socialdemokrateve majtisë bëjne pjesë
socialistët e ndryshem majtistë, ish komunistet dhe forcat tjera radikale dhe
ata ishin ndarë në dy grupe, por që nga parlamenti i katërt ata janë
bashkuar në një parti të vetme të quajtur Majtistët e Bashkuar Evropianë
Majtistët e Gjelbërt (EUL/NGL).

-

Te Gjelbrit dhe Rajonalet – të gjebrit dhe partitë ekologjike kryesisht kanë
zgjedhur të bashkohen me rajonalet djathtiste dhe partitë nacionaliste
28

ndërshtetrore, dhe kanë formuar të Gjelbrit/Aleanca e Lirë Evropiane
(G/EFA).
-

Anti-Evropianet dhe Djathtistet Ekstreme – përfundimisht, çdo herë kanë
ekzistuar partitë protestuese, dy elementet kryesore e të cilevë janë AntiEvropianet (nga të dy anët, majtistët dhe djathtistët) të cilët formuan grupin
Pavarsi/Demokraci (IND/DEM), dhe Djathtistet Ekstreme, të cilët nuk kanë
mjaft ulëse që formojnë grup partiak dhe ata ende mbesin si anëtare jo të
bashkuar.

Në thelb Sistemi partiak në Parlamentin Evropian mund të kuptohet si sistem
partiak dy-plus, ku grupet kryesore, Socialistët dhe Partia Popullore Evropiane,
gjithmonë kanë kontrolluar 30%-35% të ulëseve, përderisa numri më i vogël i
ulëseve kanë kontrolluar ndërmjet 3 dhe 10% të ulëseve. Si rezulltat dy partitë
kryesore bashkërisht kanë dominuar me politikën përbrenda Parlamentit Evropian,
por asnjëherë nuk kanë kontrolluar mjaft ulëse për dominim mbi njëri tjetrin.
Në një mënyrë përbërja e Parlamentit Evropian është e ngjajshme me atë të
Bundestagut Gjerman, e cila ka parti të mëdha të Demokristianëve dhe
Socialdemokratëve, dhe parti të vogla liberale, e cila zakonisht bashkohet me
Kristiandemokratet dhe poashtu edhe partinë e vogël të të gjelbërve që zakonisht
bashkohet me Socialdemokratët.
Përkundër ritjes së kontrollit të ekzekutivit dhe pushtetit legjislativ të
Parlamentit Evropian, edhe përkundër emergjencës për një sistem partiak
ndërnacional në Parlamentin Evropian, ndërlidhja ndërmjet qytetarëve të Bashkimit
Evropian dhe përfaqësuesve të tyre në Parlamentin Evropian është shumë e
dobët. Vetem pak qytetarë janë në dijeni për rëndësinë e Parlamentit Evropian ose
e kuptojnë se si punon. 92% e qytetareve të Bashkimit Evropian pohojnë se kanë
dëgjuar për Parlamentin Evropian36, dhe 57% e qytetareve thonë se i besojnë
Parlamentit Evropian, gjë e cila bën krahasimin e preferencave të proporcionit të
qytetarëve që besojnë në Parlamentet Kombëtare37. Sidoqoftë me sa duket, këto

36
37

Eurobarometer No.58, October-November 2002.
Eurobarometer No.62, October-November 2004.

29

qëndrime pozitive për Parlamentin Evropian nuk janë transmetuar në aksionet
politike. Kur bëhen zgjedhjet për Parlamentin Evropian, shumica e zgjedhësve nuk
motivohen për atë se çka ndodh në Parlamentin Evropian. Pjesmarja në zgjedhjet
Evropiane është shumë e ulët krahasuar me zgjedhjet kombëtare dhe ka rënë në
mënyrë drastike. Rreth 25% më pak e qytetarëve kanë votuar në zgjedhjet
Evropiane të mbajtura në Qershor të vitit 2004 krahasuar me zgjedhjet e
përgjithshme të fundit të mbajtura në shtetet antare.
Tradicionalisht, shumë analistë mendojnë se problemi i të ashtuquajturit “deficit
demokratik” në Bashkimin Evropian mund të zgjedhet me ngritjen e pushtetit të
Parlamentit Evropian. Sifoqoftë përderisa pushteti i Parlamentit Evropian është
ngritur në mënyrë të ngadalshme, përgjatë njëzet viteve të kaluara përfshirja
qytetare në zgjedhjet evropiane – elementi i vetëm i drejtpërdrejtë demokratik në
sistemin politik të Bashkimit Evropian ka rënë, kështu shumë analistë të njohur tani
pohojnë së çeshtja e deficitit demokratik nuk mund të qëndrojë, kjo është vendosur
përmes Parlamentit Evropian38. Sidoqoftë, arsyeja se pse qytetarët nuk dalin në
zgjedhjet evropiane ka të bëjë shumë pak me pushtein e Parlamentit Evropian apo
mungesën e njohurisë për ndryshimet në mes partive politike në Parlament.
Përqendrimi i udheheqësve vendore dhe mediave vendore është i orientuar që të
fitojnë betejat për qeveritë kombëtare, ndërsa zgjedhjet evropiane janë thjesht një
periudhë e mesme ose mandat i dytë për garat kombëtare, kjo i ka dy efekte.
Së pari shumë zgjedhës qëndrojnë në shtëpi dhe nuk shkojnë në vendvotime,
sepse ata mendojnë se zgjedhjet evropiane janë relativisht të parëndësishme. Së
dyti, një numer i madh i qytetarëve të cilët votojnë në zgjedhjet evropiane i përdorin
zgjedhjet si mundësi për të protestuar kundër partisë ose partive në pushtet në
nivelin vendor, se sa të shprehnin qëndrimet e tyre se cila duhet të jetë partia më e
madhe në Parlamentin Evropian39.
Pa një motivim të mbrendshëm sjellja politike në Parlamentin Evropian kryesisht
drejtohet nga faktorët e mbrendshëm në institucionet dhe proceset e regullave të
Bashkimit Evropian. Për shembull antarët e Parlamentit Evropian janë të motivuar
38

Giandomenico Majone “The European Commission: Limits of Centralization and the Perils of
Parameterization” Governance, vol. 15, 2002, f.275
39
Knut Heider “Parliamentary party group in European Democracies” New York, 2005, f.145.

30

për zhvillimin e karierës së tyre personale, ngrita përbrenda Parlamentit Evropian
ose në sistemin politik kombëtar dhe nga dëshira për të bërë një legjislativ të mirë.
Mbi të gjitha, si të gjithë politikanët, antarët e Parlamentit Evropian kanë një
pikësynim që të sigurojnë rezultate të mira që janë sa më shumë që është e
mundur të përaferta me preferencat e tyre personale ose partive të tyre politike.
Edhe pse nuk kanë ndërlidhje të paster elektorale, ekzistojnë disa arsye që antarët
e Parlamentit Evropian dëshirojnë të organizohen bashkë, në parti politike, në
mënyrë që të promovojnë qëllimet e tyre individuale apo kolektive. Kjo është më se
e vërtete nëse vendimet në Parlamentin Evropian bëjnë ndryshime. Nuk mund të
thuhet se i njëjti ishte rasti edhe në vitet e mëhershme, kur Parlamenti Evropian
kishte siguruar pushtet shumë më të madh për ndikimin e ekzekutivit të Bashkimit
Evropian dhe sajimin e legjislacionit të Bashkimit Evropian. Bazuar në këto
motivime politike mund ta kuptojmë se, pa ndërlidhje të drejtpërdrejte të
zgjedhësve, Parlamenti Evropian ka potencial që të bëhet arenë kryesore për
politikat demokratike në Bashkimin Evropian. Zgjedhjet për Parlamentin Evropian
nuk kanë siguruar ndonjë ndërlidhje në mes qytetarëve të Bashkimit dhe
proceseve ligjbërëse të Bashkimit Evropian. Për shembull, nëse qeveritë e
shteteve antare lejojnë të bëjnë ndërmjet personaliteteve rivale për president të
Komisionit, dhe rezultatet e zgjedhjeve të Parlamentit Evropian do të përcaktonin
se cili nga këto personalitete do të marrë pozitë më të lartë në Bashkimin Evropian,
atëherë partitë politike në Parlametin Evropian do të mund të mbanin fushata
stimuluese për kandidatët rivalë. Në mënyrë më specifike, nëse secila parti
kryesore evropiane deklarohet para zgjedhjeve se kush është kandidati i tyre për
President të Komisionit, siç bëhet për Kancelar të Gjermanisë, atëhere zgjedhjet
evropiane do të kishin më shumë karakter të drejtpërdrejtë evropian dhe do të
bëhej një garë rreth asaj se cila nga partitë kryesore evropiane do të mund të
vendos programin legjislativ të Bashkimit Evropian për pesë vitet e ardhshme.

31

2.2 Natyra dhe Roli i Partive Politike Evropiane

Pesëdhjet vite pas nënshkrimit të Traktatit të Romës, ende ekzistojnë kritika
që janë vendosur në hapsirën e gjerë në mes të Brukselit dhe institucioneve të tij
në njërën anë dhe qytetarëve Evropian në anën tjetër.
Shumë qytetarë të Bashkimin Evropian nuk e kanë idenë se si merren vendimet në
Bruksel, për ç’farë dhe pse. Ata dëshirojnë të jenë më të infrormuar dhe më shumë
të përfshire në çështjet Evropiane. Një prej arsyeve kryesore për këtë deficit
demokratik është lidhja që mungon në mes politikës Evropiane dhe qytetarëve
Evropian e poashtu në mes të zgjedhësve dhe zgjedhjet e Parlamentit Evropian
dhe efekti i votës së tyre. Në nivel kombëtar, kjo mungesë e lidhjes nuk ekziston
aq fuqishëm, që është dhënë nga funksioni ndërmjetsues prej partive politike
kombëtare dhe formimi i një qeverie si rezultat i zgjedhjeve të përgjithshme40.
Sidoqoftë gjërat janë ndryshe në nivelin Evropian, ku Parlamenti Evropian
nuk ka ende pushtet, bazuar në Traktate, për të formuar një qeveri apo për të
zgjedhur Presidentin e ekzekutivit Evropian / Komisionit Evropian. Partitë politike
Evropiane ekzistuese, të cilat luajnë rol ndërmjetësues në mes të qytetarëve dhe
institucioneve të Bashkimit Evropian janë ende të dobëta. Ato janë të regjistruara
sikur shoqata nën ligjet kombëtare në njërën nga shtetet anëtare, zakonisht në
Belgjikë. Prandaj këto parti nuk posedojnë personalitet ligjor të njohur nga të gjitha
shtetet anëtare, të cilat do të mund tu mundësojnë atyre që të veprojne mbikombtarisht, dhe as nuk jane në gjendje të marrin pjesë në mënyrë drejtpërdrejtë
në fushaten zgjedhore Evropiane në shtetet anëtare. Institucionet si Komisioni
Evropian ose Parlamenti Evropian përpiqen që ti informojnë qytetarët e Bashkimit
Evropian për çështjet Evropiane dhe të stimulojë debate mbarë Evropiane. Por
është shumë vështire për ta që çdo herë të arijnë të qytetarët dhe të marin

40

Etem Aziri: “Partitё Politike dhe Demokracia”, Shkup, 2004, 38.

32

mesazhet e tyre41. Akteret e tjerë, sikurse qeveritë kombëtare munden që ti
informojnë rregullisht qytetarët e tyre, por për momentin janë duke bërë në masë të
kufizuar, në kundërshtim me rolin e tyre të rëndësishëm në çështjet evropiane.
Përbrenda Këshillit Evropian dhe Këshillit të Ministrave, qeveritë kombëtare
ushtrojnë një ndikim të madh në veprimet e Bashkimit Evropian, por kuptimi i tyre
në proceset politike është i nderlidhur me interesin kombetar dhe nuk i tejkalon
interesat Evropiane. Kryesisht qeveritë e shteteve anëtare nuk i reklamojnë
vendimet e Brukselit tek publiku i gjërë në vendet e tyre. Nëse gjërat në Bruksel
zhvillohen kundër interesave kombëtare të një shteti, Bashkimi Evropian shumë
lehtë fajsohet dhe bëhet një lloj justifikimi. Ky komunikim negativ është një prej
arsyeve për ritjen e distancës në mes qytetareve dhe institucioneve Evropiane.
Çfarë në të vërtetë do të jetë e nevojshme, janë debatet Evropiane dhe jo
debatet mbi çështjet Evropiane nga kendi kombëtar, që pretendon të dëmtojë ose
rezikojë pranin e përhapur të integrimeve Evropiane. Debate të tilla do të duhej të
mbeshteten në masë të madhe mbi partitë politike Evropiane. Konservatorët,
Social-demokratë, të Gjelbrit dhe Liberalët ose ndonjë tjetër parti politike duhet të
organizojë debate mbi çështjen mbi-kombëtare dhe që tua bëjë të qartë qytetarëve
profilet përkatese partiake të tyre. Kjo do të jetë e domosdoshme në veçanti gjatë
zgjedhjeve Evropiane. Megjithatë deri më tani zgjedhjet për Parlament Evropian
janë perceptuar fatkeqsisht nga qytetarët si politikisht të pa relevante ose p.sh. si
mundësi për të ndëshkuar qeveritë e veta kombëtare për arsye sociale, ekonomike
apo çfardo arsye tjetër. Deri më tani, zgjedhjet e Parlamentit Evropian nuk janë të
qarta, nuk janë të lidhura kryesisht me politikat Evropiane dhe i tërë debati mbi
çështjet Evropiane duhet të ndryshohet42.
Me pak fjalë, ajo çfarë nevojitet është vendosja e parakushteve të
nevojshme ligjore në nivelin e Bashkimit Evropian për partitë e vërteta Evropiane,
duke garuar me njëra tjetrën për propozimet, për të ardhmen e Bashkimit
Evropian, duke krijuar një hapsirë publike të vërtetë pan-Evropiane. Në këtë
mënyrë partitë politike do të luanin një rol të rëndësishëm në bërjen e zgjedhjeve
41

Lambro Filo: “Sistemet Politike Bashkëkohore”, Tiranë, 2010, f.77

42

Jonuz Abdullai: “Politika dhe Politikat Publike”, Tetovё, 2011, f.51

33

për Parlamentin Evropian përmes programeve partiake Evropiane, listave të
kandidatëve të përbashkët të cilët garojne për Presidencen e Komisionit Evropian.
Partitë politike kombetarë nuk kanë programe politike për Bashkimin Evropian të
cilat ato i ndjekin në mënyrë të vazhdueshme përgjatë periudhës pesë vjeçare në
politikat Evropiane. Qeveritë dhe administrata kombëtare zakonisht i përcjellin
preferencat e tyre të definuara si kombëtare, dhe kohë pas kohe marin parasysh
diskutimet e brendshme të partive qeveritare, por në të vërtetë jo interesat e
familjeve partiake apo fraksioneve Evropiane. Vetë partitë Evropiane kanë
probleme për të definuar programe konkrete. Një problem i veçantë është se
fushata për zgjedhjet Evropiane në shtetet anëtare kryesisht nuk është e orientuar
përgjate çështjeve Evropiane. Dhe pasi që mediat i kushtojnë pak vëmendje
zgjedhjeve dhe debateve Evropiane, zgjedhjet Evropiane dalin se janë të pa
rëndësishme për shumë qytetarë të Bashkimit Evropian. Kjo nuk e bën të lehtë për
partitë politike Evropiane që të prezantojnë vetveten në publikun e gjerë në një
mënyrë shumë atraktive. Problem tjetër është se partitë politike Evropiane kanë
pak ose aspak ndikim në përzgjedhjen e figurave udhëheqëse për të ardhmen
Evropiane. Propozimi për pozitën e presidentit të Komisionit negocioet nga shtetet
antare prapa dyerve të mbyllura. Së paku, pasi që përzgjedhja e Presidentit për
Komision zë vend pas zgjedhjeve Evropiane, ekziston një mundësi që Presidenti
mund të dalë nga familja partiake e cila ka dale si më e fuqishmja nga zgjedhjet
Evropiane.
Problem tjetër është se partitë politike Evropiane nuk kanë antarë të
veçantë siç është rasti me paritë politike kombëtare. Në rastin e partisë Socialiste
Evropiane, anëtarsia e zvoglon antarsinë e partive kombëtare. Statusi i partisë
Popullore Evropiane ka hap mundesinë për antarsim individual siç është rasti me
të Gjelbrit dhe Liberalët Evropian. Por antarët individual edhe në këto raste,
përbëjnë një pakicë margjinale43.
Gjithashtu komunikimi rreth politikave Evropiane kryesisht nuk është i
përfunduar nga vetë partite politike Evropiane, por përmes partive të tyre
kombëtare në arenat e politikave të ndryshme kombëtare të shteteve anëtare. Nuk
43

Gëzim Tushi: “Arsyetime Politike” Tiranë, 2010.

34

do të mund të ishte e mundshme që të dërgohen strukturat e sistemeve të partive
politike kombëtare në bazat një-në-një në nivelin Evropian. Por në anën tjetër, ka
pak apo aspak alternativa për të shikuar në anët dhe menyrat e forcimit te rolit të
partive politike Evropiane për hir të perfaqësimit të demokracisë në Bashkimin
Evropian dhe kështu vazhdon zhvillimi i tyre hap pas hapi i mëtejshem dhe
transformimi në akterë të fortë politik.
Kjo ishte një prej arsyeve që kuvendi Evropian që ti jep Parlamentit Evropian të
drejten e zgjedhjes së Presidentit të ardhshëm të Komisionit në dritën e zgjedhjeve
Evropiane dhe propozimit të përshtatshëm me Këshillin Evropian. Kjo nënkupton
se qytetarët e Bashkimit Evropian me votat e tyre do të kenë ndikim në
përzgjedhjen e figurave udhëheqëse për periudhen e ardhëshme legjislative dhe
për programet qeveritare të cilat janë hartuar nga Komisioni Evropian44.

44

Howard Rosenthal, “A Political History of Roll Call Voting”, Oxford, 1997, f.227.

35

2.3.

Partitë Politike Evropiane para dhe pas Traktatit të Lisbonës

Mënyra e mbështetjes së partive politike Evropiane për nga ligji ishte shumë
e gjatë. Menjëherë pas themelimit të asamblese Parlamentare dhe Komunitetit të
Thëngjillit dhe Çelikut Evropian, ekzistonte ambicia e disa antarëve të Asamblesë
për të kërkuar për shoqata ndërkombetare ose bashkëpunime në baza ideologjike
dhe programatike. Por, dinamika e vërtete institucionale është hapur vetëm pak
para zgjedhjeve të para direkte për Parlamentin Evropian në vitin 1979. Në
gjysmen e dytë të viteve 70-ta, kishte disa rritje të mrekullueshme të
bashkepunimit partiak në nivel Evropian përmes lidhjes së zhvillimit institucional të
Parlamentit Evropian për ambiciet drejt zhvillimit të partive politike Evropiane. Por
procesi ka vazhduar për një kohë të gjatë. Pushtimi i parë i vërtete ka aritur vetëm
përmes nenit 138a të Traktatit të Mastrihtit i cili ka krijuar një bazë të vogël për të
ardhmen e një sistemi politik partiak Evropian. Megjithatë, këto shtyerje për një
artikull kuptimplotë nuk ishin të kënaqur nga kompromisi i gjetur në IGC
(konferenca ndërqeveritare) e Traktatit të Mastrihtit pasi që neni në esencë, njihte
vetem rolin potencial të partive politike në nivel Evropian që mund të interpretohej
në zhvillimin e proceseve integruese përmes ngritjeve informuese Evropiane dhe
përmes shprehjes së vullnetit politik të qytetarëve të Bashkimit (Traktati i
Themelitmit të Bashkimit Evropian -138a).
Pa baza të qarta ligjore për partite politike Evropiane dhe financimi i tyre ishte
shumë i vështirë për ta që të zhvillojnë potencialin e tyre në procesin e
demokratizimit të integrimeve Evropiane.
Kjo ishte kritikuar në atë kohë dhe në këtë kohë që nga ekzistimi i nenit 138a të
Traktatit të Mastrihtit dhe më pas neni 191 i Traktatit të Amsterdamit që vijon në
formulimin e Traktatit të Mastrihtit. Amsterdami ishte zhgënjyes në këtë çështje
pasi që ishte një numër i madh i iniciativave nga disa shtete anëtare, e veçanërisht

36

nga Parlamenti Evropian para se ICG-ja (konferencat ndërqeveritare) në Traktatin
e Amsterdamit dhe gjatë negociatave.
Në komitetin kushtetues të Parlamentit Evropian, Raporti-Tsasos qartazi
vuri në dukje rëndësinë e partive politike Evropiane në procesin e Bashkimit
Evropian dhe kishte kërkuar për një bazë solide ligjore dhe financiare të tyre. Kjo
ishte përseritur nga Raporti Dimitrakopoulus / Leinen në Pranverë të vitit 2000 i cili
sygjeron që të plotësojë fjalinë e parë të nenit 191 nëpërmjet fjalisë së dytë në të
cilën Parlamenti Evropian dhe Këshilli do të jenë të përkushtuar për të miratuar,
duke ndjekur procedurën e nenit 251 të Traktatit, kushtet për njohjen e partive
politike Evropiane, statuset dhe modalitetet e tyre për financimin ( kryesisht prej
buxhetit të Komunitetit). Edhe pse negociatat në Traktatin e Nicës ishin shumë të
vështira në mes të qeverive të shteteve anëtare dhe e cila prodhoi një numër
konsiderueshëm të mebrurave, një lloj progresi mund të arihej tek neni 191.
Traktati i Nices shtoi një fjali të neni 191 duke tërhequr mbi propozime të
Parlamentit dhe Komisionit Evropian në këtë mënyrë:
“Keshilli, duke vepruar në pajtueshmeri me procedurën që i referohet Nenit
251, do të heq dorë nga regullat që qeverisin partitë politike në nivelin Evropian
dhe në veçanti në lidhje me regullat në financimin e tyre”.
Ky plotësim i nenit 191 ( Traktat i Themelimit të Bashkimit Evropian) i bërë jo
vetëm që të sigurojë bazën për një propozim legjislativ, por gjithashtu ka përfshirë
shumicen e votimeve në çështjet e partive politike Evropiane të cilat kanë
ndihmuar që të tejkalohet bllokada në Keshillin (që më herët ishte unanimitet) për
të bërë përparim në një çështje.
Jo aq i rëndësishëm ishte fakti i viti 2000 Konventa për Kartën e të Drejtës
themelore të perfshirë në nenin 12 (2) të Kartës së partive politike Evropiane ishte,
si një element i rëndësishem i demokracisë në Bashkimin Evropian. Sidoqoftë,
neni ishte më se i paqartë dhe kështu vetëm se i nënvizonte vështirësitë të
ndërlidhura me çështjen e partive politike në kontekstin mbi-kombëtar.
Pas hyrjes në fuqi të Traktatit të Nicës më 1 shkurt 2003, Këshilli dhe Parlamenti,
duke përdorur proceduren e bashkevendimit dhe voten e shumicës absolute në
Këshill vendos me 4 Nëntor 2003 një propozim të rrgulloreve të Komisionit
37

2003/2004 e cila është marrë me rrgulloret për partitë politike në nivelin Evropian
dhe financimin e tyre. Në të vërtete ky ishte një progres drejt zhvillimit të partive
politike Evropiane edhe pse hezitimiet nga ana e Komisionit dhe në veçanti
përbrenda Këshillit ishte i rëndësishëm në lidhjen e pranimit të nocionit të partive
politike Evropiane, duke preferuar këtë më parë në vend të nocionit të partive
politike në nivel Evropian. Të pakten ky ishte një hap i vogël në drejtim të zhvillimit
të vërtetë të partive politike Evropiane edhe se shumë më tepër do të duhej të ishin
bërë në këtë drejtim me ligjin primar ose sekondar të Bashkimit Evropian. Ajo çfarë
do të ishte më se e nevojshme është statusi ose rregulla në personalitetin ligjor
mbarë Evropian të partive politike mbi-kombëtare për ti’u mundësuar atyre që të
bëhen aktiv në shtetet anëtare për çështjet Evropiane dhe drejtperdrejt në fushat
parazgjedhore për Parlamentin Evropian45.
Gjithashtu niveli maksimal i donacioneve financiare për partitë politike
Evropiane duhej të definohej duke përfshirë procedurat e mbrendshme partiake
sipas parimeve demokratike dhe respektimin e të drejtave themelore siç janë të
përcaktuara me Karten e të Drejtës Themelore, Traktatet Evropiane dhe
juridiksioni i Gjykatës Evropiane të Drejtësisë.
Rregullorja 2003/2005 ishte hapi i parë konkret për sigurimin e financimit të
partive politike Evropiane dhe kontrollimin e financimit të aktiviteteve të tyre politike
përmes një organi/komiteti në të cilin Këshilli, Komisioni dhe Parlamenti janë të
përfaqësuara. Mëgjithate kjo regull tregon edhe përkujdes të madh dhe
mosbesimin e shteteve anëtare, qeverive të tyre dhe partive kombëtare në
përballje me zhvillimin e sistemit mbi-kombëtar të legjimitetit politik.
Traktati i Kushtetutës Evropiane dhe Traktati i Lisbonës përmbajnë dispozita
të rëndesës potenciale për formimin dhe aktivitetet e partive politike mbiEvropiane. Këto dispozita mund të shikohen dhe, në të vërtetë të zbatohen në
modele rrenjësisht të ndryshme. Kritiket e Traktatit të Lisbonës dhe atij Kushtetues
e shohin këtë si një cilësi e dokumenteve, i cili me siguri nuk është i mbyllur nga
trajtimi i tyre prej partive politike, si një dobësi politike dhe intelektuale të të dyja

45

Abdulla Azizi, Puna dhe politika sociale ne Bashkimin Evropian: evoluimi, standartet dhe sfidat.
Arberia Design, Tetove, Maqedoni.

38

marveshjeve, që ka bërë shumë që ti marrë ato si të paaritshme dhe të
pakëndëshme për lexuesit jo specialist. Mbështetesit e Traktateve në anën tjetër
argumentojnë se ndryshimet kushtetuese në çdo sistem politik gjithmonë
përfshijnë një element a kompromis, dhe se korniza e re për vendimmarje duhet në
çdo rast të jetë mjaft fleksibile që ti lejojë për rezultate të ndryshme, sikurse
rrethanat dhe preferencat ideologjike të zgjedhësve dhe zhvillimin e përfaqësimeve
politike. Dy elemente të Traktateve kanë tërhequr vëmendje të veçantë nga ata të
interesuara në nxitje të një jetë partiake në baza demokratike për Bashkimin
Evropian, reflektimin e tyre të përgjithshëm mbi rolin qëndror të “demokracisë
përfaqësuese” në çështjet e Bashkimit dhe ndoshta rolit më të zgjeruar të
Parlamentit Evropian, të parashikuara nga traktatet. Këto dy grupe të dispozitave
janë të ndërlidhura, por janë të formuluara në një shkallë të ndryshme specifike si
meritë e interesit të ndarë. Neni 10 i Pjesës së II-të i Traktatit të Kushtetutës
Evropiane dhe neni 1-46 i Traktatit të Lisbonës përmbajne, nëntitullin “ Parimi i
demokracisë perfaqësuese”, dy deklarime të përgjithshme dhe të rëndësishme
rreth konceptit i cili me nënshkrimet e traktateve ndahen nga funksionet
demokratike të Bashkimit Evropian. Sidoqoftë nuk duhet, supozohet se këto
angazhime të përgjithshme të demokracisë përfaqësuese brenda Bashkimit, dhe
për rolin e partive politike në nivelin Evropian janë të një rëndësie operative të
menjëhershme. Në një të ardhme, kjo mund të jetë kur vendimmarësit e Bashkimit
do të dëshironin që tu referohet këtyre dispozitavete traktateve si bazë për
iniciativat për politika të mëtutjeshme ose iniciativa financiare për të nxitur krijimin
ose aktiviteteve apo partive mbi-Evropiane. Dispoziat nuk pëbëjnë çdo iniciativë të
tillë. Nëse iniciativat e tilla janë marrë, përfundimisht do të varet nga gatishmëria e
vendimmarësve në Bruksel dhe kryeqytetet kombëtare, vullneti i të cilave deri tani
ka qenë kryesisht retorik se sa substancial. Ata të cilët e mbeshtesin konceptin e
partive politike Evropiane mbikombëtare do të mirpresin njohjen e Traktatit të
Lisbonës dhe Traktatit Kushtetues si rol të tyre të veçantë.
Siç shihet drejtpërdrjet në aplikimin e saj për zhvillim të demokracisë
përfaqësuese mbi-Evropiane është sistemi i ri i parashukuar nga Traktati i
Lisbonës për zgjedhje e presidentit të Komisionit Evropian.
39

Ata të cilët përcjellin punen e Parlamentit Evropian nga afër e dinë se kompetencat
e tij janë rritur ndjeshëm përgjatë dekadave të fundit. Përpjektet e aranzhuara nga
arterët social dhe ekonomik Evropian që të ndikojnë në Parlament janë dëshmi
elokuente për këtë realitet. Aspekti ideologjik i Parlamentit Evropian pa dyshim bën
një ndryshim objektiv ndaj zërit dhe përbërjes së legjislacionit Evropian. Por kjo
ritje në pushtetin e Parlamentit dhe ndikimi i tij mbi ritjen në proceset legjislative
Evropiane nuk janë të njohura gjërësisht nga zgjedhësit Evropian.
Është e qartë se për aq sa kanë në plane dhe afate të shkurtëra në një
përgjigje efektive bindese në këtë sfidë, përgjegjsia qëndron në formacionet
politike që kontestojnë zgjedhjet Evropiane. Nëse të gjitha këto formacione do të
pajtoheshin që të venë përpara dhe të mbështesnin fuqishëm kandidatët e tyre për
Presidencë të Komisionit Evropian gjatë fushates për zgjedhjet Evropiane, dhe në
qoftë së të gjitha këto formacione do të bien dakord që pas zgjedhjeve Evropiane
do ti mbështesin ato në negociatat e tyre me Këshillin Evropian, njërin prej këtyre
kandidatëve për Presidencën e Komisionit, dhe do kundërshtojë të gjithë
kandidatët tjerë, të cilët do mund të venë përpara nga Keshilli Evropian, kualiteti
politik dhe kushtetues i zgjedhjeve Evropiane në një periudhë vitesh do të
transformohej. Këto hapa nuk do të kerkonin ratifikimin paraprak të Traktatit të
Lisbonës. Në qoftë se ekziston vullneti politik në mesin e antarëve të Parlamentit
Evropian dhe në mesin e aleancave të tyre politike në kryeqytetet kombëtare, këto
masa mund të implementoheshin plotesisht nën traktatet dhe kompetencat
ekzistuese të Parlamentit Evropian. Fatkeqësisht, do të ishte një vlersim i qartë
optimist që të besoj se nëse ka mjaft vullnet politik mund të mobilizohen gjatë së
ardhmes që ta bëjë këtë projekt realitet46.

46

George Tsebelis “The Power of the European Parliament as a Conditional Agenda-Setter,
Oxford, 1994, f. 83.

40

Kapitulli III:
Demokracia e Qytetarëve dhe Partitë Politike

Shkencëtarët socialiste, sikurse Moesei Ostrogoski, Robert Michels, Lord
Brayce dhe Max Weber, u interesuan për mardheniet ndërmejt demokracisë dhe
partive politike në shthurjen e politikes demokratike në Evropë në fillim të shekullit
XX. Demokracia në të vërtetë ka qenë një ndër të ariturat kryesore të Shekullit XX.
Miliona njerëz kanë vdekur për të, miliona faqe janë shkruar për çështjet që i
mbulon ky kapitull.
Aspekti i parë mbështet qëndrimin se përfaqesuesit e zgjedhur kryesisht i
mbrojne interesat e tyre zonale. Në këtë vështrim duket sikurse parlamenti është i
coptuar në shumë zona që prezantohet përmbrenda mureve të tij47.
Në Qershor të vitit 2001, për habinë e opinionit vendas dhe ndërkombëtar, votuesit
irlandezë nuk e miratuan Traktatin e Nicës i cili formalizonte përshtatjen
institucionale të zgjerimit. Si rrjedhojë, Traktati u ndal që në hapat e parë. Rregullat
e Bashkimit parashikojnë ratifikimin e traktateve nga të gjitha shtetet anëtare, dhe
sikur qoftë edhe njëri nga të pesëmbëdhjetët të thotë jo, procesi ngrin. Për t’u
siguruar, irlandezëve iu kërkua ta ratifikonin përsëri Traktatin, në Tetor të vitit 2002,
dhe kësaj rradhe, fushata në mbështetje të traktatit ishte më intensive dhe më e
kushtueshme. Madje ishte dhe më bindëse, dhe më në fund votuesit irlandeze
thanë po, duke i hapur rrugën për më tej Traktatit të Nicës. Pavarësisht se
Irlandezët ndryshuan mendje, ia vlen të kujtosh se si ia dolën mbanë ta bllokonin
Traktatin e Nicës në fazën e parë. Vendimi erdhi si rezultat i një referendumi i cili u
karakterizua nga një pjesëmarrje e ulët dhe nga një rezultat shumë i ngushtë
kundër traktatit. Më pak se 1 milion njerëz votuan, ose më pak se 35% e elektoratit
votues, dhe nga këta, më shumë se gjysëm milioni (529 478 votues për të qenë të

47

http://eeas.europa.eu/

41

saktë) votuan kundër. Shumica kundër Nicës ishte 76 017 vota. Kjo ishte më pak
se 8% e totalit të votave dhe më pak se 3% e elektoratit irlandez që u shfaq shumë
pasiv. Në një vështrim të parë, kjo duket një mënyrë absurde për t’iu përqasur
gjërave. Sot në BE ka pothuajse 300 milion votues, dhe për më tepër vetëm 529
478 prej tyre, 0.2 përqind e gjithë elektoratit të BE-së, ia doli mbanë ta bllokonte
këtë traktat të rëndësishëm dhe si rrjedhojë të bllokonte shumë nga elementët
formalë të procesit të zgjerimit. Zgjerimi, me të paktën 10 demokraci të reja, i BEsë ekzituese u kërcënua në këtë mënyrë nga ajo çka mund të ishte një kapriçio e
më pak se gjysëm milioni e elektoratit të sotëm të BE-së. Nëse ndalemi për një
moment, kuptohet se nuk është ky absurditeti i situatës. Ajo çka është me të
vërtetë goditëse në lidhje me të gjithë situatën në fjalë nuk është fakti se si aq pak
votues arritën të bllokonin Nicën, sesa si këta pak votues të BE-së në këtë rast
vetëm Irlandezët, u pyetën në lidhje me Nicën. Në një vështrim të parë, duket sikur
në BE-në e sotme ka shumë pak vend për demokracinë nga populli. Pra, duket
sikur nuk ka asnjë moment gjatë vazhdimësisë së proceseve të vendimmarrjesdhe sidomos ato që kanë të bëjnë me Kushtetutën dhe politikat në lidhje me
formën e Bashkimit, në të cilën votuesit gëzojnë një votë vendosëse. Traktati i
rëndësishëm i Mastrihtit dhe realizimi i tregut unik u arritën me një minimum
këshillimesh elektorale. Adoptimi i një monedhe të vetme dhe krijimi i një Banke
Europiane Qëndrore të një pavarësie të një lloji të veçantë, kërkuan një përfshirje
popullore edhe më të paktë. Nica, ashtu siç dihet tashmë, kërkoi miratimin popullor
vetëm në Irlandë. Mes shteteve kandidate për anëtarësim në BE, ka shumë pak
vend për demokracinë nga populli. Sigurisht, secili nga këto vende që kandidon
për anëtarësinë në Bashkim, duhet që së pari ta shtrojë çështjen në referendum,
ndoshta këshillues në formë por detyrues në përmbajtje, pikërisht në të njëjtën
mënyrë sesi kanë vepruar shtetet e tjera në zgjerimet e mëparshme. Por ndoshta
ia vlen te theksohet në këtë fazë të hershme se nëse negociatat për anëtarësim
janë të suksesshme, dhe nëse vendimi miratohet me referendum, atëherë kjo
mund te jetë mundësia e fundit për këto demokraci të reja për të grishur kontrollin
demokratik nga populli në çështje që kanë të bëjnë me natyrën e Bashkimit
Europian. Vendimi për t’u anëtarësuar mund të ketë ardhur si rrjedhojë
42

demokratike, kështu që përgjegjësia i bie t’u mbetet elitave. Sigurisht, lajmet mbi
demokracinë në BE nuk janë dhe aq të këqija. Demokracia nga populli mund të
kufizohet, por ashtu siç theksojnë gjithmonë avokatët e Bashkimit, ka gjithsesi
vend mjaftueshëm për një lloj demokracie ”konstitucionale” apo ”Medisoniane”.
Populli Evropian (ose popujt) mund të mos e kenë aftësinë për të mbajtur nën
kontroll

institucionet

europiane

dhe

mekanizmat

vendimmarrese,

po

kjo

kompensohet më së miri nga aftësia e vetë institucioneve për të ushtruar kontroll
mbi njëri-tjetrin. Ambicjes në Europë i përgjigjet gjithmonë ambicja, dhe
vendimmarrjes bashkëvendimmarrja përsa kohë që Parlamenti ushtron kontroll
mbi Këshillin, Këshilli ushtron kontroll mbi Komisionin dhe Gjykata i kontrollon të
tërë, përfshirë dhe shtetet anëtare. Dhe nëse një proces i tillë do të dështonte, janë
gjithmonë aktet reciproke balancuese dhe mekanizmat konsensualë që gjenden në
sistemin krejtësisht të dallueshëm e të veçantë europian të “qeverisjes me shumë
nivele pushteti”. Ekzistenca e tërë këtyre institucioneve konkuruese dhe
bashkëpunuese i jep mundësi Europës që të ketë një lloj Qeverisje për popullin.
Qeverisja nga populli, ashtu si thekson dhe Fritz Scharpf 48, ishte e pamundur të
bëhej një mundësi reale në kontekstin europian dhe tashmë duket edhe më e
pamundur që të jetë një mundësi pas zgjerimit. Mos ndoshta kjo është një pamje
shumë pesimiste e ndërtesës europiane sot dhe në të ardhmen? Tek e mbramja,
ashtu si thuhet shpesh, liderët politikë dhe partitë e tyre janë të përfshirë në dy
arena elektorale në Europë, dhe në të dyja demokracia nga populli mund të jetë
vendimtare. Të dyja arenat do të mbeten gjithaq të rëndësishme edhe pas
zgjerimit. Kështu, në njërën anë, liderët politikë konkurrojnë për vota në nivel
kombëtar për fitimin e një mandati në qeverisjen kombëtare për realizimin e
programeve të tyre. Në këtë mënyrë ata mund të influencojnë drejtimin dhe
përmbajtjen e politikave të BE-së duke punuar në Këshilla të ndryshëm, duke
emëruar anëtarë në Komisionin Europian ashtu si dhe në organizma të tjerë
ndërshtetërorë. Nga ana tjetër, ata garojnë në zgjedhjet për Parlamentin Europian
dhe nëpërmjet punës këmbëngulëse në komitete, apo influencimit në shumicën

48

Fritz W.Scharpf Governing in Europe: Effective and Democratic? (Oxford, Oxford university
Press, 1999) Kapitulli I pare.

43

parlamentare, ata mund të bëhen një zë i rëndësishëm bashkëvendosës në
procesin e politikëbërjes Europiane. Këtu kemi dy përqasje me të njëjtin qëllim për
kontroll demokratik nga populli. Në praktikë gjithsesi, qëllimi shpesh anashkalohet.
Për më tepër, anashkalohet me paramendim49. Në zgjedhjet aktuale për
Parlamentin Evropian, për shembull, zgjedhësve iu ofrohet të zgjedhin mes
vizioneve të ndryshme për projektin europian, mes forcave shumë pro-europiane
dhe shumë anti–europiane të cilat kërkojnë votën e popullit. Rasti i Danimarkës
është një shembull shumë i mirë, ku partitë tradicionale dhe kryesisht pro
europiane janë të detyruara të konkurrojnë në zgjedhjet për Parlamentin Evropian
kunder JuniBevaegelsen (Lëvizja e Qeshorit) dhe Folkebevaegelsen mod EU
(Lëvizja Popullore kundër BE-së). Të dyja këto grupe jane shumë armiqësore ndaj
thellimit të integrimit europian dhe në zgjedhjet e vitit 1999 për Parlamentin
Evropian në Danimarkë, ato arritën të merrnin së bashku pothuajse 25 % të
votave. E njëjta gjë ndodhi dhe në zgjedhjet në Francë për Parlamentin Europian,
ku partitë pro europiane u detyruan në 1999 të konkurronin kundër një aleance ad
hoc thellësisht euroskeptike, ”Rassemblement pour la France”.
Duket sikur këtu zgjedhësit, mund të shprehen për rrugën drejt së cilës po
shkon Europa. Por thjesht shprehja nuk është vendimtare, përsa kohë që
pavarësisht problemeve rreth zgjedhjes së Parlamentit Evropian-së, vetë
Parlamenti nuk ka virtualisht asnjë rol në procesin konstitucional të BE-së.
Parlamenti Evropian është patjetër i rëndësishëm përsa i përket
politikëbërjes së përditshme brenda kuadrit të BE-së. Por ai nuk ka peshë në
diskutimet rreth BE-së përsa kohë që kjo çështje është kompetencë e politikanëve
të shteteve dhe qeverive të shteteve dhe, po nëpërmjet tyre, kompetencë e
Komisionit dhe e Këshillit. Kështu, ndonëse partitë pro dhe kundër integrimit mund
të ndeshen për një mandat në zgjedhjet për Parlamentin Evropian, të dy palët e
dinë shumë mirë se një mandat i tillë nuk luan ndonjë rol të vecantë.
Përkundrazi, në garën në nivel kombëtar, ku një mandat që lidhet me
thellimin e integrimit europian mund të bëjë në punë, votuesit rrallë, për të mos

49

Për më tepër shih Peter Mair “The limited impact of Europe on National Party Systems” West
European Politics 23:4(2000) 41-47 ku argumenti në fjalë trajtohet më gjerë.

44

thënë thuajse kurrë, iu jepet një mundësi për të zgjedhur mes pozicioneve. Me
përjashtim të rastit të rëndësishëm të Mbretërisë së Bashkuar, ku ndarja mes
avokatëve të integrimit dhe Euroskeptikëve është gjithashtu një ndarje partizane
rrymash, votuesit në Europë, përballen me heshtjen ose konsensusin. Pra, ka pak
dallim mes partive kryesore në lidhje me Europën, dhe në rastet kur ka qëndrime
të kundërta, ato rrallë, thuajse kurrë, dalin në pah. Mandatet jepen për zgjedhjet në
nivel kombëtar por jo për Europën.
Ajo çka shohim këtu, të paktën sot, është veç një truk politik. Votuesit mund
të pozicionohen pro ose kundër Europës në zgjedhjet për Parlamentin Evropian,
ateherë kur çështja është dukshëm pavend në lidhje me kompetencat
institucionale në fjalë. Por votuesit nuk kanë shans që të mbajnë një qëndrim pro
ose kundër Europës në zgjedhjet kombëtare, pikërisht atje ku mund të merret një
vendim. Në këtë aspekt, është impresionuese të vihet re se asnjë nga dy partitë
euroskeptike Daneze dhe as euroskeptikja Franceze nuk përfaqësohen në nivel
kombëtar. Pra, të tria partitë i mohojnë votuesve një shans për t’i mbështetur ato
pikërisht në atë arenë ku një lloj mandati i tillë mund të rezultojë vendimtar, duke
preferuar të garojnë në një arenë ku nuk mund të kenë asnjë autoritet.
Mospërfshirja e qytetarëve të zakonshëm në vendimmarrje në Europë,
njihet zakonisht si ”konsensusi tolerant”. Europa është shumë komplekse, ose
shumë teknike, ose ndoshta shumë e mërzitshme që të jetë një shqetësim për
votuesit e zakonshëm, kështu që ajo po kthehet, me një pëlqim reciprok, në një
çështje për elitat. Gjithsesi, ndonëse Europa mund t’u përkasë elitave në praktikë,
kjo nuk vjen për shkak të një konsensusi tolerant dashamirës. Përkundrazi, kjo
ndodh sepse votuesve thjesht iu mohohet një mundësi për t’u shprehur. Dhe sa
më shumë ata të jenë kundër, ashtu si ishin irlandezët në Qershor 2001, aq më
tepër një mundësi e tillë do të vazhdojë t’iu mohohet. Në fakt, kjo është mënyra në
të cilën është vepruar në BE prej vitesh. Duke përfituar nga konsensusi tolerant,
ose ashtu si gjatë viteve të fundit duke iu druajtur nje refuzimi të planeve të tyre
nga elektoratet gjithnjë e më mosbesues, liderët politikë e partiakë janë përpjekur
që të trajtojnë krijimin dhe zgjerimin e BE-së si pjesë të politikave të prapaskenave.
Kjo përqasje është përkrahur dhe nga vëzhguesit e studiuesit të cilët këmbëngulin
45

se politikat europiane janë disi ndryshe dhe sui generis dhe si të tilla, nuk është e
nevojshme të ndiqen modelet tradicionale të përgjegjesisë dhe transparencës. Pati
dhe nga ata si Giandomenico Majone, i cili argumentonte se përderisa Europa
është në vetvete një tërësi rregullash, duhet të veprohet me të ashtuquajturat
institucione jo maxhoritare-pra me anë të ekspertëve, gjykatësve ose burokratëve,
sesa me anë të demokracisë nga populli50.
Për më tepër, sa më e zgjeruar dhe më e larmishme është bërë BE-ja, aq
më i theksuar është bërë refuzimi i demokracisë nga populli. E thënë ndryshe, sa
më shumë ka ecur integrimi europian në ditët e sotme, aq më tepër qytetarët e
zakonshëm janë përballur me një politikë e cila nuk mbart përgjegjësinë
demokratike. Kjo përbën padyshim një problem në BE-në e sotme. Arsyet përse
kjo çështje dhe rëndësia e saj e veçantë theksohen në këtë shkrim, është fakti që
problemi ka gjasa që të bëhet edhe më shqetësues në BE-në e zgjeruar. Kjo do të
thotë që në një BE më të madhe e më të larmishme, ky proces do të theksohet.
Sigurisht, që me 27 shtete anëtarë që negociojnë politikat, asnjë lider politik nuk do
të dojë t’i ketë duart e lidhura nga këmbëngulja për këshillime elektorale.
Tashmë është bëre më se e zakonshme ironia që mbartin standartet e
vendosura të BE-së mbi demokracinë për anëtarët e saj të rinj ndërkohë që në të
njëjten kohë shtetet anëtarë nuk arrijnë t’i përmbushin vetë këto standarte. Ashtu si
shkruan Ralph Dahrendorf, “Bashkimi ka përcaktuar kritere shumë të ashpra të
virtutin demokratik për të ashtuquajturat vendet që do të anëtarësohen. Nëse, këto
kritere do të zbatoheshin për vetë Bashkimin, përfundimi do të ishte dëshpërues.”
Gjithsesi, ka edhe një ironi akoma më therëse që bëhet gjithnjë e më evidente. Pas
më pak se 10 vjetësh që nga rënia e komunizmit dhe kthimit ose zbulimit të
demokracisë, politikat e anëtarësimit po izolohen në një sistem në të cilin
demokracia nga populli ka pak ose aspak rol. Brenda BE-së së sotme, kjo gjendje
mund të shihet si produkt i viteve të përthithjes dhe akumulimit të pushteteve në
Bruksel në mënyrë të ngadaltë e hap pas hapi. Votuesit e Europës Perëndimore
kanë humbur zërin e tyre në Europë, por humbja ishte aq e ngadaltë dhe e
paperceptueshme, sa dukej e parëndesishme. Të paktën deri tani. Votuesit për
50

Shih për shembull Giandomenico Majone Regulating Europe (London, Routledge, 1996)

46

politikat e anëtarësimit ndodhen në një pozitë tjetër. Jo vetëm kanë mundësi të
shprehen për herë të parë, por po rrezikojnë që ta humbasin këtë mundësi në të
njëjtin çast. Kjo nuk duhet lejuar. Demokracia është shumë e rëndësishme për tu
merrë si e mirëqenë dhe si e tillë të lihet pas dore. Bashkë me zgjerimin duhet të
bëhet dhe reforma institucionale. Bashkimi mund te jetë i kënaqur me mekanizmat
aktuale të demokracisë konstitucionale. Me zgjerimin është e rëndësishme që këto
mekanizma më në fund t’iu bashkangjiten mekanizmave të reja të demokracisë
nga populli51.
Ky koncept konsideron se partite e forta janë vendimtare pr funksionimin e
mir t demokracisë. Partitë janë ndërmjetës natyral nëpërmjet zgjedhësve dhe
procesit vendimmarës demokratik. Partiëe grumbullohen, sqarojnë pozitën e
regullave dhe lehtësojnë kompromiset efektive ndërmejt grupeve të ndryshme që
prezantohen përbenda partive. Ata krijojnë parashikim dhe stabilitet, dhe së
bashku e risin efektin e bërjes së rregullave.
Këto koncepte natyrisht janë te thjeshtezuara nga literatura e pafund për
partitë dhe demokracinë. Ato megjithatë ilustrojne dy koncepte plotësisht të
ndryshme për rrolin dhe qëllimin e partive politike dhe kanë lidhje të drejtpërdrejtë
se si ne e kuptojmë demokracinë në përgjithsi dhe zhvillimin e politikës dhe partive
në Parlamentin Evropian52.

51

http://revistapolis.com/polis/index.php/polis-2--drejt-njurodyshimi-othermenu-50/47-demokracianga-populli-dhe-zgjerimi-i-be-s
52
Giovanni Sartori: “Edhe një herë për teorinë e Demokracisë”, Universiteti i
Kolumbias,
1987,f.57.

47

3.1. Demokracia Qytetar – Përfaqësues
Esenca kryesore e raportit qytetar – deputet konsiston në faktin se
demokracia duhet të jetë sa më e përfaqësuar që është e mundur. Kjo nënkupton
se pozicionet e shprehura nga përfaqesuesit në parlament duhet të jenë sa më të
përafërta që është e mundur me preferencat e zonave elektorale prej nga vijnë ata.
Kjo është e mundur në kushtet kur zonat elektorale janë homogjene dhe kanë
preferenca të ngjajshme, ose së paku ndryshimi në preferenca është më i fortë
përskaj zonave elektorale se sa përbrenda zonave elektorale. Kur ky është si rast,
kjo ka kuptim ti shohim përfaqësuesit e zgjedhur si deputet nga zona e tyre
elektorale.
Në këtë aspekt problemi kryesor që duhet zgjidhur është se si të sigurohemi
që përfaqësuesit e zgjedhur të mos shmangen ose të shmangen minimalisht, nga
preferencat e zonave të tyre elektorale. Me fjalë të tjera problemi kryesor ekziston
ndërmjet zgjedhesve dhe përfaqësuesve të tyre. Zgjedhësit i ngarkojnë
përfaqesuesit e tyre me detyrën e mbrojtjes së interesave të tyre, por këta të fundit
mund të kenë interesat e tyre dhe të shmangen nga interesat e votuesve.
Zgjedhesit mund të ndëshkojne përfaqesuesin i cili dështon në mbrojtjen e
interesave të tyre, pa i përkrahur ata në zgjedhjet e ardhshme. Sidoqoftë, shumë
vendime që merren nga përfaqësuesit shpeshherë nuk mund të vërehen nga
zgjedhesit53.
Nga aspekti i raportit qytetar-deputet, partitë dhe formacionet partiake
shikohen me dyshime. Partitë shikohen si mjete të fshehta që krijojnë distancë
ndërmjet zgjedhësve dhe përfaqësuesve të zgjedhur. Partitë, po ashtu, shihen si
nxitësit dhe acaruesit kryesor të problemeve të mëdha. Partitë bëhen udhehëqes
të përfaqësuesve të zgjedhur dhe objektivat e tyre mund të jenë në kundërshtim
me ato të zgjedhësve në zona të ndryshme, dhe ndoshta në shumicën e zonave
53

Zhan Zhak Ruso: “Kontara Sociale”, Prishtinë, 1962, f.60.

48

“ PARTITË POLITIKE NË PARLAMENTIN EVROPIAN ”

“ PARTITË POLITIKE NË PARLAMENTIN EVROPIAN ”

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to “ PARTITË POLITIKE NË PARLAMENTIN EVROPIAN ”

Similar to “ PARTITË POLITIKE NË PARLAMENTIN EVROPIAN ” (9)

“ PARTITË POLITIKE NË PARLAMENTIN EVROPIAN ”