2. Құрылысы
Акулалардың денесі ұзынша, ұршық тәрізді болады.
Басының екі бүйір да 5-7 желбезек саңылаулары бар.
Көзінің арт жағында жұтқыншақпен жалғасатын екі тесікті
көруге болады. Оларды брызгальцелер деп атайды.
Брызгальделер жак пен тіл асты доғасының арасындағы
желбезек саңылауларының жұрнағы болып саналады.
Денесінің бауыр жағында құйрығының түбінде клоакасы
болады. Кұйрық қанатының жапырақшалары бір келкі
емес. Мысалы, үстінгі жапырақшасы үлкен де, ал
астыңғысы - одан кіші. Сондықтан оны гетероцеркальдық
кұйрық қанаты деп атайды.
3. Қаңқалары. Бас сүйек
Өмір бойы шеміршекті болады. Қанкасы омыртка жотасынан және бас суйeгінен
тұрады. Омыртқаларын дене және кұйрық омыртқалары деп екiгe бөледі.
Омыртқа денесі алдыңғы, артқы жағынан да ойыстанады (амфицельдік
омырткалалар) және қатар жатқан омыртқалардың денесінің арасында пайда
болған куысында хорда сақталады. Сонымен қатар хорда әрбір омыртқа денесінің
ортасындағы жіңішке тесіктің ішінде де сақталған. Омыртқаларға бекінген
қабырғалар дене қуысын үстіңгі және бүйip жағынан қоршап тұрады.
Бас сүйегі-ми сауытынан, сезім мүшелерінің капсуласынан және рострумнан кұралған. Ми
сауытының төбесі шеміршекпен қапталған. Демек, осы шеміршек ми сауытын тұтасынан
жауып тұрмағандықтан оның алдыңғы жағы жарғақпен қапталған. Оны алдыңғы
фонтанель деп атайды. Бірінші ауыз омыртқаның бас сүйегімен кіpігуі салдарынан бас
сүйегінің желке бөлімі пайда болады. Бас сүйегінің алдыңғы бөлімінен тараған үш шыбық
тәрізді шеміршектерден рострум кұралады. Желбезек тіл асты және жақ доғаларынан
висцеральдық қаңканың негізі кұрылады.
4. Аяқ
қаңқалары
Аяқ каңқалары екі бөлімнен тұрады.
Бірінші-аяқтарға тіреу болатын белдеу,
екінші – бос төменгі бөлімінің каңқалары.
Алдыңғы аяктардың яғни көкірек
қанаттарының белдеуі калың ет
қабатында жатады және ол қанаттарына
тірек болады. Бұл белдеу бір ғана
шеміршек доғасынан тұрады. Белдеу
доғасының дөңес беті құрсақ жағына
қарай бағытталған. Доғаның оң-сол орта
жерлерінде дөңесі бар, кеуде
қанаттарының ішкі ұштары осыған келіп
бекиді. Үстіңгі бөлімін жауырын,
астыңғысын каракоид деп атайды.
5. Жүзбе
Қанаттар
Алдыңғы кос қанатының қаңқасы үш бөлімнен тұрады.
Қанатының түбінде үш шеміршек болады. Оның иық белдеуіне
бекитін бөлімін-базалилар деп атайды. Базалилардың екінші
ұшына шыбық тәрізді шеміршек радиалиялар бірнеше катар болып
орналасады. Радиалияларға ұзын және жіңішке, серпілімді тері
тектес бір-біріне бірігіп жатқан жіпшелер тіркеседі. Артқы аяқ яғни
құрсақ қанаттарының белдеуі клоаканың алдыңғы жағында
денесіне көлденең орналаскан дара шеміршектен тұрады. Құрсақ
қанатының қаңқасында бір немесе eкi базалиялар ғана болады.
Олардың сыртқы жиектеріне радиалиялар орналасады. Дара
қанаттарының қаңқасы радиалиялардан және серпімді
жіпшелерден құралады.
6. Осморегуляция
Сүйекті балықтардан айырмашылығы, акулалардың осморегуляция
механизмі өте қарапайым. Электролит құрамы бойынша дененің қаны мен
тіндік сұйықтықтары теңіз суынан ерекшеленбейді, яғни олар сыртқы ортаға
толығымен изотоникалық болып келеді[]. Тұздардың құрамына байланысты
қан мен тіндердің осмотикалық қысымының шамамен 50% қамтамасыз
етіледі. Акулалардың қанындағы азот алмасуының ерекшеліктеріне
байланысты мочевина және триметиламин оксидтері бүйрек пен Гилл
жасушаларының мембраналары арқылы нашар таралады, соның арқасында
осмотикалық қысымның жоғарылауы байқалады. Мұның нәтижесі-ішкі
ортаның осмотикалық қысымының жоғарылауы (теңіз суындағы 26 атм-ден
24 атм-ге дейін), яғни судың сыртқы ортадан жасушааралық Сұйықтық пен
қанға еркін енуі үшін жағдайлар жасалады, нәтижесінде натрий мен калийдің
диффузиясы пайда болады. Дененің гомеостазы үшін электролит құрамын
сақтаудың арнайы механизмі бар-артық тұзды клоакаға шығаратын тік
ішек(ректальная) безі.
7. Классификация?
Galeomorphi
• Heterodontiformes түрлі
тісті
• Orectolobiformes
воббегонг тәрізді
• Lamniformes ламина
тәрізді
• Carcharhiniformes
кархарин тәрізді
• Synechodontiformes †
Squalomorphi
• Hexanchiformes көп желбезекті
• Squaliformes катран тәрізді
• Protospinaciformes †
• Echinorhiniformes эхиноринді
• Squatiniformes скватинтәрізді
• Pristiophoriformes ара
тұмсықты
Барлық акулаларды
ғалымдар 2 негізгі топқа
бөледі, және кейде
оларға надотряд рангін
береді.
10. Үлкен
ақ
акула
Теңіз бен мұхит жағалауын
мекендейтін су жануарларының бірі.
Ұзындығы, орта есеппен алғанда, 12- 16 м. Алайда
әлемнің рекордына айналған ең ұзын, үлкен ақ акуланың
ұзындығы- 23 метр, ал салмағы 3 тонна. Бұл
акула скумбрия акулалары отбасына кіреді. Оның бұдан
басқа 4 тұқымдасы бар. Екеуі мако, қалған екеуі-
майшабақты акула.
Аналықтары аталықтарынан үлкен. туған кезде акуланың
балалары 1,5 метрдей болады. Ақ акула- үлкен жыртқыш.
Көбінесе салқын және жағалауға жақын жерлерде жүзіп
жүреді. Ет жегенді ұнатады. Сол себепті кейде оны "теңіз
арыстаны" деп те атайды. Жүзуіне құйрығы көмектеседі.
Жүзбеқанаттары тек тепе- теңдікті сақтау үшін керек.
Тұмсығы үшкір. Құйрығы, тыныс алу тесігі, қырлы үш
негізгі жүзбеқанаты бар
Lamniformes
11. Семсер
акула
Шағын таза суларда тіршілік ететін акула. Ол «реквием» деген
атпен танымал.Үстіңгі тістері ұзын, үлкен, жалпақ әрі өткір.
Төменгі тістері жіңішке және сәл майсыңқы. Бұл акуланың
үстіңгі бөлігі көк сұр болса, астыңғы бөлігінің түсі аппақ.
Тұмсығы доғал. Көздері кішкентай.
Басқа реквием акулалармен салыстырғанда бұл акулада
54 тіс кем. Жағының көлемі де екі түрлі. Олар үлкен тропикалық
өзендерде тіршілік етеді. Бұл акула ұрпағын тірі туады және олар
өсіп- жетілгенше, қасынан алыстамайды. Олар тынық
мұхитының батысында, Борнео, Жаңа Гвинея, және
Австралияның таза суларында тіршілік етеді. Қазіргі кезде семсер
акулалардың саны азайып кеткен. Сол себепті олар 1999 жылы
Халықаралық табиғат қорғау одағының «Қызыл кітабына»
енгізілді. Ересек акулаларының ұзындығы 3 метрге дейін жетеді,
оның екінші жүзбеқанаты- бірінші жүзбеқанатына қарағанда
шамамен 1,5 метрге ұзын. Семсер акулалар табанбалықтармен,
асшаяндармен, шабақтармен т.б. қоректенеді
Pristiophoriformes
