Microsoft word 7 4 pdf

7. Sınıf Üniteler
229
Öğrenme Alanı : Madde ve Değişim
4. Ünite : Maddenin Yapısı ve Özellikleri
Önerilen Süre :36 ders saati
A. Genel Bakış
Öğrenciler, 6. sınıf Fen ve Teknoloji dersinde maddenin görünmez küçük taneciklerden
oluştuğunu öğrenmiş, atom olarak adlandırdıkları bu taneciklerle molekül, element, bileşik,
saf madde kavramlarını ilişkilendirmiş, sürtme ile maddelerin farklı yüklerle yüklendiğini
keşfetmiş durumdadır. Bu ünitede öğrenciler; elementleri sembollerle, bileşikleri formüllerle
göstermenin bilimsel iletişimi kolaylaştıracağını fark edecek, maddelerin farklı yüklerle
yüklenmesinden yola çıkarak atomların proton, nötron ve elektronlardan oluştuğunu
kavrayacaklardır. Ayrıca bu ünitede öğrenciler, elektron alış-verişi ve elektronların ortaklaşa
kullanılmasıyla kimyasal bağları ilişkilendirecek, çözünme olayını çözücü-çözünen
etkileşimleriyle açıklamaya çalışacaklardır. Böylece öğrenciler, 8. sınıfta periyodik cetvel ve
kimyasal tepkimeler konusu için alt yapı oluşturacaktır.
Öğrencilerin atomun yapısını kavrayabilmesi için atom modellerini kullanması esastır. Bu
nedenle, özellikle periyodik cetveldeki ilk 20 elementin atomu için yörünge modeline göre
önceden kartlar hazırlanmalı, öğrenme etkinlikleri öğrencilerin bu kartları kullanabileceği
şekilde planlanmalıdır.
Ünitede verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğindedir.
Öğretmenler fizikî şartları da dikkate alarak tüm öğrencilerin etkin katılımını sağlayacak
uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır.
B. Ünitenin Amacı
Bu ünitenin amacı, öğrencilerin elementlerin sembollerini ve bileşiklerin formüllerini
öğrenmesini, atomun proton, nötron ve elektrondan oluştuğunu kavramasını, kimyasal bağları
sınıflandırmasını, çözünme olayını çözücü ve çözünen moleküllerinin ilişkisiyle açıklamasını
sağlamaktır.
C. Ünitenin Odağı
Bu ünite, atomun yapısı ve kimyasal bağ kavramları etrafında öğrencilerin, gözlem
yapma, karşılaştırma, sınıflandırma, çıkarımda bulunma, tahmin etme ve model oluşturma
gibi bazı bilimsel süreç becerilerini geliştirmeye odaklanmıştır.
Ç. Önerilen Konu Başlıkları
•••• Elementler ve Sembolleri
•••• Atomun Yapısı
•••• Katman Elektron Dizilimi ve Kimyasal Özellikler
•••• Kimyasal Bağ
•••• Bileşikler ve Formülleri
•••• Karışımlar

230
D. Ünitenin Kavram Haritası
KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME Đ BĐLGĐLE DĐRMEK VE Ü ĐTE ĐÇĐ DEKĐ KAVRAMLARI BĐR BÜTÜ HALĐ DE GÖSTERMEK AMACIYLA
VERĐLMĐŞTĐR. BU KAVRAMLAR KULLA ILARAK FARKLI KAVRAM HARĐTALARI DA OLUŞTURULABĐLĐR.

231
E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler
ÖĞRE ME ALA I: MADDE VE DEĞĐŞĐM 4. Ü ĐTE: MADDENĐN YAPISI VE ÖZELLĐKLERĐ
Ü ĐTE KAZA IMLAR ETKĐ LĐK ÖR EKLERĐ AÇIKLAMALAR
MADDEĐYAPISIVEÖZELLĐKLERĐ
1. Element ve elementlerin sembolleri ile
ilgili olarak öğrenciler;
1.1. Model üzerinde, bir elementin bütün
atomlarının aynı olduğunu fark eder
(BSB- 28).
1.2. Model ve şekilleri kullanarak farklı
elementlerin atomlarının farklı olduğunu
sezer (BSB-5,6).
1.3. Periyodik sistemdeki ilk 20 elementi ve
günlük hayatta karşılaştığı yaygın
element isimlerini listeler
Atomların Hepsi Aynı
Öğretmen, bir katı element ve sodyum klorür tipi bir bileşik modeli veya resmi
üzerinde, öğrencilere, her iki örgüde kaç tip atom bulunduğunu sorar. Öğrenciler,
hangi örgünün elementi, hangi örgünün de bileşiği temsil ettiğini irdeler. Özdeş
atomlardan oluşmuş maddenin element olarak adlandırıldığı hatırlatılır.
Hidrojen, oksijen gibi molekül yapılı gaz elementlerin küresel model
resimleri kullanılarak bunların da element olup olmadığı tartışılır. Bu
yapılarda moleküllerin varlığı hatırlatılır. Molekül olsa bile atomlar, aynı tip
kaldığı sürece eldeki maddenin element olduğu genellemesine götürecek
öğretmence yönlendirilmiş bir tartışma açılır. Böylece öğrenciler, element
kavramı ile maddeyi oluşturan atomların türü arasındaki ilişkiyi sezer (1.1).
Maddeler Hangi Elementlerden Oluşmuştur?
Öğrenciler; ziynet eşyalarının, çatal, kaşık tencere gibi mutfak gereçlerinin
nelerden yapıldığını, termometrenin içinde hangi sıvının olduğunu, kurşun
kalemde hangi maddenin kullanıldığını, havada hangi gazların olduğunu araştırır,
bunların nelerden yapıldığını bir tabloya kaydeder.
Öğrenciler, hazırladıkları tabloları karşılaştırıp çeşitli elementler bulunduğunu
fark ederler. Öğretmen, ilk 20 elementin ve en yaygın kullanılan 10 elementin
listelerini kullanarak hangi elementin gündelik hayatın hangi alanında
kullanıldığına örnekler verir. Đlk 20 elementin periyodik düzene göre adları
verilir. Öğrenciler, elementleri, hidrojenden başlayarak 1, 2, 3, ….., şeklinde
numaralar. Öğretmen, yaygın kullanılan 10 elemente, araya başka elementler
girdiği için, şimdilik numara verilmeyeceğini vurgular.
Alüminyum, demir gibi farklı elementlerin atomlarla modelleri yapılır.
Modeller yapılırken, her element için farklı renk veya büyüklükte küreler
kullanılır. Öğrenciler, yaptıkları modelleri resim ile gösterirler. Öğretmen
kılavuzluğunda, farklı elementlerin farklı atomlardan oluştuğu; fakat aynı
elementte bütün atomların özdeş olduğu genellemesine götürecek bir tartışma
yaparlar (1.2, 1.3).
1.1 Atom, molekül, element, bileşik,
saf madde ve karışım kavramları 6.
sınıfta edinilmiş olup bu kazanım, bir
hatırlatma olarak düşünülmelidir.
1.1 Element kavramının ilk
tanıtımının, küresel modeller üzerinde ve
atomların özdeşliği temelinde
sezdirilmesi amaçlanmıştır. Bu kavramın
tanımı, fiziksel ve kimyasal olayların
tanıtımından sonra“kendinden daha basit
maddelere ayrışmama” esasına göre
verilecektir.
[!] 1.3 Demir, bakır, altın, gümüş, çinko,
kalay, kurşun, civa, iyot ve krom yaygın
elementlerin başlıcalarıdır.
[!] 1.3 Elementlerin numaralandırılması,
atom numarası kavramına bir hazırlıktır.
[!] 1.3 Yaygın kullanılan elementlerin
isimlerinden sembollerinin türetilmesine
örnekler verilir.
[!] 1.3 Periyodik cetvel üzerinde ilk 20
element ve en yaygın 10 element
gösterilir.
[!] 1.3 Burada amaç; elementlerin isimleri
ile sembolleri arasında ilişki kurmaktır.
Element özellikleri ve keşfi ile ilgili
bilgiler asli bilgiler gibi
düşünülmemelidir.
Akran Değerlendirme Formu
Öğrenci Gözlem Formu
Kavram Haritası
Yapılandırılmış Grid
↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders Đçi Đlişkilendirme : Diğer Derslerle Đlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar : Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme
(Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

232
1.4. Elementleri sembollerle göstermenin
bilimsel iletişimi kolaylaştırdığını fark
eder (FTTÇ- 4).
1.5. Đlk 20 elementin ve yaygın elementlerin
sembolleri verildiğinde isimlerini,
isimleri verildiğinde sembollerini belirtir.
Sembol Kullanmak e Rahat!
Öğretmen, kitapta tanıtımı yapılan 30 elementin sembol ve isimlerini içeren
çizelgenin öğrencilerce gözden geçirilmesini ister. Bu çizelgeyi kullanarak
“Oksijen atomu, 2 hidrojen atomuna bağlanarak su molekülü oluşturur.”
cümlesini kısa yoldan göstermeyi teklif eder. Gösterim sırasında, “oluşturur”
ifadesi yerine “ ” işareti kullanılacağını belirtir. Su molekülünde hidrojen
atomlarının sayısını belirtmek için “2” sayısını nereye yazmanın uygun olacağı
öğrencilerce irdelenir, öğretmen irdelemeyi yönlendirip geleneksel yazım tarzını
gösterir.
“O + 2H H2O” gösteriminin, ilk cümleye göre daha kısa olduğu
vurgulanır. (Bu denklem oksijen ve hidrojenin moleküllerden oluşan
elementler olduğu gerçeğini göz ardı etmekle beraber, asıl amaç sembol
kullanımının önemini vurgulamaktır. Element- bileşik kavramları
ilişkilendirilirken bu tip denklemler kullanılabilir.) Elementlerin
sembollerinin dünyanın her tarafında aynı olmasının faydası ve farklı
olmasının sakıncaları öğrencilerce tartışılır (1.4; 1.5).
Sembolü Söyle
Öğrenciler, bir yüzüne elementin ismini, diğer yüzüne ise sembolünü yazarak
küçük kartlar hazırlarlar. Takım-oyun-turnuva yöntemiyle isim ve sembol
pekiştirmesi yaparlar (1.4; 1.5).
Haydi Bulmaca Hazırlayalım!
Öğrenciler, element isimlerini ve sembollerini içeren bulmaca hazırlarlar. Bu
bulmacaları arkadaşlarına sunarak element isimleri ile sembolleri pekiştirirler
(1.4; 1.5).
[!]1.4;1.5 Element sembollerinin bellekte
yerleşimi için bu dönem öğrencilerinin
yaşı uygundur. “Đsim, şehir, bulmaca”
benzeri oyunlar, bu bağlamda çok
yararlıdır.
[!] 1.4;1.5 Sembol ve formül kavramları
arasındaki fark vurgulanmalıdır.
[!]1.4;1.5 Rusça, Çince, Japonca vb.
metinlerde element sembollerin aynı
olduğu metin örnekleriyle gösterilir.
Farklı alfabeleri kullananların neden aynı
sembolleri seçtiği irdelenir.

233
2. Atomun yapısı ile ilgili olarak öğrenciler;
2.1. Birbiri ile temas halinde olan atomları
“bağlı atomlar” şeklinde niteler.
2.2. Sürtme ile elektriklenme olayına
dayanarak atomun kendinden daha
basit ögelerden oluştuğu çıkarımını
yapar (BSB-8).
2.3. Atomun çekirdeğini, çekirdeğin temel
parçacıklarını ve elektronları temsilî
resimler üzerinde gösterir.
Biz Bunu Biliyoruz!
Öğrenciler, iyot kristal modeli ve/veya resmi üzerinde, atomları, molekülleri,
birbirine bağlı atomları, molekülleri gösterirler. Atom ve moleküller için “bağlı
olma” ifadesinin, “dokunacak kadar yakın olma” anlamına geldiğini fark ederler.
Öğrenciler, bağlı atomlar ve bağlı moleküller arasındaki mesafeyi karşılaştırarak
atomlar arası bağın daha sağlam olduğu çıkarımını yaparlar. Bu ünitede
atomların birbirine nasıl bağlandığını öğrenecekleri hatırlatılır (2.1).
Kâğıda e Oldu?
Öğrenciler, plastik tarak ve cam çubuğu küçük kâğıt parçalarına dokundurarak
kâğıt parçalarını çekip çekmediğini görür. Atomların nötral olduğu çıkarımı
yapılır. Daha sonra plastik tarak ve cam çubuğu kumaşa sürterek tekrar kâğıt
parçalarına dokundururlar, plastik tarağın ve cam çubuğun kâğıt parçalarını
neden çektiğini tartışırlar. Öğretmen kılavuzluğunda, sürtme sürecinde, iki
madde arasında, yüklü tanecik alış-verişi olduğu, bu taneciklerin atomdan daha
küçük ve atomun yapı taşları olması gerektiği çıkarımı yapılır (2.2).
Elektronlar asıl Ayrı Durur?
Öğrenciler, küçük bir silgiyi veya düğmeyi iple bağlayarak hızlı bir şekilde
çevirirler. Öğrencinin ipi tutan elinin, çekirdeği; silginin veya düğmenin,
elektronu simgelediği, ipin de “+” ile “–” arasındaki çekim kuvvetine karşı
geldiği vurgulanarak elektronların neden çekirdekten uzaklaşmadığı tartışılır.
Öğrenciler, elektronların çekirdekten belli uzaklıkta, hızlı ve dairesel hareket
ettiğini, hareketleri nedeniyle çekirdeğe düşmediklerini, elektronların çekirdek
tarafından çekildiğini kavrarlar. Öğrenciler, zihinlerinde oluşan atom modelini
resmeder ve bu modeli arkadaşlarına açıklayarak sunar (2.3).
2.1 Öğrenci, 6. sınıfta öğrendikleriyle,
atomu, “yekpare ve içi dolu” algılamış
olabilir. Modeller üzerinde çalışılırken,
“Acaba atomlar gerçekten böyle içi dolu
küreler şeklinde midir?” sorusunu
sormak ve bu konuda bir şüphe
uyandırmak çok önemlidir. Sürtme ile
elektriklenme tartışılırken, bağlı
atomların veya atom gruplarının değiş-
tokuş edilmesi de gündeme geleceği için,
bağ kavramı ile ilgili ilk sezişlerin de
irdelenmesi faydalıdır.
[!] 2.2 Sürtme ile elektriklenmeden
hareketle atomdan küçük temel
parçacıklar bulunması gerektiği
çıkarımına varmak, dolaylı ve öğrencinin
çok da tanımadığı bir akıl yürütme süreci
gerektirir. Ayrıca negatif yük, pozitif yük,
nötral gibi kavramlar da 7. sınıf
“Elektrik” ünitesinde verilmiş olmakla
birlikte, henüz tam anlaşılmamış olabilir.
Bu konuda sabırlı ve ısrarlı olmak
esastır.
Kavram Haritası

234
2.4. Elektronu, protonu ve nötronu kütle
ve yük açısından karşılaştırır.
2.5. Nötr atomlarda, proton ve elektron
sayıları arasında ilişki kurar (BSB- 7;
TD-1).
Atom Modelleri
Atom modelleri ilk 20 element için küçük kartlara aşağıdaki gibi hazırlanır ve
öğrencilere verilir. Öğrenciler, her bir atomda; çekirdeğin, elektronların,
protonların ve nötronların yerini, sayısını ve yükünü inceler ve bir çizelgeye
kaydeder.
Öğretmen; elektron, proton ve nötronun genel olarak “atom altı tanecikler
olduğunu vurgular. Öğrenciler, bu tanecikleri görmenin atomdan da zor olacağı
sonucunu tartışarak çıkarır. Protonun ve nötronun kütlelerinin birbirine yakın;
elektron kütlesinin proton kütlesinden çok daha küçük (yaklaşık 1/2000’i) olduğu
öğretmen tarafından verilir.
Öğrenciler, atom modelleri üzerinde proton ve elektron sayılarının hep eşit
olduğunu görür. Nötrallik kavramı ile (+) ve (-)yük sayılarının eşitliği” arasında
ilişki kurulur. Öğrenciler, atomlar birbirine sürtünürken, önce elektronların
temasa geçeceğini tahmin ederler. Sürtme ile elektriklenmede alınıp-verilen
yüklü taneciğin ne olması gerektiği irdelenir. Elektron kaybeden atomun “+”,
elektron kazananın “-” yükleneceği, öğretmence öncülük edilen bir tartışma
sonucu vurgulanır. Sürtme ile elektriklenme konusu, bu şekilde atomun yapısı ile
ilişkilendirilir (2.3; 2.4; 2.5).
[!]2.3; 2.4 Proton, elektron ve nötronun
kütlesi verilmeyecektir. Sadece “Proton
ve nötronun kütleleri birbirine çok
yakındır.”; “Proton ve nötron
tartılamayacak kadar küçük
taneciklerdir.”; “Elektron kütlesi, proton
kütlesinin yaklaşık 1/2000’ i kadardır.”
ifadeleri yeterlidir.
[!]2.4 Atomun kütlesinin, yaklaşık olarak
proton ve nötron kütleleri toplamı olduğu
vurgulanır.
[!]2.4; 2.5 Artı yüklü protonların
çekirdekte yan yana nasıl durabildiği,
bazı öğrencilerde merak oluşturabilir.
“Çekirdekteki parçacıklar arasında, başka
yerde görmediğimiz özel çekim
kuvvetleri vardır.” doğru ve bu düzey
için uygun bir açıklama olacaktır.

235
2.6. Aynı elementin atomlarında, proton
sayısının (atom numarası) hep sabit
olduğunu, nötron sayısının az da olsa
değişebileceğini belirtir.
2.7. Aynı atomda, elektronların
çekirdekten farklı uzaklıklarda
olabileceğini belirtir.
2.8. Çizilmiş atom modelleri üzerinde
elektron katmanlarını gösterir,
katmanlardaki elektron sayılarını içten
dışa doğru sayar.
2.9. Proton sayısı bilinen hafif atomların
(Z≤20) elektron dizilim modelini çizer
(FTTÇ- 4).
Aynı / Farklı Atomlar
Öğrenciler, ilk 20 element için yukarıdaki gibi hazırlanmış iki modeli inceleyip, element
adları ile onlara ait atom(lar)daki proton, nötron ve elektron sayılarını bir çizelgeye
kaydederler. Çizelgelerindeki proton, elektron ve nötron sayılarını karşılaştırarak aynı
elementin atomlarında nötron sayısının değişebileceğini, proton sayısının hep sabit
kaldığını; farklı atomlarda ise proton sayılarının hep farklı olduğunu kavrarlar.
Öğretmen, proton sayısını “atom numarası” olarak adlandırır, atom numarasının atomun
kimliğini belirlediğini vurgular (2.6).
Elektronlar erede Dönüyor?
Öğrenciler, ilk 20 elementin atom modellerini inceleyerek elektronların çekirdekten
olan uzaklıklarını tartışırlar. Elektron sayısı arttıkça, ilk iki elektronun çekirdeğe en
yakın durduğunu, daha sonraki sekiz elektronun biraz daha uzakta bulunduğunu, sonra
gelen sekiz elektronun ise daha da uzakta bulunduğunu fark ederler. Öğretmen,
elektronların hareket ettiği bölgeyi katman olarak tanımlar. Katmanlar, çekirdekten
itibaren 1, 2, 3… şeklinde numaralanır. Öğrenciler her katmanda kaç tane elektron
bulunabileceğini sayarak keşfeder. Đncelenen atomların en basit atomlar olduğu,
elektron sayısı 20’yi aşınca 1. ve 2. katmanların aynı kalacağı, 3. katmana başka
elektronların da girebileceği öğretmence belirtilir.
Etkinliğin son aşamasında öğrenciler, her katmandaki elektron sayılarını hesaba
katarak atom numarası verilen elementin atom modellerini çizer (2.7; 2.8; 2.9).
[!]2.3; 2.8 Katman kavramı, yörünge
kavramına tercih edilmelidir.
2.6 “Kütle numarası” kavramı
bu düzeyde gerekli değildir.
[!]2.6 - 2.9 Atomun gerçekte üç
boyutlu olduğu, resim-modellerin
aslında bir küreyi gösterdiği, ilgi
duyan çocuklar için ek bilgi olarak
verilebilir. Bazı öğrenciler, bu
durumda katmanların bir çember
değil; bir küre yüzeyi olacağı
çıkarımını yapabilir. Eğitici filmler
veya internet ortamı kullanılarak
dinamik (hareketli) atom modelleri
göstermek, bu bağlamda yararlıdır.
[!]2.7 -2.9 Güneş sistemiyle atom
modeli arasında ilişki kurmak, atomun
iki boyutlu olduğunu çağrıştırması
bakımından iyi bir benzetme değildir.
Ayrıca öğrencilerde henüz yerleşik bir
“Güneş sistemi” kavramı olduğu da
kesin değildir.
2.9 Đzotop kavramı ve “Atomun
özelliklerini belirleyici olan proton
sayısıdır.” bilgisi bu düzey için
erkendir.
[!]2.9 Bu seviyede; s, p,d, f
orbitallarine girilmeyecektir.
Elektronlar; 2, 8, 8, 18 düzeninde
katmanlara yerleştirilecektir.

236
2.10. Atom modellerinin tarihsel gelişimini
kavrar; elektron bulutu modelinin en
gerçekçi algılama olacağını fark eder
(FTTÇ-3).
2.11. Bilimsel modellerin, gözlenen olguları
açıkladığı sürece ve açıkladığı ölçekte
geçerli olacağını, modellerin gerçeğe
birebir uyma iddiası ve gereği olmadığını
fark eder (FTTÇ- 4).
Haydi, Atom Olalım!
Öğrencilere basit bir atom modeli gösterilerek bu atom modelinin hareketlerle
canlandırılması istenir. Öğrenciler, üç gruba ayrılır. Birinci grup nötronların,
ikinci grup protonların, üçüncü grup ise elektronun özelliklerini (atomun
neresinde bulunduğu, yükü ne olduğu, sayısının değişken olup olmadığı)
tartışarak rollerini nasıl oynayacaklarını belirler. Sınıfın ortasına, çekirdeği ve
katmanları belirleyen çizgiler çizilir. Öğrenciler, rollerini oynayarak çekirdekte
proton ve nötronun, katmanlarda ise elektronların bulunduğu, elektronların
çekirdekteki protonlar tarafından çekildiği, fakat hareket etmesi nedeniyle
çekirdeğe yaklaşmadığı çıkarımını yapar. Öğretmen, gerçekte elektronların üç
boyutlu hareket ettiğini vurgular (2.3-2.8).
Son Üç Asırda Atoma Bakış
Öğrenciler Dalton, Thomson, Rutherford, Bohr ve Modern Atom Modelleri ile
ilgili bir araştırma yaparak öğrendiklerini bir poster hâlinde sunar. Bu sunumdan,
“Dalton Atom Modeli”nin berk bir küre, Thomson Modelinin içi üzümlü pastaya
benzeyen berk bir küre, “Rutherford Modeli” ‘nin merkezinde çekirdek bulunan,
elektronların gezegenler gibi dolandığı bir daire, “Bohr Modeli”nin, aynı
yörüngede birden çok gezegen bulunabilen güneş sistemine benzer bir küre gibi
düşünüldüğü bilgilerine varılır.
Tek tek elektronlardan “bulut” oluşumu, asılı lambanın çevresinde dönen
sinekler, yılkı hâlinde uçan kuş sürüleri, döner pervane gibi farklı
benzetimlerle sezdirilir. Elektron bulutunun bir küre oluşturacağı fikri
vurgulanır. Öğrenciler, hacimli atom gerçeğine en uygun atom modelinin
hangi model olduğunu irdeler.
Eski model otomobillerin işimizi gördüğü sürece kullanılması gerçeğinden
hareketle, eski atom modellerinin de birçok olguyu açıklayabildikleri için hâlen
kullanıldığı vurgulanır. “Bohr Modeli” ile iyon oluşumunun açıklanması buna
örnek verilir (2.10, 2.11).
[!]2.10; 2.11 Eski atom modellerinin
bugün terk edilmiş olması, o modelleri
geliştiren bilim adamlarının iyi
düşünmediği anlamına gelmez. Doğru
olan, bildiklerinin bugünküne göre çok
az olmasıdır. Dalton’ un zamanında
bilinenler hesaba katılınca, o modeli
geliştirmenin, “Bohr Modeli” nden daha
basit olmayacağı açıktır. Đnsan bilgisinin
zamanla genişlediği ve derinleştiği,
bugün geçerli bazı modellerin gelecekte
terk edilebileceği, ama bugünkü modelin
günümüzdeki problemleri çözebildiği
sezgi yoluyla da olsa verilmelidir.
[!]2.10 Elektron bulutu modeline
dayandırarak atomla ilgili bu düzeyde
verilebilir fazla bir olgu yoktur.Ancak
gerçeğe daha yakın olduğu düşünülen bir
modelin varlığının bilinmesi yararlıdır.
↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders Đçi Đlişkilendirme : Diğer Derslerle Đlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar :Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme

237
3. Katman- elektron dizilimi ile kimyasal
özellikleri ilişkilendirmek bakımından
öğrenciler;
3.1. Dış katmanında 8 elektron bulunduran
atomların elektron alıp-vermeye
yatkın olmadığını (kararlı olduğunu)
belirtir.
3.2. Elektron almaya veya vermeye yatkın
atomları belirler.
3.3. Bir atomun, katman-elektron
diziliminden çıkarak kaç elektron
vereceğini veya alacağını tahmin eder
(BSB- 9).
3.4. Atomların elektron verdiğinde pozitif
(+), elektron aldığında ise negatif (-)
yük ile yüklendiği çıkarımını yapar.
3.5. Yüklü atomları “iyon” olarak
adlandırır.
3.6. Pozitif yüklü iyonları “katyon”,
negatif yüklü iyonları ise “anyon”
olarak adlandırır.
3.7. Çok atomlu yaygın iyonların ad ve
formüllerini bilir.
Benim Atom Modelim Daha Güzel
Öğrenciler, boş bir atom modelini büyük bir kartona, proton, nötron ve elektron
taneciklerini ise küçük kartonlara hazırlayarak “He, Ne, Ar” atomlarının
modellerini yaparlar. Modeller hazırlanırken, her atom için kaç elektron
kullanacaklarını ve her katmana kaç elektron gireceğini tartışırlar.
Öğrenciler atomlarda elektron alış-verişinin hangi katmandan / hangi katmana
olacağını tartışarak keşfeder. Öğretmen, “He, Ne ve Ar” atomlarının, elektron
almaya ve vermeye hiç yatkın olmadığını vurgular. Bu üç atomun ortak
yönlerini tartışırlar. Helyumdaki dolu katman ve diğer iki atomdaki “8’li
elektron takımı = oktet” öğretmen tarafından vurgulanır. Atomların elektron
alıp-verirken ya 8’e tamamlamayı ya da elektron verip 8’li bir katmanla
kalmayı tercih ettikleri belirtilir. Lityum ve berilyum için oktet yerine
“dublet” tercih edileceği, yönlendirilmiş bir tartışma ile öğrenciler tarafından
keşfedilir.
Elektron almaya yatkın O, F, S, Cl gibi atom modelleri üzerinde, her atomun kaç
elektron alacağı; Li, Na, Mg, K, Ca gibi atomların da kaç elektron vereceği
öğrencilerce tartışılır. Öğretmen, elektron alanları O2-
, F-
;elektron verenleri, Na+
,
Ca2+
şeklinde gösterip iyon kavramını sunar. Katyon ve anyon kavramları
verildikten sonra öğrenciler, “Na” sembolünü, “nötral sodyum atomu”, Na+
sembolünü de “sodyum katyonu” şeklinde okuyup diğer elementler için benzer
alıştırmalar yaparlar. F, O gibi elementler için de benzer alıştırma yapılır. Her
iyonun yükü oktet kuralı ile ilişkilendirilir.
Karbonat, sülfat, nitrat, fosfat, hidroksit anyonlarının ve amonyum
katyonunun çok atomlu bir bütün olarak düşünülmesi gereken iyonlar olduğu,
bu iyonların formülleri ile yükleri birlikte verilerek belirtir(3.1-3.7).
3.1 - 3.6 Oktet, dublet, iyon, anyon
ve katyon kavramları birbiri ile ilişkili
olarak verilecektir.
[!] 3.1 Her atomun dış katmanını neden
8’e tamamlamak istediği sorusunu
burada ele almak gerekmez. Ancak
atomların elektron dizilimlerini
soygazlara benzetme eğiliminden
bahsedilebilir. “ Oktet kuralı” aslında bir
kural değil, istisnası var olan bir
düzenliliktir. Bu seviyede istisnalardan
söz etmek gereksizdir.
3.7 Çok atomlu iyonlardan
karbonat, nitrat, sülfat, fosfat, hidroksit
ve amonyum iyonları tanıtılacak, diğer
iyonlardan söz edilmeyecektir.
Yapılandırılmış Grid

238
4. Kimyasal bağ ile ilgili olarak öğrenciler;
4.1. Atomlar arası yakınlık ile kimyasal bağ
kavramını ilişkilendirir.
4.2. Đyonlar arası çekme/itme kuvvetlerini
tahmin eder, çekim kuvvetlerini “iyonik
bağ” olarak adlandırır.
.
4.3. Elektron ortaklaşma yolu ile yapılan
bağı “kovalent bağ” olarak adlandırır.
4.4. Asal gazların neden bağ yapmadığını
açıklar.
4.5. Elektron ortaklaşma yoluyla oluşan H2,
O2, N2 moleküllerinin modelini çizer.
4.6. Molekül yapılı katı element kristal
modeli veya modelin resmi üzerinde
molekülü ve atomu gösterir (BSB-28).
4.7. Kovalent bağlar ile moleküller arasında
ilişki kurar (TD-1).
Atomlar Yakın, Çünkü Bağlanmışlar
NaCl veya CaO kristal modeli, resmi üzerinde“+ “ve “–”yüklü iyonların neler
olduğu öğrenciler tarafından tartışılır. Bu tartışma sırasında öğrenciler, hangi
atomların elektron vermeye, hangilerinin almaya yatkın olduğu bilgilerini
hatırlayıp pekiştirirler. Modeldeki katyonların ve anyonların özdeş yüklü diğer
atomlara çok yakın durmadığı, zıt yüklü iyonların ise birbirine çok yaklaştığı
gerçeği öğretmen kılavuzluğunda tespit edilir. Birbirine en yakın duran atomlar
arasında bir “kimyasal bağ” bulunduğu belirtilir.
Zıt yüklü iyonların birbirine çok yaklaşmasının sebebi tartışılır. Aradaki
çekim kuvveti “iyonik bağ” olarak adlandırılır. Đyonik bağ içermesi beklenen
birkaç bileşik örneği bulmak için farklı elementlerin atom modelleri üzerine
tartışılır (4.1; 4.2).
Atomlar Elektronlarını Vermezse e Olur?
Her ikisi de elektron almaya yatkın iki atom seçilerek (iki Cl atomu veya bir Cl
bir de F atomu) bunların elektron alış-verişi yapıp yapmayacakları öğrenciler
tarafından tartışılır. Her atomun oktet için kaç elektrona ihtiyacı olduğu irdelenir.
Elektron alış-verişi mümkün değilse, oktet tamamlamak için, “elektron
ortaklaşma” seçeneği öğretmen tarafından sunulur. Ortaklaşılan elektron çiftinin
her iki ortağa da ait sayılacağı vurgulanır. Eldeki örnek atomların kaçar elektron
ortaklaşacakları tartışmaya açılır.
Elektron ortaklaşan atomların da birbirine bağlandığı belirtildikten sonra bu
bağ “kovalent bağ” şeklinde adlandırılır.
H2, O2, N2 gibi element molekülleri tanıtılır. Öğrenciler, bu moleküllerdeki
atomların elektron dizilim modellerinden hareketle nasıl oktet sağlandığını,
katmanları ve elektronları da içeren modellerle irdelerler (4.3; 4.4)
Maddelerdeki Bağlanmalar Farklıdır
Öğrenciler, katı iyot kristal modeli üzerinde, bir önceki etkinlikte öğrendiklerini
pekiştirmek için molekülleri ve atomları gösterir. I2 moleküllerinin, Cl2 gibi
kovalent bağ ile oluştuğu öğretmen tarafından belirtilir.
Öğrenciler, iyonik bağ ile kovalent bağı karşılaştırır. Đyonik bağlarla molekül
oluşmadığı, kovalent bağlarla molekül oluşabildiği öğretmen tarafından
belirtilir (4.5; 4.6).
[!]4.1 Kimyasal bağ kavramının
ilişkilendirilebileceği görsel öge,
“birbirine yakın duran atomlar”dır. Đki
atom, teğet veya kısmen iç içe çizilmiş
ise arada bir bağ olacağı fikri hem basit
oluşu hem de gerçeği yansıtması
bakımından uygundur.
[!]4.2; 4.3 Elektron alış-verişinin hangi
hâllerde ve hangi yönde olacağı
tartışılırken oktet ve dublet kurallarına
sık sık gönderme yapmak yararlıdır.
[!]4.2 Ünitenin bu bölümünde sadece
iyonik bağ tanıtılacak, iyonik bileşikler
“Bileşikler ve Formülleri” başlığı altında
incelenirken burada verilenler
pekiştirilecektir.
4.3 Kovalent bağların polarlık
sınıflandırması ve koordinasyon bağları
burada verilmeyecektir
[!]4.4 Kovalent bağ, bir çift elektron ile
iki ayrı atom çekirdeği arasındaki çekim
olarak da sunulabilir. Fakat bu düzeyde,
elektron ortaklaşma kavramı daha kolay
anlaşılır.
.
Kavram Haritası

239
Ü ĐTE
KAZA IMLAR ETKĐ LĐK ÖR EKLERĐ AÇIKLAMALAR
5. Öğrenciler, bileşikler ve formülleri ile
ilgili olarak;
5.1. Farklı atomların bir araya gelerek yeni
maddeler oluşturabileceğini fark eder
(BSB- 5).
5.2. Her bileşikte en az iki element
bulunduğunu fark eder.
5.3. Molekül yapılı bileşiklerin model
veya resmi üzerinde atomları ve
molekülleri gösterir (BSB-28).
5.4. Moleküllerde; her elementin atom
sayısının, örgü yapılarda; elementlerin
atom sayılarının oranını belirler.
5.5. Günlük hayatta sıkça karşılaştığı basit
iyonik ve bazı kovalent bileşiklerin
formüllerini yazar (FTTÇ- 4).
5.6. Element ve bileşiklerin hangilerinin
moleküllerden oluştuğuna örnekler
verir.
Bileşik edir?
Öğrenciler, Na, I2 ve NaI katılarının kristal model veya resimlerini ayrı ayrı
incelerler. Na atomlarının, Na kristalindeki yakınlığı ile NaI kristalindeki
yakınlığını karşılaştırırlar. I2 ve NaI modelleri üzerinde, aynı karşılaştırma iyot
atomları için yapılır. NaI modelinde birbirine en yakın atomların hangi
elementlere ait olduğu irdelenir.
Element haldeki Na atomlarının ve I2 moleküllerinin kendi özdeşlerinden
koptuğu ve birbirine bağlanarak NaI oluşturduğu sonucuna gidecek bir
tartışma yapılır. “Farklı element atomları bir araya gelerek bileşikleri
oluşturur.” genellemesine varılarak etkinlik tamamlanır.
H2 ve O2 gazlarının molekülsel resimlerinden çıkılarak H2O oluşumunu gösteren
süreç üzerinde yukarıda anlatılanlar tekrarlanır. Her bileşikte en az iki element
bulunduğu, daha karmaşık bileşiklerde (C6H12O6) gibi üç veya daha fazla da
bulunabileceği belirtilir (5.1; 5.2; 5.3).
Bazı Bileşiklerin Molekülleri Vardır
Öğrenciler, H ve O atomlarını elektron alma-verme yatkınlıklarını oktet-dublet
kuralı ışığında irdelerler. Bu iki elementin oluşturduğu H2O molekülünde, bağın
tipini belirler. Buzun kristal model veya resmi üzerinde H atomlarını, O
atomlarını ve H2O moleküllerini gösterirler. Gaz veya sıvı haldeki HCl, HF, CO2,
H2O, NH3 gibi maddelerin moleküler resimleri üzerinde atom-molekül ayırım
alıştırmalarını tekrarlar.
Bu bileşikleri formülü ile göstermenin iletişimi basitleştirdiği çıkarımına
götürecek bir tartışmadan sonra, hepsinin kovalent bağlı moleküller olduğu
vurgulanır. NaCl, CaO gibi iyonik maddelerin kristal model veya resimleri
incelenir. Bu bileşiklerin oda şartlarında moleküllerinin olmadığı, sonsuz
“örgü” tipi bileşikler olduğu öğretmence belirtilir.
Element molekülleri ile ilgili etkinlik hatırlatılarak “Hangi tip maddelerin
molekülü olur?” sorusu üzerine tartışma açılır. Tartışma, öğretmen tarafından,
“Hem elementlerin hem de bileşiklerin molekülü olabilir.”, “Moleküllerde
atomlar kovalent bağlıdır.” ve “Đyonik bağlarla molekül oluşmaz.”
genellemelerini türetecek şekilde yönlendirilir. Öğretmen, elmas gibi bazı ender
maddelerde bağlar kovalent olduğu halde molekül bulunmadığını, bunların
istisna maddeler olduğunu belirtir (5.4; 5.5; 5.6).
[!] 5.1-5.4 Laboratuar ortamında, demir
ve kükürt elementlerinden hareketle bir
bileşik elde etmek, öğrenciler için güzel
bir deneyim olabilir. Ancak bu deneyi
kendisi yapsa bile öğrenci, bileşik ve
element kavramları ile ilgili kalıcı bir
sezgi edinememektedir. Modeller,
kavramsal sezgiler için daha uygun
görsel malzemeler olarak düşünülmüştür.
[!]5.4 Molekül modelleri ile çalışılırken,
her atomu farklı renklerde ve/veya farklı
boylarda seçmek ve küreler üzerine
element sembollerini okunabilir şekilde
yazmak faydalıdır.
[!] 5. .5 NaCl, CaO gibi basit iyonik ve
H2O, CO2, SO2, NH3, C6H12O6 gibi
kovalent bileşiklerin formülleri üzerinde
durulur.
[!]5.6 “Elementler atomlardan, bileşikler
moleküllerden oluşmuştur.”
genellemesinden kaçınılmalıdır. Çünkü
bu kuralın geçerli olduğu durumlar kadar
istisnaları da vardır.
Polimerler, proteinler,
karbonhidratlar gibi çok büyük
moleküllere bu düzeyde girilmeyecektir.

240
6. Karışımlar ile ilgili olarak öğrenciler;
6.1. Karışımlarda birden çok element veya
bileşik bulunduğunu fark eder (BSB-
2, 4).
.
6.2. Heterojen karışım (adi karışım) ile
homojen karışım (çözelti) arasındaki
farkı açıklar
6.3. Katı, sıvı ve gaz maddelerin
sıvılardaki çözeltilerine örnekler verir.
6.4. Çözeltilerde, çözücü molekülleri ile
çözünen maddenin iyon veya
molekülleri arasındaki etkileşimlerini
açıklar.
6.5. Sıcaklık yükseldikçe çözünmenin
hızlandığını fark eder.
6.6. Çözünenin tane boyutu küçüldükçe
çözünme hızının artacağını keşfeder.
Her Şey Karışımmış
Öğrenciler, günlük hayatta birbirine karıştırılarak hazırlanan yiyecek ve
içecekleri, bu yiyecek ve içeceklerin görünümlerini, hangi maddelerin
karıştırılması ile oluştuğunu bir tabloya kaydederek sınıfta arkadaşlarına sunar.
Öğrencilerin, sunduklarına ek olarak öğretmen, un-pirinç, zeytinyağı-su gibi adî
karışım örnekleri ekleyerek listeyi büyütür. Öğrenciler, bu listeyi inceleyerek
karışımlarda birden fazla element veya bileşiğin olduğunu keşfeder. Öğretmen
kılavuzluğunda öğrenciler, karışımların, görünüm bakımından, adî karışım ve
çözelti sınıflarına ayrılabileceğini fark eder. Adî karışım ve çözelti arasındaki
farklar irdelenir (6.1, 6.2).
Sıvılar Her Şeyi Çözüyor
Öğrencilerin bazıları, kolonyanın nasıl yapıldığını, hangi maddelerden
hazırlandığını; bazıları balıkların nasıl yaşadığını, nasıl nefes aldığını; bazıları ise
fizyolojik serumun nasıl ve hangi maddelerden hazırlandığını araştırır ve sınıfta
sunar. Sunumlarından hareketle sıvılarda katı, sıvı ve gazların çözünebildiği
vurgulanır. Sıvılarda katı, sıvı ve gazların çözünmesine örnekler araştırılır (6.3).
Çözünme asıl Oluyor?
Öğrenciler, 5-10 mL alkol içinde, 0,1-0,2 g kadar katı I2 çözer. “Çözen madde
hangisi?”, “Çözünen madde hangisi?” soruları tartışılır. Alkolün çözücü, I2’un
çözünen olduğu vurgulanır. Alkolün molekül formülünün C2H5OH olduğu
belirtildikten sonra katı iyot ve sıvı alkolün molekülsel model resimleri verilir
(Modelde alkol molekülleri kısaca “A” ile gösterilebilir.). Đyodun alkoldeki
çözeltisi resimlenip I2 moleküllerinin alkol molekülleri tarafından sarılışına
dikkat çekilir.
Aynı etkinlik, su ve NaCl kullanılarak tekrarlanır. Çözeltide Na+
ve Cl–
iyonlarının varlığına dikkat çekilir. NaCl’ün iyonik bir bileşik olduğu
hatırlatılır. H2O moleküllerinin iyonlara yaklaşma biçimi irdelenir. H2O’ nun
iki kutuplu bir molekül olduğu konusuna girilmez. Katyon ve anyonlara
yaklaşan uçları doğru seçilerek, öğrencilere, “iyot alkolde, NaCl’ de suda
çözününce neler oluyor?” sorusu sorulur. Öğrenciler resim üzerinde bu
sorunun cevabını araştırır.
Öğretmen, çözünme sırasında, çözücü moleküllerinin, çözünen moleküllerini
/iyonlarını birbirinden ayırıp kuşattığını vurgular (6.4).
Çözünme e Zaman Hızlanıyor?
Öğrenciler, eşit kütleli kesme şekerin ve toz şekerin, eşit hacimli soğuk suda ve
sıcak suda çözünme zamanlarını ölçerek çözünme hızına sıcaklığın ve tane
büyüklüğünün etkisini irdeler (6.5; 6.6).
6.1 Kolloid, emülsiyon, süspansiyon,
dispersiyon kavramlarına
girilmeyecektir.
[!]6.4 Kimi öğrenciler, NaCl’ deki iyonik
bağın su tarafından nasıl koparıldığını
sorgulayabilir. Böyle durumlarda, iyonik
çekim kuvvetlerinin ortam değişince
zayıflayabileceği ve özellikle su
ortamında çok zayıfladığı gerçeği,
verilebilir en basit açıklamadır.
[!] 6.4 Su ve alkol gibi sıvıların
karışımlarının da bir çözelti olduğu
özellikle vurgulanmalıdır. Böyle
çözeltilerde, miktarı çok olan sıvıya
çözücü, miktarı az olana çözünen demek
uygundur. Ancak., sulu homojen
karışımlarda, miktarı az bile olsa , suyu
“çözücü” kabul etmek yanlış olmaz.
6.4 Çözünme olayının molekül-iyon
temelinde açıklanırken, hidratasyon,
solvatasyon, dissosiyasyon, assosiyasyon
gibi terimlere ve bağ oluşumuna
girilmeyecektir.
. Akran Değerlendirme Formu
Çözelti-Adi Karışım
Çözeltiler

241
6.7. Çözeltileri derişik ve seyreltik
şeklinde sınıflandırır (BSB-5, 7).
6.8. Çözeltilerin nasıl seyreltileceğini
ve/veya deriştirileceğini deneyle
gösterir (BSB-15, 16, 17, 18; TD-3).
Hangi Besinde e Kadar Şeker Var?
Öğrenciler; süzme bal, meyve suyu, dekstroz serumu gibi tüketim maddelerinin
bir kilogramında ne kadar şeker olduğunu araştırarak bir çizelge hazırlarlar.
Hazırlanan çizelgeler sınıfta karşılaştırılır. Birbirini tutmayan rakamlar olması
hâlinde tutarsızlığın nereden kaynaklanmış olabileceği tartışılır.
Öğrenciler, bir bardak çaya attıkları şeker miktarını bir çizelge hâlinde
tahtaya yazarlar. Çayda kullandıkları şeker miktarına göre “çok şeker
kullananlar” ve “az şeker kullananlar” şeklinde iki grup yapılır. Çok şekerli
çayın “derişik”, az şekerli çayın “seyreltik” olduğu öğretmence vurgulanır.
Her öğrenci kendini, derişik ve seyreltik nitelemelerinden biriyle niteler.
Süzme balın “derişik” şeker çözeltisi, meyve suyu ve dekstrozun ise nispeten
“seyreltik” şeker çözeltileri olduğu belirtilir.
“Yemek ne zaman tuzlu olur?” sorusu tartışılır. Öğrenciler, tuzlu yemeğin, tuz
bakımından, normal yemeğe göre daha derişik olduğunu çıkarım ile fark ederler.
Normal yemekler kaynatılıp buharlaştırıldıkça derişme, su katıldıkça seyrelme
olacağı; üzüm suyunun, buharlaştırılınca şeker bakımından derişeceği, konsantre
(derişik) içeceklere su katıldıkça seyrelme olacağı, öğretmen öncülüğünde
tartışılıp keşfedilir. Seyreltme ve deriştirme kavramlarını cümle içinde doğru
kullanma alıştırmaları yapar (6.7; 6.8).
[!]6.7 Derişimin sayısal ifadesi burada
kapsam dışıdır.
[!] Derişik ve seyreltik kavramlarının
göreceli anlamlar taşıdığı, aynı
çözeltinin, ikinci çözeltiye göre seyreltik,
üçüncü çözeltiye göre de derişik
olabileceği vurgulanır.
[!]6.7 Piyasadaki tüketim mallarının
etiketleri üzerinde, derişik yerine
konsantre terimi kullanılmaktadır.
Öğrenciye bu terim tanıtılacak, fakat
derişik sözcüğü tercih edilecektir.

242
6.9. Bazı çözeltilerin elektrik enerjisini
ilettiğini deneyle gösterir; elektrolit
olan ve elektrolit olmayan maddeler
arasındaki farkı açıklar (BSB- 2, 5, 7).
6.10. Yağmur ve yüzey sularının kısmen
iletken olmasının sebebini ve
doğurabileceği tehlikeleri açıklar
(FTTÇ- 26, 28, 29).
Ampul e Zaman Parlak?
Saf su, şeker ve tuz çözeltileri ile aşağıda şekli görülen devre ayrı ayrı kurulur.
Her üç devrede anahtar kapatılarak ampulün yanıp yanmadığı kontrol edilir.
Tuzlu çözelti ile kurulan devre, diğerleriyle karşılaştırılarak devrelerde neyin
farklı olduğu sorgulanır. Ampulün yanması için devredeki sıvının iletken mi,
yalıtkan mı olması gerektiği tartışılır.
Öğrenciler, ampulün yanmasından hareketle, tuzlu suyun, şekerli ve saf suya
göre çok daha iyi iletken olduğu çıkarımını yapar. Đyon yapılı çözeltilerin
elektriği ilettiği, yapılan deneyde tuzlu suyun iletkenliğinin, NaCl yapısında
var olan Na+
ve Cl-
iyonlarından ileri geldiği belirtilir. Tuz gibi, suda iyon
oluşturan maddelerin elektrolit adını aldığı vurgulanır.
Saf su ve şekerli suyun çok az iyon içermesi ile ampulün parlak yanmayışı
arasında ilişki kurulur. “Suda şeker çözündüğü hâlde neden iyon oluşmaz?”
sorusu tartışılır. Şekerin molekül yapılı olduğu hatırlatılır. Suda moleküller
hâlinde çözünen şeker gibi maddelerin elektrolit olmadığı vurgulanır (6.9).
Elektrik Tellerine Dikkat!
Öğrenciler, yağmur sularının yer yüzeyinde akarken, topraktaki bazı maddeleri
çözüp çözmeyeceği konusunu tartışırlar. Toprağın bir karışım olduğu, yapısında
yüzlerce farklı maddenin bulunabileceği, bunların bazılarının suda
çözünebileceği sonucunun çıkarılması amaçlı, öğretmen kılavuzluğunda bir
irdeleme yapılır. Đçtiğimiz, kullandığımız ve yüzdüğümüz suların iyonik
maddeler (elektrolitler) çözmüş olabileceği, saf su olmadığı bilgisine varılır.
Çıplak elektrik tellerinin kopup suya veya ıslak toprağa değdiği yerlerde,
tehlikeli elektrik kaçaklarının olabileceği şiddetli yağmur anlarında elektrik
direklerine yaklaşmanın tehlikesi öğrencilerce irdelenir (6.10).
6.9 Kullanılan güç kaynağının ve
ampulün tipine ve daldırılmış elektrotlar
arasındaki mesafeye bağlı olarak, saf su
ve şeker çözeltisiyle yapılan deneylerde
ampul, çok sönük de olsa yanabilir.
Böyle durumlarda, suyun ve şeker
çözeltisini “kötü iletken” tuz çözeltisini
de “iyi iletken” şeklinde nitelemek, saf
suda az da olsa iyonlar bulunduğu
konusuna girmemek uygundur.
6. sınıf “Yaşamımızdaki Elektrik”
ünitesi ile ilişkilendirilebilir.
6.9 Burada esas olan, bazı
maddelerin suda iyonlaştığı, bazılarının
da molekül halinde çözündüğü fikridir.
Elektrolit kavramının çağrıştıracağı
elektroliz ve zayıf elektrolit, kuvvetli
elektrolit gibi kavramlar bu ünitenin
tamamen dışında düşünülmelidir.
6.9 HCl, H2SO4 gibi aslında molekül
yapılı bazı maddelerin de suda tamamen
iyonlaşabileceği göz önüne alınarak
“Molekül yapılı maddeler suda
iyonlaşmaz.” şeklinde bir genellemeye
gitmemek gerekir.
[!]6.10 Yüzey sularının iyonik maddeler
çözmüş olabileceği fikrinin yerleşmesi
için, toprağın oluşumu ve yapısı
hakkında özet bir bilgi gereklidir.

243
F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri
Etkinlik umarası : 1
Etkinlik Adı : Çözelti-Adî Karışım
Đlgili Olduğu Kazanımlar : 6.2
Aşağıdaki karışımları inceleyerek gözlemlerinizi tabloya kaydediniz. Gözlemlerinize
dayanarak tabloyu doldurunuz, çözelti ve adî karışım için genel-geçer birer tanım yazınız.
1. 5 g pudra şekeri 100 mL suya eklenerek hazırlanan karışım
2. 10 mL alkol ile 100 mL suyun karışımı
3. 2-3 damla süt ile 100 mL su karışımı
4. 1 mL süzülmüş balın 100 mL suya eklenmesiyle hazırlanan karışım
5. 1 mL mazot ile 10 mL suyun karışımı
6. Bir avuç kum ile bir avuç tuz karışımı
Karışım
umarası
Gözlemlerinizi
yazınız.
Görünümlerini
çiziniz.
Çözelti Adî
karışım
eden çözelti veya adî karışım
olarak sınıflandırdınız?
1
2
3
4
5
6

244
Etkinlik Adı : Çözeltiler
Đlgili Olduğu Kazanımlar : 6.3; 6.4
Aşağıda verilen çözelti örnekleri için Tablo 1’deki örneğe uygun olarak ilgili yerleri
doldurunuz.
Çözelti Örnekleri :
1. Balıkların solunum için kullandığı çözünmüş oksijen içeren su
2. Sirke (5 g sıvı asetik asit ve 100 g su)
3. Hazım kolaylığı için kullanılan yemek sodası-su karışımı
4. Şekerli su (şeker, su karışımı)
5. Birkaç damla mürekkep ile 50 mL suyun karışımı
6. Kükürt dioksitin atmosferdeki su damlaları ile karışıp oluşturduğu asit yağmurları
7. …………………………………………………………..
Tablo 1
Çözelti örnekleri Çözünen Çözücü Çözelti türü
Çözelti 2 (Sirke) Asetik asit Su Sıvı-sıvı

245
Etkinlik umarası: : 3
Etkinlik Adı : Kavram Haritası
Đlgili Olduğu Kazanımlar : 1.2; 2.1; 4.1; 4.2; 4.3
Öğrencilerden aşağıdaki kavram haritasında boş olarak verilen bölümleri doldurarak
kavramlar arasındaki ilişkileri yazmaları ve kavram haritasını düz metin hâline çevirmeleri
istenir. Öğrenciler oluşturdukları metni arkadaşlarına sunarak tartışırlar. Öğretmen,
boşlukların doğru kavramlar ile doldurulmasına ve ilişkilerin doğru ifade edilmesine göre
öğrencileri değerlendirir.

246
Etkinlik Adı : Yapılandırılmış Grid
Đlgili Olduğu Kazanımlar : 1.2; 3.5; 3.7; 4.2; 5.5
Aşağıdaki değişik iyon, bileşik ve elementler, örneğe uygun şekilde numaralanıp bir gride
yerleştirilir. Öğrenciler, bu yapılandırılmış grid içinde, sorulan soruların cevabını bulurlar.
Örnek: Hangileri iyondur?
Cevap:1, 2, 4, 6, 8
1
Ca2+
2
OH-
3
I2
4
CO3
2-
5
NaCl
6
Cl-
7
O2
8
Na+
9
CaO
1. Hangileri iyondur?
2. Hangileri moleküler yapılı elementtir?
3. Hangileri çok atomlu iyondur?
4. Hangileri tek atomlu iyondur?
5. Hangilerinde iyonik bağ vardır?
Öğrencilerin her soruya verdikleri cevapları değerlendirmek için kullanılan formül şöyledir:
C1 C3 C1= Doğru seçilen kutucuk sayısı C2= Toplam doğru kutucuk sayısı
C2 C4 C3= Yanlış seçilen kutucuk sayısı C4= Toplam yanlış kutucuk sayısı
Bu formüle göre öğrencilerin puanları –1, 0 ve +1 arasında değişir. Bu puanı 10 üzerinden
değerlendirmek için negatif sonucu ortadan kaldırmak amacıyla, 1 ile toplanır ve elde edilen
sayı 5 ile çarpılır.

Microsoft word 7 4 pdf

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (18)

Viewers also liked

Viewers also liked (10)

Similar to Microsoft word 7 4 pdf

Similar to Microsoft word 7 4 pdf (6)

More from Arda Mercan

More from Arda Mercan (8)

Microsoft word 7 4 pdf