Microsoft word 6 3

6. Sınıf Üniteler
117
Öğrenme Alanı : Madde ve Değişim
3. Ünite : Maddenin Tanecikli Yapısı
Önerilen Süre : 28 ders saati
A. Genel Bakış
Öğrenciler, 4 ve 5. sınıf Fen ve Teknoloji dersinde maddenin üç hâlde bulunduğunu fark
etmiş, ısınma veya soğuma yoluyla maddenin hâl değiştirdiğini, genleştiğini veya
büzüldüğünü sezmiş, saf madde ve karışım ayırımını öğrenmiş durumdadır. Bu ünitede ise
öğrenciler, sıkışma ve genleşme özelliklerini karşılaştırarak maddelerin küçük, görülemez,
hareketli taneciklerden oluştuğunu, bu tanecikler arasında boşluklar bulunduğunu sezecek,
atom ve molekül kavramlarıyla ilişkilendirerek element ve bileşik kavramlarını
tanımlayacaktır. Ayrıca ünitede öğrenciler, örneklerden yola çıkarak maddede meydana gelen
değişimleri fiziksel ve kimyasal değişim olarak sınıflandıracak, hâl değişimini tanecikli yapı
ile ilişkilendirecektir. Böylece öğrenciler, 7. sınıfta element ve bileşik kavramlarını
açıklayabilmek ve atomun yapısı konusunu kavrayabilmek için alt yapı oluşturacaktır.
Öğrencilerin maddenin tanecikli yapısı ile ilgili ilk sezgilerini edinme aşamasında küresel
atom modellerini kullanması esastır. Bu nedenle, ünite boyunca konu ve kavramların
öğretiminde top-çubuk atom modellerinden veya resimlerden faydalanılmalıdır.
Ünitede verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğindedir.
Öğretmenler fizikî şartları da dikkate alarak tüm öğrencilerin etkin katılımını sağlayacak
uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır.
B. Ünitenin Amacı
Bu ünitenin amacı; öğrencilerin sıkışma ve genleşme özelliklerinden faydalanarak
maddelerin görünmez hareketli taneciklerden oluştuğunu sezmesini, maddede meydana gelen
değişimleri fiziksel ve kimyasal değişim olarak sınıflandırıp bu değişimleri tanecikli yapı ile
ilişkilendirmesini, aynı ilişkileri hâl değişimleri konusunda da kurmasını sağlamaktır.
C. Ünitenin Odağı
Bu ünite, maddenin tanecikli, hareketli ve boşluklu yapısı kavramı etrafında öğrencilerin;
gözlem yapma, karşılaştırma-sınıflandırma, çıkarımda bulunma, tahmin etme ve model
oluşturma gibi bazı bilimsel süreç becerilerini geliştirmeye odaklanmıştır.
Ç. Önerilen Konu Başlıkları
• Maddenin Yapı Taşları - Atomlar
• Elementler - Bileşikler – Moleküller
• Fiziksel Değişim – Kimyasal Değişim
• Maddenin Hâlleri ve Tanecikli Yapı

118
D. Ünitenin Kavram Haritası
MADDE
Fiziksel
Değişim
Kimyasal
Değişim
Element
Bileşik
uğrayabilir
uğrayabilir
oluşur
Atom
Molekül
Öteleme
Hareketi
oluşturur farklı tür içerir
tek tür içerir
Sıvı
Katı
Gaz
olabilir
olabilir
olabilir
yapmaz
yapar
yapar
***BU KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME Đ BĐLGĐLE DĐRMEK VE Ü ĐTE ĐÇĐ DEKĐ KAVRAMLARI BĐR BÜTÜ HALĐ DE GÖSTERMEK
AMACIYLA VERĐLMĐŞTĐR. BU KAVRAMLAR KULLA ILARAK FARKLI KAVRAM HARĐTALARI DA OLUŞTURULABĐLĐR.

119
E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler
ÖĞRE ME ALA I: MADDE VE DEĞĐŞĐM 3. Ü ĐTE: MADDENĐN TANECĐKLĐ YAPISI
Ü ĐTE KAZA IMLAR ETKĐ LĐK ÖR EKLERĐ AÇIKLAMALAR
MADDEĐTAECĐKLĐYAPISI
1. Maddenin yapı taşları olan atom ile ilgili
olarak öğrenciler;
1.1. Katıların, sıvıların ve gazların sıkışma-
genleşme özelliklerini karşılaştırır (BSB-1,
2, 4, 5, 6).
1.2. Gazların sıkışma-genleşme özelliklerinden,
gazlarda boşluk olduğu çıkarımını yapar
(BSB-1, 2, 8).
1.3. Maddelerin görünmez küçük parçalara
bölünebildiğini deney yaparak fark eder
(BSB-15, 16, 17, 18).
1.4. Maddelerin nereye kadar ardışık
bölünebileceğini sorgular (BSB-30, 31).
1.5. Her türden maddenin bölünmesi zor,
görülemeyecek kadar küçük yapı
taşlarından oluştuğunu belirtir (TD-5).
1.6. Maddenin, küreye benzer yapı taşlarını
atom şeklinde adlandırır.
Hangisi Sıkışır?
Öğrenci grupları, sızdırmasız iki şırınganın birine su doldurur; diğerini, piston geri
çekilmiş durumda hava dolu hâle getirir. Şırıngaların iğne takılmamış uçlarını
parmakları ile kapatarak pistonu ileri itmeyi denerler. Piston bırakılıp hava
genleşirken, tanecikler arası boşluğun büyüdüğü, hava sıkışırken bunun tersinin
olduğu sonucuna götürecek bir tartışma yapılır. Öğrenciler, havanın ve suyun
sıkışma özelliklerini gözlemleyip karşılaştırırlar. Ayrıca bir tahta blok veya taş
üzerine basınç uygulanarak sıkışma özelliği gözlemlenir.
Maddenin üç hâlinin sıkışma özellikleri topluca irdelenir. Gazların, katı ve sıvılara
göre çok daha kolay sıkışmasının sebebi üzerinde tartışma açılır. Öğretmen,
gazların bünyesinde boşluk bulunması gerektiği çıkarımına ulaşmaları için
öğrencileri yönlendirir. Şırınga pistonunun sıkışma sırasında geri itilmesi “gaz
basıncı” ile açıklanır. Gaz basıncının, yüzeye çarpan görünmez parçacıklardan
kaynaklanmış olabileceği, yani gazların görünmez parçacıklardan oluştuğu
vurgulanır (1.1; 1.2), (BSB-3).
Đyot Dağılınca e Olur?
Öğrenciler, bir behere yarıya kadar alkol doldurur. Alkolün içine birkaç iyot
kristali atıp iyodun zamanla, sıvı içinde dağılıp yayılmasını gözlemler. Sıvıya
dağılan renkli maddenin iyot kristalinden ayrıldığı, sonuç olarak iyodun küçük
parçalarının kristal yüzeyinden kopup uzaklaştığı çıkarımına yönlendirilmiş bir
tartışma açılır. Aynı deney sıcak su ve şeker kulanılarak tekrarlanır. Şekerin suya
yayılması görülemediği hâlde katı şekerin tamamen tükenmesi gerçeğinden,
şekerin de suda küçük parçalara ayrıldığı ve bu parçaların görülemeyecek kadar
küçük olduğu çıkarımına götürecek yönlendirmeli bir tartışma açılır (1.3; 1.4; 1.5),
(FTTÇ-35).
Tarih Boyunca Atom Fikri
Bir demir teli art arda bölme işleminin, nereye kadar sürdürülebileceği sorusu
öğrenciler tarafından tartışılır. Öğretmen bu sorunun tarihsel arka planını anlatır.
Her maddenin bölünmesi çok zor atomlardan oluştuğu bilgisi sunulur. Atomların
küre biçimli olduğu vurgulanır (1.4;1.5; 1.7).
Elmas, demir, bakır gibi maddelerin yapı modelleri veya resimleri üzerinde atomlar
gösterilir. Su, iyot gibi molekül yapılı maddelerin örgü model veya resimleri
üzerinde “atom kümeleri”ne dikkat çekilir. Bu kümelerdeki atomların, kümeler
arasındaki mesafeye göre birbirine daha yakın olduğu vurgulanır. (1.5; 1.6, 1.7;
1.8; 2.3), (BSB-25; FTTÇ-16).
[!] 1.1 Bu kazanım için öngörülen
sıkışma özellikleri karşılaştırması,
gazlarda yüksek oranda boşluk olduğu
fikrini vermek içindir. Boşluk
fikrinden de bağımsız yapı taşlarına
(moleküllere) geçilecektir.
Gazların basıncı konusu 8. sınıfta
“Kuvvet ve Hareket” ünitesinde
işlenecektir.
[!] “Hangisi Sıkışır?” etkinliğinde
amaç, gazların basıncı ile ilgili
kuralları ve bağıntıları vermek değil,
gaz basıncının nedenini sezdirmektir.
[!] 1.3 Đyodun alkolde dağılması,
görünmez taneciklerden oluştuğu
gerçeğine doğrudan bir gönderme
anlamı düşündürmeyebilir. Ancak
sıvının renklenmesi, iyottan bir
şeylerin sıvıya karıştığına, karışan
parçaları göremeyişimiz de bunların
görünmez olduğuna işarettir. Bu
açıklamaya göre iyodun görünmez
parçacıklardan oluştuğu çıkarımına
gidilebilir.
Etkinliğin sonunda, iyodun alkoldeki
çözeltisinin tentürdiyot olduğu ve bu
çözeltinin mikrop öldürücü
(antiseptik) olarak kullanıldığı
vurgulanıp günlük hayatla ilişki
kurulabilir.
1.5 Radyoaktiflik kavramına
girilmeyecektir.
Akran Değerlendirme Formu
Proje ve poster çalışması (atomun
tarihsel arka planı ile ilgili) .
↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders Đçi Đlişkilendirme : Diğer Derslerle Đlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı
: Sınırlamalar :Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme ( Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

120
1.7. Atom kavramı ile ilgili düşüncelerin
zaman içinde değiştiğini fark eder
(FTTÇ-1, 2, 3, 4, 14).
1.8. Atomların daha da küçük parçacıklardan
oluştuğunu ifade eder (TD-3).
Hücre Atoma Göre Çok Büyüktür!
Soğan zarında hücre konusu hatırlatılır. Hücrenin yeteri kadar büyütülmesi ile
daha küçük iç yapıların görülebileceği belirtildikten sonra, hücre çekirdeğinin
de büyütülmesi ile moleküllerin, onlar büyütülünce de atomların görüleceği
vurgulanıp “Atom büyütülebilseydi ne görürdük?” sorusu tartışmaya açılır.
Atomu görünür boyuta kadar büyütmenin teknik güçlüğü hatırlatılır. Tek bir
hücrede bile trilyonlarca atom olabileceği çıkarımı yapılır. Atomun yapısı
hakkındaki bilgilerimizin büyütüp gözlemleme ile değil; dolaylı deneylerle
anlaşıldığı, atomu oluşturan ondan daha küçük parçacıkların bulunduğu bilgisi
verilir (1.8).
[!] 1.5. Bu düzeyde esas olan,
maddenin görünmez küçük parçalardan
(atom) oluştuğu fikrini vermektir. Atomun
yapısı ile ilgili kısım, 7. sınıfa bırakılmıştır.
Atomun yapısı verilmeden de element,
bileşik, karışım, molekül, fiziksel değişim ve
kimyasal değişim kavramları işlenebilir.
Burada böyle bir yaklaşım esas alınmıştır.
1.8. 6. sınıf “ Canlılarda Üreme, Büyüme
ve Gelişme” ünitesi ile ilişkilendirilir.
[!] 1.7 Demokritus ve diğer Yunan
filozofları her maddenin hep aynı özdeş
atomlardan oluştuğunu düşünüyordu. Onlar,
maddelerin farklı görünmesinin atomların
düzeninden ve hareketlerinden ileri geldiğini
öne sürüyordu. Dalton, her elementin ayrı tip
bir atomu olduğunu gösterdi.
Dalton (1819), atomların içi dolu, berk ve
bölünmez olduğu fikrindeydi. Atomdan daha
küçük parçacıkların bulunduğu 50 yıl sonra
dolaylı yoldan kanıtlandı. Atomların
bölünebildiğini, Becquerel (Bekerel) ve
Madam Curie (Küri)’ nin çalışmaları daha
net olarak göstermiştir. Bu noktada, “atom”
adının “bölünmez” anlamına geldiği, aslında
atomların bölünebildiği, fakat atom teriminin
hâlâ kullanımda olduğu belirtilir.
[!] 1.7 John Dalton, Madam Curie, vb. bilim
adamlarının hayatları araştırma konusu
olarak verilebilir.
[!] 1.8 Atomların zor da olsa
bölündüğü, atomdan daha küçük
parçacıkların bulunduğu belirtilir; bu
parçacıkların isimlerine ve özelliklerine
girilmez.
: Sınırlamalar :Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme ( Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

121
2. Maddelerin özellikleriyle tanecikli
yapısı arasında ilişki kurmak
bakımından öğrenciler;
2.1. Maddelerin farklı olmasından yola
çıkarak atomların da farklı
olabileceği sonucuna ulaşır (BSB-
9).
2.2. Aynı cins atomlardan oluşmuş
maddeleri “element” şeklinde
adlandırır.
2.3. Bileşik modelleri üzerinde farklı
element atomlarını ayırt eder
(BSB-30).
2.4. Farklı atomlar içeren saf maddeleri
“bileşik” olarak adlandırır.
2.5. Basit model veya resimler
üzerinde molekülleri gösterir.
2.6. Basit molekül modelleri yapar
(BSB-28).
2.7. Her molekülde belirli sayıda atom
bulunduğu çıkarımını yapar.
2.8. Model üzerinde molekül içeren ve
içermeyen maddeleri birbirinden
ayırt eder (BSB-30).
Element mi Değil mi?
Öğrenciler, atom modelleri takımında yer alan aynı renk ve büyüklükteki topları veya
oyun hamurundan kendi hazırladıkları özdeş topları bir araya getirerek madde modelleri
üretirler. Farklı renkte/büyüklükte kürelerden oluşmuş madde bloklarının aynı maddeye
ait modeller olup olamayacağı irdelenir. Biri demiri, biri bakırı temsil eden, madde
modellerinin atomlarının farklı olacağı çıkarımı yapılır. Aynı renkteki toplar, aynı tip
atomlara benzetilerek elementlerin bu şekilde oluşmuş maddeler olduğu vurgulanır.
Farklı atomlar kullanılarak değişik türde atom içeren madde modelleri yapılır. Örneğin;
iki ayrı atom kullanılmışsa eldeki bloğun tuzu veya kireci temsil ettiği kabul edilebilir.
Farklı atomlar içeren maddelerin element olmadığı vurgulanır (2.1; 2.2), (BSB-28).
Molekül Modelleri
Küçük gruplar hâlinde oturan öğrenciler, farklı renkte oyun hamuru ve kürdanlar alarak
bir molekül modeli oluştururlar. Gruplar, oluşturdukları modelleri sınıfa göstererek
modellerini tanıtırlar. Öğrenciler, her moleküldeki atomları sayıp hangi molekülün basit
hangisinin daha karmaşık olduğunu irdelerler. Đncelenen modellerin resimleri çizilir.
Oksijen, su ve karbondioksit molekül modelleri öğretmen tarafından tanıtılır. Bu
modellerde kaç ayrı tür atom bulunduğu irdelenir. Moleküllerde atomların aynı veya
farklı olabileceği vurgulanır. Modelleri sınıfta tartışan öğrenciler, hangi molekülde
atomların aynı, hangilerinde farklı olduğunu irdelerler. Gerçek moleküllerde kürdanın
karşılığı olan bir bağlayıcının olmadığı vurgulanır (2.3; 2.4; 2.5; 2.7; 2.8), (BSB-28,
30).
Her Maddede Molekül Var mı?
Sınıfta oluşturulan grupların her birine su, demir, alüminyum, bakır, şeker, tuz, iyot,
oksijen, vb. maddelerin tanecikli yapılarının sembolik gösteriminin yer aldığı küçük
kartlar dağıtılır. Öğrenciler bu kartları atomların gruplanma özelliklerine göre iki gruba
ayırırlar. Bu sınıflandırmayı neye göre yaptıklarını sınıfa sunarlar. Yapılan
sınıflandırmanın doğruluğu öğretmen rehberliğinde tartışılır. Bu tartışmadan bazı
maddelerin molekülünün olmadığı, bazılarının ise moleküler yapılı olduğu çıkarımına
gidilir. Molekül modellerindeki atomlar sayılır. Molekülü olmayan maddelerde
bağlanmış atomların sayılamayacak kadar çok olduğu vurgulanır. Öğrenciler, modeller
üzerinde, molekülü olan ve olmayan maddelerin atomlarının yerleşimini inceler.
Öğrenciler molekülü olan ve olmayan maddeleri ayırır (2.3; 2.5; 2.6; 2.7; 2.8), (BSB-
25; FTTÇ-16).
[!] 2.1; 2.2 Burada hidrojen, oksijen,
karbon ve iyot sadece adları ile
tanıtılacaktır. Model atomlar farklı renk
ve büyüklükte seçilebilir (hidrojen en
küçük, iyot en büyük…). Farklı
elementlerin adları ve sembolleri
verilmeyecek, element kavramı sadece
model üzerinde sezdirilecektir. Bu
konudaki ayrıntılı bilgi 7.sınıf
“Maddenin Yapısı ve Özellikleri”
ünitesine ertelenecektir.
[!] 2.3 Bileşiklerin sadece modelleri
incelenecek; su, karbonmonoksit,
karbondioksit, kükürtdioksit hariç,
bileşik adları verilmeyecektir. Burada
verilmek istenen fikir sadece bileşiklerde
birden çok tip element (atom) bulunduğu
ve bunların birbirine bağlı olduğudur.
2.3; 2.8 Molekül modellerinde bağ
açıları gerçeğe uygun gösterilecek; üç
boyutlu, CH4, NH3 gibi modellere
girilmeyecektir.
[!] 2.3; 2.8 Öğrenci model üzerinde
çalışırken hem bileşiklerin hem de
elementlerin molekülleri olabileceğinin
vurgulanması esastır. Molekülsüz bileşik
ve element modelleri ile bu bilgi
pekiştirilmelidir.
Öğrenci Gözlem Formu
↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders Đçi Đlişkilendirme : Diğer Derslerle Đlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı :
Sınırlamalar :Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme ( Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

122
3. Fiziksel ve kimyasal değişimlerin
atom-molekül düzeyinde açıklaması ile
ilgili olarak öğrenciler;
3.1. Maddenin sadece görünümünün değiştiği
olaylara örnekler verir (BSB-6, 8).
3.2. Bir maddenin değişerek başka bir
maddeye/maddelere dönüştüğü olaylara
örnekler verir (BSB-6, 8).
3.3. Fiziksel değişimlerde değişen maddenin
kimlik değiştirmediğini vurgular (BSB-6,
8, 9; TD-2).
3.4. Kimyasal değişimlerde madde kimliğinin
değiştiğini fark eder (BSB-6, 9).
3.5. Atom-molekül modelleri ile temsil
edilmiş değişimlerde fiziksel ve kimyasal
olayları ayırt eder.
3.6. Çok sayıda atom ve molekül içeren
maddelere bakarak, “ saf madde” ve
“ karışım” kavramlarını atom ve molekül
düzeyinde fark eder.
Madde Aynı Madde, Görünüm Değişti
Öğrenciler; küp şeker, ceviz içi, fındık gibi maddeleri havanda ezerek; kâğıt,
kurdele, kumaş, vb. maddeleri keserek; mum, sütlü sade çikolata, buz gibi
maddeleri ise hafifçe ısıtıp eriterek ilk hâlleri ile etkinliğin sonunda ulaşılan
hâllerini karşılaştırırlar. Ortaya çıkan her değişim; ezilme, ufalma, parçalanma,
erime, vb. şeklinde adlandırılır. Bütün bu değişimlerde, şekerin şeker, cevizin
ceviz vb. lerinin de aynı kaldığı vurgulanıp maddenin kimlik değiştirmediği
belirtilir. Bu değişimlerin fiziksel değişim olduğu öğretmence belirtilir (3.1; 3.3).
e Đdi, e Oldu!
Öğrenciler; kâğıt, kibrit, mum gibi maddeleri yakarak maddelerin yanmadan
önceki hâlleri ile yanmadan sonraki hâlleri arasındaki farkı tartışırlar. Yanma
olaylarında maddenin kimliğinin değişip değişmediğini irdelerler. Ayrıca çaya
limon sıkarak, yemek sodasına sirke damlatarak, patates veya elma dilimlerini
bekleterek, yumurta kabuğuna sirke damlatarak, süte sirke katarak gerçekleşen
değişimleri gözlemler ve gözlemlerini kaydederler. Bu değişimlerin kimyasal
değişim olduğu öğretmence belirtilir. Bu ve önceki etkinliklerde ulaştıkları
sonuçları aşağıdaki gibi bir tabloda gösterirler (3.1; 3.2; 3.3; 3.4), (BSB-25, 27,
28).
Değişim Fiziksel Kimyasal Değişimi asıl
Anladık?
Küp şekerin
öğütülmesi
Şeker taneleri
ufalandı.
Çaya limon sıkılması Çayın rengi
değişti.
Değişim Her Yerde Var
Öğrenciler, kuaför, itfaiye eri, aşçı, çiftçi gibi değişik meslekten olan kişilerle,
mensupları ile yaptıkları iş konusunda röportaj yaparlar. Onların yaptığı işlerin
hangilerinde fiziksel, hangilerinde kimyasal değişim olduğunu irdelerler. Elde
ettikleri bilgileri, gözlemlerini ve yorumlarını sınıfta sunarlar (3.1; 3.2; 3.3; 3.4),
(BSB-32; FTTÇ-34).
Atomlar, Moleküller ve Saflık
Öğrenciler, saf maddelerin küresel atom-molekül modellerini ve bu modellerden
oluşan resimleri inceleyerek saf maddelerde hep aynı birimlerin yan yana
geldiğini sezer. Karışım model ve resimlerinde, farklı taneciklerin yan yana
geldiği, incelenip görülür. Yapılardaki atom ve moleküllerin bileşiklerde ve
karışımlarda diziliş düzenlerine dikkat çekilir. (3.5 3.6).
3.1-3.3 Fiziksel ve kimyasal
değişimleri, maddenin kimliğini
koruması veya değiştirmesi temeline
dayandırmak esas alınmıştır. Atomlar
arası veya moleküller arası bağ kopması
kavramına girilmeyecektir. Bu
değişimlerle tersinirlik-tersinmezlik
ilişkisi kurmak, istisnası çok olduğu için
uygun görülmemiştir.
[!] 3.3 Bu yaştaki öğrenci için maddenin
kimliği kavramı, anlamı net bir kavram
olmayabilir. Kimliğin değiştiği veya aynı
kaldığı olay örnekleri kullanılarak madde
bağlamında kimlik sezgi yoluyla
kavratılmalıdır.
[!] 3.5 Hâl değişimi, gaz moleküllerinin
karışması, aynı gazın veya sıvının
kısımlara ayrılması gibi fiziksel
değişimler ve elementlerden bileşik
oluşumu, bunun tersi; bileşiklerden başka
bileşiklerin oluşumu gibi kimyasal
değişimler, modellerle gösterilerek bu
modeller üzerinde fiziksel ve kimyasal
değişimin ayırt edilmesi sağlanır.
Katıların öğütülmesi veya parçalanması,
gazın ve sıvının kısımlara ayrılmasına
benzetilir.
[!] 3.6 Bileşiklerin atom-molekül
modelleri incelenirken, 4. sınıf Fen ve
Teknoloji dersinde (2. ünite 6.1, 6.3
kazanımları) verilen “kendinden başka
madde katılmamış” nitelemesi model
üzerinde irdelenir.
Anladıklarınızı Kontrol Edin
Akşam Yemeği
Kabarcıkları Đzleyelim
: Sınırlamalar :Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

123
4. Maddenin hâlleri ile tanecikli yapı arasında
ilişki kurmak bakımından öğrenciler;
4.1. Gazların genleşme-sıkışma özelliklerinden,
moleküllerinin bağımsız olduğu çıkarımını
yapar (BSB-6, 8).
4.2. Sıvıların çok fazla sıkıştırılamayışlarından,
moleküllerinin birbiri ile temas hâlinde
olduğu sonucunu çıkarır (BSB-30, 31; TD-3).
4.3. Akma özelliklerinden yararlanarak sıvı
molekülleri arasında az da olsa boşluk
bulunduğu çıkarımını yapar (BSB-6, 8).
4.4. Gazların ve sıvıların akma özelliklerinden,
moleküllerinin öteleme hareketi yapabildiği
çıkarımına ulaşır (BSB -6, 8).
4.5. Katılarda atom ve moleküllerin öteleme
hareketi yapmadığını tahmin eder (BSB- 9).
Gazlarda Atom-Molekül Düzeni
Öğrenciler, iğne çıkışı kapatılmış boş bir enjektör pistonunun sıkışabilme
özelliğini hatırlar. “Hava molekülleri birbirine dokunur durumda olsaydı
sıkışma olur muydu?” sorusunu tartışırlar. Öğretmenin öncülük ettiği
tartışma sonucunda gaz moleküllerinin bağımsız olduğu çıkarımı yapılır.
Ayrıca gazlar konusu ile ilgili bir film izlettirilir veya internetten dinamik bir
gaz modeli indirilerek sınıfta gösterilebilir (4.1), (FTTÇ-8, 16, 17).
Katılarda ve Sıvılarda Atomlar-Moleküller
Öğrencilere; tahta parçası, su ve hava dolu bir balon gösterilerek bunların
özelliklerini, tanecikleri düşünerek tartışmaları istenir. Öğrenciler, üç gruba
ayrılarak, birinci grup katı, ikinci grup sıvı, üçüncü grup ise gaz taneciklerini
canlandırırlar. Her grubun canlandırdığı rolleri diğer gruplar gözlemler.
Hatalı buldukları, düzeltilmesi gereken davranışları sınıfta tartışırlar.
Tartışmalar sonunda katıyı canlandıran öğrenciler, birbirleriyle kol kola
girip sadece titreşim hareketi yaparlar. Sıvıyı canlandıran öğrenciler
birbirine tutunmadan sürtünerek öteleme hareketi yaparlar. Gazı canlandıran
öğrenciler ise sınıfın içine dağılacak şekilde koşarak hareket ederler.
Maddenin hangi hâlini canlandıran öğrencilerin en bağımlı, hangi hâlini
canlandıran öğrencilerin ise en bağımsız olduğu irdelenir. Canlandırmalar
sonucunda, bütün maddelerin taneciklerden oluştuğu, bu taneciklerin atom
veya molekül olarak adlandırıldığı, tanecikler arasındaki boşluk ve
hareketliliğin katı, sıvı, gaz sırasında artış gösterdiği irdelenir (4.1-4.5),
(BSB-28, 30, 31, 32).
[!] 4.1-4.5 Buradaki sıkışma-genleşme
karşılaştırmaları var olduğu bilinen
atomların/moleküllerin aralarında ne kadar
boşluk olduğunu sorgulamak içindir.
Yapıdaki tanecikler arasındaki
boşlukların, katı-sıvı-gaz hâllerle ilişkisi
kurulacaktır.
[!] 4.1;4.5 Maddenin hâlleri ve
moleküllerin hareketleri ile ilgili internet
ortamından indirilmiş veya CD’de kayıtlı
dinamik modeller sınıfta gösterilebilir.
Hâl Değişimi
: Sınırlamalar : Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

124
F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri
Etkinlik umarası : 1
Etkinlik Adı : Anladıklarınızı Kontrol Edin
Đlgili Olduğu Kazanımlar : 3.1; 3.2; 3.3; 3.4
Aşağıda verilen durumlardan her biri için, fiziksel veya kimyasal olay tahmininde
bulunabilir misiniz? Tabloda ilgili sütunlara, değişimlerin türünü yazınız. Açıklamalar
sütununa da tahmininizin sebebini yazınız. Eğer bir tahminde bulunamıyorsanız, bunun
nedenini de açıklamalar sütununda belirtiniz.
Durum Fiziksel olay Kimyasal olay Açıklamalar
Büyük bir kaya parçası, 1 mm
çaplı küresel tanecikler oluşacak
şekilde parçalanıyor.
Büyük bir kaya parçası, çok ince
toz hâline gelinceye kadar
parçalanıp öğütülüyor.
Kum, su ile ıslatılıyor.
Yeni dilimlenmiş elma, açık
havada bekletilince kesilmiş
yüzeyler sarı-kızıl renk alıyor.
Kum, kireç ve su karıştırılıp
bekletilerek beton yapılıyor.
Yumurta, suda haşlanarak içinin
katılaşması sağlanıyor.
Çatı saçağındaki kar, eriyip
akarken donup buza dönüşüyor.
Hamur, pişirilerek ekmek
yapılıyor.

125
Etkinlik Adı : Kabarcıkları Đzleyelim
Đlgili Olduğu Kazanımlar : 3.1;3.2; 3.3; 3.4
Aşağıda verilen olaylar ile ilgili gözlemlerinizi, olayın fiziksel veya kimyasal oluşu ile
ilgili düşüncelerinizi ve gözlemlerinizin nedenini tablodaki ilgili yerlere yazınız.
Olay
Kabarcık
görüyor
musun?
Kimyasal/
fiziksel değişim
Neden böyle bir
cevap verdiniz?
Kaynayana kadar suyu ısıtın.
Bir çay kaşığı kabartma tozu
üzerine limon sıkın.
Kolalı içeceklerin kapağını
açıp bardağa boşaltın.
Suyun içine bir sandoz tableti
koyun.
Bir bardak soğuk suyun oda
sıcaklığına ulaşmasını
bekleyin.
50 mL suya , 10 mL pekmez
ekleyin. 25 mL suya bir tatlı
kaşığı maya koyarak
karıştırın. Pekmezli çözeltiyi
mayalı ılık suyun üzerine
ekleyin. Bu karışımı birkaç
saat boyunca izleyerek
değişimleri kaydedin.

126
Etkinlik umarası: : 3
Etkinlik Adı : Akşam Yemeği
Đlgili Olduğu Kazanımlar : 3.1-3.4
Öğrenciler, verilen hikâyede gizlenmiş olan fiziksel ve kimyasal değişimleri bularak
aşağıdaki gibi düzenledikleri bir tabloya kaydederler. Buldukları olayları, neden fiziksel/
kimyasal değişim olarak nitelediklerini tartışırlar.
Öğrenciler, fiziksel ve kimyasal değişimler içeren bir hikâyeyi yazarak arkadaşlarına
sunarlar.
“Ece okuldan geldi, önce ödevlerini yaptı. Daha sonra mutfakta akşam yemeği
hazırlayan annesinin yanına giderek ödevlerini tamamladığını ve ona yardım etmek
istediğini söyledi. Bir tarafta duran soyulmuş patatesleri dilimlemeye başladı. Annesi,
akşam yemeği için pilâv ve omlet hazırlıyordu. Pilâvı pişirmek için kullanacağı su
kaynarken pirinçleri yıkadı, kaynayan suyun içine biraz tuz atıp iyice karıştırdı. Daha sonra
yıkadığı pirinçleri bu suya ekledi. Omleti hazırlamak için yağı eritti ve yumurtaları kırdı.
Yemeğin pişmesi devam ederken salata yapmak üzere buzdolabından marul, domates,
biber, salatalık ve maydanozu çıkardı ve yıkayarak doğramaya başladı. Ece, patatesleri
dilimlemeyi bitirdikten sonra annesine patateslerin kızartılmaya hazır olduğunu söyledi.
Salata yapmayı bitiren annesi tavaya yağ koyarak ısıttı ve patatesleri içine attı. Bir süre
sonra kızaran patatesleri tavadan çıkardı. Ece annesine, yemeğin yanına içecek de
hazırlamak istediğini söyledi ve bir miktar su, biraz meyve özlü içecek tozu ve birkaç tane
de buz parçasını sürahiye atarak iyice karıştırdı. Yemek de piştiğine göre artık yemek
masasını hazırlayabilirlerdi. Annesiyle birlikte yemekleri tabaklara, içecekleri de
bardaklara doldurup masayı hazırladılar. O sırada mutfağa gelen babası da ekmekleri
dilimlemek istedi; ancak ekmeklerin renginde bozulma olduğunu ve kötü koktuklarını fark
etti. Bu nedenle ekmekleri çöpe attı. Taze ekmekleri dilimleyerek masaya getirdi. Ece,
odasında pastel boyalarıyla resim yapan kardeşini de yemeğe çağırdı ve ailece yemeklerini
yediler.”
Olay Fiziksel değişim Kimyasal değişim
Patatesin dilimlenmesi
Patatesin kızartılması
….
…..
…..
…..

127
Kar tanesi
havadayken…
Kar tanesi araba
üzerindeyken…
Kar tanesi
buharlaştığında…
Etkinlik Adı : Hâl Değişimi
Đlgili Olduğu Kazanımlar : 4.2; 4.4; 4.5
Kar yağıyorken, havadaki kar tanesi, yeni park etmiş bir arabanın kaportasının üzerine
düşerek, erir ve buharlaşır. Kar tanesinin yapısını ve geçirdiği değişiklikleri açıklarken
aşağıdaki kelimeleri kullanınız.
Taneciklerin düzenini aşağıdaki kutulara çizerek gösteriniz.
Öteleme
Titreşim
Hareket
Düzenli
Tanecik
Katı
Sıvı
Gaz

Microsoft word 6 3

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (6)

Viewers also liked

Viewers also liked (15)

Similar to Microsoft word 6 3

Similar to Microsoft word 6 3 (7)

More from Yeliz Özcan

More from Yeliz Özcan (10)

Microsoft word 6 3