2. Հայաստանի պատմության թանգարան
Հիմնադրվել է Հայաստանի Առաջին Հանրապետության պառլամենտի
օրենքով (N 439, 09.09.1919թ.): Կոչվել է Ազգագրական-
մարդաբանական թանգարան-գրադարան: Առաջին տնօրենն էր
Երվանդ Լալայանը: Բացվել է այցելուների համար 1921թ. օգոստոսի
20-ին կրել է անվանափոխություններ. Հայաստանի պետական
կենտրոնական (1922թ.), Կուլտուր-պատմական (1931թ.), Պատմական
(1935թ.), Հայաստանի պատմության պետական թանգարան (1962թ.) և
Հայաստանի պատմության թանգարան (2003թ.): կազմավորվել է
Կովկասի Հայոց ազգագրական ընկերության, Նոր Նախիջևանի
Հայկական հնությունների թանգարանների, Անիի Հնադարանի,
Վաղարշապատի Մատենադարանի հավաքածուների հիման վրա
(15.289 առարկա)
4. Հայաստանի պատմության թանգարան
1935 թվականին ՀԿԿ Կենտկոմի հրամանով մայր թանգարանի
հավաքածուների հիման վրա ստեղծվեցին ինքնուրույն թանգարաններ.
1. գեղարվեստական բաժնի հիման վրա (ղեկավար Ռ. Դրամբյան)
կազմակերպվեց ՀՍԽՀ Կերպարվեստի թանգարանը (այժմյան` Ազգային
Պատկերասրահը), - հանձնվեց 1660 առարկա
2. գրական բաժնի հիման վրա ձևավորվեց ՀՍԽՀ Գրական
թանգարանը (այժմյան` Չարենցի անվ. գրականության և արվեստի
թանգարանը), - հանձնվեց 301 առարկա և 1298 ձեռագիր: 1978թ.
ստեղծված Ազգագրության պետական թանգարանին հանձնվեց 1478
առարկա և 584 լուսանկար:
6. Հայաստանի պատմության թանգարան
ֆինանսավորվում է 100% պետության կողմից, որը հավաքածուների և
շենքի սեփականատերն է պահպանում է շուրջ 400 000 առարկայից
բաղկացած ազգային հավաքածու հետևյալ բաժիններով.
հնագիտություն (հիմնական հավաքածուի 35%,) ազգագրություն (8%),
դրամագիտություն (45%), վավերագրեր (12%) համալրում է իր
հավաքածուները հիմնականում Հայաստանի տարածքի հնավայրերից
հայտնաբերված գտածոներով, գնումներով, նվիրատվություններով
ներկայացնում է Հայաստանի մշակույթի և պատմության ամբողջական
պատկերը նախապատմական ժամանակներից՝ մեկ միլիոն տարի
առաջ, մինչև մեր օրերը ցուցադրում է Հայկական լեռնաշխարհում Հին
Արևելքի երկրների (Եգիպտոս, Միտանի, Խեթական թագավորություն,
Ասորեստան, Իրան, Սելևկյան պետություն, Հռոմ, Բյուզանդիա)
մշակութային փոխառնչությունների հազվագյուտ հետքերը:
8. Հայաստանի պատմության թանգարան
Տերն է Ք.ա. III-II հազարամյակների բրոնզե նմուշների մեծաքանակ և բացառիկ
հավաքածուի, որ մտնում է համաշխարհային գլուխգործոցների գանձարանը
տերն է Հին Արևելքի հայկական հզոր պետության՝ Ուրարտուի
պատմամշակութային շքեղ ժառանգության. բացառիկ սեպագիր
արձանագրություններ, բրոնզե արձանիկներ, որմնանկարներ, գունազարդ
խեցեղեն, քանդակազարդ սպառազեն, ոսկյա, արծաթյա, ոսկրե եզակի
նմուշներ՝ պեղված Կարմիր Բլուրից, Արին Բերդից, Արգիշտիխինիլիից տերն է
Ուրարտուի Արգիշտի I արքայի՝ Երևան քաղաքի հիմնադրման մասին թողած
սեպագիր արձանագրության՝ Ք.ա. 782թ. տերն է փոխադրամիջոցների
պատմության հնագույն վկայությունների. Լճաշենից պեղված փայտյա կառքեր
և նրանց բրոնզե մանրակերտեր՝ Ք.ա. XV-XIVդդ.
9. Հայաստանի պատմության թանգարան
ունի հայկական դրամների հարուստ հավաքածու՝ բաղկացած Ծոփքի,
Արտաշեսյան, Կյուրիկյան և Կիլիկիայի հայկական թագավորությունների,
ինչպես նաև տարբեր ժամանակաշրջաններում Հայաստանում գործող
դրամահատարանների (Դվին, Անի, Երևան և այլն) օտար թողարկումներից
ցուցադրում է Հայաստանում հելլենիստական մշակույթի ինքնատիպ
փոխակերպման բարձրարժեք նմուշներ՝ քանդակ, ճարտարապետական
մանրամասեր, ոսկերչական իրեր, խեցեղեն՝ պեղված Գառնի, Արտաշատ,
Օշական հնավայրերից ներկայացնում է Հայաստանի քրիստոնեական
մշակույթը IV-XV դդ.՝ ճարտարապետական, քանդակագործական,
խեցեգործական եզակի գտածոներ՝ պեղված Դվին, Անի քաղաքներից, Ամբերդ
ամրոցից իրականացնում է կոնսերվացման և վերականգման աշխատանքներ
հրատարակել է՝ 1948-ից ի վեր, հայկական ճարտարապետությանը,
հնագիտությանը, ազգագրությանը, հայոց պատմությանը նվիրված
աշխատություններ, մատենաշարեր, հնագիտական պեղումների զեկույցներ