Ներկայացնում եմ մի պրեզենտացիա Մեծամորի պատմահնագիտական արգելոցի մասին:

1. Մեծամոր հնագույն ամրոց-բնակատեղին համաշխարհային մշակույթի յուրահատուկ
հուշարձաններից է: Այն գտնվում է Երևանից 35 կմ հարավ-արևմուտք, Տարոնիկ գյուղից
ոչ հեռու, Մեծամոր գետի ափին:
1965 թ. մինչև այժմ Մեծամորում պարբերաբար պեղումներ են կատարվում: Պեղված
մշակութային շերտերը վերաբերում են բրոնզի և երկաթի պարբերաշրջաններին:
Պեղված նյութերը վկայում են, որ բրոնզի պարբերաշրջանում (մ.թ.ա. IV-II հազ.)
Մեծամորը մշակույթի ծաղկուն կենտրոն էր: Լավ պահպանվել է պղնձաձուլարանի
ամբողջ համակարգը` հալոցը և հնոցները, որոնք կառուցվել են ժայռերի մեջ:
Գիտնականները պարզել են, որ Մեծամորը խոշոր բնակատեղի էր, որը զբաղեցնում էր
10,5 հա տարածք, ուներ կիկլոպյան պարսպով շրջապատված միջնաբերդ, զիկուրատ –
«աստղադիտարան»:
Վաղ երկաթի շրջափուլում (մ.թ.ա. XI-IX դդ.) Մեծամորը քաղաք էր: Միջնաբերդը,
«աստղադիտարանը» և բնակելի թաղամասերը զբաղեցնում էին մոտ 100 հա տարածք:
Ամրոցում կենտրոնացվել են պալատական շինությունները, տաճարական համալիրը` յոթ
սրբատեղիներով, և արտադրական համալիրները: Միջնաբերդից 0,5 կմ հյուսիս-արևելք
տարածվող դամբարանադաշտում պեղվել են կարմիր տուֆակերտ կրոմլեխներով
օղակված հսկայածավալ դամբարաններ: Այստեղ թաղվել են ցեղային առաջնորդները,
նրանց պատվին զոհաբերվել և թաղվել են նաև բազմաթիվ նժույգներ, խոշոր և մանր
եղջերավոր անասուններ, շներ և նույնիսկ` ծառաներ ու ստրուկներ:

3.  Ներկայումս այն գործում է «Պատմամշակութային
արգելոց-թանգարանների և պատմական միջավայրի
պահպանության ծառայություն» ՊՈԱԿ-ի կազմում:
Այստեղ հավաքվել և ցուցադրվել են հուշարձանից
պեղված 27 000-ից ավել առարկաներ: Առաջին
հարկում ցուցադրվում են ամրոցում և
դամբարանադաշտում հայտնաբերված նյութերը,
որոնք վերաբերում են վաղ բրոնզից մինչև ուշ
միջնադարին: Երկրորդ հարկում ներկայացված են
հնագույն Մեծամորի արհեստներն ու ծեսերը:
Նկուղային հարկում գտնվում է հատուկ
զետեղարանը, ուր ներկայացված են Վանի
թագավորության շրջանի ոսկե, արծաթե, սաթե,
կիսաթանկարժեք քարերից, մածուկից պատրաստված
եզակի մշակութային արժեքներ:

5.  Վաղ երկաթի դարաշրջանում Մեծամորն
Արարատյան դաշտի արքունի քաղաքներից,
կարևոր վարչաքաղաքական և մշակութային
կենտրոններից մեկն էր:Մ.թ.ա. VIII դ.
Մեծամորը մտել է Վանի թագավորության
(Ուրարտուի) մեջ: Կյանքն այստեղ շարունակվել
է նաև միջնադարում` մինչև XVII դարը: Դրա
լավագույն ապացույցներն են հայտնաբերված
շինությունները, պարզ և ջնարակված
խեցեղենը, պերճանքի առարկաները:
«Մեծամոր» պատմահնագիտական արգելոց-
թանգարանը բացվել է 1968թ.:

6.  Դամբարաններում թաղված առարկաներից ուշագրավ
են ջնարակված կավամանները, քանդականախշ փայտե
զարդատուփերը, ոսկուց, արծաթից և կիսաթանկարժեք
քարերից, մածուկից պատրաստված պերճանքի
առարկաները:
 Հայտնաբերված իրերի շարքում ամենանշանավորը
բաբելոնյան թագավոր Ուլամ Բուրարիաշի ագաթից
պատրաստված գորտ-կշռաքարն է (մ.թ.ա. XVI դ.) և
բաբելոնյան մեկ այլ տիրակալ Կուրիգալզուին
պատկանող եգիպտական հիերոգլիֆ տեքստով
սարդոնիքսե կնիքը (մ.թ.ա. XV դ.): Այս գտածոները
վկայում են, որ Մեծամորը հնագույն ժամանակներից ի
վեր եղել է առևտրական ճանապարհների խաչմերուկ,
որոնք անցել են Արարատյան դաշտով և կապել են իրար
Առաջավոր Ասիան և Հյուսիսային Կովկասը:

7.  Հեղինակ Միքայել Մարգարյան 5-2 դասարան
 բ-4 դպրոց-պարտեզ