1. ANIMALIAK
Animaliak izaki bizidunen talde handi bat dira, erreinuetan kokatzen direnak.
Orokorrean zelulanitzak dira, higitzeko gai dira bere inguruarekin elkarrekintza
edukitzeko eta beste izaki batzuk kontsumituz elikatzen dira. Animalia gehienek
forma bera mantentzen dute euren bizitzan zehar, nahiz eta batzuek
metamorfosia jasaten duten.
Animalia hitza latineko animal hitzetik eratorria da, pluralean animalia dena eta
anima hitzetik (hau da gure arima hitzaren parekidea) datorrena.
Ezaugarriak:
Aristotelesek izaki bizidun guztiak animalia eta landaretan bereizi zituen, eta
horrela ere egin zuen Carolus Linnaeusek bere lehenengo klasifikazio
sisteman. Eboluzioaren aurkikuntza eman zenetik talde hauek hainbat eratara
bereizi izan dira, eta azken urteotan domeinu eta erreinuetan aldaketa handiak
gertatu dira. Hartara, lehen protozooen taldea animalia gisa sailkatzen zen,
mugimendua zutelako, baina gaur egun talde urrunetan kokatzen dira.
Animalia Erreinuak hainbat ezaugarri berezko ditu beste izaki bizidunengandik
bereizteko. Animaliak eukariotoak eta zelulanitzak dira, eta honek bakterioetatik
eta protista gehienengandik bereizten ditu. Heterotrofoak dira eta honek
landare eta alga guztiengandik bereizten ditu. Gainera ez ditu horma zelular
lodiak egiten, eta honek ere onddoetatik bereizten ditu.
Egitura:
Gutxi batzuk kenduta, batez ere belakiak (porifera filuma), animaliek atal
ezberdinak dituzte bere gorputza bereizteko. Honen barnean giharreak eta
nerbio-sistema daude higidura errazteko. Animalia gehienek bere barnekaldean
liseriketa egiteko leku bat dute, irekiera bat edo bi izan ahal dituenak.
Animalia guztiek zelula eukariotoak dituzte, karakteristikoa den kolageno eta
glikoproteinaz osatutako matrize estrazelular inguratua. Honek inguruan
kaltzifikatutako egiturak izan ditzake, adibidez, kuxku, hezur eta espikulak.
Garapenean zehar zelulen arteko erlazioa nahiko malgua izaten da, mugitu,
berrantolatu eta egitura konplexuagoak egin ahal izateko. Bestelako izakiekin
(landare eta onddoak) alderatuta ez ditu zelulak jaiotzen direnetik aurrera leku
berean eta horregatik hazkuntza modu ezberdinean ematen da. Animalia
zelulek euren artean lotura ezberdinak izan ditzakete: sendoak, hutsunedunak
eta desmosomak.
Birsorkuntza eta garapena
Ia-ia animalia guztiek birsorkuntza sexual mota bat edo beste dute. Heldu
gehienak diploideak dira, nahiz eta poliploideak eta aploideak diren hainbat
izaki ere badauden. Izaki bakun batzuetan emeek eta arrek ez dute kromosoma
kopuru bera eta beraz ernalkuntza sexuala emeen klonazioz ematen da.
2. Birsorkuntza sexualeko kasu gehienetan zelula sexual espezializatuak dituzte,
eta hauek meiosiaren bitartez txikiagoak diren espermatozoideak eta mugitu
ezin daitekeen obulua sortzen dute. Bi zigotoak elkartuta indibiduo berriak
sortzen dira. Hainbat animalia gai dira birsorkuntza asexuala izateko. Erabiltzen
diren metodoak partenogenesisa eta fragmentazioz.
Zigotoa hasieran esfera batean bilakatzen dira, gero blastula batean, honek
berrantolakuntza eta bereizketa ematen duelarik. Belakietan blastulak igeri
egiten du leku berri bateraino eta bertan belaki berri bat sortzen du. Talde
gehienetan, ordea, blastulak berrantolakuntza ezberdin bat garatzen du.
Lehenengo inbaginazio bat edukitzen du eta gastrula sortzen da. Hor izango da
gehienetan digestio ganbera. Horrela, bi azal mota sortzen dira: ektodermoa,
endodermoa eta gehienetan mesodermoa. Geruza horietatik organoak sortzen
dira.
Animaliek eguzki energia erabiltzen dute modu ez-zuzen batean hasteko. Hala
ere badira animalia gutxi batzuk ez dutela energia horrela jasotzen, fumarolen
inguruan bizi direnek bakteria sulfato-jaleez elikatzen dira eta beraz eguzkiaren
energia ez dute inongo moduan sartzen euren zikloan. Hala ere animalia
gehienek landareek fotosintesiaren bitartez ekoizten dituzten azukreak jaten
dituzte (edo beste animalia batzuk jaten dituzte hauek aurretik landareak jan
dituzte). Azukre hauek erabilita hazi edo mugitu daiteke animalia. Prozesu hau
glikolisi moduan ezagutzen da.
