บทสรุปผู้บริหาร รายงานการสำรวจความพร้อมของผู้ประกอบการร้านยาต่อการเป็นร้านยาคุณภาพตาม ประกาศ(ร่าง)กฎกระทรวงฯเกี่ยวกับการขายยาแผนปัจจุบัน พ.ศ…… โดย ภก.ดร.วิรัตน์ ทองรอด, ภญ.พรทิพย์ เจียมสุชน

1. บทสรุปผู้บริหาร
รายงานการสำารวจความพร้อมของผู้ประกอบการร้าน
ยาต่อการเป็นร้านยาคุณภาพตาม
ประกาศ(ร่าง)กฎกระทรวงฯเกี่ยวกับการขายยาแผน
ปัจจุบัน พ.ศ……
โดย ภก.ดร.วิรัตน์ ทองรอด, ภญ.พรทิพย์ เจียมสุชน
วัตถุประสงค์
การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อสำารวจความพร้อมของผู้
ประกอบการร้านยาต่อการประกาศ(ร่าง)กฎกระทรวงว่าด้วยหลัก
เกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขในการขออนุญาต การออกใบอนุญาต
การต่ออายุใบอนุญาต และการออกใบแทนใบอนุญาต เกี่ยวกับการ
ขายยาแผนปัจจุบัน ที่จะมีผลบังคับใช้ให้ร้านยาปฏิบัติตามวิธีปฏิบัติ
ทางเภสัชกรรมชุมชน (ร้านยาคุณภาพ) และ เพื่อหารูปแบบของร้าน
ยาที่พึงประสงค์ในสภาพความเป็นจริงที่เกิดขึ้นของสมาชิกชมรมร้าน
ขายยาแห่งประเทศไทย ดำาเนินการสำารวจระหว่างเดือนกุมภาพันธ์–
เมษายน 2553 กับผู้ประกอบการร้านยาทั่วประเทศที่เป็นสมาชิก
ชมรมร้านขายยา
ผลการสำารวจ
1. ข้อมูลทั่วไป
ผู้ตอบแบบสำารวจตอบกลับมาทั้งสิ้น 796 ร้าน คิดเป็นร้อยละ
10.6 ของสมาชิกทั้งหมด เป็นร้านยา ขย.1 จำานวน 460 ร้าน (ร้อย
ละ 57.8) และร้านยา ขย.2 จำานวน 315 ร้าน (ร้อยละ 39.6) ใน
จำานวนนี้เป็นร้านยานอกอำาเภอเมือง 499 ร้านคิดเป็นร้อยละ 62.7
และร้านยาในเขตอำาเภอเมือง 289 ร้านคิดเป็นร้อยละ 36.3 โดยมา
จากจังหวัดต่างๆ จำานวน 68 จังหวัด (ร้อยละ 89.5) โดยจังหวัดที่มี
แบบสำารวจตอบกลับมามากที่สุด 5 ลำาดับแรก ได้แก่ 1) ชลบุรี (ร้อย
ละ 6.5) 2) นครราชสีมา (ร้อยละ 3.6) 3) นนทบุรี ขอนแก่น และ
ลพบุรีที่มีจำานวนร้านเท่ากัน (ร้อยละ 3.3) เมื่อรวมเป็นภาค พบว่า
ภาคใต้ ภาคอีสาน ภาคกลาง ภาคเหนือ ภาคตะวันออก และกรุงเทพ
(และปริมณฑล) คิดเป็นร้อยละ 27.7, 23.5, 23.5, 16.0, 6.6 และ
2.6 ตามลำาดับ
เมื่อแยกตามจำานวนปีที่เปิดร้าน พบว่า กว่าครึ่งที่เปิดร้านมา
มากกว่า 20 ปี (ร้อยละ 58.7) รองลงมา คือ 6-10 ปี (ร้อยละ 17.3)
ส่วนรายได้ต่อวัน พบว่า ประมาณหนึ่งในสามที่มีรายได้ต่อวันน้อย
กว่า 3,000 บาท (ร้อยละ 36.2) และอีกประมาณหนึ่งในสามที่มีราย
1

2. ได้ต่อวัน 3,000 – 5,000 บาท (ร้อยละ 32.9) และที่เหลืออีก
ประมาณหนึ่งในสามที่มีรายได้ต่อวันมากกว่า 5,000 บาทขึ้นไป
มีร้านยาที่ผู้ประกอบการเป็นทั้งผู้ดำาเนินกิจการและผู้มีหน้าที่
ปฏิบัติการทุกประเภทมีจำานวน 516 ร้านคิดเป็นร้อยละ 64.8 ซึ่ง
ส่วนใหญ่เป็นร้านยา ขย.1 (ร้อยละ 89.14) โดยเป็นผู้มีหน้าที่ปฏิบัติ
และประจำาอยู่ร้านยาร้อยละ 43.0 และไม่ได้อยู่ประจำาร้านแต่มีลูก/
หลานหรือจ้างผู้มีหน้าที่ปฏิบัติการท่านอื่นอยู่ประจำาหรือเป็นบางเวลา
ร้อยละ 57.0 สำาหรับร้าน ขย.2 มีจำานวน 315 ร้าน ซึ่งส่วนใหญ่ผู้
ประกอบการร้านยาเป็นผู้ดำาเนินกิจการและผู้มีหน้าที่ปฏิบัติการ 298
ร้าน (ร้อยละ 94.6)
ในเรื่องการจ้างผู้มีหน้าที่ปฏิบัติการมาอยู่ประจำาร้าน (ค่าเฉลี่ย
10,847.47 บาท ตำ่าสุด 0 บาท สูงสุด 35,000 บาท) พบว่า ร้อยละ
37.7 ของร้านยาจะไม่จ้างเภสัชกรมาประจำาร้าน (ตอบว่าจ้างเป็นเงิน
0 บาท) และจะจ้างผู้มีหน้าที่ปฏิบัติการเป็นเงินเดือน 1,000-5,000
บาท คิดเป็นร้อยละ 17.1 ถัดมา คือ 6,000-10,000 บาท คิดเป็น
ร้อยละ 22.3 และ 12,000-20,000 บาท คิดเป็นร้อยละ 17.9 และ
มีอีกร้อยละ 5.0 ที่จ้างเป็นเงินเดือนตั้งแต่ 22,000 บาทเป็นต้นไป
สำาหรับเรื่องผู้ประกอบการจะส่งลูก/หลานไปเรียนเภสัชศาสตร์
บัณฑิต ร้านยาส่วนใหญ่ร้อยละ 58.7 ที่มีความคิดในเรื่องนี้ และร้าน
ยาที่ไม่มีความคิดดังกล่าวจำานวน 155 ร้านคิดเป็นร้อยละ 19.5 %
(ส่วนอีกร้อยละ 20.6 ไม่ตอบในประเด็นนี้)
ในด้านระยะเวลาในการปรับปรุงร้านยาให้เป็นร้านยาคุณภาพ
นั้นมีค่าเฉลี่ย 5.89 ปี (ตำ่าสุด 0 ปีหรือทันที สูงสุด 40 ปี) โดยร้อยละ
40.0 จะใช้เวลาปรับปรุง 1-5 ปี อีกร้อยละ 31.9 จะใช้เวลาปรับปรุง
6-10 ปี และที่เหลืออีกร้อยละ 9.7 ที่จะใช้เวลาปรับปรุงมากกว่า 10
ปี และมีถึงร้อยละ 18.4 ที่ใช้เวลาปรับปรุง 0 ปี (ทันที)
ตารางที่ 1 ผลการสำารวจร้านยาของตนเอง
ความเห็น
สมำ่าเสมอ
ปานกลาง
ไม่สมำ่าเสมอ
1.บริเวณและภายในร้านอยู่ในสภาพสะอาด เป็น
ระเบียบ ป้องกันสัตว์แมลง ปลอดกลิ่นน่า รังเกียจ
จากภายนอกหรือมลภาวะ
58
8
(75
.3)
18
4
(23
.6)
9
(1.2
)
2

3. 2. อากาศถ่ายเท ไม่มีกลิ่นอับ 67
1
(85
.9)
10
6
(13
.6)
4
(0.5
)
3. มีการทำาความสะอาดสมำ่าเสมอ ไม่มีฝุ่นหนา ไม่มี
เศษขยะอยู่นอกที่ทิ้งขยะ ถังขยะมีฝาปิด
55
3
(70
.8)
21
5
(27
.5)
13
(1.7
)
4. แสงสว่างเหมาะสมต่อการอ่านเอกสารทั่วไปใน
บริเวณนั้น อ่านตัวหนังสือบนภาชนะบรรจุยา และเห็น
ป้ายแสดงต่างๆ
67
8
(86
.8)
10
2
(13
.1)
1
(0.1
)
5. มีวิธีควบคุมกำากับยาหมดอายุ และส่งคืนหรือ
ทำาลายยาหมดอายุที่ชัดเจนเป็นระบบ
49
7
(63
.7)
25
8
(33
.1)
25
(3.2
)
6. สถานที่เก็บรักษายา มีอุณหภูมิเหมาะสมตามชนิด
ของยา และไม่ถูกแดดส่อง
49
5
(63
.5)
26
8
(34
.4)
17
(2.2
)
7. มีเครื่องมือ หรือ อุปกรณ์ ไว้บริการลูกค้า เช่น
เครื่องชั่งนำ้าหนัก,ที่วัดส่วนสูง, เครื่องวัดความดันโลหิต
และชีพจร
31
5
(40
.3)
27
5
(35
.2)
191
(24.
5)
8. ฉลาก/ซองยามีข้อมูลเพียงพอต่อการใช้ของผู้ใช้
ยา เช่น ชื่อยา ข้อบ่งใช้ วิธีใช้ยาที่ชัดเจน เข้าใจง่าย
หรือมีฉลากช่วย คำาแนะนำา คำาเตือน
43
4
(55
.6)
29
9
(38
.3)
48
(6.1
)
9. ไม่มีการจำาหน่ายยาชุด ยาปลอม ยาหมดอายุ ยาที่
ถูกเพิกถอนทะเบียน ยาที่ถูกยกเลิกทะเบียน ยาไม่มี
ทะเบียน
64
7
(82
.8)
82
(10
.5)
52
(6.7
)
10. บริการข้อมูลและความรู้เรื่องยาและผลิตภัณฑ์
สุขภาพที่ถูกต้องและเป็นปัจจุบัน
49
3
(63
.1)
26
3
(33
.7)
25
(3.2
)
ตัวเลข คือ ความถี่ และตัวเลขในวงเล็บ คือ ร้อยละ
2. การสำารวจร้านยาของตนเอง
ในส่วนที่ 2 นี้เป็นการสำารวจร้านยาของตนเองในประเด็นต่างๆ
10 ข้อ โดยจัดให้มีตัวเลือกคำาตอบ 3 ระดับ คือ สมำ่าเสมอ ปานกลาง
และไม่สมำ่าเสมอ (ดังแสดงในตารางที่ 1 ตัวเลขเป็นค่าความถี่ ส่วน
3

4. ตัวเลขในเครื่องหมายวงเล็บเป็นค่าร้อยละ) พบว่า สมาชิกส่วนใหญ่
ได้ปฏิบัติในประเด็นทั้ง 10 ในระดับสมำ่าเสมอและปานกลางรวมกัน
มากกว่าร้อยละ 90.0 ไม่ว่าจะเป็น สภาพความสะอาดและเป็น
ระเบียบของร้าน อากาศถ่ายเท การทำาความสะอาดสมำ่าเสมอ มีวิธี
ควบคุมกำากับยาหมดอายุ สถานที่เก็บรักษายาที่เหมาะสม ฉลาก/ซอง
ยามีข้อมูลเพียงพอ ไม่มีการจำาหน่ายยาชุดและยาผิดกฎหมาย และ
ให้บริการข้อมูลและความรู้เรื่องยาและผลิตภัณฑ์สุขภาพ ยกเว้น ข้อ
7 “มีเครื่องมือ หรือ อุปกรณ์ ไว้บริการลูกค้า เช่น เครื่องชั่งนำ้า
หนัก,ที่วัดส่วนสูง, ”เครื่องวัดความดันโลหิตและชีพจร เพียงข้อเดียว
ที่ “ ”ไม่สมำ่าเสมอ ถึงร้อยละ 24.5 หรือ ประมาณ 1 ใน 4 ที่ยังไม่
พร้อมในประเด็นนี้
3. ข้อเสนอให้สำานักงานคณะกรรมการอาหารและยา
(อย.) เกี่ยวกับนโยบายจากภาครัฐเป็นร้านยาคุณภาพ
สมาชิกได้ให้ความเห็นเกี่ยวกับนโยบายของภาครัฐให้พัฒนา
เป็นร้านยาคุณภาพ ซึ่งสามารถสรุปเป็นประเด็นสำาคัญ ดังแสดงในรูป
ที่ 1 ดังนี้
3.1 ยังไม่ควรจะบังคับใช้.. ซึ่งพบว่า สมาชิกประมาณร้อย
ละ 70-80 มีความเห็นว่า ยังไม่ควรจะบังคับใช้เรื่องร้านยาคุณภาพ
โดยมีเหตุผล ดังนี้
ก. ผู้มีหน้าที่ปฏิบัติการ ประมาณร้อยละ 40-50 โดย
ส่วนใหญ่ต้องการส่งลูกหลานไปเรียนเป็นเภสัชกรเป็นประเด็นสำาคัญ
รองลงมา คือ จำานวนเภสัชกรยังไม่เพียงพอ ไม่คุ้มที่จะต้องจ้าง
เภสัชกร เภสัชกรไม่ต้องการอยู่ร้านยา และเสนอว่า ให้เภสัชกรอยู่
ร้านวันละ 3 ชั่วโมงก็พอแล้ว
ข. คง...ร้านยา ขย.2 ประมาณร้อยละ 20 ที่ต้องการให้
คงร้านยา ขย.2 ไว้ ด้วยเหตุผลว่า โดยเฉพาะในชนบทหรือเมืองเล็ก
ควรจัดให้มีการอบรมความรู้ให้กับร้านยา ขย. 2 ควรให้ร้านยา ขย.
2 สืบทอดถึงทายาทได้ และถ้าให้เลิกร้านยา ขย.2 จะไม่มีอาชีพใน
การทำามาหาเลี้ยงครอบครัว
ค. มีเงื่อนไข ประมาณร้อยละ 10 ที่ขอเสนอเงื่อนไข
โดยส่วนใหญ่ขอให้ผ่อนผันออกไป 8-10-20 ปี (แปด สิบ และยี่สิบ
ปี) รองลงมา คือ ควรเริ่มจากเขตที่มีความพร้อมก่อน เช่น ในกรุงเทพ
ปริมณฑล หรือ อำาเภอเมือง ของบประมาณสนับสนุนในการพัฒนา
ร้านยา ควรพัฒนาร้านยาคุณภาพตามความสมัครใจ และต้องการให้
จัดการเข้มงวดเอาจริงกับร้านยาที่ทำาผิดกฎหมาย
3.2 บังคับได้เลย.. ประมาณร้อยละ 20-30 ที่เสนอให้บังคับ
ใช้ได้เลย โดยแยกเป็นประเด็นย่อย 3 ประเด็น ดังนี้
4

5. ก. ต้องการสิ่งสนับสนุน/สิทธิพิเศษ ประมาณร้อยละ
10 โดยส่วนใหญ่ของสมาชิกต้องการประชาสัมพันธ์ร้านยาคุณภาพ
ให้ประชาชนได้รู้จัก รองลงมา คือ การลดขั้นตอนในการเข้าร่วมเป็น
ร้านยาคุณภาพให้น้อยลง การจัดหาเภสัชกรที่ต้องการอยู่ที่ร้านยา
การเชื่อมต่อร้านยากับระบบประกันสุขภาพ และให้ร้านยาคุณภาพ
ขายยาได้ทุกชนิด
5

6. รูปที่ 1 ข้อเสนอของจากสมาชิกเพื่อให้สำานักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) เกี่ยวกับนโยบาย
จากภาครัฐเป็นร้านยาคุณภาพ
6

7. ข. เข้มงวด...กฎหมาย ประมาณร้อยละ 5-10 ที่
ต้องการให้มีการเข้มงวดในเรื่องกฎหมายที่เกี่ยวกับร้านยา โดย
เฉพาะเรื่องยาที่ผิดกฎหมาย ได้แก่ ยาชุด ยานอนหลับ ยาสเตียรอยด์
ยาทำาแท้ง ยาแก้ไอ เป็นต้น ควรจัดให้มีการตรวจร้านยาปีละ 1-4
ครั้ง ให้ติดตามการบังคับใช้กฎหมายของสำานักงานสาธารณสุขใน
บางจังหวัด และร้านยา ขย.1 ต้องมีเภสัชกรประจำา
ค. เริ่มต้นกับร้านยาใหม่ ประมาณร้อยละ 5-10 ที่
ต้องการให้บังคับใช้เรื่องนี้กับร้านยาที่เปิดใหม่ทั้งหมด
สรุป มีสมาชิกร้อยละ 10.6 ที่ส่งแบบสำารวจกลับมา เป็นร้านยา
ขย.1 (เกือบร้อยละ 60) และที่เหลืออีกร้อยละ 40 เป็นร้านยา ขย.2
โดย 2 ใน 3 มีที่ตั้งนอกอำาเภอเมือง และกว่าครึ่งหนึ่งที่เปิดร้านมา
มากกว่า 20 ปี (ร้อยละ 58.7) ในจำานวนนี้มีรายได้ต่อวันแบ่งเป็น 3
กลุ่ม คือ กลุ่มที่มีรายได้น้อยกว่า 3,000 บาท/วัน กลุ่มที่มีรายได้
3,000–5,000 บาท/วัน และกลุ่มที่ที่มีรายได้ต่อวันมากกว่า 5,000
บาทขึ้นไป ค่าเฉลี่ยในเรื่องการจ้างผู้มีหน้าที่ปฏิบัติการมาอยู่ประจำา
ร้าน เท่ากับ 10,847.47 บาท แต่ส่วนใหญ่ต้องการส่งลูก/หลานไป
เรียนเภสัช (ร้อยละ 58.7) โดยจะปรับปรุงร้านยาให้เป็นร้านยา
คุณภาพเฉลี่ย 5.89 ปี ในการสำารวจร้านยาของตนเอง พบว่า
สมาชิกส่วนใหญ่ได้ปฏิบัติในประเด็นทั้ง 10 ในระดับสมำ่าเสมอและ
ปานกลางรวมกันมากกว่าร้อยละ 90 ยกเว้นเรื่องเครื่องมือหรือ
อุปกรณ์ (ร้อยละ 75.5) และสมาชิกส่วนใหญ่เห็นว่า (ร้อยละ 70-
80) ยังไม่ควรจะบังคับใช้เรื่องร้านยาคุณภาพ เพราะติดปัญหาเรื่อง
ผู้มีหน้าที่ปฏิบัติการ ต้องการให้คงร้านยา ขย.2 ไว้ และขอผ่อนผัน
ออกไป 8-20 ปี แต่อีก 1 ใน 5 ที่เหลือมีความเห็นว่า ควรจะบังคับ
ได้เลย แต่ต้องการสิ่งสนับสนุน/สิทธิพิเศษ การประชาสัมพันธ์ร้านยา
คุณภาพให้ประชาชนได้รู้จัก การเข้มงวดเรื่องกฎหมาย และเริ่มต้น
กับร้านยาที่เปิดใหม่ก่อน
------------------------------------------------------------------------------------------
--
7