Монгол улсын үндсэн хуулийн цэцийн 2023-05-17-ны өдрийн 03 тоот дүгнэлтийн товч танилцуулга www.advocate.mn

1. Бэлтгэсэн: С.Дэлгэрмаа
Д.Баатарсүх
2023-06-16
МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛИЙН
ЦЭЦИЙН 2023-05-17-НЫ ӨДРИЙН 03 ТООТ
ДҮГНЭЛТИЙН ТОВЧ ТАНИЛЦУУЛГА

2. АГУУЛГА
1. Үндсэн хуулийн цэцэд гаргасан мэдээлэл, түүний агуулга;
2. Монгол Улсын Их Хурлаас Үндсэн хуулийн цэцэд гаргасан тайлбар;
3. Тагнуулын ерөнхий газраас ирүүлсэн тайлбар, нэмэлт тодруулга;
4. Монгол Улсын ерөнхий прокурорын газраас ирүүлсэн тайлбар,
нэмэлт мэдээлэл;
5. Монгол Улсын Их Сургуулийн Хууль зүйн сургуулийн дэргэдэх
Үндсэн хуулийн эрх зүйн хүрээлэнгийн шинжилгээ хийх
байгууллагын дүгнэлт;
6. Үндэслэл;
7. Дүгнэлт.

3. Үндсэн хуулийн цэцэд гаргасан мэдээлэл, түүний агуулга
Мэдээлэл
Монгол Улсын иргэн
П.Ундрах-Эрдэнэ, Л.Галбаатар

4. Үндсэн хуулийн цэцэд гаргасан мэдээлэл, түүний агуулга
Гүйцэтгэх ажлын тухай хуульд 2015-07-09-ний
өдрийн хуулиар нэмсэн 6 дугаар зүйлийн 6.3
дахь хэсэгт “Гүйцэтгэх ажлын тусгай техник
хэрэгсэл” гэж мэдээ, өгөгдөл, баримт сэлтийг
нууцаар олох, цуглуулах, дамжуулах, хүлээн
авах, илрүүлэхэд зориулагдсан техник, тоног
төхөөрөмж, түүний бүрдэл хэсэг, программ
хангамжийг хэлнэ.” гэж заасны илрүүлэх гэсэн
нь МУҮХ-ийн Арван зургадугаар зүйлийн 13
дахь заалтад “халдашгүй, чөлөөтэй байх
эрхтэй...Иргэний хувийн ба гэр бүл, захидал
харилцааны нууц, орон байрны халдашгүй
байдлыг хуулиар хамгаална.”, Арван есдүгээр
зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Төрөөс хүний эрх, эрх
чөлөөг хангахуйц...хууль зүйн болон бусад
баталгааг бүрдүүлэх...үүргийг иргэнийхээ өмнө
хариуцна.” гэснийг тус тус зөрчсөн байна.
Гүйцэтгэх ажлын тусгай техник хэрэгслийг
томьёолж оруулахдаа “илрүүлэх” зориулалттай
техник хэрэгсэл, программ хангамжийг бүгдийг
нь багтааж хэт өргөн хүрээнд томьёолсноос
үүдэн иргэдийн хэрэглэдэг вирусийн программ
хүртэл гүйцэтгэх ажлын хэрэгсэлд орох
боломжтой мэт болжээ.

5. Монгол Улсын Их Хурлаас Үндсэн хуулийн цэцэд гаргасан тайлбар
Гүйцэтгэх ажлын тусгай техник хэрэгслийг ашиглах байгууллага, албан тушаалтныг гүйцэтгэх ажлын тухай
хуулийн 8-р зүйлийн 8.1 дэх хэсэг, тагнуулын байгууллагын тухай хуулийн 12-р зүйлийн 12.1.3 дахь заалт зэрэг хууль
тогтоомжид нэрлэн зааж, хуулиар эрх олгоогүй этгээд ашиглах, борлуулахыг хориглосон нь иргэний хувийн болон гэр
бүл, захидал харилцааны нууц, орон байрны халдашгүй байдлыг гэмт халдлагаас урьдчилан сэргийлэх, мөн хуульд
заасан үндэслэлээр зөвшөөрөгдсөн мөрдөн шалгах ажиллагаа, эрүүгийн хэргийг илрүүлэх, гэмт хэрэг үйлдсэн
этгээдийг олж тогтоох чиглэлээр нууц ажиллагаа хийх зэрэг ажилд саад учруулахаас сэргийлж буй бодлогын хүрээнд
уг хуулийн заалтыг баталсан.
МУҮХ-ийн 11-р зүйлийн 1 дэх хэсэг, 16-р зүйлийн 17 дахь заалт, 19-р зүйлийн 1,3 дахь хэсэгт төр улсынхаа тусгаар
тогтнолыг батлан хамгаалж, үндэсний аюулгүй байдал, нийгмийн дэг журмыг хангах, хүний эрх, эрх чөлөөг
баталгаатай эдлүүлэх нөхцөлийг хангах үүргийг хүлээж, энэ зорилгоор хуульд заасан тодорхой нөхцөл журмын
хүрээнд холбогдох байгууллага тусгай чиг үүргийг хэрэгжүүлж болохоор тогтоосон.

6. Тагнуулын ерөнхий газраас ирүүлсэн тайлбар, нэмэлт тодруулга
Мэдээлэл гаргагч нь камер илрүүлэгч, сүлжээ илрүүлэгч
төхөөрөмж нь цэвэр хамгаалалтын хэрэгсэл болохыг
тэмдэглээд дээрх зохицуулалтын “илрүүлэх” гэсэн заалт нь
илрүүлэх зориулалттай техник хэрэгсэл, программ
хангамжийг бүгдийг багтааж, ойлгомжгүй нөхцөл байдлыг
үүсгэсэн гэж үзсэн нь өрөөсгөл ойлголт юм. Гүйцэтгэх
ажлын тусгай техник хэрэгслийг хуульд заасан зорилгын
хүрээнд, хуулиар эрх олгосон албан тушаалтан, хуульд
заасан үндэслэл журмын дагуу хэрэглэдэг. Иргэн өөрийг нь
мөрдөн мөшгөж байна, хууль бусаар тагнаж байна гэж үзвэл
эрх бүхий байгууллагад гомдлоо гарган шалгуулах эрхтэй
бөгөөд энэ хүрээнд эрх бүхий байгууллагаас нууц
төхөөрөмж байж болзошгүй гэсэн газарт шалгалтын
ажиллагааг явуулах боломжтой.
Иймд тус хэсгийн “...илрүүлэхэд...” гэсэн заалт МУҮХ-
ийн холбогдох заалтуудыг зөрчөөгүй гэж үзэж байна.

7. Монгол Улсын ерөнхий прокурорын газраас ирүүлсэн тайлбар, нэмэлт
мэдээлэл
Манай улсад гүйцэтгэх ажлын тусгай техник хэрэгслийг
нэгдсэн бүртгэлд оруулан журамлаж, зөвхөн хуулиар үүрэг
хүлээсэн тусгай чиг үүрэг бүхий байгууллага хэрэглэдэг
бөгөөд иргэд хилээр чөлөөтэй нэвтрүүлэх, олж авч, ашиглан
иргэний хувийн ба гэр бүл, захидал харилцааны нууц, орон
байрны халдашгүй байдалд нөлөөлөх боломжгүй тул тусгай
албадын ашиглаж буй техник хэрэгслийг илрүүлэх тоног
төхөөрөмжийг энгийн иргэн ашиглах эрхийг нээлттэй
болгох нь гүйцэтгэх ажлын тухай хуулийн 4-р зүйл,
үндэсний аюулгүй байдлын тухай хуулийн 4-р зүйл,
эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 16.8
дугаар зүйлийн 1 хэсэг зэрэгт заасныг зөрчихөөр байна.
Иймд тус хэсгийн “...илрүүлэхэд...” гэсэн заалт МУҮХ-
ийн холбогдох заалтуудыг зөрчөөгүй гэж үзэж байна.

8. Монгол Улсын Их Сургуулийн Хууль зүйн сургуулийн дэргэдэх Үндсэн
хуулийн эрх зүйн хүрээлэнгийн шинжилгээ хийх байгууллагын дүгнэлт
Илрүүлэхэд зориулагдсан гүйцэтгэх ажлын тусгай техник
хэрэгсэлд юу хамаарах ёстой вэ гэх иргэний хувийн ба гэр
бүл, захидал харилцааны нууц болон түүнтэй холбогдох
эрхээ өөрөө хамгаалах боломжийг хязгаарлах үр дагавар
бүхий чухал асуудлыг зөвхөн парламентаас баталсан
түгээмэл шинжтэй хуулиар зохицуулах ёстой. Гэсэн хэдий ч
гүйцэтгэх ажлын тухай хуульд хэт ерөнхий зохицуулалт
орсон учраас “илрүүлэхэд” зориулагдсан гүйцэтгэх ажлын
тусгай хэрэгсэлд юу хамаарах вэ, тухайлбал нууц камер
болон долгион илрүүлэгч төхөөрөмж нь тус техник
хэрэгсэлд хамаарах уу гэх асуудлыг практикт тагнуулын
ерөнхий газар хуулийн ямар нэгэн хязгаарлалтгүй, дур
мэдэн шийдвэрлэж байна.
Иймд гүйцэтгэх ажлын тухай хуулиар “илрүүлэхэд”
зориулагдсан техник, хэрэгслийг хэт ерөнхий байдлаар
зохицуулж байгаа нь иргэний хувийн ба гэр бүл, захидал
харилцааны нууцыг хуулиар хамгаалах зарчмын хөндөж
байна.

9. Үндэслэл
Хууль тогтоогч хүний хувийн халдашгүй, чөлөөтэй байх эрхийг хязгаарлах үндэслэл журмыг тодорхойлохдоо
тухайн хуулийг хэрэгжүүлэх байгууллага, иргэдэд хоёрдмол утгагүй, тодорхой ойлгогдохоор томьёолох, иргэд уг
хуулийг зөрчсөнөөс үүсэх үр дагавар, хүлээх хариуцлагын талаар урьдчилан таамаглах, мэдэх боломжтой байхаар
хуульчлах үүрэгтэй.
Маргаан бүхий зохицуулалт нь хууль тогтоомж тодорхой байх МУҮХ-ийн шаардлагад нийцэхгүй байх ба иргэд
хууль, тогтоомж зөрчсөнөөс үүдэх эрүүгийн хуулийн хариуцлагын талаар урьдчилан таамаглах, зан үйлээ хуульд
нийцүүлэн өөрчлөх боломжийг хязгаарлаж, хувь хүн өөрийн нууцаа хамгаалах, халдашгүй, чөлөөтэй байх
эрхийг зөрчсөн гэж үзэх үндэслэлтэй байна.
Үндсэн хуулиар баталгаажсан хүний эрх, эрх чөлөө зөрчигдсөн эсэхийг тогтооход хэрэглэдэг түгээмэл
шалгуур нь тэнцвэрийн зарчим юм. Энэ зарчмын хүрээнд төрийн хууль ёсны зорилгод нийцүүлэн иргэний
эрх, эрх чөлөөг хуулиар хязгаарлах боломжтой. Холбогдох зохицуулалтыг гүйцэтгэх ажлын тухай хуульд
нэмэлтээр оруулахдаа хууль тогтоогч уг заалтын талаар тухайлан хэлэлцээгүй байна.
Иймд маргаан бүхий зохицуулалт нь хууль зүйн тодорхой байдлын зарчим болон тэнцвэрийн зарчмын дагуу
тавигдах шалгуурт нийцээгүй, улмаар иргэний халдашгүй, чөлөөтэй байх эрхэд дур мэдэн халдах, төрөөс хүний
эрх, эрх чөлөөг хангахуйц хууль зүйн баталгааг бүрдүүлэх үүрэг зөрчигдөх нөхцөлийг бүрдүүлсэн байна.

10. Дүгнэлт
Маргаан бүхий зохицуулалт нь МУҮХ-ийн арван зургадугаар зүйлийн 13 дахь
заалтад “халдашгүй, чөлөөтэй байх эрхтэй...Иргэний хувийн ба гэр бүл, захидал
харилцааны нууц, орон байрны халдашгүй байдлыг хуулиар хамгаална.”, Арван
есдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Төрөөс хүний эрх, эрх чөлөөг хангахуйц...хууль
зүйн болон бусад баталгааг бүрдүүлэх...үүргийг иргэнийхээ өмнө хариуцна.” гэж
заасныг тус тус зөрчсөн байна.
Үндсэн хуулийн цэцийн
2023-05-17-ны өдрийн 03
тоот дүгнэлт
Эх сурвалж: https://legalinfo.mn/mn/detail?lawId=16759283902651