Агаар мандал

1. Багш: Г. Туул

3. Агаар мандал нь дэлхийн гадна талаар бүрхэж байгаа хийн
бүрхүүл бөгөөд байнгын болон өөрчлөгдөж байдаг олон
хийнүүдээс бүрдэнэ. Мөн устөрөгч, гелий, метан, аммиак,
зэрэг хийнүүдээс гадна усны уур, усан дусал, мөсөн талст,
усны уурыг өтгөрүүлэхэд шаардлагатай тоос шороо,
тоосонцор, давсны ширхэг, утаа, хөө зэргээс бүрдэнэ. Агаар
мандал дахь эдгээр элементүүд нь тус бүрийн үүрэгтэй.
Жишээ нь: Азот нь агаар мандал дахь хүчилтөрөгчийг
шингэлэхийн зэрэгцээ исэлдэх болон биологийн явцын
эрчмийг зохицуулдаг. Мөн бодисын биологийн эргэлтэнд
оролцоно. Хүчилтөрөгч нь организмуудын амьсгарах болон
исэлдэхэд зайлшгүй шаардлагатай бол нүүрсхүчлийн хий нь
ургамалд органик бодисыг бүрдүүлнэ.

4. АГААР МАНДЛЫН НАЙРЛАГА
№ Элемэнт Химийн томъёо Эзлэх хувь
1 Азот N 78,08%
2 Хүчилтөрөгч O2 20,94%
3 Аргон Ar 0,93%
4 Нүүрсхүчлийн хий CO2 0,035%
5 Неон Ne 0,0018%
6 Бусад 0,002%

5. 3,5 тэрбум шахам жилийн орчим цианы
бактериуд орчин үеийн агаар мандал үүсч
бүрэлдэх шалтгаан болжээ.

6. Цацрагийг ойлгох чадварынхаа ачаар үүлс нь манай
гарагийн хөргөх тогтолцооны үүргийг гүйцэтгэдэг

8. АГААРЫН БОХИРДОЛ
Агаарын бохирдолд хими, биологийн гаралтай
зүйлс болон элдэв тоосжилтийн нөлөөнд агаар
мандалын байгалийн шинж чанар өөрчлөгдөхийг
хэлдэг. Агаарын бохирдлоос шалтгаалан агаарын
дээд давхаргад озоны хомсдол бий болж, түүний
уршгаар хүн төрөлхтний эрүүл мэнд, дэлхийн эко
системд аюул нүүрэлсээр нэлээд хугацаа өнгөрөв.
Ер нь дэлхий нийтийн хэмжээнд агаарын
бохирдлын улмаас маш олон хүн амьсгалын замын
өвчинд нэрвэгдэж, нас барсаар байна. Бохирдлыг
асар олон суурин үүсгэгчдээс гадна хөдөлгөөнт
үүсгэгч буюу тээврийн хэрэгсэл дийлэнхи
хэмжээгээр бий болгож байдаг.

9. ДЭЛХИЙН ДУЛААРАЛ
Дэлхийн дулаарал гэдэг нь Дэлхийн хуурай газар,
далайн гадаргуу орчмын агаарын дундаж температур
ихсэх үзэгдлийг хэлнэ. Агаарын дундаж температур
сүүлийн хэдэн арван жилд тасралтгүй нэмэгдэж байгаа
бөгөөд цаашид ч мөн үргэлжилнэ гэж үзэж байгаа болно.
Сүүлийн 100 жилийн
хугацаанд Дэлхийн дундаж температур 0.74 ± 0.18 °C -аар
нэмэгдсэн бөгөөд "Уур амьсгалын өөрчлөлт судлах
Засгийн газар хоорондын төрийн бус байгууллага"
(Intergovernmental Panel on Climate Change - IPCC буюу
ИПСС), "20-р зууны дундаас эхэлсэн, агаарын дундаж
температурын ихсэлт нь, агаар мандал дахь
антропоген хүлэмжийн хийн агуулга нэмэгдсэнтэй
холбоотой байх бүрэн боломжтой юм" гэжээ

10. Байгалийн бусад хүчин зүйлүүд, тухайлбал
нарны энергийн өөрчлөлт (нарны
идэвхижилт), галт уулын дэлбэрэлт нь аж
үйлдвэржилтийн өмнөх үеэс одоог хүртэлх
хугацаанд маш бага хэмжээний нөлөө
үзүүлж байсан байна . ИПСС-гийн энэхүү
дүгнэлтийг Их 8 болон Дэлхийн өндөр
хөгжилтэй 30 гаруй орны Шинжлэх ухааны
академи, хүрээлэнгүүд хүлээн зөвшөөрдөг
болно. Гэхдээ зарим нэг судлаачид эсрэг
саналтай байдгийг дурьдах хэрэгтэй юм.

11. ИПСС-гийн уур амьсгалийн загварчлал, 1990-
2100 оны хооронд агаарын дундаж температур
1.1 - 6.4 °C нэмэгдэж болзошгүйг харуулж
байгаа бөгөөд ирээдүйд агаар мандал руу
цацагдах хүлэмжийн хийг хэр багасгахаас
хамааран температурын дээд доод хязгаар нь
тодорхойлогдож байгаа болно. Хэдийгээр
ихэнхи судалгаа, 2100 он хүртэл өөрчлөлтийг
голчлон анхаарч байгаа боловч, ирэх мянган
жилд, агаар мандал дахь хүлэмжийн
хийн агуулга одооныхоос нэмэгдэхгүй
тогтвортой байхад, дэлхийн дулаарал, далайн
усны төвшин ихэссээр байна гэж таамаглаж
байна. Энэ нь далайн усны дулаан багтаамжтай
холбоотой юм.

12. 2006 онд Антарктид дээрх озоны цоорхой
рекорд хэмжээ 27,5 сая/км2 хүрчээ

13. ХҮЧЛИЙН БОРОО: Энэхүү хөшөө нь хүчлийн
борооны хор уршгийг харуулж байна

14. Олон тооны автомашины ашиглагдсан хийнээс
бүрэлдсэн амьсгал боогдуулам утаа томоохон
хотуудыг бүрхэх болов

15. Ган гачигаас болж цөлүүд нь ургамалгүй
болдог. Ихэнх цөлүүд дулаан бүсд оршино.

16. Бүслүүрийн бүсийн халуун орны борооны ой
модонд жил бүр 1000 см хүртэл тундас унадаг.

17. Туйлын салбар нутгууд дахь цасны хайлалт
нь туйлын богинохон зуны хэдхэн
7 хоногийн дотор явагддаг

19. Хуурай салхи: Хойд тал бөмбөрцөг нь
Эль-Ниньогийн нөлөөнд үнэн хэрэгтээ автдаггүй

20. Эль-Ниньогийн үеэр далай нохой, тэнгисийн шувууд
зэрэг олон тооны далайн амьтад амь зуухын төлөө
тэмцэж далайн эрэгт гарч ирдэг байна.

21. Хуурай салхины орчлын тогтолцоо
нь гадлеевын үүр нэрээр тодорхой

22. Бороо үүсч бүрэлдэх нь дэлхий дээрх
усны нөөцийн ихэнхийг бий болгодог.

23. Дэлхийн дулаарлаас үүдэн мөсөн голууд
хайлснаас болж далайн түвшин дээшлэхэд хүрнэ.