Ouwe dyk wat bist feranderd-2 en 3 lange ferzy def

1
Ouwe-Dyk wat bist feranderd – 2 en 3 lange
ferzy 8 nov. 2017 en 6-12-2017
In myn eerste artikel in de Bildtse Post fan woensdeg 20 septimber over de dykdeurbraken Billând
en ’t Bildt binne niet de goeie jaartallen noemd over ’t anlêgen en later ophogen fan de dyk, de
latere Ouwe-Dyk in de bêding fan de Middelsee. Nou wort dut in de goeie historise kontekst
rechtset en feerder útlaid:
1. Deur de gemiddelde floedhoogte en hoogte maaifeld, konnen en mosten
al in ’t jaar 800 op en om ’t Billând hine diken anlaid worre.
2. De enige beweuners /gebrúkkers hier waren doe boeren en die foerden dat út.
3. Tussen 800 en 1200 sien je op de kaartrekonstruksys fan Peter Vos twee útgangen,
frijwel gelyk fan form.
't Blykt dus dat de boeren d'r niet in slaagden om tussen 800 en eand 1200
de geul, de Bordine in 't ferlingde fan de Swette, ôf te dammen. Die dam had dan, met de
seumerdyk an weerskanten, de hele kust tussen Dykshoek en de Fijfhústerdyk
ôfsloaten. Deuze twee plakken laaien doe op de oeverwâlen fan 800.
4. De monniken fan Mariëngaarde, Lidlum en Belkum/Aanjum hewwe fan eand
12e eeuw ôf deuze dam wel lêge kinnen, met help fan de boeren.
Hier binne se al frij gau met begonnen. Se sâgen dat as hur opdracht en hadden
de kinnis en erfaring wel om deuze klus te klaren.
De dam en seumerdyk an weerskanten worden na 1200 hyltyd ferhoogd om 't
seewater bij storms te keren. Ok waar d'r sprake fan seespigelstiging en
booiemdaling.
't Tij had in 1200 in 't mondingsgebied fan de Middelsee gyn infloed meer en de
polder kon feerder droogmaakt worre.
5. De ferhogings fan de seumerdyk, Monicke Dijck, later Ouwe-Dyk, waren ant
nou toe in een dwarsprofyl in ‘e Oasterdyk over 't trasee fan de dyk tussen Dykshoek
en de Fijfhústerdyk as ferskillende lagen te sien.
En in 'n tweede dwarsprofyl ok in ’t ferlingde fan deuze dyk, krekt achter
Dykshoek bij Koehool.

2
6. De dyk is in 1287 in 'e Westhoek deurbroken. 't Floedspoor liep deur
richting Beetgum.
Kaartrekonstruksy 1400, met nag de deurbraak fan 1287 (St. Luciafloed)
7. Met 't ferhogen fan de dyk is deurgaan tot in elk gefal 1400.
8. Op de kaartrekonstruksy fan 1400 (anleverd deur Leendert Ferwerda)
is de brede geul fan 800-1200 niet meer te sien. Wel is de deurbraak fan
1287 nag sichtber der't later an weerskanten de twee Westhoekstînzen staan
hewwe

3
De Ouwe-Dyk, sien fan de brûg Attesweg ôf, richting ‘t oasten.
9. Fan 1400 ôf bleef 't onderhoud fan de diken d’r faak bij as gefolg fan de
Frise burgeroorlog tussen de Skieringers en de Fetkopers.
De kustferdediging is doe bra ferwaarloasd en de stînzen ferdwenen.
In die tiid het ok de Sint Elisabethfloed (1421) arig húshouwen.
Waarskynlik binne d'r doe, maar ok fral fòòr en âns ok nag na 1200, stikken
seumerdyk in 't kustgebied wegsloegen.
't Is derom, dat ok feerderop nag 'n prot wielen, ontstaan tidens dykdeurbraken,
en omlêgings fan de diken fonnen binne, o.â. bij de Stienzer Hogedyk,
de Griene Dyk, de Alddyk en de Hearewei.
Alleen feerder argeologys ondersoek kin antoane wanneer at die plakfonnen
hewwe, o.â. deur pollen-ondersoek. Fan 'n tiental dykdeurbraken hew ik dat wel
faststelle kinnen.
10. De Sitkens Rijdt mot ongefeer in 1450 ôfdamd weze, at je sien naar andere
gebeurtenissen om die tiid hine.
11. In 1505 is de seumerdyk feerder ferhoogd tot wat doe de Ouwe-Dyk worde
en 't Bildt ontston. Hoogte Ouwe-Dyk doe 4.41 +, nou op ’n gemiddelde hoogte
fan 3.30 + NAP

4
De 5 útgangen fan Billând en de booiemkaart fan Stiboka.
’t Is nuttig en interessant de fijf útgangen fan Billând te fergeliken met de booiemkaart fan Stiboka.
Der is meer fan ôf te laiden dan alleen de sporen fan de dykdeurbraken, wielen en de derdeur
ontstane ferlêgings fan de diken.
An ‘e Súdkant fan de Ouwe-Dyk sien je naamlik ok ’n strook fan lichte savel (15-20% klaai) die’t ok
nag wat priisgeeft út ’t ferleden. Aigenlik is ‘t ’n soort blaudruk fan de Ouwe-Dyk sels. Je kinne hier
in dut kader de folgende parten fan de dyk onderskaide:
- Bútten de útgangen 2 en 3 (geul anwezig tussen 800-1200) is de breedte fan de strook hier
groater. Der is deuze savel met ’n dikkere korrel drekt achter de legere seumerdyk besonken in
tiden dat de see hoger waar dan ’t gemiddelde, over 'n perioade fan 400 jaar. De breedte kin ok wat
sêge fan de hoogte fan de seumerdyk, maar d’r binne meer faktoren die’t metspeule.
- Op ’t plak der’t froeger de útgangen (2 en 3 midden, en 4 Sitkens Rijd) laaien. Hier is de
noemde strook feul smâler. Der het ’t water nag lang, tussen 800 en 1200 , 400 jaar, en tussen
1450-1287, 163 jaar, deur ’n diepere geul in ‘n feerder brede en ondiepe bêding stroomd. Der had
de lichte savel gyn kâns om te besinken en worde deur de sterkere stroom deur soa’n smâl
stroomgat feerder metnommen.
An weerskanten fan dat gat in de Ouwe-Dyk is lichte savel die't gelaidlik feerder fan de dyk en fan ‘t
gat ôf met hyltyd minder infloed fan de stroming (form fan ’n druppel) besonken is,
Om 1200 hine slaagden de monniken d’r in om de geul doe ôf te dammen. ’t Tij bleef derna bútten 't
billând.

5
Bij de útgang 1 fan 't jaar 100, bewesten de pôle bij Ouwe-Syl, is dut niet soa goed te sien. Der sille
doe an weerskanten nag gyn seumerdiken laid hewwe en de sporen kinne der over 'n feul langere
tiid niet meer sichtber worren weze.
Om Ouwe-Syl hine, met beoasten útgang 2 in 800, is de sitewasy deur de eeuwen hine frij
kompleks weest met mînstens drie dykdeurbraken in de fier seumerdiken deur en om Ouwe-Syl. D'r
binne der ’n prot klaaikorrels met de ebstroom metnommen, met ’n doe overheersende
súdwestewyn.
De booiemkaart laat ok sien, dat ‘r bij de Boanweg ok ’n geul, waterweg, weze kinnen het, sien de
lokasy en de form fan de ôfsetting der fan de lichte savel.
Lânsdeursnede an weerskanten fan de Kadal en Boanweg.
De Sitkens Rijdt is om 1450 hine ôfdamd en de dyk het der nag soa’n 50 jaar feul leger laid
De Holle Rij het as geul niet feul infloed had op de grônd der om hine. Die liep met ’n kompakte,
stevige en smâle bêding deur ’t landskap en het in 1505 ’n sluus kregen, die’t in 1542 ôfdamd is.

6
In de Bildtse Post fan 4 okt 2017 kondigde ik an, dat de infloeden op de hoogte en de
failigens fan de Monicke-Dijck, later Ouwe-Dyk nag an de order komme souwen.
Derfoor worre eerst de tipys ferskillende parten fan de Ouwe-Dyk in de folgende
karakteristiken indeeld:
I Part bútten de geul, anwezig fan 800-1200 (útgangen 2 en 3)
II Dam/dyk, anlaid eand 12e eeuw in deuze geul
III Sitkens Rijd, útgang 4
IV Holle Rijd, útgang 5
De fijf útgangen en de 4 dykkarakteristiken I-IV op 't Billând
Utgang 1 – 100 n Kr, wort bútten beskouwing laten omdat der feul minder sporen fan
werom te sien binne. Foor ’t bepalen fan de totale Inklinking en ’t ferlegen fan
Monicke-dijck/Ouwe-Dyk (fan 't jaar 100 ant 2017) hew ik ‘n rekenmodel ontwikkeld.
Foor meer detais ferwiis ik na de lange ferzy fan dut artikel op www.sytsekeizer.nl
De totale inklinking is hieronder angeven per Dykkarakteristyk

7
Karakteristyk I Bútten de geulen, útgangen:
2, 800 n Kr.
3, 1200.
Folgorder fan werken:
800-1200-1505 : Eerst boeren later ok met monniken hoge gelaidlik de diken op
1505 Ophoging onder de broers Van Wijngaarden.
2017 Nou
T tot. = Totale inklinking = 20 sm. = 0,02 m/jaar = 2 sm/eeuw

8
karakteristyk II. Geul anwezig tussen 800 en 1200
800-1200 Open ferbining met Waddensee
1200 Ofdammen geul (anwezig tussen 800 en1200) deur boeren en monniken
in een keer na hoogte. Derna gelaidlik na hoogte - >1505
1505 Ophoging onder de broers Van Wijngaarden
2017 Nou
I tot. = totale inklinking = 70 sm. = 0,09 sm/jr.= 9 sm/eeuw

9
Karakteristyk III – Sitkens Rijd
1287 Ontstaan Sitkens Rijd (St.-Luciafloed) útgang tot 1450.
1450 Sitkens Rijd na 1287-1450 ôfdamd in een keer na hoogte in 1450
1450-1505 Ophoging deur boeren en monniken,
1505 Ophoging onder broers Van Wijngaarden
2017 Nou
I tot. = Totale inklinking = 50 sm = 0,09 sm/jr = 9 sm/eeuw.

10
Karakteristyk IV Holle Rijd.
800 Ontstaan Holle Rijd, stroomt in open ferbining met de Waddensee.
1505 Ofdammen Holle Rijd/nije sluus, Van Wijngaardens,
1542 Sluus d’r út en ôfdamd.
2017 Nou
I tot= totale inklinking = 80 sm, = 0,16 sm/jr.= 16 sm/jaar.

11
Foor de infoergegevens fan ’t rekenmodel hew ik de Ouwe-Dyk in twintig dykfakken
ferdeeld foor ’t maken fan lânsdeursneden over de as fan de dyk. Ok hew ik ‘n 18-tal
dwarsprofilen nommen, baide met behelp fan de AHN-kaart. Soa kon ik de hoogte
fan de bovenkant fan de Ouwe-Dyk opmete.
’t Risseltaat sien jim hieronder:
Lânsdeursnede over de as fan de Monicke-Dijck /Ouwe-Dyk, 800-2017.
Hoogte en failigens fan de Monicke-Dyk/Ouwe-Dyk
De folgende faktoren hewwe infloed had op de hoogte en failigens fan
de Monicke-Dijck, later de Ouwe-Dyk:

12
1. De infloeden op de hoogte fan de dyk sels en
2. De absolútte seespigelstigng.
1. De infloeden op de hoogte fan de dyk sels.
Hieronder binne in ’n oversicht de ferskillende begripen/definisys angeven:
Begripen/definisys rekenmodel Ouwe-Dyk/Monicke-Dijck
Sd = De setting fan de dyk
Dut is ’t inklinken fan de ondergrônd, basis fan de dyk, deur wateronttrekking
derfan en/of belastings hierop.
De draagkracht fan de dyk wort mèt bepaald deur de foorgeskidenis fan
de ondergrônd, of deronder, of in de omgeving der't befoorbeeld geulen of wielen
weest hewwe.
De dyk is nageraden dus inklonken in de ferskillende perioaden en onder ferskillende
omstandigheden,
I = De inklinking fan de dyk
Dut wort feroorsaakt deur ’t ferlies fan water, wat ok bijdraagt tot ’t opfangen
fan de druk op de dyk. (Grônddruk = waterdruk+korreldruk)
F= ’t Ferlegen fan de dyk (’t ôfgraven deur de mîns fan grônd)
In ‘e loop fan de tiid is de dyk ôfgroeven. At dut overal gebeurd is en in welke
mate, hew ik dus ok prebeerd te achterhalen met ’t rekenmodel.

13
De rollings binne ontstaan na 't ôfgraven fan de Ouwe-Dyk der. Dut mot deen weze
na 't ferhogen fan de Nije-Dyk in 1600, doe't d'r meer mînsen kwammen te weunen
an 'e Ouwe-Dyk en minder erbaaiers bij de boeren inweunden, ant ongefeer 1625.
Hier motte de oudste húzzen fan 't Bildt staan. Se stonnen op aigen grônd en binne
deun teugen de dyk anset. 't Hoogteferskil tussen de dyk en de foordeurdrumpel is
nou ongefeer 60 sm. Met 't asfalt d'r bij fan 15-20 sm mot 'r doe dos al 70-80 sm
ôfgroeven weze. Bron: boek "De Oasthoek-150 jaar", Sytse Buwalda, 2015, bls. 113,
149/150.
In ’t rekenmodel foor ’t bepalen fan de Totale inklinking is Sd (Setting Dyk ) +
I (Inklinking Dyk) hou ik in eerste instânsy ’n waarde foor de ôfgraving (F) fan
80 sm over de hele Ouwe-dyk an.
A= ’t Ferhogen fan de dyk met ’n laag asfalt.
Dut asfalt is anbrocht met ’n dikte tussen de 10-15 sm.
D= De booiemdaling fan 't aardopperflak = 0,5 sm/jaar (bron: boek "Dijk op
hoogte" Harry de Raad, 1993.)
De infloeden op de failigens:
2. De absolútte seespigelstiging.
AS= Absolútte seespigelstiging = 0,10 sm/jaar (bron, boek "Dijk op hoogte")
Dermet komt de relative seepsigelstiging RS = D+AS = 0,5+0,10 = 0,15 sm/jaar.
Krekt fan de 16e eeuw ôf, na de ferhoging fan de Monicke-Dijck
tot Ouwe-Dyk, waar deuze relative seespigelstiging nag negatyf! De booiemdaling
waar doe nag groater dan de absolútte seespigelstiging. Derna worde deuze posityf.
(bron: "Dijk op hoogte") Maar de Ouwe-Dyk het hier maar 100 jaar wat 'last' fan had.
In 1505 laai der al ’n lang, breed foorlând as búttendyks lând achter deuze waker.
In 1600 worde de Nije-Dyk, die’t op ’n natuurlike kwelderwâl laai, ophoogd. En worde
de Ouwe-Dyk dus al gau ’n slaperdyk.

14
Ok omdat 't groatste part fan de Monnicke-Dijck stevig kompakt opboud is deur
regelmatig ferhogen fan deuze 'rienlinck' /seumerdyk (karakteristyk I)
kin ik annimme, dat d‘r gyn overhoogte toepast is bij 't ferhogen fan de Monicke-
Dijck in 1505. De broers van Wijngaarden wisten doe in 1505 al, dat ’t búttendyks
lând al genog failigens boad.
De booiemdaling fan nou ôf (2017) sil deurgaan met ’n timpo fan 6-30 sm/eeuw.
Ok deur de útstoat fan CO2 sil de absolútte seespigelstiging hierna 20-100 sm/eeuw
weze. Metnander wort de relative seespigelstiging fan nou ôf dus 26-130 sm/eeuw.
De folgende keer sil ik in ’n ferkorte ferzy de deursnede en inhoud fan de Ouwe-
Dyk/Monicke-Dijck bij de kop hewwe en eandig ik met de konklúzzys fan dut
ondersoek na deuze belangrike slaper/dromer, die’t deur de eeuwen hine och soa
feranderd is.
Sytse Keizer.

15
Rekenmodel Monicke-dijck-Ouwe-Dyk 100-2017 n Kr.
In eerste instânsy hew ik metings deen om soafeul mooglik betroubere en bekinde
gegevens op te farndelen as 'input' foor myn rekenmodel
Hierfoor hew ik de Ouwe-Dyk in 20 dykfakken ferdeeld foor ’t maken fan lânsdeursneden over
de as fan de dyk. Ok hew ik ‘n 18-tal dwarsprofilen “nommen” baide met behulp fan de AHN-
kaart.
Dykfakken en Dwarsprefilen, de Dykkarakterstiken I-IV binne ok angeven.
Ik snij de Ouwe-Dyk as’t ware dwarsdeur in 2 richtings haaks opnander en lêg as ’t ware ’n
fergroatglâs op de bovenkant fan de Ouwe-Dyk.
Met as risseltaat ’t ferloop fan de bovenkant fan de Ouwe-Dyk nou in 2017.
Die fergelyk ik dan met de ontwerphoogte die’t in 1505 faststeld is.

16
Lânsdeursneden Ouwe-dyk 2017:
Dykfak A 3.10 m., links Armendyk, 5.20 selfde hoogte dan leste
hoogte pôldyk , rechts, gem 3.10m +
Dykfak B , gem. 3.50 + m.
Dykfak C 3.70m.
Dykfak D 3.30-3.10-3.00 m.
Dykfak G 3.00 m.
Dykfak E 3.00 m. Dykfak F 2.80-2.90 m
Dykfak H 3.00 m.
Dykfak I 3.00 m. Dykfak J 3.10-3.50 m.

17
Dykfak K 3.40 m. Dykfak L 3.00 m.
Dykfak M 2.90 m. Dykfak N 3.10-2.90 m.
Dykfak O 3.00-3.20 m.
Dykfak P 3.50 m.
Dykfak R 3.20-3.50 m.Dykfak Q 3.00-3.20 m.
Dykfak S 3.50-2.50-3.10 m. Dykfak T 3.10-2.70-3.40-3.00 m.

18
Jim siene hier de risseltaten fan de metings fan de lânsdeursneden over de as
fan ‘e Ouwe-Dyk in tabelform
Dyk
Kar.
Dyk
fak
Nr
Dwarsprofyl
en hoogte
der tof NAP
Naam lokasy Hoogte
NAP (m)
Hoogte: 800?
Hoogte: 1200 ?
Hoogte: 1505: 4.41+
t.o.f. 1505 ferskil in
hoogte in m:
III A Sitkens Rijd/Armendyk-
Ouwe-Dyk
3.10 1.31
III B 1 3.50
2 4.00
Sitkens Rijd/
West
3.50 0.91
III C 3 3.50
4 3.50
Sitkens Rijd/
Geul
3.70 0.71
I D Westhoekstins 1
Kloasterdam
Sitkens Rijd
3.30-3.10-3.00 1.11-1.31-1.41
I E Holle Rijd/West 3.40- 3.00 1.01-1.41
IV F1 5 2.80 Ter hoogte fan de
Holle Rijd
2.80-2.90 1.61-1.51
IV F2 Ter hoogte fan de Holle
Rijd Kyk detai plaatsy
2.40 + 2.01
I G Holle Rijd/Oast 3.00 1.41
I H 6 3.00 Plaats Piet Marra 3.00 1.41
I I Geul 800-1200/west 3.00 1.41
IenII J 7 3.40 Geul 800-1200 3.10-3.50 1.31-0.91
II K Geul 800-1200 3.40 1.01
II L Geul 800-1200 3.00 1.41
II M 8 3.00
9 3.00
Geul 800-1200
Wiel Kouwe weg
2.90 1.51
II N 10 3.20
11 3.20
Geul 800-1200
Wiel Teun de Jong -
Fonteinplaatsen
3.10-2.90 1.31-1.51
II O Geul 800-1200
Wiel Nij Altenae-Tasma
3.00-3.20 1.41-1.21
I P 12 3.30 Swart-Hoogland 3.50 0.91
I Q 13 3.70 Wielen Smits/Attesweg 3.00-3.20 1.41-1.21
I R 14 3.40 Ouwe bêding 100 n Kr 3.20-3.50 1.21-0.91
I S 15 3.50
16 3.00
Vd Weg–
Lagune Kapershoek
3.50-2.50
-3.10
0.91-1.91-1.31
II
I
T 17 3.10
18 3.00
LaguneKapershoek-
hoek Oasterdyk
3.10-2.70-3.40
-3.00
1.31-1.71-1.01
Maksimaal
ferskil:
3.70 -2.40
= 1.30 m
Maksimaal hoogte
ferskil:
2.01 m. (Holle Rijd)

19
F2 Lânsdeursnede Holle Rijd an weerskanten- diepste punt op minder dan 2.40 m +
NAP
Ok hew ik metings per dwarsprofyl deen en hier in beeld brocht: Dut wort fergeleken met
’t oorspronklike ontwerp foor de ophoogde dyk in 1505 (Tekening Aldert Cuperus 1993)

20
Dwarsprofyl 1, Gaya Indonesia - Oast 3.50 m +, , benadert ’t ontwerp – Dykprofyl 1505, búttendyks wat insakt.

21
Dwarsprofyl 2 4.00 m +,Westhoekstins 1 - West = mtsk Sj. Jensma , benadert ’t ontwerp – Dykprofyl 1505
Dwarsprofyl 3 3.50 m +,Westerdyk - West , benadert ’t ontwerp – Dykprofyl 1505

22
Dwarsprofyl 4 3.50 m +, Westerdyk-Oast , benadert ’t ontwerp – Dykprofyl 1505, links wat leger.
Dwarsprofyl 5 2.80 m +,Holle Rijd-West, benadert ’t ontwerp – Dykprofyl 1505 en oprel búttendyks
Dwarsprofyl 6, Holle Rijd -Oast 3.00 m +, krún breed en plat ôfgroeven !

23
Dwarsprofyl 7 , Meijer Oast , 3.40 m +, wat fertekend beeld deur bomen en oprel ? platte krún ôgroeven.Rollings
Dwarsprofyl 8, Kouwe-weg – West 3.00 m +, , benadert ’t ontwerp – Dykprofyl 1505
Dwarsprofyl 9 , Wiel Teun de Jong – Kouwe weg. 3.10 m +, benadert ’t ontwerp – Dykprofyl 1505

24
Dwarsprofyl 10, Wiel teun de Jong- Fonteinplaatsen, 3.20 m +, , benadert ’t ontwerp – Dykprofyl 1505
Dwarsprofyl 11, wiel -Nij Altenae- Tasma 3.20 m +, benadert ’t ontwerp – Dykprofyl 1505
Dwarsprofyl 12, Lange weg- West. 3.30 m + , benadert ’t ontwerp – Dykprofyl 1505

25
Dwarsprofyl 13, Smits – West. 3.70 m + , links fan de wielen Smits/Attesweg
Dwarsprofyl 14, Pôle West 3.40 m +, an weerskanten selfde helling in talud
Dwarsprofyl 15, Pôle- oast. 3.50 m + , platter, breder an bovenkant

26
Dwarsprofyl 16, Ouwe-Syl Glazema, 3.00 m +, bovenkant breder en platter dan oorspronklik ontwerp 1505
Dwarsprofyl 18, Oasterdyk – Oast., 3.10 m + Hoge fastere kern, taluds an baide kanten meer inklonken.
Dwarsprofyl 17, Oasterdyk – west 3.10 m + , niet neffens ontwerp Ouwe-Dyk 1505 , baide kanten talud stail.

27
In tabel de metings fan de 18 dwarsprofilen
Dyk
Kar.
Nr
Dwars-
profyl
Gem. Hoogte
Krún -dyk
tof NAP in m.
Geul/wiel/Dykkarakterstyk Lokasy Hoogte-ferskil
in m. tof hoogte
in 1505: 4.41+
III 1 3.50 Gaya Indonesia - oast 0,91
III 2 4.00 Westhoekstins 1 - west 0.41
III 3 3.50 Sitkens Rijd Geul
(1278-1450)
Westerdyk- west 0.91
III 4 3.50 Sitkens Rijd Geul
1278-1450)
Westerdyk - west 0.91
IV 5 2.80 Holle Rijd 800-1505) Holle Rijd – west 1.61
I 6 3.00 Bútten Geul 800-1200
Trajekt dykanlêg
800-1200
In 1200 ôfdamd- 1505
Holle Rijd - oast 1.41
II 7 3.40 Geul 800-1200 Meijer - oast 1.01
II 8 3.00 Geul 800-1200 Kouwe weg - west 1.41
II 9 3.00 Geul 800-1200 Wiel Teun de Jong –
Kouwe weg
1.41
II 10 3.20 Geul 800-1200 Wiel Teun de Jong -
Fonteinplaatsen
1.21
II 11 3.20 Geul 800-1200 Nij Altenae - Tasma 1.21
I 12 3.30 Bútten Geul 800-1200
Trajekt dykanlêg
800-1200
In 1200 ôfdamd- 1505
Lange Weg west 1.11
I 13 3.70 Bútten Geul 800-1200
Trajekt dykanlêg
800-1200
In 1200 ôfdamd-1505
Smits - west 0.71
I 14 3.40 Bútten Geul 800-1200
Trajekt dykanlêg
800-1200, In 1200 ôfdamd-
1505
Pôle - west 1.01
I 15 3.50 Bútten Geul 800-1200
Trajekt dykanlêg
800-1200
Pôle - oast 0.91
I 16 3.00 Bútten Geul 800-1200
Trajekt dykanleg 800-1200
Ouwe-Syl Glazema 1.41
II 17 3.10 Lagune 800 n Kr. Oasterdyk - west 1.31
I 18 3.00 Bútten Geul 800-1200
Trajekt dykanleg 800-1200
Oasterdyk - oast 1.41
Maks: 3.70 Maks: 1.61

28
Nag wat detais fan ‘e Ouwe-Dyk
Bewesten Holle Rijd, gem. op 2.90 + NAP dyk feerderop (naar ’t Oasten )
Bewesten kadal. Gem. 3.00 + NAP

29
Lânsdeursnede - Ouwe-Dyk an weerskanten fan de kadal

30
Ouwe-Dyk wat bist ferânderd – 3 ferzy 6-12-2017
Deursnede/inhoud Ouwe-Dyk 1505 en rienlink/seumerdyk,
bewerking Sytse Keizer
Hieronder staat de tekening fan de deursnede fan de Ouwe-Dyk folgens ’t bestek,
anlaid : 1505. Bron: "Raizen deur de Bildtse geskidenis", Aldert Cuperus, bls. 52
De skriver het in ’t bestek fan de Ouwe-Dyk fonnen, dat d'r ’n rienlinck “an de
binnenkant fan de berm laai,…”
Ok sien myn andere stúddys fan ’t Billând kin ik nou de konklúzzy trekke, dat deuze
rienlinck, seumerdyk, der dus al laai fan 't jaar 800 ôf, bútten de geulen en later ok op
‘e dam die’t anlaid is in 1200 deur de monniken , in de geul die’t der tussen 800 ant
1200 over ’t Billând laai. Nageraden is de seumerdyk hyltyd ophoogd.
Hieronder myn bewerking fan deuze deursnede fan de Ouwe-Dyk, 1505:
De berekenings fan de deursnede binne maakt over 1 strekkende meter, in ’t
ferlingde fan de seedyk (m1)

31
Berekening inhoud seumerdyk 1505
Jim kinne hier sien, dat de sloat/dykgracht an de binnenkant fan de dyk brúkt worde
foor de dyk. Feerder most d’r neffens ’t bestek ‘n strook grônd fan fijfentwintig (25)
meter breed en sestig sm diep ontgroeven worre, elf meter bútten ’t punt der’t de dyk
begon.
Dut is dus 15 kúb grônd. De berekening laat sien dat d‘r dus al 52,25% dyk laai,
foordat de broers Van Wijngaarden de eerste skep in ‘e grond sette lieten! In ’t
bestek is niet angeven, wer’t dut ander part fan 18,38 kúb weghaald worre most. Dut
is ok nag ’n hap grônd fan 1*18,38/0,60 = 30,63 m lang met ok ’n diepte fan 60
sm. Dut laai an de binnenkant fan de berm en dermet mot bedoeld weze de
binnenkant in de betekenis fan an de kant fan ’t lând as onderdeel fan dat
dyklichem. De búttenkant wort sien as de seekant.
Bij ’t berekenen foor ’t grôndferset fan de dykwerkers mot je dus reken houwe met de
anwezighyd fan de ouwe seumerdyk over de hele lingte fan de Ouwe-Dyk. Dan
komt de rest fan de inhoud fan de dyk op lingte * opp deursnede: 14250 * 16,8 =
239400 m3 Met de form fan de ferhoogde seumerdyk, fonnen in ’t dwarsprofyl fan
Koehoal en de Ternaarderpolder, bin ik in staat ’n frij naukeurige rekonstruksy te
maken fan de seumerdyk die der dus al lang laai onder de Monicke-Dijck, op ’n
hoogte fan ongefeer 3.60 + NAP.
Nag 's: Sonder deuze Monicke-Dijck waar d’r ok gyn Monnikelând weest fan 450
morgen tussen Ouwe-Syl, “westerzyde van der Nieuwe Bildt" (nou Oud Bildt SK) en
de Westhoek, grîns ‘t Billând. (lees ok: “Monnikelând op ’t Bildt”, Sytse Keizer,ferzy
febr. 2016)

32
Overwegings, rissultaten en konklúzzys:
1. In ’t rekenmodel foor ’t bepalen fan de totale inklinking I tot. is
Sd (Setting dyk ) + I (Inklinking dyk) hou ik in eerste instânsy ’n waarde
foor de ôfgraving (F) fan 80 sm an over de hele Ouwe-Dyk.
De formúlle om die totale inklinking út te rekenen is:
I Tot. = Sd + I = ∆h -D-F+A
Met:
∆h = ‘t meten ferskil tussen ontwerphoogte 4.41 + NAP
en bovenkant asfalt nou
D = Daling booiem
F = ferlegen dyk deur ôfgraven = 80 sm dus over de hele dyk.
A = Dikte asfaltlaag.
In de bijlage an ’t eand fan dut dokemint binne de útkomsten fan
I Tot. per dykkarakteristyk te sien
Hier is ok ’n kolom toefoegd met de gemiddelde inklinking in sm/jaar an de hând fan
de
leeftyd fan ’t beskoude dykfak ant 2017.
2. At je de breedte fan de Ouwe-Dyk mete, dan is deuze niet overal gelyk.
In Westhoek – Holle Rijd en Sitkens Rijd is deuze maar 4 m.; meer naar ’t
oasten toe is-y 5,5 m. breed.

33
3 De dykfakken bútten de geulen, útgangen anwezig tussen 800 en 1200-2017 =
Dykkarakterestyk I Totale inklinking = I+ Sd = 20 sm.
Se binne met ’n snelhyd fan 0,02 sm/jr = 2sm/eeuw inklonken.
Dut komt fral deur de gelaidlike opbou fan de Ouwe-Dyk der: ’t Altyd weer ophogen,
inklinken, ophogen, inklinken ensf. fan de dyk, sonder infloed fan deurbraken,
geulen en wielen al fan ’t jaar 800 ôf.
4. De andere dykfakken binne jonger maar ok hyltyd weer antast en binne in een keer
ophoogd en derdeur losser, minder kompakt dus. Dat binne:
Dykkarakteristyk II :
Geul anwezig tussen 800-1200: Dam/Dyk fan 1200-2017
totale inklinking: 70 sm. Snelhyd inklinken: 0,09 sm/jr = 9 sm/eeuw
Dykkarakteristyk III: Sitkens Rijd: 1278, Dam/Dyk fan 1450-2017
Dykkarakteristyk IV: Holle Rijd: dam/dyk fan 1542-2017
5. D'r is dus 'n dúdlik ferband tussen de mate fan totale inklinking en de foorgeskidenis
fan de ondergrônd fan de Ouwe-Dyk. ‘t Hyltyd ferhoogde part, befoorbeeld tussen
Pôle
en fòòr Nij Altoenae, geeft minder setting (inklinken)- gem. 20 sm dan wer't wielen
waren met jongere, lossere grônd in ombogen dyk of 'n geul (Kapershoek,
geul 800-1200, Holle rijd, Sitkens Rijdt) in ’t mondingsgebied fan de Middelsee.
(der gem. 70 sm. totale inklinking)
6. De Ouwe-Dyk het 'n hoogte die't dus op 'n heel prot plakken fariëert fan:
3.70 + NAP - 2.40 +, 'n ferskil in hoogte fan maks. 1.30 dus (de oorspronklike
ontwerphoogte is 4.41+!)
7. (Nag) Meer sporen fan beweuning fan kloastermeiers op dut stik Monnikelând
sil ok befestige, dat ‘r ’n seumerdyk anlaid waar om hur te beskermen.
8. Omdat ’n groat part fan de Monicke-Dijck stevig kompakt opboud is deur
regelmatig ferhogen fan deuze rienlinck (karakteristyk I)
kin ik annimme dat ‘r gyn overhoogte (30% ekstra klaai) toepast is in 1505
foor dut stik dyk, die’t deur ’t ôfdammen fan de geul, anwezig tussen
800 en 1200, hier over ‘t Billând laai. De broers Van Wijngaarden wisten
doe ok al, dat ’t búttendyks lând al genog failighyd boad.
Dut is foorlopig ’t leste part over de Ouwe-Dyk, wat begon met dykdeurbraken tot
’t definityf ôfdammen fan ’t Billând in 't jaar 1200.
De folgende keer sil ik ’t hewwe over de waterwegen op 't Billând.
Ant dan, Sytse Keizer

34
Bijlage met de útkomsten fan I Tot. per dykkarakteristyk.
Hier is ok ’n kolom toefoegd met de gemiddelde inklinking in sm/jaar an de
hând fan de leeftyd fan ’t beskoude dykfak ant 2017.

Ouwe dyk wat bist feranderd-2 en 3 lange ferzy def

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Ouwe dyk wat bist feranderd-2 en 3 lange ferzy def

Similar to Ouwe dyk wat bist feranderd-2 en 3 lange ferzy def (19)

Ouwe dyk wat bist feranderd-2 en 3 lange ferzy def