Dykdeurbraken billand - 1 lange ferzy 23 sept. 2017

1
Diken en dykdeurbraken Billând ’t Bildt, lange ferzy
Inlaiding
In dut hoofdstik worre fral de dykdeurbraken besproken, die’t ’t Billând te ferduren had
het. Een fan myn eerste publikasys in de Bildtse Post over de diken op en om ’t Bildt waar
“’Bildt al fan ’t jaar 1200 bedykt”, (sept 2013). In “Ontstaan Billând 1 en 2 (novimber 2016
en maart 2017) kwammen se ok wiidwaidig an de order. De sporen fan de dykdeurbraken
geve ok waardefolle informasy over de diken sels, sille jim bespeure bij ’t lezen fan de
folgende teksten.
Paleogeografy
Hieronder nag ’n oversicht fan de paleogegrafy fan Billând an de hand fan de
kaartrekonstruksys fan Peter Vos, kombineerd met aigen plaatsys út ’t BILDTGIS fan de
skriver.
Billând 100 n Kr
Billând 100-800
’t Billlând lykt hier nag ’n ongerept stikky netuur, maar worde om 't jaar 800 hine al brúkt en
beweund deur boeren en besocht deur Franken, Noormannen en kapers. Over de fonnen
ringwâlburcht hew ik al arig wat anhaald. Over de rest folgt nag ’n aparte beskouwing.

2
Billând 800 (sichtber is 't ontstaan fan de Holle Rijd)

3
1100, BILDTGIS
Sitewasy ongefeer 1100. Doe’t de monniken fan drie kanten ’t Bildt ontginne wouwen, laai
de Middelsee d’r soa hine as hier ôfbeeld. De bêding mot derna doe in korte tiid ôfdamd
weze, om ’t jaar 1200 hine. An weerskanten, in ’t ferlingde hierfan, binne de seumerdiken
anlaid die’t wij nou nag goed kinne. Deuze opperasy most wel soa gau mooglik útfoerd
worre, want dan kon de see minder fat krije op ’t lând. D‘r bleef bij de froegere
(ring)wâlburcht, Middelweg (Prúlhoek), Ouwe-Dyk (krússing Kouweweg), 'n deurgang foor
skippen richting Swarte Haan
(Swarte is fan oorsprong Zwette = grîns, hier bedoeld as skaiding tussen water (faarweg) en
lând) De geul bleef dus bestaan, ok na 't ôfdammen hier fan de Monnickendijck, later Ouwe-
Dyk, in boormônsters der nommen nag dúdlik te sien). De dam in de Ouwe-Dyk bleef ’n
swak plak, kyk maar na de sporen fan o.a. wielen en ferlêgings fan de Ouwe-Dyk, tussen de
Kouweweg en Nij Altoenae.
1287 tot ongefeer 1450- Peter Vos, rooie ellips : oorsprong - dykdeurbraak 1287. De ouwe
bêding fan 1100 siene jim in dut plaatsy niet werom.

4
Diken Billând ’t Bildt. Oversicht fan alle oeverwâlen, defînsive en offînsive diken fan
ongefeer 1200 ant nou.
De boeren wonnen foor 't jaar 1200 nag aktyf stikkys nij lând op de see deur faak nag lokaal
lêgende kadiken op te hogen. Nageraden , na 1200 worde deur de monniken over de folle
breedte fan ’t lege, ondiepe estuarium fan de Middelsee seumerdiken anlaid. De geul in ’t
midden had nag frije deurgang na de Waddensee.
Dat d'r al om 1200 hine seumerdiken (lichtgeel kleurd) laaien in (de bêding fan) de
Middelsee, ok bij ’t trasee fan de Ouwe-Dyk, doe Monnikendijck lâns, geeft 'n bra andere
kyk op de history fan ‘t Billând. De nijmoaderige middels fan nou en nije bronnen, fral de
palaeogeografise kaarten fan Peter Vos, geve andere ontstaansmooglikheden. Ok komme
je tot de konklúzzy dat ’t Billând hest niet op ’n andere menier ontstaan kon. Argeologys
ondersoek mot dut feerder onderbouwe/befestige.
Nageraden is men overgaan fan ’n defînsive naar ‘n meer offînsive bediking.
Soa binne de Langstraat-Skredyk (1300) en ok de Ouwe-Dyk (1505) en Nije-Dyk (1600)
útboud tot foor die tiid offînsive seediken. Met de normfrekwînsy fan nou foor ’n failige dyk
(bestand teugen ’n stormfloed die’t 1 keer in de 10.000 jaar foor komt) is de (Delta)dyk tot
9,40 m+NAP opboud.

5
Diken 1505-1754
Ontwerp dykprofilen fan Ouwe-Dyk 1505 , Nije-Dyk 1600 en de Pôldiken en Opdyk 1715,
1754) (Aldert Cuperus, Bildtdijken Oudebildtzijl, bls 12).
Kronyk fan deuze diken:
Ouwe-Dyk en Nije-Dyk

7
Diken anno 2017:
Ouwe-Dyk
Rechts, Holle Rijd
Rechts, Pôle
Oasterdyk
Dwarsprofilen Ouwe-Dyk, gemiddelde hoogte 2017: 3.30 + NAP

8
Nije-Dyk
Dwarsprofilen Nije-Dyk gemiddelde hoogte 2017: 3.75 + NAP

9
Koedyk, Deltadyk
Dwarsprofyl Koedyk
Dwarsprofyl Deltadyk Swarte Haan Oast
Dwarsprofyl Deltadyk Oast

10
Dwarsprofilen nije seumerdiken búttendyks ongefeer 3.00 + NAP
Kiky met dykhoogten in de Deltadyk ter hoogte fan Oasterbierum in ’t ferlingde fan de
Slachte. In 1574 liet Caspar de Robles de seedyk hier tot ’n hoogte fan 2.85+ anlêge. Doe
nag maksimaal 4.41- 2.85 = 1.36 m leger dan de Ouwe-Dyk die’t in 1505 ophoogd waar ant
4.41+ NAP

11
Oversicht met de 5 útgangen Billând en start anlêg/ophogen seumerdyk Monnickendijck.
Inlaiding
Foordat je 't over dykdeurbraken op ’t Billand hewwe wille, motte je eerst ’n onderskaid
make tussen de ferskillende útgangen en de ingang der bij de kust lâns.
Die kinne je ferdele in :
1. De bêding in de Middelsee fan 100 n Kr.
2. De bêdings in de Middelsee fan 800-1100 en
3. Die fan 1100 -1200 .
4. De dykdeurbraak/inslag fan 1287 tussen de twee Westhoekstînzen – in open
ferbining met ’t Wad ant ongefeer 't jaar 1450
5. De Holle Rijd (1450-1505)
Metnander dus 4 útgangen en 1 ingang. Se binne in deuze skets nag 's op ’n rijtsy set.
(Lees ok myn publikasy: “Ontstaan Billând 2: Opbillen en seumerdiken”, maart 2017)

12
Deurbraken Ouwe-Dyk
Al eerder hew ik anhaald (o.a. in “’t Bildt al fan ‘t 1200 ôf bedykt” en in “Over ’t ontstaan fan
’t Billând, opbillen en seumerdiken”), dat d‘r op 't Billând (kwelderlând) al in 't jaar 800 deur
boeren, en later in 1200 ok deur monniken, seumerdiken anlaid binne in (de bêding fan) de
Middelsee. Ok bij 't trasee lâns fan de Ouwe-Dyk, doe Monnikendijck.
Die seumerdiken worden ok nag deur de jaren hine ophoogd met klaai fan de seekant en ok
út de sloat/faart, binnen- en búttendyks. Dut ophogen fan de Monnickendijck waar ok dúdlik
sichtber in de Oasterdyk doe’t der bij werksemheden de dyk even open laai, begin jaren
tachtig. 'n Beweuner der het doe met aigen ogen sien, dat soks dúdlik sichtber waar deur de
ferskillende grôndlagen in ’t dykprofyl. Ok hew ik eerder ’t dwarsprofyl in ’t ferlingde fan de
Ouwe-Dyk, bij Koehoal/Dykshoek, anhaald in “’t Bildt al fan ’t jaar 1200 ôf bedykt (2), 18
sept. 2013. De dyk worde der 6 keer ferhoogd.
Anlêg en feerder ferhogen fan de Monnickendijck/Ouwe-Dyk, ok met klaai út de sloat.
Op de skets kinne jim sien, dat de seumerdyk, de Monnikendijck, tussen 1200 en 1500 al
over de folle lingte bij 't Billând lâns anlaid waar. Der worde de dyk deur de eeuwen hine 't
stevigst deur inklinke fan de grônd. De seumerdikys waren in ’t begin soa’n 1,50 tot 2 m
hoog. De foorloper fan de Ouwedyksterfaart waar eerst nag ’n sloat. Deur ’t derna feerder
ferhogen fan de seumerdyk en ’t ferdiepen en ferbreden fan de sloat an weerskanten (werk
met werk), ontston ’n hogere en failiger dyk. Op de kaart fan Jan Jansz. fan 1570 binne de
sloaten, an weerskanten fan de dyk, dúdlik te sien.
Detais op de kaart fan Jan Jansz, na de Allerheiligenvloed in 1570
Ouwe-Dyk 1570. Detai Westhoeksterdyk met links de brûg na de ouwe Westhoekstîns 1
(Jacob Sixma). Rechts de brûg over de sloat/faart ? na de Westhoeksterdyk. De sloat loopt
hier an weerskanten fan de dyk.

13
De boereplaatsen worden nageraden ok foor skippen beraikber. Der waar meer diepte en
breedte fan de Ouwedyksterfaart foor norig.
In Westhoek, west fan de Westhoeksterdyk, is de dyk jonger, groeven tussen ongefeer
1450 en 1505 na ’t ôfdammen fan de ingang, ontstaan in 1287, en meer kwetsber
At je over dat stikky hine rije dan is dat nag altyd te sien en te foelen. Der hewwe se 't dus
niet andurd 'n diepe, brede faart te graven. Der worde, na in ongefeer 't jaar 1450, de dam,
de Kloosterdam dellaid (bron: Rienk en Walther). Die worde drekt hoger anlaid en waar
derdeur kwetsberder. Die dam had, seker in dut swakke, forse dykfak, met de eerste de
beste groate storm wel 's in de faart skuve kinnen. De boereplaatsen der en feerderop in
nou Westhoek, mosten derom ontsloaten worre met faarten fan de Westerfaart út.
Later, in 1600, is de Ouwedyksterfaart fan Ouwe-Syl ôf feul dieper en breder groeven,
maar niet feerder dan de deurbraak in 1287 fan de Ouwe-Dyk bij nou maatskap Sjoerd
Jensma, eerder de Westhoekstîns fan Jacob Sixma. Dut stikky dyk waar doe dus nag
altyd niet stabyl genog foor ’n diepe, brede faart.
't Trasee fan de Ouwe-Dyk, soa’t 't d'r nou ok nag bij lait, mot al tussen 1200 en 1505
onstaan weze. Dat is oa. fan ’t folgende ôf te laiden:
1. Sels na de Allerheiligenvloed fan 1570 bleef deuze dyk “op de oude maten“.
(bron: Sannes, Geschiedenis van het Bildt. deel 1, bls. 81).
2. Tussen 1505 en 1570 is de Ouwe-Dyk op gyn inkel plak deurbroken.
De sware Bildtse seedyk (1,50 m hoger en feul swaarder dan de andere diken om
Frysland) het hierfoor sorgd. (Bron: Raizen deur de Bildtse geskidenis,
Aldert Cuperus, bls. 220)
3. In de Bildtrekens is gyn sprake fan feranderings fan opperflakte fan perselen en
kavels in de jaren 1505-1570. Dat sou wel soa weest hewwe bij ’t ferlêgen
fan de dyk om ’n dykdeurbraak, wiel, hine.
4. In 't boek 'Een Uytland gheheten Bil' bls. 20, na 't tussenkoppy 'Zeer goede
bouwlanden' staat: 'Alle zynze zeer goed tot bouwlanden niet alleen,
maar ook tot zeer voedzame Weilanden'. Na 1508 is dus al lând geskikt foor
de bou! Dan mot dut boulând al feul eerder beskermd weze deur 'n hogere
seedyk, âns waar dat lând soa brak/sout as wat!
De Ouwe-Dyk waar op grônd fan deuze informasy dus NIET 'n ôfsluttende
dyk deur 'n brede, diepe Middelsee as de ôfslútdyk deur de Súddersee.
(boormonsters wize út dat de “uiterwaarden” fan de Middelsee maar 1meter
“diep” waren.
5. De Ouwe-Dyk waar lang 'n defînsive seumerdyk soa as ok de
Middelweg/Dievedyk, Groenedyk en worre lang niet as 'n folwaardige seedyk
beskoud.
De Langstraat worde, na de overstromingsramp in 1287, in 1300 feerder
ophoogd en worde de eerste Deltadyk.
De see had nag wel lang frij spel, seker deur 't stigen fan de seespigel en
dalen fan de booiem en de risiko's die't se doe nammen, sonder der bewust
fan te wezen. (Gyn Deltadyk berekend op 'n storm fan 1/10.000 jaar
(ongefeer 9.00 m + NAP)

14
6. In 't skriffy út 1877 fan onderwizer Van der Wal, Froubuurt, staat op de bls.
144/145 “dat de weg van de Noorderdijk (1200 n Kr. - hoek Oasterdyk,
SK) naar Klooster Lidlum wellicht de grondslag is geweest van de latere
bedijking door de pachten in 1505-1508.”
Hier wordt met bedijking bedoeld de meer offensieve bedijking tot de hoogte
van toen, 4.10m + NAP (nou inklonken tot 3.30 + NAP, SK)
De legere seumerdyk waar in ’t begin nag kwetsber, fral in ’t part fan de eerdere útgang
fan 800-1200, tussen Nij Altoenae en de Kouweweg. Dos het die nageraden stand houwen,
ok al omdat-y deur de jaren hine ophoogd is.
Bij ’t soeken na de dykdeurbraken maak ik gebrúk fan:
1. Sporen fan ’t omlêgen fan de dyk om ’t diepe gat hine wat in ‘e dyk sloegen waar.
Dut worde doe deen, omdat se ’t gat met wiel moeilik dichte konnen en ’t âns ’n swak
plak in de seedyk bleef.
2. Booiemkaarten met ferskillende grôndsoorten fan STIBOKA
Op ’t plak fan ’n wiel sille eerder de swaardere, groffe korrels besinke at ’t water der
dan dos over gaat bij hogere waterstanden. Dut is der soms dan dúdlik op te sien.
3 Petroanen fan perseelstrukturen an weerskanten fan de ouwe dykdeurbraak.
Met de theory fan de haakse perselen is de 'lyn' fan de dyk fan foor de deurbraak
werom te finen.

15
Oversicht dykdeurbraken Billand – BildtGIS metnander (23-09-2017) 32 fonnen
In gronologise folgorde:
Nr. Jaar Lekasy
1 1219 Ouwe-Syl- Noord Kaaifaart
2 1278 Ouwe-Syl- Skietelbuurt
3 1278 Westhoek, tussen de Westhoekstînzen
4 1421 Dykshoek
5 1421 Ouwe-Syl, de Kolk
6 1421 Belkum-west
7 1665 Pôldyk - Groat Gat, Boanweg
8 1717 Poldyk
9 1717 Nije-Dyk west fan de Opdyk
10 1825 Poldyk
11 Nije-Dyk- ferlingde Holle Rijd
12 Fijfhústerdyk-1
13 Fijfhústerdyk-2
14 Froubuurtstermôln- Kooi
15 Stienzer Hogedyk, Teebus
16 Stienzer Hogedyk, Schuilplaats
17 Langstraat
18 Beetgum, Alddyk
19 Belkum, Bitgumerdyk
20 Belkum, Bitgumerdyk
21 Belkum, It Skil

16
22 Minnertsga, Hearewei
23 Griene Dyk-1
24 Griene Dyk-2
25 Griene Dyk-3
26 Ouwe-Dyk, Kouwe Weg
27 Ouwe-Dyk, Nij Altenae
28 Ouwe-dyk, Smit
29 Ouwe-Dyk, Attesweg
30 Ouwe-Dyk, Pôle
31 Ouwe-Dyk, Tasma, Nij Altenae
32 St.-Anne- west.

17
Dykdeurbraken , Brouwer/Eekhoff 1834

18
Ouwe-Dyk Dykdeurbraken Billând en ’t Bildt “Ouwe-Dyk, wat bist ferânderd”
Dykdeurbraak 4.
1421 Dykshoek
Al beskreven in art. “’t Bildt al fan ’t jaar 1200 ôf bedykt-2, septimber 2013 “
Warskynlik de sitewasy in 1421 bij Dykshoek/Koehool.
’t Mot d’r hier an de westkant fan ‘t Bildt soa hine laid hewwe, flak na de St Elisabethfloed
fan 1421.
De rooie, dunnere lyntsys binne de perseelsgrînzen die’t loadrecht fanút ’t ouwe lând op de
seumerdyk fan de 12e eeuw strekke en foor ’n part nag altiten te sien binne in ’t lândskap.
(later de Ouwe-Dyk) – Deuze dyk begon dus an ‘e oastkant fan Ouwe-Syl, hoek
Oasterdyk/Noorderdyk)” - lees ok artikel “’t Bildt al fan ’t jaar 1200 ôf bedykt” – 1e part
Deuze dyk is hier bra ânfâlen deur de sware storm en het ‘n gat (wiel) sloegen, as arseerd
angeven. Later binne se hier met de Armendyk en ‘n stik dyk in ’t ferlingde fan de Groene
Dyk omhine en der‘t ‘t nag kon deurhine gaan om de saak weer te rippereren.

19
Armendyk richting Ouwe-
Dyk naar ’t oasten.
Detail Dykshoek Eekhoff /Brouwer 1849
Armendyk met de Deltadyk op de achtergrônd.

20
Dykdeurbraak 3.
1287 Sint Luciafloed de groatste Dykdeurbraak Billând.
Na de bediking (ongefeer ´t jaar 1200) met de fijf eerder noemde dammen in de geul en de
seumerdiken an weerskanten hierfan op de útterwaarden fan de Middelsee (Groene Dyk –
Ouwe-Dyk ), bleef de geul binnen de diken en worde ’t netuurlik rivierproses (met de
tijbeweging) an bânden laid.
Al 87 jaar later het de Sint Luciafloed fan 1287 ok groate gatten in de Monnickendijck
(Ouwe-Dyk) sloegen.
Soa het de woeste see doe niet alleen in ‘e dyk ’n gat sloegen, maar het ok in de Westhoek,
tussen nou Gaya Indonesia en de Blikfaart, ’n lang, diep spoor ’t Billând op achterlaten en is
deurskoaten richting de oorsprong fan de ouwe loop fan de bêding: de Swette, die’t feerder
na/deur Luwt liep. Ik bin ‘r al achterkommen, dat deuze brede diepe geul fanút see, de
Sitkens Rijd weze mot (“Monnikelând op ’t Bildt”, 2013/2016)
Ok de andere seumerdiken, meer 't Billând op, motte doe bij storms arig deur de see antast
weze. Die binne doe rippereerd en soafeul mooglik weer deurtrokken.
’t Is de groatste dykdeurbraak in de geskidenis fan Billând. Ok sien wat hierfoor en derna
plakfon en op de kaartrekonstruksys werom te sien is, mot deuze dykdeurbraak in 1287
weest hewwe.
1500. Kaartrekonstruksy RUG. Links de Holle Rijd (fan 800) die’t dan de toegang tot 't
Billând overnommen het. De forige bêding, bewesten (1278- ongerfeer 1450) is indamd bij
de Kloosterdam.(Rienk en Walther, Binnendiken Yn Fryslân, 1954)

21
Oversicht bêding 1278 – ongefeer 1450, BildtGIS
Kloosterdam

22
Toponym Kloosterdam op kaart Rienk en Walther (1954)
Lokasy: drekt beoasten de Westerdyk.
Detai Kloosterdam

23
Sitewasy nou, Google-maps De Ouwedyksterfaart hout op bij de Westhoeksterdyk. Naar 't
westen is 'r nag 'n stikky faart, die't overgaat in de gracht fan maatskap
Sj. Jensma. Feerderop is 't nag 'n smâl sloatsy.

24
Dykdeurbraken 26 en 27 De twee wielen tussen de Kouweweg en Nij Altoenae
De wiel rechts en de dyk der omhine, richting 't oasten, Fonteinplaatsen
Richting ’t westen , links de wiel, rechts de dyk.

25
Sitewasy ongefeer 800-1200: Fanôf 1200 : Dam in de Monnickendijck in de brede, ondiepe
bêding fan de Middelsee doe, tussen Nij Altoenae en de Holle Rijd. De diepere geul hierin
liep ok fia de Prúlhoek, diagonaal over Nij Altoenae, richting Swarte Haan. (Swarte is fan
oorsprong Zwette = grîns, hier bedoeld as skaiding tussen water, faarweg, en lând) De geul
bleef bestaan foor skipfaart en ontwatering, ok na 't ôfdammen fan de Monnickendijck, later
Ouwe-Dyk. De geul is in der nommen boormônsters nag dúdlik te sien De dam bleef 'n
swak plak teugen de faak felle overstromings, sien de groeden (littekens) fan de
dykdeurbraken, wielen, omlaide diken, booiemstruktuur en de ferstoorde perseelstruktuur,
tussen de Kouweweg en Nij Altoenae.
Oversicht wielen Kouweweg – Nij Altoenae bron: Stiboka. Let op sware savel (25-30
% klaai in gat/wiel) Op ’t plak fan de wiel – hier foor de dyk sille eerder de
swaardere, groffe korrels besinke at ’t water der dan dos over de dyk gaat bij
hogere waterstanden. Dut is hier dus dan dúdlik op te sien. Achter de dyk
sille der nag groffere korrels delslaan (Lichte savel 15-20 % klaai)

26
Detai binnen rechthoek. Ferloop seumerdyk fòòr de dykdeurbraak (rechte dyk) en perselen
haaks hierop. (In ’t Nij Monnikelând nag brede perselen, maar deur ’t tussen 1505 en 1508
graven fan sloaten worden se smâler). De form fan de dyk na de dykdeurbraak is ok te sien
met de bogen lyn om de wielen hine. (Google maps)
De Ouwe-Dyk is dus deur de eeuwen hine bra ferânderd. De kontoeren fan deuze trouwe
waker-/dromer-/slaperdyk binne al fan 't jaar 1200 ôf formd.
De seedyk het ‘m ontwikkeld fan ’n defînsyf lege seumerdiky (1200), deur ’t hyltyd feerder
ophogen derna (1200-1500), tot ’n folwaardige offînsive waker (1505).
Deur de meer offînsive Nije-Dyk (1600) en de Deltadyk (1969-1975, 1980-1990), bewesten
de Nije-Dyk en beoasten de feerder ophoogde Pôldyk, ferânderde de Ouwe-Dyk nageraden
in ’n dromer en slaperdyk. De Ouwe-Dyk is dus heel feul ferânderd in form, hoogte en
funksy.

27
Kiky (Bildtweb-Roelof Varkevisser) perselen Nij-Bildt Bewesten 't Wechy Nij-Altenea 't
Boulând golft: Sporen fan oa. sloaten en ferskillend(e) ôfsettings/inklinken fan ferskaidene
grondsoarten , wort ferfolgd,... Form (golven) fral bepaald deur ondergrond , onderhevig an
sterke stroming deur stroomgat, bêding 1200 ? Feerder ondersoek noarig SK
Dykdeurbraak 31 Tasma, Nij Altenae tegaar met deurbraken 26 en 27.

28
Dykdeurbraken 28 en 29 Smit / Attesweg

29
Dykdeurbraken 1, 2 en 5 Ouwe-Syl en omgeving
Ouwe-Syl en omgeving. Om 'e Pyp hine ferstoring in grondsoort, 3 wielen.
1- 1219 Kaaifaart - noord, 2- 1287 Skietelbuurt ,
5- 1421 De Kolk
1
2
5

30
Onderdeel fan de ripperasy fan de dykdeurbraken 1 Ouwe-Syl- Kaaifaart - noord en 2
Ouwe-Syl, Skietelbuurt, en 27 Ouwe-Dyk, Attesweg en 28 Ouwe-Dyk, Smits is de Pôle
Ouwe-Syl-west punt 30

31
Nije-Dyk/Pôldyk/Deltadyk
Deltadyk, Poldyk,…
Dykdeurbraak 11 ferlingde Holle Rijd.

32
Fan links na rechts: Groat Gat, 1665, 1717 en 1825
Dykdeurbraak 7 1665 Groat Gat Boanweg.

33
Geel = Dykdeurbraken 8 en 9 Poldyk, Nije-Dyk, 1717 west fan Opdyk,
Road = Dykdeurbraak 10 Pôldyk 1825
Kyk ok “Opbillen Billand en Seumerdiken” maart 2017

34
Nije-Dyk
Perseelsstruktuur loopt links deur “over de Nije-Dyk, rechts op Nij Bildt bepaald deur
Ouwe-Dyk fanút ’t súdden en Benoorden haaks op ‘e nije-Dyk. An weerskanten fan de
ouwe oeverwâl de “lyn”deurset. Minder ferstoring in grondsoart, Stiboka SK 12-2-2017

35
Dykdeurbraak 10 1825, dyk op Deltahoogte en ferdwenen.

36
Fijfhústerdyk- Nij Monnikenbildt 1200 n Kr.
2 wielen achternander in tiid
Folgorder in tiid:
Dykdeurbraak 12 = rooie lyn,
Swarte lyn: Dykdeurbraak 13

37
Stienzer Hogedyk
Dykdeurbraak 14 Stienzer Hogedyk – Kooi

38
Dykdeurbraak 15 Stienzer Hogedyk Theebus

39
Dykdeurbraak 16, Schuilplaats
detai Ouwe kaart, 1737

40
Dykdeurbraak 17, Langstraat

41
Wiel en ferdwenen seumerdyk Beetgum
Dykdeurbraak 18, Beetgum, Alddyk
Ferdwenen seumerdyk Langstraat - Langhústerweg

42
Dykdeurbraak 19, Belkum, Bitgumerdyk

43
Belkum en omgeving
Dykdeurbraak (Útgong) 20 Belkum Bitgummerdyk
Dykdeurbraak 21 Belkum it skil

44
Dykdeurbraak 22, Minnertsga, Hearewei
Dykdeurbraak 24, Griene Dyk

45

46
Dykdeurbraak 32, St.-Anne – West

47
Dykdeurbraken – sporen drekt/ nou niet meer te sien.
1570 Allerheiligenfloed - detai’s Jan Jansz
Ouwe-Dyk 1570 Detail Westhoeksterdyk, links de brûg naar de ouwe Westhoekstins 1
(Jacob Sixma), rechts de brûg over de sloat naar de Westhoeksterdyk.
Ouwe-Dyk 1570, brûg Kadal

48
Ouwe-Dyk 1570, detai brûgen Kouweweg en bewesten fan nou Teun de Jong
Ouwe-Dyk 1570, detai brûg Nij Altoena

49
Ouwe-Dyk 1570, detai brûg Langeweg. Waar d'r bij nou Jan Hoogland ok 'n brûg? Is die
doe wegspoeld? (helendal rechts)
Ouwe-Dyk 1570, detai brûg/ westkant (niet op de Pyp) Let op 't detai - omlaiding Noordwest
bij de Ouwe - Dyk lâns. Rechts het Coster gyn sloaten intekend of binne ’t der alleen
maar sloaten en de rest fan ‘e Ouwe-Dyk dan faarten? Dan is dat nou nag soa.

50
Ouwe-Dyk 1059, westhoekstins 1
Detail Ouwe-Dyk 1059, 1570 Jan Jansz Coster
De plaats is der doe “ganss wechgesspueld”
(tekst onder de boer/pachter doe: Claes Stansz)
Detail 1737, Ouwe-Dyk 1059

53
Eand
1. Kwa waterstand en hoogte maaifeld konnen, motsten d'r diken anlaid worre al in 800 n Kr.
2. De enige beweuners hier op en om de Billânden waren doe de boeren die't dat ok
deden/doen konnen.
3. De twee útgangen, bêdings (meskien is vallei of estuarium 'n beter woord) die't ik sie op
de kaartrekonstruksys fan Peter Vos binne die fan 800 en 1200 , die't frijwel gelyk binne fan form.
't Blykt dus ,dat de boeren d'r niet in slaagd binne om in die periode tussen 800 en 1200
de geul (Bordine in ferlingde fan de Swette) ôf te dammen en an weerskanten 'n lange
seumerdyk in de vallei an te lêgen werdeur de kust tussen Dykshoek en Fijfhústerdyk
ôfsloaten waar. Deuze twee plakken laiden doe elk op de oeverwâlen fan 800 n kr.
4. Doe't de Monniken hier kwammen in Mariëngaarde, Lidlum en Belkum/Anjum (eand 12e eeuw)
hewwe se deuze dam en seumerdyk dyk an weerskanten wel lêge kinnen.
(met help fan de boeren)
Hier binne se al gau met begonnen, 't waar hun missie en se hadden de kinnis /erfaring om
deuze klus te klaren.
De dam en seumerdyk worde na 1200 altiden weer ferhoogd om
de storms te trotseren Ok waar d'r sprake fan see-spiegelstiging en booiemdaling.
(nag kwantifisere)
De getijbeweging waar in 1200 ferdwenen in 't estuarium fan de Middelsee en de polder
kon feerder droogmaakt worre.
5. De ferhogings fan de seumerdyk - Monnickendijck, later Ouwe-Dyk waren ant nou toe in 2
dwarprefilen over 't trasee fan de dyk tussen hoek Dykshoek en de Fijfhústerdyk
te sien
6. De dyk is in 1287 in Westhoek deurbroken , 't spoor trok deur ter hoogte fan Beetgum.
7. De ferhoging fan de dyk is deurset tot in elk gefal 1400 n Kr.
8. Op de kaartrekonstruksy fan 1400 (anleverd deur Leendert ferwerda) is de brede geul fan
800-1200 n kr niet meer te sien, de kust is dichtmaakt, wel is de deurbraak fan
1287 te sien, wer't later an weerskanten de 2 westhoekstinzen staan.
9. Fanôf 1400 n Kr. het 't onderhoud fan de diken te lijen had fan de Friese burgeroorlog tussen
de Skieringers en de Fetkopers , de kustferdediging is doe bra ferteteasd.
(en de stinzen ferdwenen)
In die tiid het ok de St.Elisabethfloed stevig húshouwen , ok hier bij /in Billând.
Warskynlik binne d'r doe en eerder ok fóór 1200 stikken seumerdyk fortsloegen,
ok meer landinwaarts
"t Is derom ok, dat ik ok der nag 'n prot dykdeurbraken/wielen en omlêggings
fonnen hew (oa. Stienzer Hoge-Dyk, Griene Dyk, Alddyk, Hearewei)
Alleen feerder argeologys ondersoek sil antoane wanneer die plakfonnen hewwe
(oa. pollen-ondersoek) Fan 'n tiental dykdeurbraken hew ik nagaan kinne, wanneer
die plakfonnen.
10.In 1505 is de ferhoogde seumerdyk feerder ferhoogd tot wat nou de Ouwe-Dyk is
(fan 4.41 + en naar 3.30 + NAP inklonken)

Dykdeurbraken billand - 1 lange ferzy 23 sept. 2017

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Dykdeurbraken billand - 1 lange ferzy 23 sept. 2017

Similar to Dykdeurbraken billand - 1 lange ferzy 23 sept. 2017 (20)

Dykdeurbraken billand - 1 lange ferzy 23 sept. 2017