การซ่อมบำรุงรักษาหนังสือ นางสาวอรวรรณ นิตย์แสวง

1. การซ่อมบารุงรักษาหนังสือ
โดย
นางสาวอรวรรณ นิตย์แสวง

2. ความหมาย
การบารุงรักษาหนังสือของห้องสมุด หมายถึง การทา
หนังสือให้มีสภาพเรียบร้อยแน่นหนา และสามารถให้บริการ
ได้ทนทาน อาจทาก่อนนาออกบริการหรือภายหลังบริการก็ได้
จาแนกได้เป็น 2 ลักษณะ คือ
1. การป้ องกัน หมายถึง การปรับปรุงหนังสือที่จัดหา
มาใหม่ให้มีสภาพแน่นหนา คงทนก่อนจะนาออกบริการ
2. การซ่อมแซม หมายถึง การซ่อมแซมหนังสือที่
ห้องสมุดนาออกบริการและถูกใช้จนชารุด จึงนากลับเข้ามา
ซ่อมเพื่อให้มีสภาพเรียบร้อยพร้อมที่จะนาออกบริการต่อไป
ได้อีก

3. ข้อดี
1. ซ่อมได้สะดวกเสียเวลาน้อย
2. ประหยัดวัสดุซ่อมได้
3. หนังสือจะคงสภาพอยู่ได้ทนทาน
4. สภาพเรียบร้อยสะอาดตาน่าใช้
5. ประหยัดค่าซ่อมในระยะยาว
การปรับปรุงหนังสือก่อนนาออกบริการ

4. ข้อเสีย
1. นาหนังสือออกบริการได้ช้ากว่า เนื่องจากต้องเสียเวลาใน
การปรับปรุงรูปเล่มเพื่อความแน่นหนาคงทน
2. อาจทาให้ลักษณะเฉพาะอันเป็นเอกลักษณ์ของหนังสือบาง
ชุดเสียหายไป เนื่องจากกรรมวิธีในการปรับปรุง

5. ลักษณะการชารุดของหนังสือ
รูปเล่ม
1. ปกหลุดจากเล่ม
2. สันหลวม
3. สันปกขาด
4. สันหลุด

6. เนื้อหนังสือ
1. กระดาษช้า
2. กระดาษกรอบ เพราะวัสดุ
คุณภาพต่า
3. ถูกฉีกและขีดเขียน

7. สาเหตุการชารุดของหนังสือ
1. ชารุดตามสภาพและอายุขัย
- วัสดุคุณภาพต่า
- ความบอบบางของหนังสือ
2. ชารุดจากการใช้งาน
- หนังสือถูกใช้งานมาก
- การใช้ไม่ถูกวิธี
3. ชารุดจากการละเลยการดูแล
รักษา

8. การซ่อมแซมหนังสือมีหลักสาคัญอยู่ 4 ประการ เรียกว่า
หลัก 4 ประ ได้แก่
1. ประสิทธิภาพ
2. ประหยัด
3. ประณีต
4. ประโยชน์
หลักการซ่อมแซมปรับปรุงหนังสือ

9. 1. ประสิทธิภาพ
1.1 ผลงานมีความคงทน
- คุณภาพของวัสดุที่ใช้
- วิธีการซ่อม
1.2 มีความรวดเร็วทันความต้องการ
- บุคลากรมีคุณภาพ
- เครื่องมือ
- การวางขั้นตอนปฏิบัติการอย่างมีระบบ

10. 2. ประหยัด
2.1 การประหยัดวัสดุ
- เลือกวัสดุที่ได้มาตรฐานและใช้ทน
- รู้จักเลือกใช้วัสดุให้เหมาะสมแก่งาน
2.2 การประหยัดเวลาและแรงงาน
- จัดวิธีทางานให้เป็นระบบ
- รู้จักวิธีใช้เครื่องมือ

11. 3. ประณีต
3.1 ความเป็นระเบียบ
3.2 ความเรียบร้อย
3.3 ความสะอาด

12. 4. ประโยชน์
4.1 ความคงทนถาวรของหนังสือ
4.2 ความสะดวกในการเก็บและใช้
4.3 ช่วยส่งเสริมด้านการควบคุมดูแล

13. การเตรียมการซ่อมหนังสือ

14. ประเภทการซ่อม
เอกภาพของการซ่อม
ความคุ้มค่า
ข้อควรคานึง

15.  สภาพกระดาษไม่เหลืองกรอบ หรือช้าและฉีกขาดจนหมด สภาพ
ไม่เปื้อนเปรอะหรือถูกขีดเขียนจนสกปรก น่ารังเกียจ
ไม่ถูกตัด ถูกฉีก หรือถูกแมลงกัดกินจนเสียหาย
เนื้อหายังไม่พ้นสมัย
เป็นหนังสือที่มีคุณค่าและไม่มีหนังสือใหม่ที่จะทดแทนได้
ความคุ้มค่า

16.  การเตรียม
ตกแต่งและปรับปรุงสภาพหนังสือ
ตรวจสภาพการเย็บเล่ม
เตรียมเล่มสาหรับทาปกแข็ง
วิธีการ

17. รวบรวมหนังสือที่ชารุด
คัดเลือกหนังสือที่หมดสภาพหรือหมดคุณค่าที่จะซ่อมออก เพื่อ
จาหน่ายจากทะเบียน
ลงสมุดสถิติซ่อม
เขียนสลิปบอกจานวนของหนังสือแต่ละเรื่องสอดไว้ในเล่ม
จาแนกลักษณะการชารุด
การเตรียม

18. 1. เลาะปกเดิมออกและตกแต่งรูปเล่มให้เรียบร้อยเกลี้ยงเกลา
2. ตรวจสภาพเนื้อหนังสือและแก้ไข ดังนี้
2.1 หน้ากระดาษฉีกขาด ซ่อมด้วยกระดาษลอกลายและกาวลา
เท็กซ์เหลว จับชายกระดาษที่ตัดได้ขนาดแล้ว รูดไปบนกาวที่ทา
ไว้บนแผ่นกระจกแล้วปิดตามรอยขาด ระวังอย่าให้ย่นหรือรั้ง
อย่าให้กาวเปื้อนไปนอกแนวและต้องรอให้กาวแห้งสนิทก่อนจึง
จะปิดหนังสือได้
การตกแต่งและปรับปรุงสภาพหนังสือ

19. 2.2 หนังสือถูกตัดหรือฉีก ให้ดาเนินการตามความ
เหมาะสมอย่างใดอย่างหนึ่ง เช่น ถ่ายเอกสารมาเสริม
แทน หรือจาหน่ายจากทะเบียน เป็นต้น
2.3 รอยขีดเขียนให้ลบออก แต่ถ้าสกปรกมากก็ควร
จาหน่ายจากทะเบียน

20. 3. ตรวจสภาพการเย็บเล่ม ถ้าพบความบกพร่อง เช่น
หน้ากระดาษหลุด ด้ายเย็บขาด สันหลวม เป็นต้น ก็ให้
เย็บเล่มเสียใหม่ให้เรียบร้อยแน่นหนา
4. เตรียมเล่มสาหรับทาปกแข็ง เช่น ตัดและผนึก
กระดาษยึดปก เจียนริม ตัดและผนึกผ้ายึดสัน ติดคิ้ว
เป็นต้น

21. 5. ทบทวนการจัดหมู่หนังสือที่ให้ไว้เดิม
หากพบว่าผิดพลาดหรือไม่เหมาะสมให้แก้ไข ดังนี้
5.1 ถอนบัตรรายการของหนังสือนั้นทั้งชุดมาแก้ไขข้อมูล
ให้ถูกต้อง ส่วนห้องสมุดที่ใช้คอมพิวเตอร์ในการบริหาร
จัดการ ให้แก้ไขที่ฐานข้อมูลทรัพยากรสารนิเทศ
5.2 แก้เลขเรียกหนังสือที่บันทึกไว้ 3 แห่ง ได้แก่ ใน
หนังสือ 2 แห่ง คือที่กรอบทะเบียนกับที่หน้าเฉพาะ และที่
สมุดทะเบียน 1 แห่ง

22. 6. ทาปก หมายถึง การทาปกแข็ง
1. ตัดชิ้นส่วนปกแข็ง
2. ประกอบปกแข็ง
3. พิมพ์ปก
4. เข้าปก

23. 7. เตรียมหนังสือเพื่อการบริการ
ห้องสมุดที่บริหารจัดการรูปแบบเดิม
1. พิมพ์ซองบัตรและบัตรหนังสือ
2. ผนึกซองบัตรและบัตรวันครบกาหนด
3. ประทับตราห้องสมุดตามตาแหน่งที่
ขาดหายไปเนื่องจากการซ่อม

24. ห้องสมุดที่บริหารจัดการด้วยระบบคอมพิวเตอร์
1. ผนึกบาร์โคดประจาเล่ม
2. ผนึกบัตรวันครบกาหนด
3. ประทับตราห้องสมุดตามตาแหน่งที่
ขาดหายไปเนื่องจากการซ่อม

25.  กระดาษ
ผ้า
ด้ายเย็บและสิ่งประกอบ
กาวลาเท็กซ์
ผ้าเทปหุ้มสัน
วัสดุ

26. เครื่องมือและวัสดุอุปกรณ์ (ดังภาพ)

27.  การเตรียมเล่มหนังสือ
 1. ดึงหน้าปกพร้อมสันหนังสือออกอย่างระมัดระวัง แล้วสอดเก็บไว้
 กับตัวเล่มหนังสือ ส่วนปกหลังให้คงไว้ตามเดิมหรือจะดึงออกด้วย
 ก็ได้
 2. เจาะเล่มด้วยสว่านที่สันหนังสือ จานวน 5 รู ให้ระยะห่าง เท่าๆ กัน
 และห่างจากขอบสันหนังสือประมาณ 6-8 มม.
 3. ใช้ฆ้อนทุบตรงรูที่เจาะทุกรู
 4. เย็บด้วยเข็มใหญ่ที่ร้อยด้ายไว้โดยเริ่มร้อยที่รูกลางเข้าออกสลับกัน
 จนปลายทั้งสองมาบรรจบกัน ดึงด้ายให้ตึง แล้วผูกให้แน่น
 ด้วยเงื่อนตาย และขมวดปมด้ายให้เรียบร้อย

29. 5. กระดาษยึดปกหรือใบรองปก โดยใช้กระดาษการ์ดสีขาว หรือกระดาษที่มีเนื้อ
หนาและเหนียว พับครึ่ง ตัดให้มีขนาดมากกว่า ความกว้างของหนังสือเล็กน้อย จาน
วน 2 ชิ้น ทากาวเป็นแถบแคบๆ ที่ขอบสันหนังสือให้เกินแนวตะเข็บด้าย ประมาณ
1 เซนติเมตร แล้วทาบกระดาษใบยึดปกให้สันกระดาษด้านที่พับเสมอกับขอบ สัน
หนังสือ ทาอย่างเดียวกันทั้งด้านหน้าและด้านหลัง แล้วตัดขอบ ริมกระดาษใบยึด
ปกที่เกินกว่าตัวเล่มหนังสือให้เสมอกับขอบหนังสือ ทั้ง 3 ด้าน)

30. 6. ผนึกผ้ายึดสันและใช้ผ้าสาลูหรือผ้ามุ้งขนาดกว้างกว่าความหนาของสันหนังสือ
ประมาณ 5 เซนติเมตร และยาวน้อยกว่า ความยาวของสันหนังสือ ประมาณ 3
เซนติเมตร ติดตรงกึ่งกลางของสันหนังสือที่ทากาวไว้แล้ว และให้มีส่วนที่ยื่น
ออกไปด้านหน้า และด้านหลังข้างละประมาณ 5 เซนติเมตร

31. การเตรียมปกหนังสือ
1. ตัดกระดาษแข็งทาปก จานวน 2 ชิ้น ความกว้างเท่ากับความกว้าง
ของหนังสือ และความยาวมากกว่าความสูงของหนังสือ 5 มิลลิเมตร
2. ตัดกระดาษแข็งทาสัน จานวน 1 ชิ้น ความกว้างเท่ากับความกว้าง
ของสันหนังสือและยาวเท่ากับความสูงของแผ่นปกที่ตัด
3. ตัดผ้าแรกซีนสาหรับทาสันปก จานวน 1 ชิ้น ต่อหนึ่งเล่ม ขนาดกว้างและยาว
กว่าสันหนังสือ ด้านละประมาณ 3 เซนติเมตร
รวมกว้างกว่าสัน 6 เซนติเมตร ยาวกว่าตัวเล่ม 6 เซนติเมตร 4. ตัดกระดาษสีน้าตาล
สาหรับห่อปกแข็งจานวน 2 ชิ้น ขนาดกว้างกว่า ปกประมาณ 5 มิลลิเมตร และยาว
กว่าความสูงของปกด้านละ ประมาณ 5 มิลลิเมตร

33. 5. ผนึกกระดาษสีน้าตาลที่หุ้มปกทีละด้าน จากนั้นพับตัดมุมกระดาษ
สีน้าตาลทั้งสองมุมออกเล็กน้อย เพื่อไม่ให้กระดาษซ้อนทับกัน
แล้วทากาวรีดให้เรียบ พับกระดาษสีน้าตาลเข้าด้านในโดยรอบ
ทั้งสามด้านทากาวให้สนิทกับขอบ

34. การประกอบปก
1. ทากาวผ้าแรกซีนให้เรียบ แล้วนากระดาษแข็งทั้งสามชิ้นดังกล่าว
วางโดยวางสันตรงกึ่งกลางผ้าแรกซีน แล้วผนึกปกทั้ง 2 ข้าง โดยให้
ห่างจากสันข้างละ 1.2 เซนติเมตร
2. พับชายผ้าแรกซีน หุ้มหัวท้ายแผ่นปกรีดให้เรียบ

35. การเข้าปกหนังสือ
 1. จัดเล่มหนังสือที่เย็บเล่มติดใบยึดปกและผ้ายึดสันกับปกที่ประกอบ
 แล้วให้อยู่กึ่งกลางปก โดยขอบบนและขอบล่างของปกจะยื่นออกมา
 ประมาณ 5 มิลลิเมตรเท่าๆ กัน ให้เล่มหนังสือแนบสนิทกับสันปก
 แล้ววางไว้บนโต๊ะ

36. 2. วางราบกับพื้นใช้มือข้างหนึ่งกดเล่มหนังสือไว้ไม่ให้เคลื่อนที่
ทากาวที่ผ้ายึดสันบานพับและที่แผ่นปกโดยเว้นขอบโดยรอบ
ประมาณ 5 มิลลิเมตร

37.  3. ยกแผ่นปกขึ้นให้ส่วนสันติดกับสันหนังสือจัดให้ขอบกระดาษ
 ใบยึดปกอยู่ห่างจากริมปกแข็งเท่าๆ กัน แล้วใช้เศษผ้าสะอาด
 กดและถูให้เรียบ ใช้ไม้เนียนกดร่องรอยบานพับตลอดแนว 4. พลิกเล่มทาปกอีกด้านหนึ่ง
เช่นเดียวกับที่กล่าวมาแล้ว

38. 5. เมื่ออัดหนังสือครบ 1 คืน นาหนังสือออกจากเครื่องอัดและ
ตรวจดูความเรียบร้อย
6. การพิมพ์สันหนังสือ โดยใช้โปรแกรม Microsoft Office Excel
พิมพ์สันหนังสือโดยพิมพ์ชื่อเรื่องของหนังสือ ในกรณีที่
หนังสือนั้นๆ มีหลายฉบับให้พิมพ์เลขที่ฉบับของหนังสือ
ด้านบนสุด และพิมพ์ตามขนาดความหนาของสันหนังสือ
แล้วทาการติดสันหนังสือและใช้เทปใสติดทับ

40. เสร็จสิ้นกระบวนการ การซ่อมบารุงและรักษาหนังสือ