http://onisedeo.com/3lx2 Shkarko falas te plote

1. Rexhino Kovaci
Deyrat e portofolit te TIK me zgjedhje
Semestri i II
Afati Kohor: 5/shkurt/2019
Objektivat: Te mesojme – Zbatimim e protokolleve dhe praktikave sociale dhe etike kur perdorim Tik :
Identifikon ndikimin e Tiku-ut ne shoqeri Vleresojme ndikimin e Tik-ut ne vendin e punes dhe ne shoqeri
e diskutojme rolin e tij ne te ardhmen dhe se si ata mund te ndikoje ne perdorimin e tij.
Kompetencat:
Ne kete tematike, Une mesova:
 kuptova modelet relacionale dhe termat tipike te perdorura ne terminologjine e bazave te te dhenave:
tabelat, celesin kryesor, fushat, regjistrimet, marredheniet, celesat e huaj, te dhenat e dublikuara ;
kupton avantazhet e bazave te te dhenave relacionale mbi tabelat me nje dimension; identifikon
karakteristikat e formulareve “Normal” te pare, te dyte dhe te trete duke kuptuar perparesite dhe
mangesite e seciles prej tyre; kupton se si sistemet e menaxhimit te bazave te te dhenave (RDBMS)
ruajne perputhshmerine e te dhenave ne modelet relacionale duke perfshire dhunimet e deklarimeve
te celesave kryesor dhe te huaj, perdor komanda ne SQL per te perpunuar te dhenat e mbartura ne
bazat e te dhenave relacionale.
Detyrat
1. Ushtrimet 1,2,3 faqe 74 1,3,4 faqe 81
2. Kerkoni nje informacion per SQL,perdorimi ne praktike e krijoni nje baze te dhenash men emrin
Tik 12
3. Krijimi I nje database te dhenash dhe veprime te ndryshme me select

2. Rexhino Kovaci
Ushtrimi 1 – 2 – 3 faqe 74
1. Perkufizoni termat: te dhenat, baze te dhenash, sistemi I bazes se te dhenave, katalog I bazes
se te dhenave, meta-data.
Te dhena kuptojme fakte te njohura te cilat mund te regjistrohen dhe qe kane kuptim iplicit. Per shembull
te dhenat per te pershkruar nxenesin si: emir. Mbiemri, klasa, vendi. Jane personale per cdo individ
Baze te dhenasheshte nje koleksion te dhenash te lidhura ne nje dosje te vetme ato kane disa veti:
Paraqesin disa aspekte,pjese te botes reale te dhenat e se ciles ruhen ne bazen e te dhenace,eshte
koleksion koherent logjik I te dhenave. Nje lloj I rastesishem I te dhenave nuk ,und te referohet ne menyre
korrekte si baze te dhenash, kane nje burim te sigurte nga marren te dhena.
Sistemi I bazes se te dhenave ose Database management system –DBMS eshte nje pakete programi e cila
I jep mundesine perdoruesve te krijojne, mirembajne e shfrytezojne nje database te kompjuterizuar sic
jane: oracle12c, DBMS,Mysql, SQL server DBMS mund te perfshihen dhe aplikacione te ndryshme ne
sistemin Ios ose Android.
Katalog I bazes se te dhenave .. Pershkrimi i struktures se databazes se plote duhet te ruhet ne nje
katalog online e njohur si katalogu i te dhenave, e cila mund te aksesohet prej perdoruesve te
autorizuar duke perdorur te njejten gjuhe kerkese qe perdoret per te aksesuar vete databazen
Meta-data percaktimi I bazes se te dhenave perfshin specifikimin e tipeve te te dhenave,
strukturave dhe shtrengimeve per te dhenat qe do te ruhen ne bazen e te dhenave. Percaktimi I
bazes se te dhenave ruhet nga DBMS ne formen e katalogut ose fjalorit te DB; ai quhet meta-
data.

3. Rexhino Kovaci
2. Cfare eshte DBMS? Cilat jane funksionet kryesore te saj?
DBMS eshte nje pakete programi e cila I jep mundesine perdoruesve te krijojne, mirembajne e
shfrytezojne nje database te kompjuterizuar sic jane: oracle12c, DBMS, Mysql, SQL server DBMS mund
te perfshihen dhe aplikacione te ndryshme .
DBMS eshte nje software me qellim te pergjithshem I cili lehteson proceset e percaktimit, ndertimit,
manipulimit dhe te perdorimit te perbashket ose sharing midis perdoruesve te tjere.
Percaktimi I DB perfshin specifikimin e tipeve te te dhenave, strukturave dhe shtrengimeve per te dhenat
qe do te ruhen ne DB. Percaktimi I bazes se te dhenave ruhet gjithashtu nga DBMS ne formen e katalogut
ose DB qe quhet meta-data. DBMS ka gjuhen e percaktimit te te dhenave DDL per ndertimin ose
ngarkimin e struktures fillestare dhe te dhenave nga nje medium tjeter.
Funksionet kryesore te Database management system jane:
Natyra vete pershkruese e sistemit te bazes se te dhenae e cila percaktohet vetem nje here dhe pastaj
aksesohet nga perdoruesit e shume. Ne sistemin e skedareve, cdo aplikacion eshte I lire t’I emertoje
elementet e te dhenave ne menyre te pavarur. Ruhet ne katalogun e DBMS
Vecimi midis programve dhe te dhenave. Ne procesimin tradicional te skedareve struktura e skedareve te
te dhenace eshte future ne program, keshtu qe cdo ndryshim ne strukturen e nje skedari kerkon
ndryshimin e te gjithe programeve qe aksesojne kete skedar
Siguron abstragimin e te dhenave me ane te modelit te te dhenave. Modeli I te dhenave perdoret per te
fshehur detaje te ruatjes dhe u paraqet perdoruesve pamjen konceptuale te bazes se te dhenave.
Suporton pamje te shumte te te dhenave. Pamja pershkuan vete te dhenat per te cilat eshte I interesuar
perdoruesi
Perdorimi I perbashket I te dhenave dhe procesimi I transaksioneve shumeperdorues. DBMS lejon shume
perdorues te aksesojne bazen e te dhenave ne te njejten kohe, per te marre apo modifikuar te dhena nga e
njejta baze te dhenash. Ajo ka modul kontrolli konkurrence per t’u siguruar qe nese disa perdorues
perpiqen te modifikpojne te njejtat te dhena, ta bejne kete ne menyre te kontrolluar qe rezultati I
modifikimit te jete korrekt.

4. Rexhino Kovaci
3. Pemendni disa nga fushat e perdorimit te bazave te te dhenave. Jepni shembuj praktike te
perdorimit direkte ose inderekte te tyre.
Me se lehti eshte qe si celes primar te vehet fusha me tipin e te dhenaveAutoNumber.Celesi primar nuk
mund te vihet ne fushat ku tipi i te dhenave eshte Memo,OLE ose Hyperlink.Per te krijuar celes primar ne
me shume se nje fushe mbajme pullen“CTRL” te shtypur dhe zgjedhim fushat qe deshirojme pastaj
klikojme ne pullen PrimaryKey.
Karakteristikat(tiparet) e fushes (FIELD PROPERTIES)Secila fushe ka nje varg tiparesh qe kontrollojne
menyren se si ruhet ne tabele.Vendosja e tipareve te fushes ndihmon ne ndertimin e nje baze te
qendrueshme sepse atodo te perdoren per forma dhe raporte dhe per ate ne hapat e metutjeshem te
dizajnimit tebazes do te kemi me pak pune.Normalisht venia e tipareve te fushes behet kur te
krijojmetabelen me Design View.Tiparet e fushes jane ne panelin Field Properties ne DesignView.Disa
prej atyre tipareve jane te listuara ne tabelen e meposhtme.
Tipari i fushes Pershkrimi Limiton numrin e karaktereve ne fushen Text ndersa te Number Field Size
cakton intervalin ne te cilin mund te jene numrat Format Kontrollon te dhenat se si do te paraqiten ne
Datasheet View DecimalPlaces Numri i decimaleve pas pikes dhjetore Percakton modelin se si do te
futen te dhenat, si p.sh. shenja – te Input Mask numrat e telefonit Sakteson emrin tjeter te fushes i cili do
te paraqitet ne tabele, forme Caption dhe raport Eshte vlere e parazgjedhur nese shfrytezuesi nuk jep
ndonje vlere per Default Value ate fushe Kufizon qe te dhenat e futura t’i plotesojne kushtet e
caktuara.Validation Rule P.SH. caktojme qe ne fushen cmimi vlera mos ta kaloj vleren
Validation Text Eshte teksti qe do te paraqitet nese thyhet rregulla Validation Rule Percakton se fusha
nuk duhet te lihet boshe ( e pa plotesuar) kur te Required fusim te dhena Allow Zero Percakton nese
mund ti fusim te dhenat si thonjezat (“ “ ) Length Shpejton kthimin e te dhenave ne fushe.Te gjithe celesat
primar Indexed automatikisht indeksohenFormatet per tipin e te dhenave Field SizeKur te caktojme
madhesine e fushes (Field Size) mund te fusim te dhena aq sa na lejojneparametrat e vene.Pasite shtypim
numrin maksimal te numrave nuk na lejohet me tefusim te dhena ne ate fushe.Madhesine e fushes mund
ta veme per Text, Number si dheAutoNumber.Per Text thjesht shkruajme numrin e deshiruar te
karaktereve qe do te lejon

5. Rexhino Kovaci
Bazat e te dhenave futen ne nje fushe (numri maksimal 255 karakter).Per Number kemi disa opcione tjera
tNumrat pas pikes Madhesia e fushes Intervali dhjetore Asnje, te dhenat Byte Prej0 deri 255
rrumbullaksohen Asnje, te dhenat Integer Prej -32768 deri 32767 rrumbullaksohen -2,147,483,648 deri
Asnje, te dhenat Long Integer 2,147,483,647 rrumbullaksohen Single -3.4 x 1038 deri 3.4 x 1038
Deri ne 7 Double -1.797x10308deri1.797x10308 Derine 15 ReplicationID Identifikues unik global Jo ne
dispozicionFormatet per tipet e te dhenave Text dhe MemoAccess-iperdore kater simbole per Format ne
Text dhe Memo:@ tekst karakter ( karakter ose hapesire)& nuk kerkohet tekst karakter te gjithe karakteret
ne ate fushe i konverton ne shkronja te vogla> te gjithe karakteret ne ate fushe i konverton ne shkronja te
medhaQe emrat te paraqiten me shkronja te medha pra ne Format shkruajme >, ndersa per tuparaqit emrat
me shkronja te vogla perdorim
Perdorimet per sistemet e bazes se te dhenave perfshijne:
 Ata ruajne te dhena dhe ofrojne lehtesira per te kerkuar rekord te veçante ne te dhena te dhena.
 Ata ruajne informacione te veçanta te perdorura per menaxhimin e te dhenave. Ky informacion
quhet metadata dhe nuk u tregohet te gjithe njerezve qe i shikojne te dhenat.
 Ata mund te zgjidhin rastet ku shume perdorues deshirojne te kene qasje (dhe ndoshta te
ndryshojne) te njejtat shenime te te dhenave.
 Ata menaxhojne te drejtat e qasjes (te cileve u lejohet te shohin te dhenat, te cilet mund ta
ndryshojne ate)
 Kur ka shume perdorues qe bejne pyetje ne bazen e te dhenave, pyetjet duhet t'u pergjigjen me
shpejt. Pra,personi i fundit per te bere nje pyetje, mund te marre nje pergjigje ne kohe te
arsyeshme.
 Disa atribute jane me te rendesishme se te tjerat, ato mund te perdoren per te gjetur te dhena te
tjera. Kjo quhet indeksim. Nje indeks permban te gjitha te dhenat e rendesishme dhe mund te
perdoret per te gjetur te dhenat e tjera.
 Ata sigurojne qe te dhenat gjithmone kane kontekst. Ka shume rregulla te ndryshme qe mund te
shtohen per te treguar sistemin e bazes se te dhenave nese te dhenat kane kuptim. Nje nga
rregullat mund te thote se nentori ka 30 dite. Kjo do te thote nese dikush deshiron te hyje ne
nentor 31 si nje date,ky ndryshim do te refuzohet.

6. Rexhino Kovaci
1. Cfare kuptoni me normalizem? Po me relacionte te mire-strukturave?
Normalizmi eshte nje teknike formale per te vleresuar dhe permisuar cilesine e skemes se bazave te te
dhenave relacionale. Ajo percakton nese skema e nje baze te te dhenash eshte fleksible dhe nese ajo
permban ndonje nga llojete e gabuara te teprise.
Normalizmi percakton metodat specifike per te elimenuar teprine e te dhenave dhe per te permisuar
fleksibilitetin. Eshte nje process formal per te dekompozuar relacionet me anormali per te prodhuar
relacione me te vogla te strukturuara mire dhe te qendrueshme.
Kryesishte eshte nje mjet per te kontrolluar dhe permisuar dizenjimin logjik ne menyre qe ai te plotesoje
disa kufizime qe shmangin dublikimin e panevojshem te te dhenave.
Relacionet e mire strukturara
Nje relacion qe permban tepri minimale te te dhenave dhe leoj perdoruesit te shtojne, ta fshijne dhe te
perditesojne rreshtat pa shkaktuar paqendrueshmeri te te dhenave,
Qellimi eshte te shmangim anomalite.
 Anomalia e shtimit: shtimi I rreshtave te rinj detyron perdoruesin te krijoje dublikimin te te
dhenave
 Anomalia e fshirjes: fshirja e nje rreshti mund te shkaktoje humbjen e te dhenave te tjera qe
perfaqsojne fakte krejtesisht te ndryshme.
 Anomalia e modifikimit: ndryshimi I te dhenave ne nje rresht detyron ndryshime edhe ne rreshta
te tjere per shkak te dublikimit.

7. Rexhino Kovaci
3.Kur nje relacion eshte 1NF, 2NF, 3NF?
1NF – Nje relacion R eshte ne formen e pare normale (1NF) ne qofte se dhe vetem ne qofte se ai perman
vlera atomike per cdo atribut. Pra pasieqim grupet perseritese nga relacioni I panormalizuar, atehere
relacioni eshte ne formularin e pare normal (1NF)
Shembull: Jepet relacioni ne 1NF:R(f_id, emri, klasa, p_id, notat)
Me varesi funksionale:
(f_id, p_id) -> notat
f_id -> emri
f_id -> klasa
klasa -> notat (statui I furnitorit percaktohet nga vendodhja)
2NF – Nje relacion eshte ne formen e dyte normale (2NF) ne qofte se dhe vetem ne qofte se ai eshte ne 1
NF dhe cdo atribut jo celes varet ne menyre te plote funksionale nga celesi primat.
Pra,cdo atribut jo celes duhet te percaktohet nga celesi primar dhe jo nga nje pjese e tij dhe nuk ka varesi
funksionale te pjesshme.
Shembull: (2NF por jo ne 3NF):R1(f_id, emri, klasa)
Me varesi funksionale:
f_id -> emri
f_id -> klasa
klasa -> emri (statui I furnitorit percaktohet nga vendodhja)
3NF- Nje relacion R eshte ne formen e trete normale (3NF) ne qofte se dhe vetem ne qofte se ai eshte ne
2NF dhe nuk ka varesi transitive .Varesikalimtare (transitive) kemi kur nje atribut jo celes varet nga nje
atribut tjeter jo celes. Veme re se 3NF k ate beke me varesikalimtare te cilat nuk perfshijne celesat
candidate.

8. Rexhino Kovaci
Hulimtim – Informacione shtese .Kur nje relacion eshte 1NF, 2NF, 3NF?
Forma e pare e zakonshme (1NF)
Forma e pare normale thjesht thote se çdo qelize e nje tryeze duhet te permbaje saktesisht nje vlere. Le te
marrim nje shembull. Supozoni se po i ruajme kurset qe merr nje instruktor i veçante,ne mund ta ruajme
ate si kjo:
Emri i instruktorit Kodi i kursit
Prof. Xhorxh
(CS101, CS154)
Prof. Atkins (CS152)
Ketu, çeshtja eshte se ne radhen e pare, ne po ruajme dy kurse kunder Prof. George. Kjo nuk eshte
menyra optimale pasi qe tani eshte se si bazat e te dhenave SQL jane projektuar per t'u perdorur. Nje
metode me e mire do te ishte ruajtja e kurseve veç e veç. Per shembull:
Emri i instruktorit Kodi i kursit
Prof. Xhorxh
CS101
Prof. Xhorxh
CS154
Profesor Atkins
CS152
Ne kete menyre, nese duam te modifikojme disa informacione ne lidhje me CS101, ne nuk duhet te
prekim te dhenat qe korrespondojne me CS154. Gjithashtu, vereni se çdo rresht ruan informacione unike.
Nuk ka perseritje. Ky eshte Formati i Pare iRregullt.
Forma e dyte e zakonshme (2NF)
Per nje tabele te jete ne formen e dyte normale, duhet te plotesohen 2 kushtet e meposhtme:
Tabela duhet te jete ne formen e pare normale.
Çelesi primar i tabeles duhet te perbeje saktesisht 1 kolone.

9. Rexhino Kovaci
Pika e pare eshte padyshim e drejtperdrejte qe sapo kemi studiuar 1NF. Le te kuptojme piken e pare - 1
çeles kryesor te kolones. E pra, nje çeles primar eshte nje grup kolonnash qe identifikojne ne menyre
unike nje rresht. Ne thelb, asnje rresht nuk ka te njejtat çelesa primar. Le te marrim nje shembull.
Kodi i kursit Vendi i kursit Emri i instruktorit Numri i telefonit te instruktorit
CS101 Salla e Leksioneve 20 Prof. George +1 6514821924
CS152 Salla e Leksioneve 21
Prof. Atkins +1 6519272918
CS154 CS Auditorium Prof. George +1 6514821924
Ketu, ne kete tabele, kodi i kursit eshte unik. Pra,kjo behet çelesi yne primar. Le te marrim nje shembull
tjeter per ruajtjen e regjistrimit te studenteve ne kurse te ndryshme. Secili student mund te regjistrohet ne
kurse te shumefishta. Ngjashem, çdo kurs mund te kete regjistrime te shumefishta. Nje tabele e mostres
mund te duket si kjo (emri i nxenesit dhe kodi i kursit):
Emri i studentit Kodi i kursit
Rahul
CS152
Rajat
CS101
Rahul
CS154
Raman CS101
Ketu, kolona e pare eshte emri i studenteve dhe kolona e dyte eshte kursi i marre nga studenti. Ne menyre
te qarte, kolona e emrit te studenteve nuk eshte unike pasi mund te shohim se ka 2 regjistrime qe
korrespondojne me emrin 'Rahul' ne rreshtin 1 dhe rreshtin 3. Ngjashem, kolona e kodit te kursit nuk
eshte unike siç mund te shohim se ka 2 shenimet qe korrespondojne me kodin e kursit CS101 ne rreshtin
2 dhe rreshtin 4. Megjithate, tuple (emri i nxenesit, kodi i kursit) eshte unik pasi qe nje student nuk mund
te regjistrohet ne te njejtin kurs me shume se nje here. Pra,keto dy kolona kur kombinohet si çelesi
kryesor per bazen e te dhenave.
Sipas perkufizimit te dyte te formes normale, tabela jone e regjistrimeve nuk eshte ne formen e dyte
normale. Per te arritur te njejten (1NF ne 2NF), ne mund ta thyejme ate ne dy tabela:

10. Rexhino Kovaci
studentet:
Emri i studentit Numri i regjistrimit
Rahul 1
Rajat 2
Raman 3
Ketu kolona e dyte eshte unike dhe tregon numrin e regjistrimit per studentin. Eshte e qarte se numri i
regjistrimit eshte unik. Tani, ne mund t'i bashkengjisim seciles prej ketyre numrave te regjistrimit me
kodet e kurseve
kurse:
Kodi i kursit Numri i regjistrimit
CS101 2
CS101 3
CS152 1
CS154 1
Keto 2 tavolina se bashku na sigurojne te njejtat te dhena si tabela jone origjinale.
Forma e trete normale (3NF)
Para se te behemi pjese e detajeve te formes se trete normale, le te kuptojme konceptin e varesise
funksionale ne nje tryeze.
Kolona A thuhet te jete funksionalisht e varur nga kolona B nese ndryshimi i vleres se A mund te kerkoje
nje ndryshim ne vleren e B. Si shembull, merrni parasysh tabelen ne vijim:
Kodi i kursit Vendi i kursit Emri i instruktorit
MA214 Salla e Leksioneve 18
Prof. George Departamenti CS
ME112 Ndertesa e auditorit
Prof. John Departamenti i Elektronikes

11. Rexhino Kovaci
Ketu, kolona e departamentit varet nga kolona e profesorit. Kjo ndodh sepse nese ne nje rresht te veçante
ndryshojme emrin e profesorit, ne gjithashtu do te duhet te ndryshojme vleren e departamentit. Si
shembull, supozoni se MA214 tani eshte marre nga Prof. Ronald i cili ndodh te jete nga departamenti i
matematikes, tabela do te duket keshtu:
Kodi i kursit Vendi i kursit Emri i instruktorit
MA214 Salla e Leksioneve 18 Prof. Ronald
Departamenti i Matematikes
ME112 Ndertesa e auditorit Prof. John Electronics Department
Ketu, kur ndryshuam emrin e profesorit, ne gjithashtu kishim per te ndryshuar kolonen e departamentit.
Kjo nuk eshte e deshirueshme pasi dikush qe perditeson bazen e te dhenave mund te kujtohet te ndryshoje
emrin e profesorit, por mund te harroje perditesimin e vleres se departamentit. Kjo mund te shkaktoje
mosperputhje ne bazen e te dhenave.
Forma e trete normale e shmang kete duke e thyer kete ne tabela te ndara:
Kodi i kursit Vendi i kursit ID i instruktorit
MA214
Salla e Leksioneve 18 1
ME112 Ndertesa e auditorit,
2
Ketu, kolona e trete eshte ID e profesorit qe po merr kursin.
Departamenti i emrit te instruktorit ne ID
1
Prof. Ronald Departamentii Matematikes
2 Prof. Xhon
Departamenti i Elektronikes
Ketu, ne tabelen e mesiperme, ne ruajme detajet e profesorit kunder ID-se se tij / saj. Ne kete menyre, sa
here qe duam t'i referohemi profesorit diku, ne nuk kemi nevoje te vendosim

12. Rexhino Kovaci
detaje te tjera te profesorit ne ate tabele perseri. Ne thjesht mund te perdorim leternjoftimin.
Prandaj, ne formen e trete normale, kerkohet kushtet e meposhtme:
Tabela duhet te jete ne formen e dyte normale.
Nuk duhet te kete ndonje varesi funksionale.
Formati Normal i Boyce-Codd (BCNF)
Boyce-Codd Forma normale eshte nje pergjithesim me i forte i formes se trete normale. Nje tabele eshte
ne formen Normal te Boyce-Codd nese dhe vetem nese plotesohen te pakten nje nga kushtet e meposhtme
per secilen varesi funksionale A → B:
A eshte nje superkey
Eshte nje varesi funksionale e parendesishme.
Le te kuptojme se pari se çfare do te thote nje superkey. Per te kuptuar BCNF ne DBMS, merrni parasysh
tabelen e meposhtme te BCNF shembull:
Kodi i kursit Vendi i kursit Emri i instruktorit Numri i telefonit te instruktorit
CS101 Salla e Leksioneve 20 Prof. George +1 6514821924
CS152 Salla e Leksioneve 21
Prof. Atkins +1 6519272918
CS154 CS Auditorium Prof. George +1 6514821924
Ketu, kolona e pare (kodi i kursit) eshte unik ne rreshta te ndryshem. Pra,kjo eshte nje superkey.
Konsideroni kombinimin e kolonave (kodi i kursit, emri i profesorit). Eshte gjithashtu unik ne rreshta te
ndryshem. Pra, eshte gjithashtu nje superkey. Nje superkey eshte ne thelb nje sere shtylle te tille qe vlera
e asaj serie te kolonave eshte unike neper rreshtat e ndryshem. Domethene, asnje rresht nuk ka te njejtin
grup vlerash per ato kolona.
Disa nga superkeys per tabelen e mesiperme jane:
Kodi i kursit
Kodi i kursit, emri i profesorit
Kodi i kursit, numri i profesorit celular

13. Rexhino Kovaci
Nje superkey madhesia e te cilit (numri i kolonave) eshte me i vogli quhet si çeles i kandidatit. Per
shembull, super-çelesi i pare me lart ka vetem nje kolone. E dyta dhe ajo e fundit kane dy kolona. Pra,
superkey i pare (Kodi i kursit) eshte çelesi i kandidatit.
Formati Normal i Boyce-Codd thote se nese ka nje varesi funksionale A → B, atehere A ose nje A eshte
nje superkey ose eshte nje variabel i parendesishem funksional. Nje varesifunksionale e parendesishme
do te thote qe te gjitha shtyllat e B jane te perfshira ne kolonat e A. Per shembull, (kodi i kursit, emri i
profesorit) → (kodi i kursit) eshte nje variabel i parendesishem funksional sepse kur dime vleren e kodit
te kursit dhe emrin e profesorit , ne e dime vleren e kodit te kursit dhe keshtu, varesia behet e
parendesishme.
Le te kuptojme se çfare po ndodh:
A eshte nje superkey: kjo do te thote se vetem dhe vetem ne nje kolone superkey duhet te jete rasti qe
ekziston nje varesi e kolonave te tjere. Ne thelb, nese nje grup shtylle (B) mund te percaktohet duke ditur
disa shtresa te tjera te kolonave (A), atehere A duhet te jete nje superkey. Superkey ne thelb percakton
çdo rresht ne menyre unike.
Eshte nje varesi funksionale e parendesishme: kjo do te thote qe nuk duhet te kete varesijo te
parendesishme. Per shembull, pame se si departamenti i profesorit ishte i varur nga emri i profesorit. Kjo
mund te krijoje çeshtje te integritetit pasi dikush mund te modifikoje emrin e profesorit pa ndryshuar
departamentin. Kjo mund te çoje ne nje baze te dhenash jokonsistente.
Ka edhe 2 forma te tjera normale:
Forma e katert normale
Nje tabele thuhet te jete ne formen e katert normale nese nuk ka dy ose me shume te dhena te pavarura
dhe me shume vlere qe pershkruajne njesine perkatese.
Forma e peste normale
Nje tabele eshte ne formen e peste normale nese:
Eshte ne forme normale te katert.
Nuk mund te ndahet ne asnje tabele me te vogel pa humbur ndonje forme informacioni.
permbledhje

14. Rexhino Kovaci
Format e ndryshme te normalizimit te bazes se te dhenave jane te dobishme gjate hartimit te skemes se
nje baze te dhenash ne menyre te tille qe te mos kete replikim te te dhenave qe mund te çoje ne
mosperputhje. Ndersa hartimi i skemes per aplikacione, gjithmone duhet te mendojme se si mund t'i
perdorim keto forma.1
1 https://hackr.io/blog/dbms-normalization

15. Rexhino Kovaci
1. Ushtrimi 4 faqe 81
Per secilin nga relacionet e meposhtme
Klasifikoni secilin nga relacionet e meposhtme si te normalizuara ne 1NF, 2NF, 3NF.
a) Jepni Formen normale te gjendjes qe jane.
a. PUNONJES ( PUNONJES_ID,EMER PUNONJESI,KODI I PUNES.)
b) Identifikoni ndonje varesite padeshiruar.
b. PUNONJES ( PUNONJES_ID,EMER PUNONJESI,(KODI I PUNES_ID,VITE))
c) Jepni Shembuj te anomalise te shtimit, modifikimit dhe fshirjes
c. PUNONJES (PUNONJES_ID,EMER PUNONJESI,KODI I PUNES,PERSHKRIM
PUNE)
d) Normalizoni relacionin me tej.
d. PUNONJES (PUNONJES_ID,EMER PUNONJESI,(PROJEKT_ID,ORE_PUNE ))
Pun# Kurs Interesi
123 Niveli I Loje me Bula
123 Niveli II Loje me Bula
456 Mjeshter Ski
456 Mjeshter Loje me Bula
Lojtari Pozicioni Tranjeri
Beni SM Niku
Gimi P Edi
Toni SM Pjerini
Miri QM Goni
Timi SM Niku

16. Rexhino Kovaci
1. Kerkoni nje informacion per SQL,perdorimi ne praktike e krijoni nje baze te dhenash me emrin
Tik 12
SQL (Strukturuar Query Language) eshte nje gjuhe programimi e standardizuar qe perdoret per te
menaxhuar bazat e te dhenave relacionale dhe per te kryer operacione te ndryshme mbi te dhenat ne to.
Fillimisht e krijuar ne vitet 1970, SQL perdoret rregullisht jo vetem nga administratoret e bazes se te
dhenave, por edhe nga zhvilluesit qe shkruajne shkrime per integrimin e te dhenave dhe analiste te te
dhenave qe kerkojne te krijojne dhe te kryejne pyetje analitike.
Perdorimet e SQL perfshijne modifikimin e tabelave te bazes se te dhenave dhe strukturave te indeksit;
duke shtuar, perditesuar dhe fshire rreshtat e te dhenave; dhe rikthimin e subsets te informacionit nga nje
baze te dhenash per perpunimin e transaksioneve dhe aplikacionet analitike. Queries dhe operacionet e
tjera SQL marrin formen e komandave te shkruara si deklarata - deklaratat SQL te perdorura zakonisht
perfshijne perzgjedhjen, shtimin, futjen, azhurnimin, fshirjen, krijimin, ndryshimin dhe prerjen.
SQL u be gjuhe programimi standard de facto per bazat e te dhenave relacionale pasi ato u shfaqen ne
fund te viteve 1970 dhe fillim te viteve 1980. Gjithashtu i njohur si bazat e te dhenave SQL, sistemet
relacionale perbejne nje sere tabelash qe permbajne te dhena ne rreshta dhe kolona. Secila kolone ne nje
tabele korrespondon me nje kategori te dhenash - per shembull, emri ose adresa e klientit - ndersa secila
rresht permban nje vlere te te dhenave per kolonen nderthurese.
Standardet SQL dhe zgjerimet e pronarit
Nje standard zyrtar i SQL u miratua nga Instituti Kombetar Amerikan i Standardeve (ANSI) ne vitin 1986
dhe me pas nga Organizata Nderkombetare per Standardizim, e njohur si ISO, ne vitin 1987. Me shume se
gjysme duzina perditesime te perbashketa per standardin jane leshuar nga dy qe nga atehere; singa ky
shkrim, versioni me i fundit eshte SQL: 2011, i aprovuar ate vit.
Sistemet e menaxhimit te bazave te te dhenave relacionale te bazuara ne SQL dhe te hapur jane te
disponueshme per perdorim nga organizatat. Ato perfshijne Microsoft SQL Server,Oracle Database,IBM
DB2, SAP HANA,SAP Adaptive Server, MySQL (tani ne pronesi te Oracle) dhe PostgreSQL.
Megjithate, shume prej ketyre produkteve te bazes se te dhenave mbeshtesin SQL me zgjerime te pronarit
ne gjuhen standarde per programim procedural dhe funksione te tjera. Per shembull, Microsoft ofron nje
sere zgjerimesh te quajtur Transact-SQL (T-SQL),ndersa versioni i zgjeruar i Oracle-it eshte PL / SQL.
Si rezultat, variante te ndryshme te SQL te ofruara nga shitesit nuk jane plotesisht te perputhshem me
njeri-tjetrin.
Komandat SQL dhe sintakse
Komandat SQL jane te ndara ne disa lloje te ndryshme, midis tyre gjuha e manipulimit te te dhenave
(DML) dhe deklaratat per definimin e te dhenave (DDL),kontrollet e transaksioneve dhe masat e sigurise.
Fjalor DML perdoret per te rifituar dhe manipuluar te dhenat, ndersa deklaratat DDL jane per percaktimin

17. Rexhino Kovaci
dhe modifikimin e strukturave te bazes se te dhenave. Kontrollet e transaksioneve ndihmojne ne
menaxhimin e perpunimit te transaksioneve, duke siguruar qe transaksionet te plotesohen ose te rikthehen
nese ndodhin gabime ose probleme. Deklaratat e sigurise perdoren per te kontrolluar qasjen ne bazen e te
dhenave, si dhe per te krijuar role dhe leje perdorimi.
Sintaksa SQL eshte formati i kodimit i perdorur ne deklaratat me shkrim. Figura 1 tregon nje shembull te
nje deklarate DDL te shkruar ne T-SQL te Microsoft per te modifikuar nje tabele te bazes se te dhenave
ne SQL Server 2016:
Mjetet SQL-on-Hadoop
SQL-on-Hadoop query motoret jane nje dege me e re e SQL qe mundesojne organizatave me arkitektura
te medha te te dhenave te ndertuara rreth sistemeve Hadoop per ta shfrytezuar ate ne vend qe te perdorin
gjuhe me komplekse dhe me pak te njohura - ne veçanti, ambientin e programimit MapReduce zhvillimin
e aplikacioneve te perpunimit te serise.
Me shume se nje duzine mjetesh SQL-on-Hadoop jane bere te disponueshme nepermjet ofruesve te
shperndarjes Hadoop dhe shitesve te tjere; shume prej tyre jane softuer me kod te hapur ose versione

18. Rexhino Kovaci
komerciale te teknologjive te tilla. Perveç kesaj,motori i perpunimit te Spark Apache, i cili perdoret
shpesh ne lidhje me Hadoop, perfshin nje modul te Spark SQL qe mbeshtet programin e bazuar ne SQL.
Ne pergjithesi, SQL-on-Hadoop eshte ende nje teknologji ne zhvillim dhe shumica e mjeteve ne
dispozicion nuk i mbeshtesin te gjitha funksionet e ofruara ne implementimin relacional te SQL. Por ata
po behen pjese e rregullt e shperndarjeve te Hadoop, nderkohe qe kompanite duken te marrin zhvilluesit
dhe analistet e te dhenave me aftesite SQL te perfshira ne programimin e aplikacioneve te medha te te
dhenave.2
Ne thelb, Strukturuar Query Language (SQL) perdoret per te terhequr te dhena ose perndryshe te
nderfaqen me nje baze te dhenash relacionale. Si nje standard qe kthehet ne vitet 1970, SQL eshte nje
menyre popullore per te marre informacion nga sistemet e bazes se te dhenave relacionale. Bazat e te
dhenave relacionale jane ngritur me nje strukture te veçante - secili rekord ka nje sere çelesish qe lidhen
ne menyre te njetrajtshme me njeri-tjetrin dhe vendosen ne nje "tabele" te perfaqesuar vizualisht ne nje
rrjet.
Gjuha SQL eshte shkruar per te krehur permbajtjen e tabelave ne nje baze te dhenash konvencionale. SQL
eshte perdorur gjeresisht ne biznes dhe ne lloje te tjera te administrimit te bazes se te dhenave. Eshte mjeti
parazgjedhur per "veprimin" ne bazen e te dhenave konvencionale, per te ndryshuar te dhenat e
paraqitura, per te marre te dhena ose per te manipuluar ndryshe nje grup te te dhenave ekzistuese.
Komandat e thjeshta SQL si SELECT, ORDER BY dhe INSERT (te gjitha qe zakonisht jepen ne te gjitha
shkronjat kapitale) ndihmojne administratoret qe te kalojne te dhenat ne dhe jashte tabeles se bazes se te
dhenave. Kjo vazhdon mbi te gjitha llojet e platformave dhe eshte nje pjese e madhe e dhenies se
rezultateve te te dhenave ne sistemin e sotem te shperndarjes se re dhe hibride. Ne ekonomine API,ku
kaq shume pjese te "middleware" ose pjeset lidhese bashkohen me pjese te nje arkitekture IT, SQL-i si nje
gjuhe e qendrueshme e te dhenave ka qene qendrore per te transferuar te dhena ne te gjitha ato vende ku
ajo duhet te shkoje. Per shkak te sintakses mjaft te drejtperdrejte dhe lehtesise se perdorimit,
administratoret pastaj mund te fokusohen ne teorine e ndertimit te bazes se te dhenave dhe ne aspektin
logjistik te marrjes se te dhenave brenda dhe jashte sistemit.
Me kalimin e kohes, nje alternative per SQL eshte shfaqur quajtur NoSQL. Koncepti eshte se te dhenat qe
nuk paraqiten ne nje baze te dhenash relacionale mund te mos kene nevoje per SQL si nje gjuhe kerkimi.
Pra,perdorimet me te medha te SQL jane ne nje spekter qe mund te quhet sistem "i vogel" i bazes se te
dhenave. Nje tjeter menyre per te shpjeguar kete eshte se SQL nuk "shkalle pafundesisht." Pra,me kete
parim, SQL eshte perdorur per sistemet DB tradicionale dhe metoda te tjera jane perdorur per sistemet e
medha te bazes se te dhenave NoSQL ku kontrollet mbi te dhenat nuk zbatohen rreptesisht.3
2 https://searchsqlserver.techtarget.com/definition/SQL
3 https://www.techopedia.com/7/32157/technology-trends/what-are-the-biggest-uses-of-sql-today

19. Rexhino Kovaci
Per te krijuar nje baze te dhenash
Lidhu me motorin e bazes se te dhenave.
Nga shiritin Standard, klikoni Ri Query.
Kopjoni dhe ngjisni shembullin e meposhtem ne dritaren e pyetjeve dhe klikoni Ekzekuto. Ky shembull
krijon bazen e te dhenave Shitjet. Per shkak se fjalori PRIMARY nuk perdoret, skedari i pare (Tik12_dat)
behet skedari primar. Per shkak se as MB dhe KB nuk jane te specifikuara ne parametrin SIZE per
skedarin Tik12_dat, ai perdor MB dhe eshte alokuar ne megabajt. Skeda Tik12_log eshte alokuar ne
megabytes sepse suffix MB eshte deklaruar ne menyre eksplicite ne parameter SIZE.
USE master ;
GO
CREATE DATABASE Tik12;
ON
( NAME = Tik12_dat,
FILENAME = 'C:Program FilesMicrosoft SQL
ServerMSSQL13.MSSQLSERVERMSSQLDATATik12dat.mdf',
SIZE = 10,
MAXSIZE = 50,
FILEGROWTH = 5 )
LOG ON
( NAME = Tik12_log,
FILENAME = 'C:Program FilesMicrosoft SQL
ServerMSSQL13.MSSQLSERVERMSSQLDATATik12log.ldf',
SIZE = 5MB,
MAXSIZE = 25MB,
FILEGROWTH = 5MB ) ;
GO

20. Rexhino Kovaci
3.Krijimi I nje database te dhenash dhe veprime te ndryshme me select
Faza e dyte
Planifikimi I punes: Mbledhja e njohurive
Njohurite e marra:
“Ju perdorni nje buton komandimi ne nje forme Access per te nisur nje veprim ose nje grup veprimesh.
Per shembull, mund te krijoni nje buton komande qe hap nje forme tjeter. Per te bere nje buton komande
te kryer nje veprim, shkruani nje procedure makro ose ngjarjeje dhe lidheni ate ne pronen On Click te
butonit te komandes. Ju gjithashtu mund te futni nje makro direkt ne pronen On Click te butonit te
komandes. Kjo ben te mundur kopjen e butonit te komandes ne forma te tjera pa humbur funksionalitetin
e butonit”
Queries jane mjete shume te dobishme kur behet fjale per bazat e te dhenave dhe shpesh thirren nga
perdoruesi permes nje formulari. Ato mund te perdoren per te kerkuar dhe grumbulluar te dhena nga nje
ose me shume nga tabelat tuaja, per te kryer veprime te caktuara ne bazen e te dhenave dhe madje edhe
per kryerjen e nje shumellojshmeri llogaritjeje ne varesi te nevojave tuaja.
Fatmiresisht per ne, Microsoft Access lejon shume lloje pyetjesh, disa nga ato kryesore qe perzgjidhen,
veprimet, parametrat dhe pyetjet e grumbulluara. Ato mund te mendohet si vetem nje pjese tjeter e bazes
se te dhenave tuaja - ne thelb nje objekt si nje tabele ose nje makro.
 Kur vjen koha per te ndertuar nje pyetje per bazen tuaj te te dhenave, ju keni dy menyra per te
shkuar ne lidhje me krijimin e saj.
 Ose perdorni Wizard Query qe Microsoft Access ju ofron,

21. Rexhino Kovaci
Ja se si te krijohet nje baze te dhenash bosh:
Filloni hyrjen.
Qasja ju fillon me ate qe eshte,per Microsoft, nje dritare shume e efektshme (Figura 1-1). Ketu mund te
krijoni nje baze te dhenash te re ose te hapni nje ekzistues.
Kur te filloni Access,ju shihni kete faqe te mirepritur ne dy pjese. Ne te majte eshte nje liste e bazave te
te dhenave te hapura kohet e fundit (nese keni ndonje). Ne te djathte eshte nje liste e shablloneve qe mund
te perdorni per te krijuar nje baze te dhenash te re.
Figura 1-1. Kur te filloni Access,ju shihni kete faqe te mirepritur ne dy pjese. Ne te majte eshte nje liste e
bazave te te dhenave te hapura kohet e fundit (nese keni ndonje). Ne te djathte eshte nje liste e
shablloneve qe mund te perdorni per te krijuar nje baze te dhenash te re.
TIP
Nese tashme keni Qasje te hapur dhe keni punuar me nje baze te dhenash tjeter, thjesht zgjidhni Skedari
→ I Ri per te krijuar nje baze te dhenash te re. Ju do te merrni te njejten liste te shablloneve si kur te
hapni se pari Qasjen.
Kliko "template Blank desktop database".
Kur vendosni te krijoni nje baze te dhenash bosh, kjo eshte pikerisht ajo qe ju merrni: nje skedar i ri bosh,
i bazes se te dhenave, pa tabela ose objekte te tjera te bazes se te dhenave. Duke filluar nga e para eshte
menyra me e mire per te mesuar rreth Qasjes. Eshte gjithashtu zgjedhja e preferuar e eksperteve te bazes
se te dhenave, te cilet preferojne te krijojne gjithçka vete keshtu qe eshte pikerisht menyra qe ata pelqejne.
Modele te tjera ju lejojne te krijoni bazat e te dhenave te cilat jane te parapergatitur per skenare te caktuar
dhe lloje te caktuara te te dhenave. Kutia ne Templates: Nje Madhesi Pershtatet Disa kane me shume
informacion.
Modeli "Custom web app" i fryre i ftohte eshte nje rast i veçante. Kjo ju lejon te krijoni nje baze te
dhenash te bazuar ne ueb qe shkon ne SharePoint. Ju do te eksploroni kete tipar te ri (dhe kufizimet e tij),
ne Kapitullin 20.
Pa marre parasysh se cilin model klikoni, Aksioni hap nje dritare te re qe ju lejon te zgjidhni nje emer dhe
vend per bazen e te dhenave tuaj te re (Figura 1-2).

22. Rexhino Kovaci
UP TE SPEED: TEMPLATES:NJE MADHESIA FITS DISA
Shembulli ne kete pjese ju tregon se si te krijoni nje baze te dhenash bosh. Megjithate, nese levizni poshte
(ne anen e djathte te Figura 1-1), do te gjeni nje liste te gjate te bazave te te dhenave te parapergatitur, te
cilat njihen si template. Modelet synojne te ju kursejne punen e krijimit te nje baze te dhenash te re dhe
t'ju lejoje te hidheni drejt ne fazen e rregullimit te hollesishem dhe hyrjes ne te dhena.
Siç mund ta prisni, ka nje çmim qe duhet paguar per kete lehtesi. Edhe nese gjeni nje model qe ruan llojin
e informacionit qe deshironi te gjurmoni, mund te gjeni se struktura e paracaktuar nuk eshte plotesisht e
drejte. Per shembull, nese vendos te perdoresh modelin e Inventarit te Shtepise per te gjurmuar te gjitha
gjerat ne bodrumin tend, mund te gjesh se mungon ndonje informacion qe deshiron te perdoresh (si vlera
e parashikuar e rishitjes se sendeve ne eBay) dhe perfshin detaje te tjera mos u shqetesoni (si data qe keni
blere secili artikull). Per ta bere kete model te funksionoje, do te duhet te ndryshoni dizajnin e tabeles
suaj, qe perfshin te njejten njohuri te Aksesit si krijimi i nje.
Ne kete liber, do te mesoni se si te ndertoni bazat e te dhenave tuaja nga toka dhe te personalizoni çdo inç
katror te tyre. Sapo te jeni nje master Access,mund te kaloni shume ore argetimi duke luajtur me modelet
e parafabrikuara dhe pershtatjen e tyre per t'iu pershtatur nevojave tuaja. Per t'i dhene nje rrotullim,
klikoni nje nga nje duzine ose me shume shabllona qe shfaqen ne dritaren kryesore te Qasjes. Ose,edhe
me mire, kerkoni me shume duke perdorur kutine e kerkimit ne krye te dritares se Qasjes, e cila skanon
permes mijera shablloneve ne dispozicion ne faqen e internetit te Microsoft Office.
Shkruani nje emer te skedarit per bazen e te dhenave qe deshironi te krijoni.
Qasja ruan te gjitha informatat per nje baze te dhenash ne nje skedar te vetem me ekstensionin .accdb (qe
qendron per "bazen e te dhenave te Access"). Mos rrini me emrin Access shkon automatikisht (si
"Database1.accdb"). Ne vend te kesaj, zgjidhni diçka me pershkruese. Ne kete shembull,
Bobblehead.accdb ben mashtrimin.
Ashtu si me çdo skedar tjeter, skedaret e Qasjes mund te permbajne nje kombinim letrash, hapesira,
numra, kllapa, hyjne (-) dhe nenvizim (_). Ne pergjithesi eshte me e sigurte te qendrosh larg personazheve
te tjere te veçante,disa prej te cilave nuk jane te lejuara.
Kjo baze do te quhet Bobblehead.accdb. Siç mund ta shihni nga rruga e skedarit poshte kutise se dosjes se
dokumentit, ajo do te ruhet ne dosjen C: Users matthew Documents. Ju mund ta ndryshoni emrin e
skedarit duke shtypur kutine Emri i skedarit dhe mund te shfletoni ne nje dosje tjeter duke klikuar ikonen
e dosjes.
Figura 1-2. Kjo baze do te quhet Bobblehead.accdb. Siç mund ta shihni nga rruga e skedarit poshte kutise
se dosjes se dokumentit, ajo do te ruhet ne dosjen C: Users matthew Documents. Ju mund ta

23. Rexhino Kovaci
ndryshoni emrin e skedarit duke shtypur kutine Emri i skedarit dhe mund te shfletoni ne nje dosje tjeter
duke klikuar ikonen e dosjes.
SHENIM
Ne varesite cilesimeve te kompjuterit tuaj, Windows mund te fshehe zgjerimet e skedareve. Ne vend qe
te shihni skedarin e bazes se te dhenave Access,MyScandalousWedding.accdb ne mjetet e shfletimit te
skedareve si Windows Explorer, mund te shihni vetem emrin MyScandalousWedding (pa pjesen e .accdb
ne fund). Ne kete rast,mund t'i tregoni llojin e skedarit duke shikuar ikonen. Nese shihni nje ikone te
vogel te Qasjes prane emrit te skedarit, ky eshte sinjali juaj qe po kerkoni ne nje baze te dhenash te
Qasjes.
Zgjidhni per lder ku ju doni te ruani bazen e te dhenave tuaja.
Ashtu si te gjitha programet e Zyres,Qasja supozon qe deshironi te ruani çdo skedar qe keni krijuar ne
dosjen tuaj personale te Dokumenteve. Nese kjo nuk eshte ajo qe deshironi, klikoni ikonen e dosjes per te
shfaqur dritaren e Skedarit te Dhenave te reja, shfletoni ne dosjen qe deshironi (Figura 1-3) dhe pastaj
klikoni OK.
Dritarja New File Database ju lejon te zgjidhni se ku do te ruani nje skedar te ri Access te bazes se te
dhenave. Ai gjithashtu ju jep mundesi per te krijuar bazen e te dhenave ne formatin e perdorur nga
versionet me te vjetra te Access (.mdb),ne vend te formatit me modern te perdorur nga Access 2007,
Access 2010 dhe Access 2013 (.accdb). Per te ndryshuar formatin, thjesht zgjidhni versionin perkates
Access nga lista "Save as type", siç tregohet ketu.
Figura 1-3. Dritarja New File Database ju lejon te zgjidhni se ku do te ruani nje skedar te ri Access te
bazes se te dhenave. Ai gjithashtu ju jep mundesi per te krijuar bazen e te dhenave ne formatin e perdorur
nga versionet me te vjetra te Access (.mdb), ne vend te formatit me modern te perdorur nga Access 2007,
Access 2010 dhe Access 2013 (.accdb). Per te ndryshuar formatin, thjesht zgjidhni versionin perkates
Access nga lista "Save as type", siç tregohet ketu.
Klikoni butonin e madh Krijo (nen kutine Emri i skedarit).
Qasja krijon skedarin tuaj te bazes se te dhenave dhe pastaj tregon nje tabele te dhenash ku mund te arrini
te punoni duke krijuar tabelen tuaj te pare.
KLINIKA E PERDORUESVE TE PUSHTETIT:SHUME QE DUHEN TE SHITRONIN DATABASAT
TUAJ
Qasja gjithmone supozon qe deshironi te ruani te dhenat ne dosjen tuaj te Dokumenteve. Dhe megjithese
mund te zgjidhni nje vend te ndryshem sa here qe kurseni ose hapni nje baze te dhenash, nese ka nje dosje
tjeter qe duhet te vizitoni shpesh, atehere ka kuptim qe ta beni ate vendndodhjen standarde te ruajtjes se
bazes se te dhenave. Ju mund te konfiguroni Qasja per te perdorur kete dosje me disa hapa:

24. Rexhino Kovaci
Sigurohuni qe keni hapur nje baze te dhenash ose keni krijuar nje te re. Ju nuk mund ta beni kete
ndryshim nga dritarja qe shihni kur filloni se pari te aksesit.
Zgjidhni File → Options. Shfaqet dritarja e Opsioneve te Qasjes.
Ne listen ne te majte, zgjidhni Te pergjithshme.
Ne faqen ne te djathte, shikoni per titullin "Krijimi i bazave te te dhenave". Nen, do te gjesh nje skedar
teksti "Dosja e bazes se te dhenave te bazes se te dhenave". Shkruani shtegun ne dosjen qe deshironi te
perdorni (si C: MyDatabases) ose klikoni Browse per te lundruar ne te.
Kur te mbaroni, klikoni OK per te ruajtur ndryshimet tuaja.
Pasite krijoni ose hapni nje baze te dhenash, dritarja Qasja ndryshon mjaft. Nje shirit mekanik me pamje
mbreselenese (fjongo) shfaqet ne krye te ekranit tuaj dhe nje pale lundrimi shfaqet ne te majte. Ju jeni tani
ne qendren e kontrollit ku do te kryeni te gjitha detyrat tuaja te bazes se te dhenave (Figura 1-4).
Paneli i lundrimit ne te majte ju lejon te shihni sende te ndryshme (ose objekte) ne bazen tuaj te te
dhenave. Ju mund te perdorni panelin e lundrimit per te kaluar nga nje liste e produkteve ne nje liste te
klienteve dhe perseri. Fjongo pergjate grupeve te larte se bashku me çdo komande te Qasjes. Ky shirit
eshte kontrolli i misionit qe ju lejon te kryeni detyra te ndryshme me bazen e te dhenave tuaja. Dritarja e
dokumentit ne mes merr pjesen tjeter te dritares. Kjo dritare eshte ajo ku do te beni punen tuaj, siç jane
dizajnimi i tabelave dhe futja e te dhenave.
Figura 1-4. Paneli i lundrimit ne te majte ju lejon te shihni sende te ndryshme (ose objekte) ne bazen tuaj
te te dhenave. Ju mund te perdorni panelin e lundrimit per te kaluar nga nje liste e produkteve ne nje liste
te klienteve dhe perseri. Fjongo pergjate grupeve te larte se bashku me çdo komande te Qasjes. Ky shirit
eshte kontrolli i misionit qe ju lejon te kryeni detyra te ndryshme me bazen e te dhenave tuaja. Dritarja e
dokumentit ne mes merr pjesen tjeter te dritares. Kjo dritare eshte ajo ku do te beni punen tuaj, siç jane
dizajnimi i tabelave dhe futja e te dhenave.
Nese nuk e keni perdorur me pare shiritin (ose ne Access ose ne nje program tjeter te Zyres), Hyrje
mbulon bazat e funksionimit te shiritit. Perndryshe,vazhdoni ne seksionin tjeter, ku do te mesoni se si te
shtoni nje tabele ne bazen tuaj te te dhenave te bosh, te re.
Ndertimi i tabeles se pare

25. Rexhino Kovaci
Tabelat jane kontejnere informacioni. Çdo databaze ka nevoje te pakten per nje tavoline - pa ate,nuk
mund te ruani asnje te dhene. Ne nje baze te dhenash te thjeshte, si databaza e Bobblehead, nje tabele e
vetme (qe ne do te quajme kukulla) eshte e mjaftueshme. Por nese e gjen veten duke dashur te ruaje disa
lista te informacioneve te lidhura, keni nevoje per me shume se nje tabele. Ne bazen e te dhenave
BigBudgetWedding.accdb, ju mund te deshironi te mbani gjurmet e te ftuarve qe keni ftuar ne dasmen
tuaj, dhuratat qe keni kerkuar, dhe placken qe keni marre ne te vertete. Ne Kapitullin 5, do te shihni mjaft
shembuj te bazave te te dhenave qe perdorin tavolina te shumta.
Figura 1-5 tregon nje tabele te mostres.
Ne nje tabele, çdo rekord ze nje rresht te veçante. Çdo fushe perfaqesohet nga nje kolone e veçante. Ne
kete tabele, eshte e qarte se ju keni shtuar pese kukulla bobblehead. Jeni duke ruajtur informacionin per
secilen kukull ne pese fusha elds (ID,Character,Manufacturer,PurchasePrice,and DateAcquired).
Figura 1-5. Ne nje tabele, çdo rekord ze nje rresht te veçante. Çdo fushe perfaqesohet nga nje kolone e
veçante. Ne kete tabele,eshte e qarte se ju keni shtuar pese kukulla bobblehead. Jeni duke ruajtur
informacionin per çdo kukull ne pese fields (ID,Character,Manufacturer,PurchasePrice,and
DateAcquired).
ne regjistrimin tuaj te pare,filloni duke hyre diçka ne fushen e pare te informacionit (si emri i kukulles
"Homer Simpson"). Pastaj,goditi Tab per te hyre ne kolonen e dyte, dhe pastaj te hyje ne pjesen e dyte te
informacionit. Ignore kolonen ID per tani-Access shton se ne çdo tabele per te identifikuar te dhenat tuaja.
Shtypni Tab per te kaluar ne fushen tjeter dhe kthehuni ne hapin 2.
Perseritni hapat 2 dhe 3 derisa te keni shtuar çdo fushe qe ju nevojitet, duke qene te kujdesshem per te
vene secilen pjese te informacionit ne nje kolone te ndryshme (Figura 1-7).
Ju mund te vini re nje shaka - nje e pademshme - kur te shtoni rekordin tuaj te pare. Ndersa shtoni fusha
te reja, Qasja mund te ndryshoje vleren ID te rekordit te rekordit (duke ndryshuar ate nga 1 ne 2 deri ne 3,
per shembull). Per shkak se rekordi i ri nuk eshte futur akoma, çdo here qe ndryshon dizajnin e tabeles
duke shtuar nje fushe te re, Aksioni fillon procesin dhe zgjedh nje numer te ri ID, vetem per te qene i
sigurt. Ky rinumerim automatik nuk ndodh nese ju shtoni zyrtarisht rekord (per shembull, duke shkuar
poshte ne rreshtin tjeter, ose, ne shirit, duke klikuar ne Home → Records → Save) dhe pastaj shtoni me
shume fusha ne tryeze. Megjithate, nuk ka arsye per t'u shqetesuar per numrin e ID. Per aq kohe sa eshte
unike - dhe Qasja garanton se eshte - vlera e sakte eshte e parendesishme.
Problemi i vetem me kete shembull deri me tani eshte qe kur futni nje rekord te ri, Access krijon emra te
spektaklit te padobishem ne terren. Ju shikoni zgjedhjet e tij ne krye te seciles kolone (ata kane emra si
Fusha1, Fusha2, Fusha3 dhe keshtu me radhe). Problemi me perdorimin e ketyre emrave te pakuptimte
eshte se ata mund t'ju bejne te hyni ne nje pjese informacioni ne vendin e gabuar. Ju mund te vendosni
shume lehte çmimin e blerjes ne kolonen e dates.

26. Rexhino Kovaci
Figura 1-7. Problemi i vetem me kete shembull deri me tani eshte qe kur futni nje rekord te ri, Access
krijon emra te spektaklit te padobishem ne terren. Ju shikoni zgjedhjet e tij ne krye te seciles kolone (ata
kane emra si Fusha1, Fusha2, Fusha3 dhe keshtu me radhe). Problemi me perdorimin e ketyre emrave te
pakuptimte eshte se ata mund t'ju bejne te hyni ne nje pjese informacioni ne vendin e gabuar. Ju mund te
vendosni shume lehte çmimin e blerjes ne kolonen e dates.
SHENIM
Nese shtypni Tab pa futur asnje informacion, do te shkoni ne rreshtin e ardhshem dhe do te filloni te futni
nje rekord te ri. Nese ben nje gabim, mund te shkosh prapa me çelesat e shigjetave.
NE PERFSHIRJEN:VENDOSJA E VLERAVE TE MADHE NE KOLONAT E NGROHURA
Nje fushe e vetme mund te mbaje paragrafe te tere te informacionit. Por nese keni vlera te gjata, ju mund
te gjeni veten duke dale jashte hapesires se shikimit ndersa jeni duke shtypur ato ne nje kolone te ngushte.
Edhe pse ju jeni te lire te levizni perpara dhe prapa permes fushes suaj, kjo behet shpejt e bezdisshme.
Shumica e njerezve preferojne te shohin te gjithe permbajtjen e nje kolone ne te njejten kohe.
Per fat te mire, nuk keni nevoje te vuani ne heshtje me kolona te ngushte. Per te zgjeruar nje kolone,
vendosni miun vetem ne skajin e djathte te kokes se kolones. (Per te zgjeruar nje kolone me emrin
Fusha1, zhvendosni miun ne skajin e djathte te kutise Fusha 1.) Pastaj, terhiqni kolonen ne te djathte per
ta zmadhuar ate aq te madh sa te doni.
Nese jeni pak te paduruar, ekziston nje shkurtore. Leviz miun mbi skajin e djathte te kolones, keshtu qe
kthehet ne nje shigjete me dy drejtime. Pastaj, thjesht klikoni dy here ne buze te kolones. Kolona
ndryshon veten per te pershtatur pjesen me te madhe te informacionit (per aq kohe sa duke bere keshtu,
nuk shtrihet kolona pertej buzes se dritares se Qasjes).
Eshte koha per te rregulluar emrat e kolones. Klikoni dy here mbi titullin e pare te kolones (si Fusha1).
Emri i fushes kalon ne Modalitetin e Modifikimit.
Futni nje emer te ri dhe me pas shtypni Enter.
Perseritenikete proces derisa te pastroni te gjithe emrat e fushave. Emrat e duhur te fushes per kete
shembull jane Karakteri,Prodhuesi, Blerja Çmimi dhe Data e Kerkuar. Figura 1-8 tregon se si
funksionon.

27. Rexhino Kovaci
Per te percaktuar emrat me te mire te fushave, klikoni dy here mbi titullin e kolones. Tjetra, shkruani
emrin e vertete te fushes dhe pastaj shtypni Enter. Page 90 ka me shume per emertimin e fushes, por per
momentin thjesht qendron tek titujt e shkurter, vetem per tekste qe nuk perfshijne hapesire, siç tregohet
ketu.
Figura 1-8. Per te percaktuar emrat me te mire te fushave, klikoni dy here mbi titullin e kolones. Tjetra,
shkruani emrin e vertete te fushes dhe pastaj shtypni Enter. Page 90 ka me shume per emertimin e fushes,
por per momentin thjesht qendron tek titujt e shkurter, vetem per tekste qe nuk perfshijne hapesire, siç
tregohet ketu.
TIP
Mos jini shume te ndergjegjshem per rregullimin e tryezes suaj. Ju mund te riemeroni fushat me vone ose
te shtoni edhe fusha krejtesisht te reja. (Eshte gjithashtu e mundur te fshihen fushat ekzistuese, por qe ka
edhe pengese per te pastruar te gjitha te dhenat qe jane ruajtur ne terren.)
Shtypni Ctrl + S ose zgjidhni File → Save per te ruajtur tabelen tuaj.
Qasja ju kerkon per te dhene nje emer te tabeles (shihni Figura 1-9).
Nje emer i mire tabele eshte nje titull i shkurter teksti qe nuk ka hapesira (si kukulla ketu).
Figura 1-9. Nje emer i mire tabele eshte nje titull i shkurter teksti qe nuk ka hapesira (si kukulla ketu).
Shtypni nje emer te pershtatshem te tabeles dhe pastaj klikoni OK.
Urime! Tabela tani eshte pjese e bazes se te dhenave.
SHENIM
Teknikisht, ju nuk keni nevoje ta ruani menjehere tryezen tuaj. Qasja ben qe ju te ruani ate kur ju mbyllni
nese tabela e te dhenave (duke klikuar X ne kendin e siperm te djathte te dritares se dokumentit) ose kur
mbyllni Qasjen.
Siç mund ta shihni, krijimi i nje tabele te thjeshte ne Access eshte pothuajse aq e lehte sa dhenia e
informacionit ne Excel ose Word. Nese jeni duke kruar qe te provoni perseri, mund te krijoni nje tabele
tjeter ne bazen e te dhenave duke zgjedhur Krijo → Tabela → Tabela nga shiriti. Por, para se te shkoni ne
ate faze, ka kuptim per te marre nje veshtrim me te afert se si e redaktoni tryezen tuaj.
Redaktimi i nje Tabele

28. Rexhino Kovaci
Tani keni nje baze te dhenash plotesisht funksionale (megjithese e thjeshte), e plotesuar me nje tabele, e
cila ne anen tjeter permban nje rekord. Hapi tjeter eshte mbushja e tabeles me informata te dobishme. Ky
proces shpesh-i lodhshem eshte futja e te dhenave.
Per te plotesuar tabelen e Dolls, perdorni te njejten tabele me te cilen keni perdorur per te percaktuar
tabelen. Ju mund te kryejne tri detyra themelore:
Redaktimi i nje rekordi. Leviz ne vendin e duhur ne tabelen (duke perdorur çelesat arrow ose miun), dhe
pastaj shtypni nje vlere zevendesimi. Ju gjithashtu mund te deshironi te perdorni modalitetin Edit, i cili
pershkruhet ne seksionin tjeter.
Vendosja e nje rekordi te ri. Shkoni poshte ne fund te tabeles ne rreshtin qe ka nje yll (*) ne te majte. Kjo
rresht nuk ekziston deri sa te filloni te shtypni disa informacione. Ne ate pike, Qasja krijon rreshtin dhe
leviz yllin poshte ne rreshtin tjeter. Ju mund ta perseritni kete proces pafundesisht per te shtuar sa me
shume rreshta qe deshironi (Qasja mund te trajtoje miliona).
Fshirja e nje rekordi. Ju keni disa menyra per te hequr nje rekord, por me e lehte eshte te klikoni me te
djathten mbi diferencen menjehere ne te majte te rekordit dhe pastaj zgjidhni Delete Record. Qasja kerkon
qe te konfirmosh qe vertet deshironi te hiqni regjistrimin e perzgjedhur, sepse nuk mund ta ndryshoni
ndryshimin me vone.
FJALA E MENDOSHUR:KUR DUHET TE DENUAR,MOS ZGJOHET
Shumica e projektuesve te bazuara ne databaze rralle fshijne te dhenat nga bazat e te dhenave te tyre. Çdo
ounce e informacionit eshte e rendesishme.
Per shembull, imagjinoni te keni nje baze te dhenash qe liston produktet qe nje kompani origami e postes
per shitje ka per shitje. Ju mund te mendoni se ka kuptim fshirjen e produkteve pasi te jene nderprere dhe
nuk mund te urdherohen me. Por rezulton se ka kuptim t'i mbash keto te dhena te vjetra te produktit. Per
shembull, mund te doni te gjeni se cilat kategori produktesh ishin shitesit me te mire gjate vitit te kaluar.
Ose ndoshta nje prodhues leshon nje kujtim te letres se azbestit, dhe ju duhet te gjurmoni te gjithe ata qe e
urdheruan ate. Per te kryer nje nga keto detyra, duhet t'i referoheni te dhenave te kaluara te produktit.
Kjo rregullo per çdo rregull zbatohet per çdo lloj baze te dhenash. Per shembull, imagjinoni te jeni duke
ndjekur regjistrimin e studenteve ne nje akademi kuzhinare te larte. Kur nje klase eshte e perfunduar, nuk
mund te fshini vetem regjistrimin e klases. Mund t'ju nevojitet per te gjetur nese nje student ka
parakushtet e duhura per nje kurs tjeter, mesuesit qe ajo i ka pasur ne te kaluaren dhe keshtu me radhe.

29. Rexhino Kovaci
E njejta gje vlen edhe per punonjesit qe dalin ne pension, promovimet e shitjeve qe perfundojne, artikujt
qe keni perdorur, por keni shitur, e keshtu me radhe. Ju keni nevoje per te gjithe (dhe ju ndoshta duhet te
mbani ato pafundesisht).
Ne shume raste,do te shtoni fusha shtese ne tabelen tuaj per t'ju ndihmuar te ndani te dhenat e vjetra nga
e reja. Per shembull, mund te krijoni nje fushe te Nderprere ne tabelen e produkteve qe identifikon
produktet qe nuk jane me ne dispozicion. Ju pastaj mund te injoroni ato produkte kur ndertoni nje forme
te vendosjes se porosise.
Modifiko modalitetin
Ju ndoshta do te kaloni shume kohe duke punuar me fleten e te dhenave. Pra,vendosuni. Per ta bere jeten
me te lehte, ndihmon per te kuptuar disa detaje.
Siç e dini, ju mund te perdorni tastet shigjete per te levizur nga fusha ne fushe ose rresht ne rresht.
Megjithate, mund te keni pak veshtiresi ne redaktimin e nje vlere. Kur filloni te shkruani, Qasja fshin çdo
permbajtje ekzistuese. Per te ndryshuar kete sjellje, ju duhet te kaloni ne modalitetin Edit duke shtypur
F2; ne modalitetin e redaktimit, shtypja juaj nuk fshin gjerat qe tashme jane ne ate fushe. Ne vend te
kesaj, ju merrni per te ndryshuar ose shtoni ne te. Per te kaluar nga Modaliteti, shtypni perseriF2. Figura
1-10 tregon nje pamje te ngushte ne ndryshim.
Top: Modaliteti normal. Nese filloni te shkruani tani, menjehere do te fshini tekstin ekzistues
("Hobergarten"). Fakti qe te gjithe tekstet ne fushe jane perzgjedhur eshte nje çeles i madh qe ju jeni gati
per ta fshire ate. Boto: Modifiko modalitetin. Kursi tregon se ku jeni aktualisht i pozicionuar ne fushen e
tanishme. Nese fillon te shkruash tani, do te futesh tekstin ne mes "Hober" dhe "garten".
Figura 1-10. Top: Modaliteti normal. Nese filloni te shkruani tani, menjehere do te fshini tekstin ekzistues
("Hobergarten"). Fakti qe te gjithe tekstet ne terren jane perzgjedhur eshte nje çeles i madh qe ju jeni gati
per te fshire ate. Fund: Modifiko modalitetin. Kursi tregon se ku jeni aktualisht i pozicionuar ne fushen e
tanishme. Nese fillon te shkruash tani, do te futesh tekstin ne mes "Hober" dhe "garten".
Modaliteti i modifikimit ndikon gjithashtu ne funksionimin e çelesave te shigjetave Ne modalitetin Edit,
çelesat e shigjetave levizin neper fushen aktuale. Per shembull, per te kaluar ne qelizen tjeter, ju duhet te
levizni deri ne fund te tekstit aktual dhe pastaj shtypni perseri tastin e djathte. Por ne Normal mode duke
shtypur tastet e shigjetave gjithmone leviz nga qeliza ne qelize.

30. Rexhino Kovaci
Detyra Shtese:
Punim1 Personal ne Python
import os
import time
WIDTH = 79
#mesazhi qe duam te shfaqim:
message = "HELLO!".upper()
printedMessage = [ "","","","","","","" ]
#karaktere te cilat na ndihmojne te kemi hapsiren e duhurdhe ne ekzekutim te jete perfekte
characters = { " " : [ " ",
" ",
" ",
" ",
" ",
" ",
" " ],
"H" : [ "* *",
"* *",
"* *",
"*****",
"* *",
"* *",
"* *" ],

31. Rexhino Kovaci
"E" : [ "*****",
"* ",
"* ",
"*****",
"* ",
"* ",
"*****" ],
"L" : [ "* ",
"* ",
"* ",
"* ",
"* ",
"* ",
"*****" ],
"L" : [ "* ",
"* ",
"* ",
"* ",
"* ",
"* ",
"*****" ],
"O" : [ "*****",
"* *",
"* *",
"* *",
"* *",
"* *",
"*****" ],

32. Rexhino Kovaci
"!" : [ " * ",
" * ",
" * ",
" * ",
" * ",
" ",
" * " ]
}
#pasie ndertuameshte rradha te levizim banner-in
for row in range(7):
for char in message:
printedMessage[row]+= (str(characters[char][row]) + " ")
offset = WIDTH
while True:
os.system("cls")
for row in range(7):
print(" " * offset + printedMessage[row][max(0,offset*-1):WIDTH - offset])
offset -=1
if offset <= ((len(message)+2)*6) * -1:
offset = WIDTH
#mqs: disa programe e gjejne kohen shume te "rendomte" 0.10 un do ta pergjysmoje ate ne 0.05
#ne menyre qe kompjuterat te ekzekutojne programin qe kam kryer
time.sleep(0.05)

33. Rexhino Kovaci
Punim2 Personal ne Python
>>>def fib (n):
a = 0
b = 1
for I in range (0, n) :
tmp = a
a = b
b = tmp + b
return a
>>> for c in range (0, 15) :
Print (fib(c))
#Afishimi I programimit do te jete:
0
1
1
2
3
5
8
13
21
34
55
89
144
233
377

34. Rexhino Kovaci
Konkluzioni– Baza e Te dhenave dhe Menaxhimi I tyre
Ne kete tematike, Bota e kompjuterit, Une mesova:
 kuptova modeletrelacionaledhetermattipiketeperdorura neterminologjineebazavetetedhenave:
tabelat, çelesin kryesor, fushat, regjistrimet, marredheniet, çelesat e huaj, te dhenat e dublikuara ;
kuptova avantazhet e bazave te te dhenave relacionale mbi tabelat me nje dimension; identifikoj
karakteristikat e formulareve “Normal” te pare, te dyte dhe te trete duke kuptuar perparesite dhe
mangesitee seciles prej tyre; kuptova se si sistemet e menaxhimitte bazavete te dhenave(RDBMS)
ruajneperputhshmerineete dhenavenemodeletrelacionale dukeperfshiredhunimetedeklarimeve
te çelesave kryesor dhe te huaj, perdor komanda ne SQL per te perpunuar te dhenat e mbartura ne
bazat e te dhenave relacionale; konceptoj rendesine e integritetit te te dhenave dhe vetite e
shkembimeve, te njohura si APIQ (Atomiciteti, Perputhsheria, Izolimi dhe Qendrueshmeria), te cilat
sherbejneperte siguruarintegritetin e tyre;konceptoj qenebazatete dhenaveteshperndara dhete
shkallezueshme, te dhenat fragmentohen dhe ruhen ne vende te ndryshme me shume pika per
marrjen e tyre, si dhe analizoj rrjedhojat e kesaj ne kuader te perdorimit dhe sigurise. Ne daten
5/shkurt/2019 u konkludua afati I fundit per dorezimin e puneve dhe detyrave te caktuara
nga vete nxenesit ne basshkepunim edhe me mesuesen.