Урлагийн үүсэл, хөгжил мөн чанар
- 2. Урлаг гэж юу вэ?
"Урлаг" гэдэг нь латин үг "ars" гэсэн утгатай, урлаг, ур чадвар, гар
урлалтай холбоотой юм.
Үгсийн эхний хэрэглээ нь 13-р зууны гар бичмэлээс гардаг. Гэсэн хэдий
ч, урлагийн нэр , түүний олон хувилбарууд ( artem , eart , гэх мэт)
нь Ромын үүсгэн байгуулагдсанаас хойш оршин байсан байж магаадгүй
гэж үздэг.
"Урлаг гэж юу вэ?" гэдэг нь гоо зүйн философийн хамгийн гол асуулт
бөгөөд энэ нь "урлаг гэж юу болохыг бид хэрхэн тодорхойлох вэ?" гэсэн
үг юм.
- 3. Урлагийн гарал үүслийг шашны төрлөөс тусгаарлах боломжгүй юм.
Нэгдмэл шашны урлагийн үзэл бодлоос харвал энэ шашны номлодог
дээд үнэнүүдийг дамжуулах бэлэгдэл болдог. Европын ертөнц дэх
сэргэн мандалтын үе хүртэл Христийн шашны цаг үеэс хойш урлаг нь
сүмийн дэг журмыг үндсэндээ гүйцэтгэсэн.
- 4. Урлаг бол гоо үзэсгэлэн, сэтгэл хөдлөлийн эрх мэдлийг үнэлэх зорилгоор зохиогчийн
төсөөлөл, техникийн ур чадварыг илэрхийлэх, аудиограф, эсвэл гүйцэтгэх эд зүйлсийг (
бүтээлийн) бий болгоход хүний үйл ажиллагааны төрөл бүрийн хүрээ юм. Мөн мэдрэмж
буюу сэтгэл хөдлөлийг хөндөх байдлаар элементүүдийг зориудаар байрлуулах явц буюу
бүтээгдхүүн гэж үзэж болох юм. Үүнд хүний төрөл бүрийн үйл ажиллагаа, бүтээл,
илэрхийллийн хэлбэр, үүний дотор хөгжим, уран зохиол, кино, уран баримал, уран зураг
багтаадаг. Урлагийн утгыг философийн нэгэн салбар ухаан болох гоо зүйгээр судалдаг.
Урлагийн тодорхойлолт, үнэлгээ XX зууны эхээс ялангуяа түвэгтэй болж ирсэн.
Урлагийн хамгийн эртний баримтжуулсан хэлбэрүүд нь дүрслэх урлаг, уран баримал,
хэвлэмэл зураг , гэрэл зураг, бусад дүрс бичлэгийн талбарууд дахь зургууд юм.
Урлаг нь урлаг, уран сэтгэмжийг ашиглан үзэсгэлэнтэй эсвэл утга учиртай зүйлийг
ухаалгаар бүтээдэг.
- 5. Винсент ван Гогын хувийн хөрөг зураг;
Чоквегийн зураач эмэгтэй хүний өвөг дээдэс;
Сандро Ботчеллигаар Сугар гаригаас төрсөн
тухай мөн Окинава Shisa арслан .
- 6. Урлагийн үүсэл
Урлагийн vндэс суурь маш эртнээс улбаатай бөгөөд манай
дэлхийн Антарктидаас бусад бvх тивийг хамардаг. Эртний
хvмүүс vйл ажиллагаагаа урлагт чиглүүлснээр хvн
төрөлхтөний хөгжилд асар том тvлхэц өгсөн билээ.
Урлагийн анхдагч төрөл бол дvрслэх урлаг бөгөөд хvй
нэгдлийн vед буй болсон хадны сvг зураг, чулуу ясаар хийсэн
баримлууд нь хvний ухамсарт уран сайхны vйл ажиллагааны
илрэл юм.
- 7. Хvй нэгдлийн vеийн хөдөлмөрийн vйл ажиллагаанд хурцалж
хэлбэр оруулсан чулуу хичнээн их үүрэг гvйцэтгэж байсантай
нэгэн адил урлаг оюуны соёлд олон талын үүрэг гvйцэтгэжээ.
Хvй нэгдлийн урлаг нь эртний хvмүүс хvрээлэн байгаа орчноо яаж
төсөөлж байсныг харуулахын зэрэгцээ урлагаар хоорондоо
харьцаж, мэдлэг чадвараа дээшлүүлж амьдралын дадал нь
боловсронгуй болж байсныг илтгэж байна.
- 8. Хvй нэгдлийн урлаг нь чулуун зэвсгийн vеэс
гараагаа эхэлдэг ба дараах vеvдэд хуваагдана.
•Хуучин чулуун зэвсгийн үе (МЭӨ 30.000-12.000 жил).
Эртний “зураачид” байгалийн будгаар зурж, баримлуудаа чулуу, ясаар бvтээж байжээ.
Сvг зурагны хvрээ зураас маш уран чадмаг болсон ба амьтдын vс ноосыг ташуу зураасаар дvрсэлж байв.
Амьтны бие дээрх толбыг гаргахдаа өнгийг тод эсвэл цайвар болгон хувиргаж чадсан нь эзэлхvvнт
байдлыг илэрхийлэх боломжийг нээжээ. МЭЄ 12 мянган жилд агуйн сvг зураг хөгжлийнхөө дээд шатанд
хvрсэн гэж эрдэмтэд vздэг. Энэ vеийн зураг эзэлхvvнтэй, алслалттай болсон ба єнгийн зохицол, дvрсийн
харьцаа,хөдөлгөөний донж зэргийг гайхамшигтай гаргасан байна.
•Дунд чулуун зэвсгийн vеийн урлаг (МЭӨ 12-8 мянган жил).
Энэ vед цаг уурын байдал өөрчлөгдсөнөөс эртний хvмvvсийн ахуй амьдралд томоохон эргэлт гарсан
тухай урлагийн дурсгалууд vзvvлдэг билээ. Мєн зэр зэвсэг, хӨдӨлмӨрийн багаж сайжирсан нь хvй
нэгдлийн хvмvvсийн ухамсарт нөлөөлж, улмаар урлагт дэвшил гарсан юм. Урьд нь ан амьтны дvрс
голлож байсан бол одоо хvний дvрс, тэдгээрийн янз бvрийн vйл хөдлөлийг харуулах болсон нь сэдэвтэй,
хvvрнэлтэй зураг бvтээж эхэлсний илрэл юм. Энэ vеийн зураачид зос будгаас гадна хар, цагаан өнгийг
бvтээлдээ оруулж ирсний дээр будгаа бэхжvvлэх зорилгоор өндөгний цагаан, зөгийн бал зэргийг хэрэглэх
болсон аж.
- 9. •Шинэ үеийн чулуун зэвсгийн үе (МЭӨ 5-3 мянган жил).
Энэ үеэс хүмүүсийн суурин амьдрал эхэлсэн гэж үздэг ба урлагийн бүтээлүүд ч энэ тухай өгүүлэх ажээ.
Хадны сүг зураг улам бүр тойм ерөнхий болсон ч хvн, амьтан гэдэг нь тодорхой танигдана.
Мөн шинээр монументаль урлаг vvсэн хөгжиж, том том хvн чулуун хөшөө бvтээж байв.
Тvvнчлэн жижиг хэмжээний ур хийц сайтай баримал, уран дархны эд зvйлс дэлгэрснээр гоёл
чимэглэлийн урлагийн эх vндэс тавигдсан байна. Ийнхvv эртний хvмvvс зөвхөн чулуу, яс, байгалийн
будгийн тусламжтайгаар ахуй амьдралынхаа чухал vйл явдлыг дvрслэн vзvvлж, “уран зураг”, “
уран баримал”-ыг буй болгосноор хvн төрөлхтний урлагийн тvvх эхэлсэн билээ.
•Хvрэл зэвсгийн vеэс (МЭӨ 2 мянган жил) амьдрал сайжрах тусам урлаг өсөн дэвжиж,
бие даасан урлагийн том төрлvvд бий боллоо. Энэ vед уран барилгын vндэс тавигдсан бөгөөд тэр vеийн
барилгууд гол төлөв шvтлэгийн зориулалттай байснаас маш сvрлэг хийцтэй байв.
Хvрэл зэвсгийн vеэс ангит нийгэм vvсч улмаар улс vндэстнvvдийн урлаг хөгжсөн билээ.
- 10. Урлагийн мөн чанар
1-рт урлагийн мөн чанар дан ганц бодит байдлыг танин
мэдэхэд биш түүнийг өөрчлөн дүрсэлж шинээр зохион
бүтээдэг байна.
2-рт шинжлэх ухаан болон урлагийн танин мэдэхгүй өөр
хоорондоо уялдаа холбоотойн дээр түс бүрдээ өвөрмөц
онцлогтой юм.
- 11. Шинжлэх ухаан дээшлэж хөгжих тусам, урлаг түүний бүтээлч нөлөөг
шүтэн урагшлаж байдаг, урлаг бодит байдлыг үзүүлэхдээ шинжлэх
ухаанаас өөр аргатай юм. Шинжлэх ухаан материйн хөдөлгөөний бүхий
хэлбэрийн зүй тогтолыг нээх зорилготой, урлаг адилхан орчлон
ёртөнцийг дүрслэн үзүүлдэг.
Урлаг хүний оюуны чадлыг нээж, уран сэтгэцийг өрнүүлэх, зөн авьясыг
бадраах нээлтийн /эврисик/ нөлөөнөөс гадна бодит байдлын үнэнийг
дүрсэлж ирээдүйг үзүүлдгээр уран сайхны “прогноз” үүрэгтэй, иймээс
урлаг мэдлэгийн эх болохын хамт түүнийг дэлгэрүүлэх хүчтэй зэвсэг
мөн учир соёон гийгүүлэх үйл нөлөөтэй юм. Уран бүтээл хүнд үзэл
санааны оюун сэтгэлийн эрч хүчийг бодол ухаан, сэтгэл мэдрэлд нь
шингээн өгдөг, сэнхрүүлэх /суррестив/ үүрэгтэй юм. Мөн хүн уран
бүтээлээс эрч хүчийг сэлбэж тэндээс хүсэж мөрөөдсөнөө олж авдаг
учир, сэлбэн сэтгэх /компенсационный/ чадалтай юм.
- 12. Урлагийн хөгжил
Хөгжлийн бодлогын төвд соёлыг байршуулах нь дэлхийн ирээдүйд
чухал хөрөнгө оруулалт болж, соёл урлагийн олон талт
зарчмуудыг харгалзан даяаршлын үйл явцыг амжилттай
хэрэгжүүлэх урьдчилсан нөхцөл болдог.
Соёлын хөгжил нь байгууллага, түүний уур амьсгал, хүрээлэн буй
орчинг өөрчилдөг . Хүчтэй эерэг соёл нь дотоод зохион
байгуулалтыг бий болгож, байгууллагын уян хатан, дасан зохицох
чадварыг сайжруулдаг
- 13. Урлагийн өөрчлөлт
Орчин үеийн урлагт маш их өөрчлөлт
орж олон төрөл жанраараа хувьсан
өөрчлөгдөж байна.
Жишээ нь шог зураг.
Уран сэтгэлгээний эерэг сэтгэл хөдлөл,
оюун санааны сэтгэл ханамжийг бий
болгодог урлаг нь үзэгч, урам зориг,
урамшуулал, эерэг аргуудыг бий болгох
хүсэл эрмэлзэлийг бий болгож чаддаг
учираас хэрэглэгчдийн хүсэл сонирхол бас
ч их нөлөө үзүүлдэг.
- 14. Урлаг нь дэлхий ертөнцийг өөрчлөх
эрхтэй байдаг
Урлаг хүнийг юу хийхээ хүмүүст
харуулахгүй. Гэсэн хэдий ч урлагийн сайн
сайхан зүйлтэй ажиллах нь хүнийг мэдрэхүй,
бие махбод, оюун ухаанд тань холбож өгдөг.
Энэ нь ертөнцийг мэдэрч чадна. Энэ
мэдрэмж нь мэдрэмж, оролцоо, тэр
байтугай үйлдэлийг өдөөж болно гэж
судлаачид үздэг.
Урлаг нь танин мэдэхүй,
тодорхой бус байдал, бүтээлч
сэтгэлгээг үнэлэх, шинэ санааг
байнга эрэлхийлэхийг хүнээс
хүсдэг. Бүтээгчид дүрмийг
зөрчиж, орчин үеийн
асуудлуудад ойртохын аргагүй
эрмэлзлийг олохыг хичээдэг.
- 15. Дүгнэлт
Сүүлийн хоёр зуун жилийн турш урлагийн болон урлагийн шүүмжлэлийн ерөнхий байдал,
урлагийн шүүмжлэлийн хоорондын харилцаа улам бүр нарийн төвөгтэй болж байна.
Урлаг бол шүүмжлэлийн гол зүйл бөгөөд зохиогч нь түүний ажилд юу хэлэхийг хүсч байгааг
тайлбарлахын тулд шүүмжлэлийг байнга шимшрэх үзэлтэй гэж үздэг байна. Урлаг нь
хүнийг харах, тайлбарлахын тулд бие махбодийн хэлбэрээр илэрхийлэгддэг, хүний хувьд
ямар утгатай болохыг бэлэгддэг. Энэ нь мэдэгдэхүйц, бодол, сэтгэл хөдлөл, мэдрэмж эсвэл
үзэл баримтлалын хувьд бэлэг тэмдэг болдог юм. Энх тайваны арга замаар дамжуулан энэ
нь хүний амьдралын туршлагыг бүрэн дүүрэн хүргэх боломжтойгоороо магадгүй маш
чухал байж болох юм.
