S.AE101

1. Орчин үеийн гоо зүйн
онолын тухай
ойлголт
Ж. Рая

2. Орчин үеийн гоо зүйн тухай
- Модернист гоо зүйн онол
- Постмодернист гоо зүйн онол
- Экзистенциалист гоо зүйн онол
- Структуралист гоо зүйн онол
- Постструктуралист гоо зүйн онол
- Индуйтивисдт гоо зүйн онол
- Дүгнэлт
- Ном зүй

3. Гоо сайхны тухай мэдлэг хүн төрлөхтний мэдлэгийн анхны том салбарын нэг
юм. Оюун ухаант хүн бий болж, хүрээлэн байгаа орчин бодит байдлыг тусган
авч ухамсарлаж эхэлсэн үеэс гоо зүйн тухай мэдлэгийн эх үүсвэр тавигдсан гэж
үздэг.
Мэдлэгийн анхны 3 том салбар
Шашны
сэтгэлгээ
Домгийн
сэтгэлгээ
Уран сайхан буюу гоо
зүйн сэтгэлгээ

4. Онолын сэтгэлгээний анхны суурь нь анхны ангит нийгэм
бий болсон үе буюу МЭӨ VIII-VII зуунд бий болсон гэж үзэж
болно. Энэ нь 10000-аад жилийн өмнө тавигдсан гэсэн үг.
Гоо зүйн шинжлэх ухааныг бие дааж хөгжиж ирсэн бас үзэж
болохгүй. Онолын анхны үндэс нь философийн онолын анхны
мэдлэгүүдтэй хамт боловсрогдож эхэлсэн.
Гоо зүйн онолын суурийг тавьсан эрдэмтэд:
Сократ, Платон, Аристотель

5. (МЭӨ469-399)
Гоо сайхны асуудлыг идеалист үүднээс авч үзсэн анхны тои сэтгэгч. Түүний урлаг гоо
сайхны үзэл өмнөх сэтгэгчдээс өөр тавигдсан. Тэрээр “Урлаг, уран сайхан бол хүний
сэтгэлийн ертөнцийг сэргээж байдаг гол хүчин зүйл төдийгүй хүний сэтгэлийг асар их
хөдөлгөж чаддаг. Тийм учир урлаг нь хүнийг дүрслэх ёстой. Урлагийн тусгах ёстой гол
асуудал бол хүн. Урлаг нь хүн судлал”.
МЭӨ427-347
Тэрээр объектив идеалист байр сууриинаас гоо сайхны үзлээ боловсруулсан. Ер нь гоо
сайхны сэтгэлгээний үүднээс авч үзэх арга зүйн үндсийг Платон тавьж өгсөн. Тэр анх удаа
сайхан гэдэг ойлголт, сайхан гэдэг үзэгдэл роёрыг ялгаж өгсөн. Энд л түүний үзлгийн гол
ололт нь оршдог юм.
/МЭӨ384-322/
Үзэлд нь гоо зүйн шинжлэх ухаан онолын ойлголтууд сайхан, эмгэнэлт, инээдэмт урлагийн
мөн чанар урлагийн төрөл зүйлийн ялгаа буюу ангиллын эасуудалд дэлгэрэнгүй гарсан.
Сайхны тухай ярихдаа: Сайхныг бий болгоход гурван гол зүйлийг хамруулсан.

6. - Дундад зууны үеийн сэтгэгчид гоо зүйн асуудлыг христос
шашны философи асуудалтай нэгтгэж үзсэн.
- Сэргэн мандалтын үеийн урлагийн бүтээлийн төв хүн байж,
тэрхүү хүн нь сэтгэгч, мэдрэгч, бүтээгч сайхны ертөнцийг урлаг
юм. Энэ үеийн урлаг, гоо зүй хоёрт хүмүүнлэг үзэл шингэмэл
байсан.
- Орчин үеийн сэтгэгчид урлаг, гоо зүйг тухай ойлголтыг
шинжлэх ухаан, философи зэрэг аль ч салбараар нь жинхэнэ ёсоор
хөгжүүлэх болсон.

7. ХХ зуун бол гоо зүйн цоо шинэ нөхцөл байдлыг үүсгэн буй болгосон
эрин юм.
Орчин үеийн гоо зүйн онолууд өмнөх үеийн уламжлалаа бараг
тулгуурлахаа больж, нэг гь нөгөөгөө үгүйсгэх юмуу өөр хоорондоо
огт холбоогүй юм шиг маш олон төрөл, олон хэв маягаар орших
болсон.

8. Модернизм гоо зүйн онол
Модернизм-(италийн modernismо-орчин үе, латинаар modernus-
орчин үеийн, шинэ үеийн)
XIX зууны сүүл XX зууны эхэн үеийн уламжлалаа орчин үеийн шинэ
уран бүтээлийн хүсэл эрмэлзэл, урлагийн чиг хандлагын нөхцөлт
хэлбэрээр үүссэн.
XX зууны Баруун Европын соёлын гол чин хандлага нь модернист
үзэлд автагдаад байв. XX зууны хагаст шүүмжлэлд байнга өртөж
урлагийн бусад үзэл баримтлалаар солигдсон.
Тухайлбал үүний дараах орчин үеийн үзэл нь постмодернизмийн
үзлээр солигдсон.

9. ‘Modernism’ нь XX зууны эхэн
үед нилээд өргөн хүрээтэй
дэлгэрсэн. Энэ нь хийсвэр,
авангард чиг хандлагатай
холбоотой бөгөөд уран
сайхан гоо зүйн уламжлалыг
дарж, шинэ шинэлэг хүсэл
эрмэлзлийг бий болгосон.
Odilon Redon. Эрвээхэй, 1910 оны орчим
(Орчин үеийн уран зургийн музей)

10. Постмодернизм гоо зүйн онол
Постмодерн (модернизмийн дараа) ХХ зууны 2-р хагас ба XXI
зууны дэлхийн нийгмийн амьдрал ба урлаг гоо зүй дэх бүтэц ба
үүн дэх ижил төстэй үзэгдлүүдийг дүрсэлсэн нэр томъёо юм.
Орчин үеийн соёлын төлөв байдал, энэ нь философийн байр
суурь, орчин үеийн дараах урлаг, мөн энэ эрин үеийн олон
нийтийн соёлыг багтаасан.
Гоозүйн хатуу хэм хэмжээг эрс үгүйсгэж гоозүйн релетивизмд
үндэслэн эклектикийн гоо зүйг төгс загвар болгон ашигладаг
урлаг ,утга зохиол,философи,соёл судлалын урсгал юм.

11. Урлагийн философи онолд хамрагдах постмодернизмын
хамгийн гол шинжүүд нь:
- Хүн төрөлхтний уран сайхны бус үйл ажиллагаанд улс төр,
шашин, мэдээлэл зүй урлагийн үзүүлэх нөлөөг онцлон тэмдэглэх
- Бичлэгийн плюрализм эрхэмлэх
- Өмнөх үеүдийн урлагийн бүтээлүүдээс их хэмжээний эшлэл
авч, өөрийн бүтээлдээ хэрэглэх,
- Өмнөх үеийн соёлын гоо сайхны уламжлалыг егөөдөх
- Урлагийн бүтээлүүдийг бүтээн туурвихдаа тоглоомын аргыг
хэрэглэх зэрэг болно. Иймээс өмнөх үеийн урлагт “уран бүтээлч-
урлагийн бүтээл” гэсэн тогтолцоо үйлчилж байсан бол
постмодернизмын үед “урлагийн бүтээл-үзэгч” хэмээх өөр нэг
тогтолцоо үүсэх болсон юм.

12. «Щенок» Джеффа Кунса
«The Painter Prince»
Paul Salvator Goldengreen
Роберт Раушенберг,
«Велосипеды», Берлин

13. Экзистенциалист гоо зүйн онол
Данийн философич Сёрен Кьеркегорыг эцэг
гэж нэрлэдэг.
(Латинаар-оршин тогтнохуйн оршихуй,
оршин тогтнохуйн үзэл баримтлал) 20–р
зууны философийн чиглэлийн оршин
тогтнохуйн онцгой шинжийг
экзистенциалист онол нь хувь хүний үзэл
бодол, философийн антропологитой
холбоотой проекцуудтай ба хамгийн гол нь
хүний сэтгэлийн мөн чанарт илүү анхаарал
хандуулах гэсэн санааг агуулдаг.

14. Орчин үеийн урлагийн зорилгыг, түүний нийгэмд эзлэх байр
суурийг ойлгон ухаарахад багагүй хувь нэмэр оруулсан
философийн өөр нэг урсгал бол экзистенциализмын гол
төлөөлөгч Ж.П.Сартр юм. Түүний үзсэнээр хүн эхээс төрөхдөө хэн
болохоо мэдэхгүй байдаг. Энэ нь тэр хүүхэд эхлээд оршин байна.
Харин мөн чанараа өөрөө сонгох болно гэсэн үг. Хүн эхлээд оршин
байж өөрийгөө төсөөлдөг ба энэ үеэс л хүсэл эрмэлзлэлээ илрүүлж
эхэлдэг. Оршихуй руу тэмүүлсэн энэ хүсэл эрмэлзлэлийн дараа хүн
өөрөө хэнийг бий болговоо гэдэг нь гарч ирнэ. Ингээд түүнийхээр
хүн сонголт хийнэ гэдэг нь өөрийгөө төдийгүй бусдыг сонгоно.
Өөрийгөө би сонгосноороо нийтлэг байдлыг бүтээж, түүний дүнд
аливаа хүмүүсийн ахуйн төлөвлөгөөг бий болгодог.

15. Ж.П.Сартрын энэхүү үзэл нь гоо зүйн сургаалд нөлөөлсөн юм.
Тодруулбал Ж.П.Сартр болон бусад экзистенциалистууд
философийг урлагийн нэгэн төрөл болох уран зохиолын хэлбэрт
оруулж чадсан юм. Үүний нэг тод жишээ бол түүний зохиол
бүтээлүүд юм. Сартр олон тооны тууж, роман, жүжгийн зохиол
бичжээ. Ийнхүү Ж.П.Сартрыг нэг талаас философич, нөгөө
талаас урлагийн нэгэн нөлөө бүхий урсгал болох модернизмын
сонгодог төлөөлөгч гэж үнэлдэг.

16. Структурализм гоо зүйн онол
Урлаг, гоо зүйг ойлгох модернист хэв маягаас өөр
хандлагыг илэрхийлсэн XX зууны философийн урсгал
бол структурализм юм.
Структуралистуудын судалгааны гол объект нь хүмүүсийн
соёлын үйл ажиллагааны үр дүнд үүсэж бий болсон текст
юм. Структурализмын гол ойлголтууд бол бүтэц, тэмдэг,
утгат чанар, элемент, үйл хэрэг ажээ. Структурализмын
арга зүйн үүднээс судлагдах ёстой зүйл бол урлагийн болон
хүний мөн чанарын асуудал биш харин урлагийн үйлийн
тухай буюу соёлын орчин дахь хүний байр суурийн тухай
асуудал байдаг.

17. XIX-XX зууны зааг дээр Роман Якобсон, Ян Мукаржовский,
Алиос Ригль, Клод Леви-Стросс нар хожим
структурализмын үндсийг бүрдүүлсэн хэд хэдэн
үндэслэлүүдийг дэвшүүлсэн байна. Эдгээр сэтгэгчид
бүгд домгийн уг чанарыг судлах явдал бол текстийн
тогтвортой бүтцүүдийг судлахад тус дэмтэй гэсэн
байна. Структурализмын өөр нэг гол төлөөлөгч бол
францын онолч Ролан Барт юм. Тэрээр аливаа текст нь
улс үндэстний соёлын ялгааг үл харгалзсан тогтвортой
бүтэцтэй байдаг ба текстийн тэрхүү тогтвортой
бүтэц нь хүний сэтгэц, ухамсрын уг чанартай салшгүй
холбоотой гэжээ.

18. Постструктурализм гоо зүйн онол
Структуралист аргыг халах замаар орчин үеийн өрнө дахины
урлаг, уран зохиол шинжлэлд гарч ирсэн философи арга зүйн
баримтлалуудын цогц бол постструктурализм юм.
Постструктурализмын нэгэн томоохон төлөөлөгч бол
францын эрдэмтэн, философич Жак Деррида юм.
Тэрээр бүтэц зүйн аргыг герменевтик ба психо-анализтай холбох
зорилт тавьж, улмаар бүхнийг оюун ухаанаар шүүн тунгаах гэсэн
лого-центрист уламжлалыг болон текстийн тогтвортой, статик
бүтцийг эрж хайхыг зорьж байдаг бүтэцчилэх аргыг шүүмжилж,
үүнийхээ үндсэн дээр постструктуралист баримтлалууд
боловсруулсан.

19. Дүгнэлт
Гоо сайхан гэдэг зүйл чанарынхаа хувьд бодит байдал биш юм. Харин гоо
сайхан гэдэг нь хувийн мэдрэмж, үнэлгээний дүнд үүсдэг оюун санааны
бүтээгдэхүүн болох нь харагдаж байна.
МЭӨ V-VI зууны үед зохиогдсон гоо сайхны бүхэл бүтэн систем нь хойч үеийн
гоо зүйн шинжлэх ухаанд эрэлт болох эхийг тавьж өгсөн.
Орчин үеийн түүхч, сэтгэл зүйч, судлаачид урьд өмнө хэзээ ч байгаагүй түүхэн
нөхцөл байдалд хариу үйлдэл үзүүлдэг хурц ухаантай болж мөн тухайн цаг
үеийн нийгмийн хөгжлөө даган юмс үзэгдлийг байнга өөрчилдөг болсон. Иймээс
судлаач, эрдэмтэд гоо зүйн хэлбэр, материаллаг түүхийн хөгжил дэвшилд
сөргөөр нөлөөлсөн гэж үзэж болох юм. Мэдээж энэ нь сайн ч муу ч байж болно.
Тиймээс орчин үеийн үзэл бодлыг шинэ ертөнцийг тайлбарлах, шинэ ухамсрын
дуу хоолойг хөгжүүлэхэд тохирсон гоо зүйн хэлбэрийг хөгжүүлэхийн тулд
түүхэн нэг бус харин өөрийгөө ухамсарлах шаардлага бий болоод байна.

20. 1. https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%
BD%D0%B8%D0%B7%D0%BC
2. https://studfiles.net/preview/4631199/
3. https://www.enotes.com/topics/modernism/critical-essays/modernism
4. http://www.springmagazine.net/modes-of-modernism/