Vọng Cổ Nhân Lầu (Thích Như Điển)

V†ng CÓ Nhân LÀu 1
L i m đ u
ôm nay là ngày 25 tháng 12 năm 1999, là
ngày l Giáng Sinh c a Âu M . Ng i t i thư
phòng chùa Khuông Vi t - Na-Uy, tôi b t đ u
vi t tác ph m th 28 trong đ i mình và là tác ph m th
hai vi t v chuy n hành hương Trung Qu c t ngày
2.10 đ n 21.10 năm 1999 v a qua.
K ra thì chuy n đi đã k t thúc hơn 2 tháng r i;
nhưng 2 tháng y t i chùa Viên Giác - Hannover có
bao nhiêu chuy n đ ph i làm. Do v y mà tác ph m
n y đư c b t đ u vi t t i Na-Uy trong khóa tu h c mùa
Đông c a Tăng Ni Âu Châu và m i ngư i đã vân t p v
chùa Khuông Vi t n y.
Tr i mùa Đông Na-Uy đã 10 gi sáng r i mà b u
tr i v n m m t tuy t giăng, mây kéo. N u không có
ánh đi n đư ng và đi n trong phòng thì ngư i ta cũng
nghĩ r ng đêm cũng như ngày ch không có đi u gì
khác l . T t c đ u tr i lá, ch còn nh ng cây tùng xanh
v n còn đang đ ng đó đ ch u đ ng v i gió bu t mà
thôi.
T Qui Sơn trong ph n C nh Sách há đã ch ng
nói sao: Đ i ngư i xưa s tu h c c a chư v T Sư
v ng vàng như thân c a cây tùng cây bách. Còn ngư i
đ i nay chúng ta không có đư c nh ng chí hư ng như
H

2 V†ng CÓ Nhân LÀu
v y thì hãy làm nh ng dây leo, tùng cao đ n đâu thì
dây leo c bám ch t vào đó mà vươn lên v y. Ch đơn
gi n th thôi cũng đáng cho chúng ta suy nghĩ và th c
hi n su t c m t cu c đ i r i.
Ngày mai 26.12.99 là ngày húy k Thư ng T a
Thích Quán Không, ngư i đã khai sơn phá th ch chùa
n y và cũng là ngư i đã t o nên ch không th hư ng
gì c . Vì chùa xây g n xong thì Th y l i ra đi. Ôi! đ i là
m t cõi t m, có đó r i m t đó. Đâu có gì vĩnh c u ngo i
tr chân lý t i thư ng c a Đ ng Toàn Giác đã d y cho
chúng ta t ngàn xưa.
Tôi bây gi cũng đã quá cái tu i ngũ tu n r i. Cái
tu i mà ph i tri thiên m nh, cái tu i mà ph i bi t mình
nhi u hơn bi t ngư i. Cái tu i ph i mang kính c n. Cái
tu i ph i đi Nha-sĩ và Bác-sĩ nhi u hơn cái tu i 40.
vào l a tu i n y ngư i ta thư ng c m nh n g n gũi v i
s ch t nhi u hơn là s s ng; nên m i ngư i trong
chúng ta ph i t t o m t con đư ng, đ r i m t ngày
nào đó có nh m m t xuôi tay cũng không còn gì đ h i
h n n a.
Nhìn ra phía bên ngoài c a s , tuy t v n v n vũ
rơi, như bám ch t vào nhau, như xen k vào nhau.
Hình như nh ng v t vô tình như th cũng có m t s
s ng. Mùa Giáng Sinh nơi đây bu n t . M i ngư i đ u
s ng trong ph m vi gia đình và đ c bi t ngư i Na-Uy,
nhà c a ngư i nào, m t chính v n xây vào phía bên
trong, ch ít có nhà nào xây m t chính ra ngoài đư ng
cái l n, ngo i tr nh ng c a ti m. H xây lưng l i v i
th gi i, xây lưng l i v i nh ng ngư i chung quanh.
Đây cũng là nét văn hóa đ c thù c a nh ng ngư i sanh
ra và l n lên t i x băng tuy t n y.

C m t x Na-Uy r ng hơn nư c Vi t Nam, có tài
s n thiên nhiên như đi n l c, d u m , khoáng s n như
th mà ch có g n 5 tri u dân và có g n 15.000 ngư i
Vi t Nam sinh s ng t i nơi đây. Qu th t m i ngư i
đang hư ng m t b u tr i quang đãng, không có s ô
nhi m môi trư ng và không có ai chung quanh đây đòi
h i v v n đ ph i c i thi n cu c s ng c .
Không bi t t i nh ng giáo đư ng l n ngư i ta có
t ch c gì không? ch chung quanh đây im l ng như
t . Trong khi đó, n u Á Châu cũng trong gi phút
n y, ngư i ta đang ch y đua xe g n máy. M i ngư i
đang tràn ra ngoài đư ng đ cu n vào dòng ngư i mà
vui lây v i cái vui c a ngày Giáng Sinh n y. Phi Lu t
Tân dĩ nhiên là h đón Giáng Sinh l n. Vì nư c n y đa
ph n theo Thiên Chúa Giáo, trong khi đó t i Nh t B n
ch có 0,01% là tín đ c a đ o n y; nhưng ngày Giáng
Sinh có không bi t bao nhiêu th bánh ng t bày bán
kh p nư c, đ m ng ngày Giáng Sinh ch n m trong ý
nghĩa thương m i mà thôi.
Tôi s ng t i Âu Châu n y; nhưng cũng ít nhi u đã
hành x theo l i Nh t trong cu c s ng. Nghĩa là nh ng
gì c n cù nh n n i, siêng năng, chăm ch thì h c theo
và ng d ng vào cu c s ng tu h c c a mình. Cái gì
quá c c đoan, l p d thì đãi l c đi, đ tâm mình kh i b
phi n não trói ch t vào.
Kỳ n y sang Na-Uy có ông Giáo sư ngư i Nh t
tên là Harada cũng cùng đi v i tôi đ tham gia nh ng
th i công phu sáng và công phu chi u b ng ti ng Vi t.
Năm r i ông ta đã đi hành hương n Đ v i phái đoàn
t Âu Châu sang chiêm bái Ph t tích và năm nay thì đi
B c Âu. Ông ta sinh ra trong m t gia đình giàu có t i
Nh t. Có tín tâm đ i v i ba ngôi Tam B o. Ông bà n i

theo Ph t Giáo thu c T nh Đ Chơn Tông. Đ n đ i cha
m c a ông tu theo M t Giáo và hi n t i ông ta đang
th Đ c Quan Th Âm B Tát t i nhà.. Ông ta sinh ra
và l n lên t i Nh t, nhưng thành trư ng s h c t p t i
Ba Lan, M Qu c và Đ c Qu c. Hi n gi là Giáo sư
đàn Piano t i Đ i H c Hildesheim g n c nh Hannover.
Ông ta có t t c ; nhưng ph nh n t t c . Vì bi t r ng
cu c đ i v n vô thư ng, ch ng có gì kh tin b ng giáo
lý c a Đ c Ph t; nên đã t ch i nh n gia tài c a cha
m đ l i, mà ch nh n m t ni m tin nơi Ph t Pháp mà
thôi. Đi u y cũng r t là hy h u đ i v i nhi u ngư i
Nh t l a tu i 42 như ông ta.
Ngư i Vi t Nam chúng ta cũng th , tôi bi t có r t
nhi u gia đình g m nhi u th h khác nhau. Ví d như
th h c a ông bà thì làm quan l i cho tri u đình nhà
Nguy n. Đ n th h con cái thì đi du h c nư c ngoài.
Cho đ n th h cháu n i, cháu ngo i đư c sinh ra và
l n lên nư c ngoài thì ch lo đi tr m cư p và bài b c.
Như v y nh ng s hy sinh c a cha m đ i v i con cái
có đư c ích l i gì? khi ti n b c thì ki m ra nhi u, trong
khi đó tri th c thì không có gì c ... qu là m t đi u đáng
lo, vì không bi t r ng th h ti p theo s s ng và hành
x v i cu c đ i n y như th nào đây?
Hôm qua tôi đã hư ng d n cho quý Cô, quý Chú
trong l p h c n y b ng m t đo n trong truy n B n
Sanh, Đ c Ph t đã d y r ng:
H c là ng n đèn
Xua tan bóng đêm
Là tài s n quý nh t
Tr m không đo t đư c
Là khí gi i đánh b i k thù
S ngu t i v m i s

H c là b n t t nh t
D y cho b n các phương ti n
Là m t ngư i quy n thu c
Không b b n khi b n khó nghèo
Là phương thu c gi i s u
Không làm h i b n
Là đ o quân công vi c t t nh t
Phái đi d p gi c tà h nh
Là v n t i thư ng c a
danh ti ng và vinh quang
Không gì quý hơn là có h c
Khi b n g p nh ng ngư i gi i
B n s làm c m kích nh ng h c gi
Trong b t c h i chúng nào.
S h c như ng n đèn xua tan bóng t i vô minh
(Ni Sư Thích N Trí H i d ch
"Gi i Thoát Trong Lòng Tay" trang 123-124)
Ph t d y như th t ngàn xưa và v n có giá tr
cho ngày nay và mãi mãi cho đ n ngàn sau, s tu và
s h c như th , bao gi cũng r t c n thi t cho m i
ngư i, k c gi i xu t gia l n t i gia v y.
Nh có l n tôi ng i trên xe Bus v i ngu i thông
d ch ti ng Vi t t ti ng Trung Hoa, tôi có k cho anh ta
nghe r ng tôi r t b n r n và tôi bây gi cái gì cũng có;
nhưng không có thì gi . Anh ta b o r ng: t i Trung
Qu c có m t câu t c ng nói r ng: "Tôi bây gi ch có
ti n, ngoài ra tôi không có gì c ". Câu n y k ra cũng
hay, dùng đ mai m a nh ng ngư i ch có ti n, mà trí
tu và s h c thì không có gì c . Đi u y không bi t
tương lai s b d n d t đi v đâu?

nh ng th h c a các b y Th y đã dày công
xây d ng chùa chi n; h i đoàn; nhưng n u không lưu
tâm đ n đ xây d ng m t đoàn th Tăng Già đ y đ
đ c tin nơi Tam B o thì không bi t r ng th h th hai
y s ra sao, đ ng nói gì đ n th h th ba hay th tư
n a. Vì nh ng th h k t c n y đâu có h c, có h nh
và ngay c vi c có công cũng không, do đó d đi vào
con đư ng suy thoái. N u ngay t lúc n y Giáo H i
không trang b cho ngư i Tăng Sĩ m t s tu và s h c
cho tương lai, ch c r ng nh ng khó khăn s không
ch a m t ai c .
Tôi đã đ n và đi thong dong t t i trong cu c đ i
n y c a m t ki p nhân sinh đ y đ ý nghĩa c a nó. Do
v y ch mu n ghi l i m t vài hình nh đã đi qua nhân
chuy n hành hương v a r i t i Trung Qu c đ cho tr n
b sách v T Đ i Danh Sơn. Dĩ nhiên vi t v Trung
Qu c đã có r t nhi u ngư i vi t; nhưng vi t v Ph t
Giáo thì r t ít. Do đó tôi ph i dành thì gi đ vi t v Nga
Mi Sơn; nơi th hi n c a Đ c Ph Hi n B Tát. C u
Hoa Sơn; nơi th hi n c a Đ c Đ a T ng Vương B Tát
và m t s nơi khác quen thu c t i Trung Qu c đ gi i
thi u đ n v i quý đ c gi xa g n; nh t là v i nh ng
ngư i mu n đi mà chưa đ n đư c.
Còn m y ngày n a thì th k th 20 s trôi qua.
C m t ngàn năm c a thiên niên k th 2 n y và c
100 năm c a th k th 20 n y có không bi t bao nhiêu
là v n đ đ ph i tư ng thu t l i, nh m nh c nh cho
đàn h u h c bi t đ n mà ti n thân. Đ ng th i cũng là
cơ h i t t nh t đ chúng ta s a so n bư c vào th k
m i; m t th k có nhi u h a h n; nhưng đ ng th i
cũng là m t th k nhi u lo âu toan tính nh t, so v i
nh ng th k đã trôi qua. Ngư i ta lo toan, ngư i ta

tính toán, ngư i ta d đ nh, đ ng th i ngư i ta cũng
buông x ... đ t t c s đi đ n m t s ch p nh n. Đi u
y có nghĩa t t hay x u, chúng ta cũng ph i có trách
nhi m v i nh ng thành qu s x y ra vào đ u th k
th 21 n y.
Đ t đ u đi Trung Qu c cũng 21 ngày vào tháng
10 năm 1997. Sau khi v chúng tôi đã ch p bút đ vi t
thành tác ph m "Theo D u Chân Xưa" đ g i đ n quý
đ c gi kh p nơi. Tác ph m n y cũng đư c m i ngư i
đón ti p m t cách r t hoan h và hôm nay v i tác ph m
n y mang tên "V ng C Nhân L u" đ nh l i ngư i
xưa. Ngư i xưa đây cũng là nh ng ngư i đã đ n trư c
và đi trư c và cũng có th đã tr l i trong ki p n y.
Ngư i xưa đây là nh ng v Đ i Sư đã có công v i Đ o,
đã khai sơn phá th ch m t th i. Ngư i xưa đây cũng
có th là nh ng vua chúa, công h u khanh tư ng vào
m t thu xa xôi nào đó trên x Trung Nguyên n y.
Dĩ nhiên Trung Qu c cũng còn có nhi u cái gi i
h n c a nó. Vì l m t đ t nư c r ng rãi cũng như dân
đông như th , qu th t không ph i là m t chuy n đơn
thu n đ s a đ i trong m t th i gian ng n mà thành
t u viên mãn đư c. Sau khi đi Trung Qu c v tôi đã
nh n xét r ng: "X M là x có văn minh mà không có
văn hóa. Trong khi đó x Trung Qu c là x có văn hóa
mà nhi u nơi ch ng có văn minh". Đi u n y cũng không
ph i là t t c ; nhưng là m t ph n trong t t c m i ph n
v y.
Tác ph m n y ch vi t b ng ti ng Vi t, sau đó Chú
Sanh l i đánh máy, Hi n dò bài, anh Như Thân layout,
H i + Hi n l i c m c i in n và m i ngư i l i c t, đóng,
x p đ tr thành m t quy n sách ph i c n có nhi u th i
gian và công s c. V y nhân đây chúng tôi cũng xin bày

t m t t m lòng tri ân đ i v i nh ng v v a nêu tên
phía trên. Riêng quý đ c gi có nhi u ngư i đã đ i tác
ph m n y hơi lâu vì nhi u lý do th i gian cũng như
hoàn c nh khác nhau; nên m i ra ch m như th . Kính
mong quý v ni m tình h th cho.
N u tác ph m n y có mang đ n m t s hi u bi t
và giúp đ ph n nào đ i v i quý v s p đi hành hương
Trung Qu c, thì qu đó là m t ngu n đ ng viên l n cho
ngư i vi t cũng như ngư i đ c v y.
L i cu i xin ch p tay nguy n c u cho b câu tr ng
hi n nơi cõi n y, đ ngư i ngư i s ng trong m t không
khí t do, bình đ ng th c s gi a ngư i v i ngư i v y.
Tác ph m n y b t đ u vi t t i Na-Uy; nhưng ch m
d t đâu thì chưa bi t; cũng có th là t i Ý hay t i Đ c
ho c t i Úc cũng không ch ng? Nhưng d u t i đâu đi
chăng n a v n đ n i dung m i quan tr ng, ch v n đ
hình th c cũng không nên lưu tâm làm gì.
Văn tôi v n bình dân, do v y mà ph n tri t h c
siêu nhiên ít đư c di n t nơi nhi u tác ph m c a tôi.
Vì tôi nghĩ, nên đ u tư nh ng tư li u đơn gi n vào tâm
th c d dàng hơn là nh ng t Ph t H c đi n tích, khô
khan, khó nh .
Đ c văn t c đ c ngư i. Vì tôi là m t ngư i v n
đư c sinh ra t quê hương, đ ng ru ng; nên nh ng ý
nghĩ c a tôi khi phơi bày trên gi y tr ng m c đen nó
cũng ch đơn thu n như con trâu, chi c cày, cái cu c,
con cò l n l i nơi kho ng không gian vô t n c a ru ng
đ ng y mà thôi.
Vi t sách không ph i nh m phô trương ki n gi i
thô thi n c a mình th y, nghe và bi t; nhưng vi t sách
riêng tôi có m c đích là ghi l i nh ng gì m t th y, tai
nghe; nh ng gì chính mình đã kinh qua và bây gi ch

còn có b n ph n ph i ghi l i đ cho chính mình và m i
ngư i n u m t mai có quên đi, hãy d sách ra đ tìm
l i nh ng gì mà mình mu n ki m, thì nơi sách đã đ y
đ l m r i.
L y Ph t cho con làm tròn nh ng b n ph n mà t
mình giao phó cho mình v y.
T i thư phòng chùa Khuông Vi t - Na-Uy
Ngày 25 tháng 12 năm 1999
Thích Như Đi n

Nh ng ngày t i B c Kinh
ra phái đoàn c a chúng tôi kh i hành t
Đ c vào ngày 1 tháng 10 năm 1999; nhưng
năm n y B c Kinh k ni m 50 năm thành l p
C ng Hòa Nhân Dân Trung Hoa nhân l Qu c Khánh
vào 1 tháng 10 m i năm; nên chính quy n đã không
cho ngư i ngo i qu c vào đây trong bu i l y và ngay
c nh ng ngư i Trung Qu c ngoài B c Kinh cũng
không đư c phép vào. Mãi cho đ n ngày 3 tháng 10 h
m i cho vào. Có l h s m t cu c bi u tình l n s
đư c t ch c lúc n y; nên m i s giao thông t bên
ngoài đ n B c Kinh đ u b c m ng t.
Ngay c nh ng du khách ngo i qu c đ n Trung
Qu c trư c đó cũng không đư c phép có m t t i B c
Kinh vào ngày 1 và 2 tháng 10 mà ph i d i ch đi nơi
khác. Vì h s , nhân ngày l k ni m 50 năm n y s có
bi n c l n và ngư i ngo i qu c s n sàng ti p tay; nên
h đ phòng trư c v n hơn thì ph i ?
Vi c xin Visa đi Trung Qu c không khó ngay c
nh ng ngư i có gi y t t n n, hay qu c t ch Vi t Nam.
N u là qu c t ch Đ c hay M l i càng d dãi hơn,
không như n Đ . M i l n đi n Đ là m t c c hình. Vì
h làm khó d đ đi u trong khi xin Visa. Có l h
không c n thêm ngư i n a. Vì n Đ dân s quá đông
? hay h có thành ki n v i Ph t Giáo ? Vi c n y ch ng
ai bi t, ch có ngư i n Đ và nh t là nh ng quan ch c
L

ngo i giao m i có th tr l i rành m ch mà thôi! Trong
khi đó xin Visa đi Trung Qu c không khó m y; nhưng
l n n y v i tôi và quý Ni Sư, Sư Cô khác đi cùng đoàn
ph i làm m t gi y cam đoan đ c bi t, m c d u tôi cũng
có qu c t ch Đ c t lâu. N i dung c a gi y cam đoan
như th n y:
"H và Tên - Ngh nghi p - Sinh ngày tháng năm
- Hi n là Tăng sĩ Ph t Giáo và cam đoan r ng đ n
Trung Qu c không đư c phép truy n bá giáo lý Ph t
Giáo."
Sau đó ký tên vào. K ra thì cũng n c cư i.
Đoàn hành hương đi kỳ n y c t cũng đ đ n thăm
các chùa t i Trung Qu c, mà d u có không c m đi n a
thì vi c truy n đ o đâu ph i ch m t vài gi hay m t vài
ngày mà làm đư c đâu? Có l h s nh hư ng c a
Ph t Giáo m nh l i chăng? Nhưng t i sao chính quy n
l i cho xây tư ng Đ a T ng b ng đ ng cao 99 thư c t i
C u Hoa Sơn? T i sao chính quy n cho đúc c m t
tư ng Di-Đà cao hơn núi t i Vô Hi? Dĩ nhiên không
ph i vì truy n bá chánh pháp như các th i vua chúa
trư c. Nhưng có l vì m i l i vào c a c a khách hành
hương chăng? Hay đây cũng là hình th c đ ch ng t
cho bên ngoài bi t r ng nư c C ng S n Trung Hoa
cũng có t do tôn giáo, ch có c m đoán đâu? Qu
th t chính sách n y ngư i C ng S n Vi t Nam đã r p
theo y m u.
Trư c khi tôi và phái đoàn đ n, phái Pháp Luân
Công cũng đã ho t đ ng r t tích c c t i đây, có hơn c
tri u tín đ và đ c bi t là b n b đ t t i M Qu c. Chính
quy n s h m nh hơn s đ ng viên h đang có nên

cu i cùng cho b t l n h i nh ng ai ho t đ ng theo phái
n y. Nhi u lúc nghĩ cũng n c cư i. Trong khi nh ng
ngư i có súng đ n, quân đ i, b o l c mà l i s nh ng
ngư i tay không và ch có m t lòng tin duy nh t là m c
đích mà h hư ng t i; thì nh ng ngư i có th l c
đương quy n l i s . Như v y ch ng t r ng b o l c
không là t t c , mà ch có ni m tin m i mang m i ngư i
đ n nh ng đi m nh t đ nh mà h đã l a ch n. Có đ c
tin là có t t c . Vì v y trong kinh Hoa Nghiêm m i có
câu: "Ni m tin là m sinh ra m i công đ c" v y.
Cũng vì lý do như đã nêu trên mà phái đoàn c a
chúng tôi ngày 2 tháng 10 năm 1999 m i b t đ u đi t
Đ c đ n Hòa Lan và t Hòa Lan sang B c Kinh. Phái
đoàn đi kỳ n y có 18 v . 5 Tăng Sĩ và 13 Cư Sĩ, trong
13 v n y có 2 v là Bác sĩ; nên c đoàn ai cũng an tâm.
Trong 18 ngư i đó có 5 qu c gia và nhi u qu c t ch
khác nhau. Ví d như t Đ c đi có 9 ngư i. T M có 3
v . T Hòa Lan có 4, t Ý có 1 và t Pháp cũng có 1
ngư i. Như v y là m t phái đoàn tương đ i nh ; nhưng
r t lý tư ng. Vì dư i 15 ngư i, xem như t ch c b t
thành. Còn trên 40 ngư i l i quá đông, làm sao lo cho
xu . Th mà cách đó m t tháng chùa Khánh Anh t i
Paris đã t ch c cho phái đoàn đi Trung Qu c g n 100
ngư i. Qu là khi p vía th t !
Dĩ nhiên tôi cũng đã có nh ng chuy n hành
hương đông ngư i hơn th n a, nhưng đi ngư i đông,
thì ngư i trư ng phái đoàn ph i c c nh c nhi u. Ví d
năm 1996 tôi cũng đã đ n n Đ v i m t phái đoàn 40
ngư i và nh p chung v i phái đoàn bên M qua, t ng
c ng lên đ n 120 ngư i. Ph i đi 3 xe Bus m i đ ch
ngư i và hành lý; nhưng lúc y đã có Th y H nh T n,
Th y H nh Nguy n và Th y Minh Tánh lo. Do v y tôi

đ ph i v t v ; nhưng khi đ n, khi đi, khi vào chuy n r i
m i th y phái đoàn nào có tu nhi u và phái đoàn nào ít
tu s rõ ràng ngay. Rõ ràng qua vi c cư x . Rõ ràng
qua vi c phát tâm và rõ ràng qua vi c tín tâm đ i v i
Đ o v.v...
Đi hành hương không ph i là đi du l ch. Vì đi du
l ch ngư i ta l y ti n đ đ i l i nh ng ti n nghi c a đ i
phương. Còn đây đi hành hương là l y tâm nh n n i
đ c u s th c tu, th c h c và c u gi i thoát; nên hai
đàng cũng đi; nhưng l i có nhi u s khác bi t như th .
Có nhi u ngư i không ch u đ ng n i cái dơ, cái tr gi ,
cái làm vi c t c trách c a n Đ : nhưng cu i cùng r i
cũng hu c làng. Vì ngoài s ch đ i ra, chúng ta bi t
làm sao hơn? t i Trung Qu c thì khá v phương di n
n y; nhưng cũng có nhi u nơi còn l c h u l m; nh t là
nh ng phương ti n công c ng t i mi n quê.
T Amsterdam c a x Hòa Lan lúc đi đ n B c
Kinh ch c n 9 ti ng đ ng h ; nhưng lúc v t H ng
Kông ph i c n đ n 11 ti ng. M c d u nhìn trên b n đ
th y không có gì cách xa m y. Chúng tôi đ n phi
trư ng B c Kinh vào lúc 8 gi 40 phút sáng ngày
3.10.1999. Phái đoàn sau khi nh n hành lý đã ra kh i
c ng gác li n g p anh thông d ch viên ti ng Đ c. Đ u
tiên chúng tôi ng là s có thông d ch viên ti ng Vi t;
nhưng không sao. Vì nh ng ngư i đ n t Đ c, ai cũng
hi u ti ng Đ c c . Anh ta cũng có th nói đư c m t ít
ti ng Anh, nên phái đoàn bên M cũng r t hài lòng. T i
nh ng thành ph l n như th n y, nh ng ngư i thông
d ch viên r t gi i. Vì h có cơ h i trau gi i ngo i ng .
Trong khi đó, nh ng nơi xa v ng ánh sáng th thành
thì nh ng thông d ch viên gi i ít có m t t i đây. Qu

th t đây cũng là m t s thi u sót đ i v i nh ng ngư i
s ng t i nông thôn v y.
Phi trư ng B c Kinh ngày 2.10.1999
Anh thông d ch viên đón phái đoàn chúng tôi v
khách s n Thiên Luân Hoàng Tri u, m t khách s n 4
sao m i xây vào th p niên 90 nên r t hi n đ i, không
thua gì các khách s n t i Âu M m y. N u ch trong
khách s n, đ ng nhìn ra c nh sinh ho t c a dân chúng
bên ngoài, ngư i ta c tư ng r ng đang t i m t x
Âu M nào đó. Qu th t sau 2 năm tr l i Trung Qu c
th y t i đây, nh t là B c Kinh thay đ i quá nhi u; ngay
c t i Thiên An Môn. N u 10 năm sau m i tr l i, ch c
r ng nh ng ngôi nhà cũ k t đ i nhà Minh, nhà Thanh
không còn t n t i n a quá !

Phái đoàn đã đ n phi trư ng B c Kinh
Xe c giao thông càng ngày càng nhi u mà
đư ng sá thì m r ng chưa k p. N u c đ n y 10 năm
sau n a thì ngư i đi b trong thành ph s nhanh hơn
ngư i đi xe chăng? Trư c khi đi Trung Qu c tôi có đ c
m t th ng kê v đ ô nhi m trên th gi i đáng báo
đ ng g m 12 thành ph , mà trong đó Trung Qu c đã
chi m k l c là 8 thành ph r i. Đi đ n đâu cũng ch
th y ngư i, khói và b i. Nhìn lên b u tr i th y khói lan
t a như nh ng đám mây, không khí th t ngh t th . Có
nhi u ngư i đ n t Âu Châu b b nh ho n cũng t i lý do
n y là chính. Đ ng th i nh ng nư c không b ô nhi m
và s ch s đư c x p th t như sau: Na-Uy v đ u,
sau đó đ n Úc, th 3 là Canada, th 8 là M , th 14 là
nư c Đ c và th 148 là nư c Vi t Nam. Như v y
nghèo đói Vi t Nam v n d n đ u, mà môi sinh cũng
kém thua xa các nư c khác trên th gi i. Qu là m t

cái nghi p quá n ng n mà chính c m t dân t c ph i
c p th i sám h i, ch không ph i ch sám h i cho t ng
ngư i riêng l .
Năm nay tôi tr l i Trung Qu c th y đư ng sá
s ch hơn 2 năm trư c. Xe hơi cũng nhi u hơn và xe
đ p l i ít đi; nh ng ti m t p hóa tư nhân m ra nhan
nh n kh p các ph phư ng và giá c thì r g n như
cho và t i B c Kinh không c n tr giá cũng không l m;
nhưng n u vào nh ng cơ quan thương m i c a chính
ph thì chúng ta có quy n n y, m c d u nh ng ngư i
hư ng d n viên du l ch luôn luôn b o đ m r ng: mua
trong nh ng c a hàng chính ph không b l m, mà mua
bên ngoài thì không ph i đ th t. Nhi u ngư i cũng
nghĩ r ng n u giá r thì c mua ch , d u có th t hay
gi gì đi chăng n a, đ n khi b hư h i đâu có ai mang
đ n Trung Qu c đ đ i l i làm gì n a mà lo?
Tôi đôi khi l i góp ý vào v i m i ngư i r ng:
"Nhưng đ i n y cái gì cũng gi h t, ch đâu có cái gì
th t ngo i tr chân lý!". Th là c đoàn đ u cư i òa lên,
như đ ch ng minh r ng mình hi u l vô thư ng và
thành tr ho i không c a s v t v y.
C đoàn ai cũng đ nên trông cho khách s n d n
phòng xong là mang đ lên, ngh m t chút, sau đó đi ăn
cơm trưa phía ngoài và bu i chi u thì phái đoàn đi
thăm Thiên An Môn cũng như C Cung hay nói đúng
hơn là T C m Thành. M i ngư i đ u theo sau anh
hư ng d n viên ti ng Đ c và lúc nào anh ta cũng lưu ý
là ph i nhìn theo cây c c a anh ta, k o đi l c. Th mà
cũng đã có ngư i trong đoàn b l c, khi n cho c đoàn
l i ngóng c ch trông. Vì nhìn ngư i Hoa cũng như

ngư i Vi t. Ngư i Vi t cũng như ngư i Nh t, bi t đâu
mà dò.
Hình Bác sĩ Tôn D t Tiên
t i qu ng trư ng Thiên An Môn ngày 3.10.99
Tôi nh r ng 2 năm trư c cũng có ngư i trong đoàn
l c t i đây và năm nay cũng có ngư i l c; nên tôi t
nghĩ r ng đúng là chúng ta con cháu c a L c Vi t; nên
đã trôi n i trên kh p m i chân tr i góc bi n c a qu đ a
c u n y. T i qu ng trư ng Thiên An Môn l n n y cũng
treo hình c a Bác sĩ Tôn D t Tiên đ i di n v i hình c a
Mao Tr ch Đông. Các t nh t xa v đã trang hoàng
nh ng xe hoa, trên đó di n t l i s sinh ho t c a t nh
mình như đ p th y đi n, công nghi p, d t v i, k ngh
v.v... Có th là m i t nh có m t xe hoa gi i thi u như
th ; nên qu ng trư ng Thiên An Môn tr nên ch t h p
l thư ng. M c d u đây là m t qu ng trư ng r ng nh t
th gi i, nghe đâu m i l n t p h p có th lên đ n c
tri u ngư i.
Đi thăm C Cung l n n y tôi không h ng kh i
m y, vì l n trư c đã đư c cô L , thông d ch viên ti ng
Vi t hư ng d n tư ng t n r i. Tuy nhiên phái đoàn
cũng ch p hình trư c l u kia ph n đ mang v làm k
ni m. Sau đó thì ra thăm vư n Ng Uy n c a nhà vua.
Anh hư ng d n viên cũng đ nh d n đi thăm ch c a
Tam Cung, L c Vi n th i vua chúa; nhưng không ng
đã đ n gi đóng c a, cho nên phái đoàn ch ng đư c
vào.
Sau đó phái đoàn tr v l i khách s n thì g p
thông d ch viên ti ng Vi t đ n t Qu ng Tây thu c th
ph Nam Ninh, cách đó hơn 36 ti ng đ ng h xe l a.

Đ u tiên anh ta chào chúng tôi b ng m t lo i ti ng Vi t
khó quên. Nghĩa là: Chào các Bác, các Bác có m nh
kh e không? Đó có l là m t câu chào h i thông d ng
đư c h c nơi trư ng. C đoàn ai cũng cư i. Vì l trong
đoàn c a chúng tôi không nh ng ch có các Bác, mà
còn quý Th y, quý Cô và nhi u anh ch khác n a;
nhưng ai cũng vui, vì l đã có ngư i thông d ch qu c
gia b ng ti ng Vi t s đi cùng đoàn su t 21 ngày còn
l i.
Phái đoàn t i đó đi ph , còn tôi thì l i khách s n
đ đi n tho i đi vài nơi và t i đó cũng đã đư c đi n
tho i c a Sư Cô T nh Nghĩa đang du h c t i Trung
Qu c qua h c b ng c a
Trư c C Cung
chùa Viên Giác cung c p, cô mu n đ n thăm tôi và phái
đoàn vào sáng hôm sau. Trư c đây Sư Cô h c t i
trư ng Đ i H c Sư Ph m Qu Lâm; nơi có phong c nh

tuy t v i c a x Trung Qu c; nhưng vì trư ng h c thay
đ i sao đó, nên Sư Cô đã d i v Hoa Nam cách B c
Kinh ch ng 12 ti ng đ ng h xe l a. M i 6 gi sáng Sư
Cô và m t cô sinh viên Vi t Nam n a đã tìm t i khách
s n nơi chúng tôi , cùng dùng đi m tâm chung và sau
đó m i ngư i cùng lên xe Bus đ đi thăm Th p Tam
Lăng tri u nhà Minh cũng như thăm V n Lý Trư ng
Thành.
Nhà Minh tr vì Trung Qu c t năm 1368 đ n
1644, g n 300 năm y tri u đ i n y đã xây d ng B c
Kinh tr thành m t th đô văn hóa như ngày hôm nay.
Tri u đ i nhà Thanh đư c k t c t năm 1644 đ n
1911 cũng g n 300 năm l ch s và c hai tri u đ i n y
đ u đóng đô B c Kinh. Như v y B c Kinh là th đô
lâu dài nh t c a hai tri u đ i n y; nên h m i có cơ h i
đ xây d ng đ n đài cung đi n, lăng t m đ s đ n
như th .

N i Cung
Đ n thăm Th p Tam Lăng l n n y vào ngày
4.10.1999 cũng không có gì đ c bi t như l n trư c tôi
đã đi qua và đã có l n vi t trong quy n "Theo D u
Chân Xưa" r i; nên l n n y không vi t l i n a. Ch có
m t đi u duy nh t và không quên là tôi luôn luôn lưu ý
đ n quý v trong đoàn nên mua trái lê t i nơi n y. Vì lê
đây r t l n, r t giòn, r t ngon và l i r t r . Mà qu th t
th , su t 21 ngày còn l i Th y Thông Trí, đ n t Hòa
Lan, là ngư i ch u khó nh c nh t đ qu y nh ng trái lê
n y cho đ n Qu ng Châu m i h t vai mang tay xách
n a.
T C m Thành
Đào l n h t đây trái r t l n, r t ng t và r t r ;
nhưng ng t n i đào n y gi gìn không đư c lâu; ch

hôm trư c đ n hôm sau ph i dùng. N u không s b
ng hư th i m t, r t u ng công. N u quý v nào đó có
nhân duyên đi thăm Trung Qu c vào mùa thu c tháng
9 đ n tháng 11 dương l ch m i năm, khi ghé thăm Th p
Tam Lăng đ ng bao gi quên mua nh ng trái lê tình
nghĩa t i x n y. Tôi qu ng cáo không công cho nh ng
ngư i nhà nông, có l vì tôi có nhân duyên v i ngư i
chân bùn tay l m n y chăng?
Hai năm trư c chúng tôi đ n V n Lý Trư ng
Thành ngõ khác, hai năm sau tr l i ch ng bi t đi
hư ng nào là hư ng cũ, ch bi t r ng hư ng n y không
ph i hư ng l n trư c mà thôi. Tuy nhiên nhi u ngư i
cũng leo lên đ n đ nh. Riêng Th y Thông Trí thì không
nh ng leo lên đ n đ nh mà còn đi vòng qua đ nh đ đi
xu ng dư i, khi n phái đoàn ph i ch đ i bên n y
tư ng thành; nhưng ai cũng đoán là Th y đã đi ngõ
khác. Vì Th y còn thanh niên, m nh kh e.
Cùng v i quý Sư Cô Vi t Nam t i B c Kinh

T i đây có nhi u ngư i Pháp, ngư i Đ c đ n
vi ng thăm. H m sâm-banh (champagne) nghe n
chát chúa tai. Có l vì h đã đ t đư c m c đích r i
chăng? M i ngư i nói cư i vui v . Có l h không đ ý
đ n s có m t c a tôi và h nói ti ng Pháp, nhi u câu
hi u ra nghe ng ng . Dĩ nhiên là khen cũng có, mà
chê thì cũng không ít. Tôi l ng l ng t p nghe đ hi u
m t dân t c Âu Châu nói v m t dân t c Á Châu có
4.000 năm văn hi n như x Trung Hoa n y.

V n Lý Trư ng Thành
B t đáo Trư ng Thành phi h o Hán
Ngày hôm sau, 5.10.1999, phái đoàn ra phi
trư ng B c Kinh vào lúc 7 gi 30 phút sáng, có cô T nh

Nghĩa và cô sinh viên Vi t Nam ti n chân, đ r i hai cô
cũng v l i nơi tr h c c a mình. Còn chúng tôi chu n
b cho chuy n bay 10 gi 35 phút nhưng mãi t i 13 gi
10 phút phái đoàn m i lên đư c máy bay đ đi Hefei
(H p Phì) và sau g n 2 gi bay thì đ n đích. Đo n
đư ng n y có l xa như t Kiel đ n München. Trưa
hôm đó phái đoàn ph i ăn mì gói; nhưng r t ngon. T i
đây, phái đoàn chúng tôi cũng đã g p nh ng Ph t T
Đài Loan đi hành hương đ n C u Hoa Sơn và h cũng
đã đi cùng chuy n máy bay v i chúng tôi đ đ n H p
Phì và sau đó đi xe Bus đ đ n C u Hoa Sơn.
Dư i chân V n Lý

Nh ng ngày t i
C u Hoa Sơn
Hefei (H p Phì) đi C u Hoa Sơn đư ng
dài 272 cây s ; nhưng toàn là đư ng làng, do
v y đ n 9 gi đêm phái đoàn m i đ n đư c
khách s n. L n n y chúng tôi g p m t anh thông d ch
ti ng Anh, m i đ u anh ta nói còn hi u; nhưng nói lâu
thì ch đoán đ mà d ch thôi, vì ch ng bi t anh ta mu n
nói cái gì. Có nhi u lúc tôi mu n anh ta nói ti ng Tàu đ
Lương Ngh , ngư i thông d ch ti ng Vi t, d ch th ng ra
ti ng Vi t nhanh hơn; nhưng có l anh ta cũng mu n
ch ng t r ng t i mi n thánh đ a n y v n có ngư i nói
ti ng Anh đư c, cho nên anh ta c ti p t c gi i thích
b ng ti ng Anh và tôi cũng như Th y Thông Trí c
đoán mà d ch.
D c hai bên đư ng tôi trông th y nh ng ru ng lúa
tr i dài như nh ng t m th m có màu xanh vàng, đ m
l t khác nhau, d t nên nh ng g m hoa c a thiên nhiên
và t o v t, trông đ p m t vô cùng. Th nh tho ng th y có
nh ng v ng khoai lang đư c tr ng sát l đư ng, có nơi
đư c đào lên có màu đ tươi, trông mà mát m t. Ai
trong đoàn cũng thích ăn rau tươi, nh t là rau lang và
c lang; nhưng ph i đ i đ n m y ngày sau m i th c
hi n đư c, ch trong lúc n y ch ai dám mơ tư ng gì
hơn là s m v khách s n đ ngh lưng. Nhưng h i ơi,
T

là m t khách s n bình dân, hôi hám, dơ dáy, nư c
ch y cùng phòng khi n ai cũng sinh ra b c b i; nhưng
ai trong đoàn cũng nghĩ là mình đang đi hành hương
chiêm bái các thánh tích c a Ph t Giáo, do v y m i
chuy n l i cũng trôi qua đi.
C u Hoa Sơn là m t trong b n thánh tích c a
Ph t Giáo, là nơi th hi n c a Đ c Đ a T ng Vương B
Tát.
Ngũ Đài Sơn là nơi th hi n c a Đ c Đ i Trí Văn
Thù Sư L i B Tát.
Nga Mi Sơn là nơi th hi n c a Đ c Đ i H nh Ph
Hi n B Tát.
Ph Đà Sơn là nơi th hi n c a Đ c Quan Th Âm
B Tát.
Ngũ Đài Sơn và Ph Đà Sơn chúng tôi đã đi l n
trư c. L n n y là ch y u đi hai nơi còn l i.
Tương truy n r ng vào th k th 8 có Ngài Kim-
Kiao-Kak (Kim- Ki u-Giác) ngư i Đ i Hàn, xu t thân t
Hoàng t c đã vư t bi n đ đ n núi C u Hoa tu hành và
Ngài đã núi n y t ng c ng là 75 năm. Trong 75 năm
đó lúc nào Ngài cũng đi tìm Hóa thân c a Ngài Đ a
T ng; nhưng cu i cùng Ngài đã viên t ch tu i 99 và
hào quang đã t a r ng kh p nh c thân c a Ngài; nên
m i ngư i đã xưng t ng Ngài là hóa thân c a Đ a T ng
Vương B Tát. T i đây cũng có 99 ng n núi r t n i
ti ng và r t cao; nên năm nay vào lúc 9 gi sáng ngày
9 tháng 9 năm 1999 H i Ph t Giáo Trung Qu c đư c
s

Tư ng Đ a T ng cao 99 thư c t i C u Hoa Sơn đang xây d ng
b o tr c a chính quy n và y Ban Tôn Giáo Nhà
Nư c nên đã b t đ u xây d ng m t tư ng Đ a T ng
(Ksitigarbha) cao 99 thư c trên m t khu đ t v i di n
tích 100.000 thư c vuông và d tính xây c t t n
kho ng 400 tri u nhân dân t (ti n Trung Qu c), t c
nh m vào kho ng 100.000.000 Đ c Mã.

Tư ng n y t i núi C u Hoa thu c t nh An Huy
(Anhui). Không nh ng t i đây ch xây tư ng Đ a T ng
mà còn xây ngôi chùa Dajue (Đ i Giác) g m có 27 tòa
nhà, đi n đư ng đư c li t kê như sau:
1. Ngõ chính vào chùa
2. Ngũ môn
3. Sơn môn đi n
4. Th y t đài
5. Thiên vương đi n
6. Đ i Hùng B u Đi n
7. Chung c l u
8. Gi ng kinh đư ng
9. T ng kinh l u
10. Tôn tư ng Đ a T ng cao 99 thư c
11. La Hán đư ng
12. Thi n đư ng
13. Gi i đư ng
14. Vân Th y đư ng
15. T Sư đi n
16. Ti p D n đi n
17. Công Đ c đư ng
18. Khách đư ng
19. Ni m Ph t đư ng
20. Phương Trư ng liêu
21. Ph t Giáo Nghiên C u Vi n
22. Diên Th đư ng
23. Tăng liêu
24. Trai đư ng
25. Thư ng khách đư ng
26. Đ i liêu
27. Thoái cư liêu.

Trong 27 nơi n y, m i nơi b ng m t chùa l n c a
Vi t Nam chúng ta, còn đa ph n các chùa chi n t i
Trung Qu c đ u c u t o như th c . Có l vì dân đông,
hay vì đ u óc c a ngư i Trung Qu c to l n nên m i
làm đư c nh ng chuy n vĩ đ i như v y. Riêng Ph t
Giáo Vi t Nam chúng ta cũng có hành trì pháp môn b
thí đ y; nhưng t t c còn gi i h n. Có l quê hương ta
còn nghèo chăng nên nh ng công trình c a Ph t Giáo
t i qu c n i cũng như h i ngo i ít có công trình nào
đáng k .
Ti n th tôi xin gi i thích m t vài danh t khó hi u
trong 27 công trình trên:
11. La Hán đư ng là nơi th 500 v A-La-Hán
13. Gi i đư ng là nơi đ t ch c các kỳ th gi i
Sa Di, Sa Di Ni, Th c Xoa, Tỳ Kheo, Tỳ Kheo Ni, B
Tát v.v...
14. Vân Th y đư ng đ làm gì tôi không rõ, ngay
c tra t đi n Hán-Vi t Ph t H c t đi n cũng không
th y có. Có th đ làm l phóng sanh chăng?
16. Ti p D n đi n là nhà quàng nh ng ngư i
ch t.
17. Công Đ c đư ng là nơi ghi tên cúng dư ng
vào các Ph t s khác nhau c a chùa.
19. Ni m Ph t đư ng là nơi Ph t T đ n tu theo
Pháp Môn Ni m Ph t.
20. Phương Trư ng liêu là nơi c a v Hòa
Thư ng.
22. Diên Th đư ng là nơi c u an ho c c u s ng
lâu.
23. Tăng liêu là nơi c a Tăng chúng.
24. Trai đư ng là nơi dùng cơm.

25. Thư ng khách đư ng là nhà ngh đêm c a
khách.
26. Đ i liêu là liêu l n có th cho nh ng v Cư Sĩ
giúp vi c .
27. Thoái cư liêu là nơi cho nh ng v đã quá tu i
làm vi c. Đây gi ng như nhà dư ng lão t i Tây
Phương.
So ra m t ngôi chùa Đ i Giác t i C u Hoa Sơn
như v y cũng l n hơn 50 đ n 100 l n các ngôi chùa
Vi t Nam c a chúng ta, đó là chưa k tư ng Đ a T ng
cao 99 thư c. M t công trình như th đư c g i là m t
công trình l ch s đư c xây d ng b ng ti n c a cúng
dư ng vào cu i th k th 20 n y t i Trung Qu c. Dĩ
nhiên chính ph , m c d u là Chính ph C ng S n;
nhưng h hư ng đư c m i l i trong công trình qua vi c
thu vé vào c a và n p thu cho nhà nư c, nên d i gì
mà h c n ngăn. H còn khuy n khích n a là đ ng
khác.
Đêm đó chúng tôi ng v i m t gi c ng ch p
ch n, r i v ng nghe đâu đây ti ng chuông chùa vào
canh năm. Th là m i ngư i đ u l c t c th c d y dùng
đi m tâm r i l i lên đư ng v i nh ng d ng c leo núi.
Đ u tiên chúng tôi lên chùa "H i Hương Các" nơi
đây có g p Pháp Sư Hu Quang, tr trì ngôi chùa. Ngài
có gi i thi u sơ qua v C u Hoa Sơn. Phái đoàn đã
cúng dư ng xây chùa và Ngài đã trao quà lưu ni m.

H i Hương Các t i C u Hoa Sơn.
R i H i Hương Các, phái đoàn đã lên đ n "Phi
Ho ng Ki u", nơi đây sơn th y h u tình. T i đây chúng
tôi đã ch p nhi u hình lưu ni m. C nh v t t i đây y h t
như nh ng tranh th y m c c a các h a sĩ tài hoa Trung
Qu c phóng bút. Trên thì tr i, mây l ng l ng gió. Dư i
chân núi có nh ng c m mây là đà l ng v ng dư i chân
khách tr n ai, c m như mình đã thoát t c. Đ n đây tôi
l i nh đ n nhà thơ Chu M nh Trinh đi thăm Chùa
Hương đã t c c nh sinh tình và đã có thơ r ng:
B u tr i c nh B t
Thú Hương Sơn ao ư c m y lâu nay
Kìa non non, nư c nư c, mây mây
Đ nh t đ ng h i là đây có ph i
Th th r ng mai chim cúng trái
L ng l khe y n có nghe kinh
Tho ng đâu đây m t ti ng chày kình
Khách tang h i gi t mình trong gi c m ng
Này su i Gi i Oan, n y đ n C a Võng
Này hang Ph t tích, n y đ ng Tuy t Khuynh
Nhác trông lên ai khéo v nên hình

Đá ngũ s c long lanh như g m d t
Th p thoáng m t hang l ng bóng nguy t
Ch p ch n u n khúc m y thang mây
. . . . .
L n tràng h t ni m Nam Vô Ph t
C a T Bi công đ c bi t là bao
Càng xem phong c nh càng yêu.
N u mà Chu M nh Trinh còn s ng, ông đã đ n
C u Hoa Sơn và đ n Phi Ho ng Ki u n y đ thăm,
ch c r ng ông ta có nhi u bài thơ hay hơn th n a.
Đo n đư ng cu i cùng chúng tôi ph i leo d c
sáng nay là chùa có ng thân B Tát H i Ng c. Ngài đã
t ch t đ i nhà Đư ng; nhưng hi n t i nh c thân v n
còn t i đây. Đi u y ch ng t r ng trư c khi Ngài Kim-
Ki u-Giác đ n đây năm 719 cũng đã có nhi u v Đ i Sư
đã tu ch ng t i núi n y r i. Sau khi đ nh l nh c thân
c a Ngài H i Ng c, phái đoàn chúng tôi xu ng núi b ng
đư ng b , d c đư ng đi th y r t nhi u ngư i đi ki u
lên núi đ l Ph t. Nhìn dáng th y gi ng các công t t
H ng Kông hay Đài Loan đ n đây đ thăm vi ng nơi
thánh tích n y; nhưng không đi b n i, nên m i ng i lên
ki u v y. Ki u là m t cái gh làm b ng mây ho c tre,
hai bên có tay c m, phía sau có ch d a. Có hai cây g
ho c tre c t dài hai bên thành gh và c th hai ngư i
phu kê hai vai vào khiêng. Nhi u lúc lên d c cao trông
r t ng p; nên có nhi u ngư i không dám đi n a. Đôi
khi ph i đ i th ng i. Ví d khi đi lên thì ngư i ng i
xoay m t xu ng, khi đi xu ng thì xoay m t lên ch ng
h n.
Th nh tho ng trên đư ng đi xu ng chúng tôi cũng
g p nh ng ngư i phu gánh s n cát lên chùa. H i ra
m i bi t m i gánh n ng như th ch đư c tr 4 Yuan,

t c kho ng 1 Đ c Mã. Đa ph n nh ng ngư i hành
hương cho thêm ti n và nói r ng shinku ne (tân kh =
c c nh c). Ti ng Nh t thì nói gokurosama desu (kh
lao = c c kh lao nh c) đ t o thêm s c m nh cho
ngư i gánh, đ ng th i cũng đ đ ng viên cũng như
c m ơn h n a.
Nơi th nh c thân c a Ngài Kim-Ki u-Giác
Bu i chi u c phái đoàn đi b , ch ng g y lên thăm
Nh c Thân B o Đi n; nơi đây có chôn Ngài Kim-Ki u-
Giác sau khi t ch. C nh trí nơi đây th t hùng vĩ; đúng là
v th c a m t v Đ a T ng hi n thân vào đ i Đư ng.
Chúng tôi có vào chánh đi n và đi nhi u chung quanh
tháp c a Ngài. Tháp n y chôn ngay trong chùa. Có l
trư c đây tháp bên ngoài; nhưng sau n y ngư i ta xây
chùa lên đ tháp đ ch u mưa n ng cũng nên. Cũng có
nhi u ngư i Đ i Hàn đ n đây hành hương. Vì v y
thông d ch viên ti ng Đ i Hàn đây cũng có n a. Vì là
quê hương, là ch n c a T , mà v y đ n t Đ i Hàn;
nên h cũng đã đư c nh hư ng lây.

T chùa n y đi xu ng chùa Đ a T ng ph i qua
m t tam c p th ng đ ng g m 99 n c. N u ai đi không
lưu tâm, d b v p té. Chung quanh thang đá là nh ng
cây tùng, cây bách s ng c ngàn năm v n còn trơ gan
cùng tu nguy t. Có l nh ng cây n y là nhân ch ng
khi Ngài Kim-Ki u-Giác còn tu nơi đây, mà ngư i xưa
thì bây gi còn tìm đâu ra n a. Nên l i kinh xưa v n
còn vang v ng bên tai c a tôi r ng:
"Sơn trung t h u thiên niên th
Th thư ng nan lưu bá tu nhơn"
Nghĩa là:
"Trong núi kia có cây s ng c h ng ngàn năm
Nhưng đ i ngư i m y ai s ng đư c trăm tu i"
Qu đúng như v y. Con ngư i qua s bi n đ i
c a cu c đ i, c a nhân duyên nên giai đo n thành, tr ,
ho i, không, nhi u lúc ng n hơn là cây c hay nh ng
đ ng v t khác n a. Nhưng t t c r i cũng ph i tr v
không thôi. T i chùa Đ a T ng có an trí nh c thân c a
Ngài T -Minh Lão Sư. Ngài t ch cho đ n nay đã đư c 8
năm. Sau khi chôn 4 năm thì đào lên và nh c th c a
Ngài đang ng i theo l i liên hoa t a và đư c th t i
chánh đi n chùa Đ a T ng n y. Nghe đâu t i toàn C u
Hoa Sơn có đ n 10 nh c thân c a các v Hòa Thư ng.
Ch ng t r ng nơi đây đã có nhi u v tu hành đã đ c
đ o.
Phía trư c Đ a-T ng t là Di-L c Đư ng. Chùa
n y đang xây c t, trông r t hùng vĩ. M i ch nhìn cái
c ng Tam Quan không thôi đã th y Vi t Nam mình
không có đư c ngôi chùa nào như th r i. Qu là đi u

đáng suy nghĩ v y. Trư c Di-L c Đư ng có th m t
tư ng Di-Đà phóng quang, b ng đ ng, cao 5 thư c,
trông r t uy nghi. Ti p theo chúng tôi vi ng thăm Đ i-Bi
l u. Nơi đây g p các v Sư đang Ch n T Cô H n.
Chùa nào t i Trung Qu c trông cũng r t đ s ;
nhưng chánh đi n không r ng m y. Vì gi a ph n tôn
trí các tôn tư ng đã ch t h t c ngôi chùa r i. So ra v i
các chánh đi n chùa Vi t Nam, chúng ta v n có cái đ p
hơn và r ng rãi hơn. Ví d vào b t c chùa nào c a
Vi t Nam cũng không đư c mang giày dép vào; nhưng
các chùa Trung Qu c thì ngư c l i. Vi c l Ph t cũng
không tho i mái b ng các chùa c a Vi t Nam. Hình
th c bên ngoài và cách điêu kh c tư ng g c a Trung
Qu c, thì Ph t Giáo Vi t Nam chúng ta không b ng;
nhưng bên trong chùa, nh t là cách bày trí, Ph t Giáo
Vi t Nam chúng ta khá hơn.
T i đó quý Th y, quý Cô và m t s quý Ph t T đi
th nh tư ng t i các c a ti m. Ti n đây cũng xin m
ngo c đ quý v tư ng. N u quý Ph t T đi hành
hương t i Trung Qu c ch có 2 nơi có tư ng nhi u và
tương đ i đ p, r ; đó là Ph Đà Sơn và C u Hoa Sơn.
Nên c g ng mang đeo gì đó; nhưng không nên t u
nhi u. Vì s kh s đèo b ng trên tuy n đư ng còn l i;
nhưng n u đã đ nh th nh tư ng; thì nên th nh t i 2 nơi
n y, còn nh ng nơi khác có r t ít tư ng, mà tư ng l i
không đ p n a.
Ngày hôm sau 7.10.1999 c đoàn lên xe Bus và
sau đó ng i lên thang máy treo (Cable car) đ lên núi
cao 1.350 thư c phía Đông và cũng là ng n chính
c a C u Hoa Sơn n y. Hãng thang máy c a Áo đã đ u
tư vào nh ng công trình

Chùa Thiên Thai
xây d ng thang máy treo n y. Có l vì x n y có k
thu t xây d ng cao trong v n đ thang máy treo đ đi
trư t tuy t, nên nhà nư c Trung Hoa đã g i th u v y.
Đo n đư ng thang máy đi b ng dây treo n y là 476
thư c, có nghĩa là g n n a cây s , đ ch ng 12 phút
thì t i đ nh. Đ nh n y g i là đ nh Thiên Thai. Không bi t
ngày xưa ngư i ta di chuy n như th nào mà có th
khuân nh ng khúc g và đá cũng như g ch ngói đ xây
nh ng ngôi chùa đ s trên chót núi cao hơn 1.300
thư c y; nhưng ngói, xi-măng, s t, vôi v.v... ch c ch n
ph i mang t dư i lên trên r i, mà nh ng ngày tháng
xa xôi y làm gì có thang máy hi n đ i như ngày nay.
Qu th t cái ý chí c a ngư i xưa đáng thán ph c bi t
bao! Trong khi đó đ i nay ngư i ta có đ y đ phương
ti n; nhưng ch ng m y ai quan tâm đ n s kh nh c
n y c . K cũng h ng h th t.

T trong xe Cable n y ngư i ta có th trông ra hai
bên đ nhìn c nh v t chung quanh mình. Nh ng cây
mây r ng cao vút; nh ng b i tre l - th ng ng n;
nh ng cây tùng, cây bách vươn cao vào không gian vô
t n, đ r i chìm ngh m vào các c m mây là đà bên chân
l khách, th t x ng v i m t đo n trong bài thơ Nh
Chùa c a Huy n Không như sau:
"Có nh ng cây mai s ng tr n đ i
Bên hàng tùng trúc mãi xanh tươi
Nhìn lên ph ng ph t hương tr m t a
Đ c Ph t t bi m m mi ng cư i"
Đ o là th , chùa là v y, ch đơn gi n thôi; nhưng
sao mà nó l i đ p l lùng. Có l thiên nhiên đã ưu đãi
cho nh ng ngư i mu n lánh c nh tr n ai t c l y; nên
đã trang b cho nh ng nơi n y m t khung c nh đ p
tuy t tr n.

Chánh đi n chùa Thiên Thai đang xây d ng
Qua kh i tr m dây Cable trên đ nh Thiên Thai
chúng tôi đã g p m t ngôi chùa r t hùng vĩ n m cheo
leo trên tri n núi g i là Thiên Thai Phùng. Chùa bên
trong g i là Bái Kính Đài; nơi đây chúng tôi đã g p
đư c v tr trì. Sau khi đàm đ o cũng như cúng dư ng
xây chùa, phái đoàn đã đư c Hòa Thư ng đích thân
hư ng d n vào đ nh l 2 bàn chân th t l n c a Ngài
Kim-Ki u-Giác đư c in sâu vào dư i đá và ngày nay
khách hành hương ai đ n đây cũng đ u g c đ u vào
đ tư ng nh đ n ngư i xưa và c u nguy n. Có l bàn
chân c a Ngài không l n đ n th ; nhưng đ di n t cái
ý chí cao thư ng c a ngư i xưa "đ u đ i tr i, chân đ p
đ t" đ làm nên nghi p l n; nên m i t o ra phi n đá
n y đ m i ngư i hư ng v nh ng chuy n cao thư ng
trong quá kh v y.
T i B Đ Đ o Tràng nơi g n cây B Đ ngư i ta
cũng t o nên 2 bàn chân như v y. Dĩ nhiên Đ c Ph t
có phư c tư ng riêng; nên bàn chân có th to l n như
v y; nhưng vì ngư i đ i sau nhân cách hóa ra nhi u
l n; nên ngư i bây gi cũng khó hình dung n i là v y.

C nh chùa Thiên Thai
Bây gi m i ngư i trong phái đoàn l i ch ng g y
đi lên trên đ nh Thiên Thai. Đư ng đi cheo leo, d c núi
thăm th m. Trông lên th y ng p; nhìn xu ng th y lo âu.
Th mà chung quanh đoàn hành hương chúng tôi có
không bi t bao nhiêu ngư i gánh g ng, đ i, mang,
xách... nào đ ăn, th c u ng, rau c i, cát, xi-măng v.v...
nên ai cũng đ ng lòng. C th mà dúi vào tay nh ng
ngư i làm công vi c n ng nh c n y 1 Yuan, 2 Yuan
v.v... Vì nghĩ đ n thân mình đi còn không n i có c cây
g y đ ch ng nương thân. Trong khi đó nh ng ngư i
làm công vi c n ng nh c n y cho chùa, công đ c
không bi t sao mà k cho xi t. B i v y khi Chu M nh
Trinh thăm Chùa Hương cũng đã nói:
"L n tràng h t ni m Nam Vô Ph t
C a T Bi công đ c bi t là bao
Càng xem phong c nh càng yêu"

Khi nh ng ngư i gánh nh ng gánh n ng n y
mu n ngh trên d c b c thang c p, h có m t cây đòn
b ng g ch ng phía sau n a đòn gánh đ nâng gánh
đ lên cho cân b ng v i n a gánh phía trư c; đo n h
s ti p t c cu c hành trình b ng cái khom lưng đơn
gi n, có th đưa gánh lên m t cách nh nhàng. Trong
đoàn cũng có nhi u ngư i kê vai vào gánh th ; nhưng
ch ng ai nh c lên n i, làm gì có chuy n gánh lên núi.
Duy ch có Bác Di u-Cao Hamburg đã có th nh c
lên r i đ xu ng mà thôi. Nên ai trông th y nh ng gánh
cát như th cũng lè lư i ra c . Có hai ngư i gánh rau
c i đi theo lên t i đ nh và yêu c u chúng tôi mua cúng
vào chùa cho Tăng chúng. Chúng tôi đã làm đi u đó
trong m t ý nghĩa th t chơn thành. Trong gánh rau lên
núi y nào c sen, nào c i b , nào mư p, nào bí v.v...
có c đ u nành tươi, khoai lang đ n a. Trông món
nào cũng n ng tình n ng nghĩa c a c a t bi c ; nên
chúng tôi đã ch ng so đo gì đ ti n cúng vào chùa cho
chư Tăng có cái tươi mát c a Vitamin.
Kỳ n y c đoàn đi nhi u núi, mà leo d c nhi u
nh t có th nói là t i C u Hoa Sơn. Tuy Emeishan
(Nga Mi Sơn) cao hơn C u Hoa Sơn (Jiuhuashan) đ y;
nhưng đi dây Cable nên đ m t hơn t i đây. N u làm
con s tính nh m, c kỳ n y đi b ch ng 8.000 b c
thang d c thoai tho i lên các núi cao. Riêng tôi ph i
dùng 2 cây g y. M t t i C u Hoa Sơn và m t t i Nga
Mi Sơn. Có nhi u ngư i m t đã ph i đi ki u; có nhi u
ngư i nghĩ r ng mình s không bao gi leo lên h t núi
đư c; nhưng cu i cùng nh t l c và tha l c cũng như

câu ni m Ph t A-Di-Đà; nên ai ai cũng tròn ư c
nguy n.
T trên núi Thiên Thai cao ng t ngư i ta đang xây
d ng l i chùa và t đây nhìn xu ng bên dư i th y mây,
th y trúc n hi n v i nhau, ch ng khác nh ng gì như
nhà thơ Huy n Không đã di n t trong bài thơ "Nh
Chùa" :
Th p thoáng đâu đây c nh tư ng làng
Có con đư ng nh ch y thênh thang
Có hàng tre g i h n sông núi
Im l ng chùa tôi ng p ánh vàng"

Trên đ nh Thiên Thai
Chúng tôi d ng chân dư i tri n núi đ dùng cơm
trưa. Cơm trưa hôm y g m nh ng c khoai lang
nư ng; nh ng trái lê mang t B c Kinh đ n và u ng
nư c su i; nhưng ngon mi ng l lùng. Có l vì núi cao,
c nh r ng; nên lòng ngư i cũng d ch u hơn chăng?
nên đã ch p nh n nh ng th c ăn như th r t d dàng.

Đông Nhai Thi n T
Nh ng ngư i hành hương qua l i trông th y
chúng tôi l nên h i t đâu t i và h cũng tò mò h i
xem cách ph c s c c a nh ng Sư Cô ngư i Vi t Nam
mình. Vì cách ph c s c c a quý v Sư Ni t i Trung
Qu c khác hơn ngư i Vi t mình.
C đoàn t t xu ng núi. Bây gi không ai còn
than gì khó nh c như lúc leo lên n a; nhưng ai cũng
ph i đ ý đ n nh ng đ d c thoai tho i khi h sơn. Qu
th c đư ng lên c nh gi i giác ng cũng không ph i d ,
mà đư ng xu ng núi đ sanh cũng đâu có đơn gi n
chút nào. V y mà đã có không bi t bao nhiêu đôi giày
rách qua l i, l i qua ngư ng c a Ta Bà n y đ c u
kh đ mê đây. Qu là tâm B Tát c a chư v đã tr i dài
đ n cõi vô biên th gi i h u hình n y. Đi u y đáng đ
cho chúng ta quy m nh, đ nh l bi t là dư ng bao!
Trên núi C u Hoa Sơn nhìn xu ng

Dư i sát chân núi có m t cây "Phư ng Hoàng
Tùng" đã t n t i nơi đây hơn 1.400 năm k t th i Nam
B c Tri u mà v n còn xanh mư t v i th i gian. Có c
đ u, cánh, đuôi, chân. Nhìn xa, nhìn g n gì cũng th y
gi ng như m t con Phư ng Hoàng to l n đang giương
c p m t hư ng vào kho ng không gian vô t n đ nhìn
đ i qua bao l bi n thiên c a l ch s v y.
TåiÇÌnhnúiCºuHoaSÖn

Phái đoàn l i ti p t c ch ng g y leo núi đ thăm
chùa Hu Cư do Hòa Thư ng Thích Ng Thi n tr trì.
Sau khi dùng trà nư c và gi i thi u, Ngài Hòa Thư ng
tr trì đã hư ng d n phái đoàn lên thăm chùa "C u
Thiên Huy n N Thánh M u Đi n". Chùa n y đư c m t
v Công chúa Thái Lan m i đây đã b ti n ra đ xây
d ng. Theo Ngài tr trì b o r ng đây là hóa thân c a
Đ c Quan Th Âm B Tát. Tôi thì không nghĩ như v y.
Vì trong 32 hóa thân bình thư ng c a Đ c Quan Th
Âm không có hóa thân C u Thiên Huy n N , mà ngay
c 500 hóa thân c a Đ c Quan Th Âm cũng không có
n a. Có l đây do t p t c c a ngư i Trung Hoa còn sót
l i chăng? D u sao đi n a v n là m t đi m t t; nhưng
đ ng bi n m i ngư i vào mê tín d đoan là hay r i.

Bên c nh Phư ng-Hoàng Tùng, 1.500 năm t n t i
Sau đó phái đoàn xu ng chùa Đ a T ng đ nh l
nơi Ngài Kim-Ki u-Giác tu su t 49 năm t i chùa n y
trong th i gian t ng c ng 75 năm Ngài đã t i núi C u
Hoa. Sau khi đ nh l , chiêm bái và cúng dư ng m i
nơi, phái đoàn lên xe Bus v chân núi, tìm đ n văn
phòng đ i di n xây tư ng Đ a T ng cao 99 thư c đ
cúng dư ng. Ngư i Trung Qu c có cách cúng dư ng
cũng hay và m i l so v i ngư i Vi t Nam. Ví d s
ti n đ n bao nhiêu là đư c kh c tên bên dư i cùng. S
ti n bao nhiêu là tên mình đư c kh c lên nh ng cánh
sen và c th nhân lên cho đ n trên đ u, trên tóc c a
Đ c Ph t. Ch có cách n y m i mong công trình to l n
như v y s m hoàn thành.
Tôi nh không l m Nh t cũng th . Các v Đ i
Sư c a Nh t xây chùa xong; nhưng không đ ti n l p
ngói b ng đ ng; nên đã có sáng ki n là ai mu n cúng
ngói thì ghi tên vào s lưu ni m đ sau n y ngư i ta s
kh c tên vào ngói và đ đ i đ i t i chùa đó. Qu là m t
cách cúng dư ng t nguy n nhưng r t cao c và d
thành công.
Nhìn chung phong c nh t i C u Hoa Sơn r t là
hùng vĩ đáng ca ng i là m t trong b n danh sơn l n
c a Trung Qu c. Qu th t ngư i xưa ch n m t g i
vàng không sai m t m y may nào c . Nh t là m t mai
đây khi chùa Đ i Giác hoàn thành thì c nh trí t i C u
Hoa Sơn còn đ p đ hơn xưa r t nhi u. Vì chùa n y có
đ y đ phương ti n hơn các chùa khác t i b n đ a n y.

Đ n Nam Kinh
hi còn h c Giáo D c t i Đ i H c Đ Kinh
(Teikyo) Đông Kinh, tôi và Yamada Yukio
h c cùng phân khoa; nên hay g n gũi nhau
đ ch bài cho nhau. Th i gian y t 73-77. M i đó mà
cũng đã 25 năm trôi qua r i. Yamada đ n t t nh
Nigata, n m v phía Đông-B c c a Tokyo. Có nhi u lúc
chúng tôi đ ch v i nhau. Ví d như cà chua ti ng
Nh t g i là gì? Anh ta b o r ng cà Tomato. Tôi b o sai.
Vì l ti ng Nh t không có ch đó. Tôi b o r ng có. Đó
là Akai Nasu (cà đ ). N u không tin hãy d t đi n ra
mà xem. Đúng là như th . Ngày nay ngư i Nh t dùng
ti ng ngo i qu c r t nhi u đ chua vào nhi u ch trong
câu; nên nh ng th h sau không hi u nguyên ng c a
nó là gì n a!
M t hôm tôi h i Yamada r ng:
- B c Kinh ti ng Nh t g i là gì?
- Anh ta b o r ng: Peking.
- Nam Kinh g i là gì?
- Nanking.
- Tây Kinh g i là gì?
- Seiking.
- Còn Đông Kinh g i là gì?
- Tongking.
K

- Có ph i như th không đó? Tôi h i l i.
- Anh ta h i. Ch g i là gì?
- Hãy g i là Tokyo.
Vì Đông Kinh không có nơi b n đ Trung Qu c.
Ch ng bi t t i sao, mà hình như Tây Kinh cũng không
thông d ng m y. Ch có Nam Kinh và B c Kinh là n i
ti ng mà thôi.
Vào lúc 6 gi 30 phút ngày 8.10.1999 phái đoàn
r i khách s n, lên xe Bus đ đi Nam Kinh. T C u Hoa
Sơn đ n Nam Kinh xa l r t t t. Tuy xe ch y hơi ch m,
kho ng 12 gi 30 phút thì phái đoàn đã đ n Nam Kinh.
Chúng tôi sau khi dùng trưa đã đ n thăm lăng c a Bác
sĩ Tôn D t Tiên. Tôn D t Tiên là ngư i có công l t đ
tri u nhà Thanh vào ngày 10.10.1911 đ l p nên Chính
ph C ng Hòa Trung Hoa v i 3 ch trương chính là:
Dân Sinh, Dân T c và Dân Quy n. Ông ta là ngư i nh
hư ng tân h c và nh ng ch trương như th th i b y
gi đã g p đư c nhi u ngư i hư ng ng. Ngư i Trung
Hoa g i Tôn D t Tiên là Tôn Trung Sơn. Vì đây là hi u
c a ông ta và nơi chôn ông ta g i là lăng, như lăng vua
đ ch s cung kính c a ngư i Trung Hoa đ i v i ông
lúc b y gi .
Chúng tôi đ n thăm lăng c a ông th y bên ngoài
đ b n ch Hán th t l n : Thiên
h vi công, có nghĩa là Tr i Đ t là
c a chung. Có l đây cũng là m t ch trương c i cách
lúc b y gi . Vì l vua chúa ch trương ngư c l i. H là
con tr i; nên mu n x s đ i v i th n dân như th nào,
thì nhân dân ph i cam ph n ch u. T t c đ u đư c tóm
thâu quy n hành vào m t m i; nhưng đây thì không.
Vì: C a là muôn s c a chung. Ti p đi vào trong th y

2 ch : .......... Bác Ái, và bư c lên nhi u thang
c p cao trên m t ng n đ i th y có ghi 4 ch
...................: Thiên h chánh khí. Phía dư i bên gi a
ghi ......... : Dân Sanh; bên tay ph i có ghi ......... : Dân
T c và bên tay trái có ghi ........ : Dân Quy n. Đây là 3
ch trương chính c a Tiên sinh. Trư c m c a Tiên
sinh có ghi H o Khí Trư ng T n và hai bên tư ng t
h u có kh c l i b n Tuyên Ngôn c a Qu c Dân Đ ng
và nh ng l i nh n nh c a Tiên sinh v i các đ ng chí
c a ông ta r ng: Hãy
Phái đoàn ch p hình lưu ni m trư c m Bác sĩ Tôn D t Tiên
Nam Kinh
th c hi n nh ng gì còn l i mà ông đã chưa làm đư c.
Đi u đ c bi t đây là trên vòm c a lăng có c n lá c
Trung Hoa Qu c Dân Đ ng mà cho đ n ngày hôm nay
(1999) v n còn. M c d u cách m ng văn hóa đã là cơ

h i đ đ p phá bi t bao nhiêu là chùa chi n và cơ s
khác; nhưng nơi đây nh ông Chu Ân Lai c n ngăn nên
m i còn l i đ n ngày hôm nay. Lá c n y hi n Trung
Hoa Dân Qu c (Đài Loan) đang x d ng. Năm 1949
Mao Tr ch Đông đã th ng Nh t và Qu c Dân Đ ng;
nên Tư ng Gi i Th ch đã ch y ra Đài Loan l p qu c
t i đây; tr thành nư c C ng Hòa Trung Hoa mà Trung
C ng sau khi l y l i H ng Kông vào năm 1997 cũng
như Macao vào năm 1999 sau 442 năm làm thu c đ a
c a x Anh và B Đào Nha, h có ý đ mu n sáp nh p
Đài Loan đ tr thành m t qu c gia và 2 th ch ;
nhưng li u đi u n y có sáp nh p đư c hay không, hãy
ch th i gian phân gi i. Vì g n 50 năm l p qu c t ng
s n lư ng c a Đài Loan 18 tri u ngư i đã hơn t ng
s n lư ng c a hơn 1 t ngư i Trung Qu c trong hi n
t i. V y m i th y ch nghĩa nào ưu vi t hơn, ngư i dân
h cũng đã t bi t r i.
Phía chính gi a có đ m t c quan tài b ng đá,
trên đó có t c hình c a Tôn D t Tiên; nhưng ngư i
hư ng d n du l ch cho bi t r ng xác đã đư c chôn sâu
dư i 5 thư c. D u sao thì s thành, tr , ho i, di t, c a
th gian cũng không làm cho ngư i tu như tôi nao
núng. Bây gi có còn chăng ch là cái tinh th n c a
Tiên sinh đ l i mà thôi. Còn vào đây ch đ xem tư ng
đá và xác ch t, đâu có ý nghĩa gì; nhưng n u đã đ n
mà không xem, thì s không bi t th c t như th nào;
nên chúng tôi đã c g ng đ n đây đ thăm l i cu c b
dâu và bi n thiên c a l ch s .

Chùa Kim Sơn
Ngư i thông d ch viên b ng ti ng Đ c nơi đây r t
sành sõi, sau khi hư ng d n chúng tôi thăm lăng m
Bác sĩ Tôn D t Tiên đã cho m i ngư i lên xe Bus đ
qua thăm lăng vua Minh Hi u. Trên th c t thì lăng n y
đang đư c khai qu t nên du khách chưa đư c vào. T
ngoài đư ng ph chính, khách l du th y phía trư c có
m t c ng nh d n vào và bên trong là m t cái gò cao.
Nơi y đã an trí v Hoàng đ Minh Hi u. Minh Hi u
Hoàng Đ chính là Chu Nguyên Chương, ông n y lúc
nh cũng chùa như Lý Công U n c a Vi t Nam
chúng ta. Ông ta là m t nông dân, t p h p quân lính l i
đ đánh quân Mông C . Mông C cai tr Trung Hoa t
năm 1271-1368, g n 100 năm y quân Mông C cũng
đã 3 l n đ n xâm lăng nư c ta vào đ i nhà Tr n;
nhưng c 3 l n đ u thua. Lúc b y gi nư c ta có
nh ng tư ng tài như Tr n Hưng Đ o, Y t Kiêu, Dã
Tư ng và 4 ngư i con trai c a Hưng Đ o Vương và
nh t là tinh th n c a H i Ngh Diên H ng là tinh th n Bi-
Trí-Dũng c a Ph t Giáo, nh th m i th ng đư c quân

Nguyên Mông. Trong khi đó quân Mông C đã chi m
đ n Th Nhĩ Kỳ và Âu Châu; nhưng đ n Vi t Nam thì
b i tr n, đ r i nh ng năm c a th k th 20 Mông C
l i b l thu c Trung Hoa. Cho hay đ i, th ng b i là l
thư ng, ch ng có gì đ lo toan c . Vì khi đư c thì vui,
khi thua thì bu n. Đó là l thư ng tình c a th nhân
v y.
Ngư i xưa ch t chôn c lính đá, ng a đá, sư t ,
l c đà b ng đá theo cùng đ tư ng trưng cho s c
m nh đương quy n và ch ng t cho l ch s là đ i vua
chúa không bao gi băng ho i; nhưng có cái gì t n t i
mãi v i th i gian đâu. Đúng qu là s l m c m c a con
ngư i. M i con v t như v y tư ng trưng cho m t ý
nghĩa. Ví d :
- Con sư t tư ng trưng cho s c m nh c a vua.
- Con l c đà tư ng trưng cho s an n.
- Con ng a tư ng trưng cho s hòa bình.
- Con voi tư ng trưng cho s trung thành
- và m i con đ ng tư ng trưng cho Dương
- nh ng con ng i ho c n m tư ng trưng cho Âm
Đây là âm dương ngũ hành hay âm dương hòa
h p như Đ o Lão đã ch trương.
Phái đoàn đã lên xe Bus đi tham quan thành ph .
D c đư ng có nh ng cây phong r t đ p. Mùa Xuân,
phong ra lá xanh tươi, mùa H cho bóng mát, mùa Thu
có lá vàng rơi. Đ ng th i khi cây phong n hoa và ra
trái cũng là lúc cây phong làm cho nhi u ngư i b d
ng; nên đã b c m, b b nh r t nhi u.
Đư ng ph t i Nam Kinh r t r ng, thoáng mát và
văn minh có th nói trư c c Âu M . Ví d như cách
dùng đèn xanh đ ngoài ph như sau: Trư c m i ngã

tư có đèn t đ ng có ghi 40 sao cho c xanh và đ .
N u ngư i lái xe đ n th y đèn đ còn 15 sao, đi u y
có nghĩa là còn 15 sao n a thì b t đ u đ máy ch y.
Ngư c l i khi đèn xanh cũng v y, khi th y đèn xanh
còn 2 sao n a ph i b t đ u d ng l i là v a, k o ch y
thêm s b đèn đ . T ch c như v y th t là khéo, ai
cũng an tâm đ lái xe, c xe hơi l n xe đ p. đây có
đư ng cho xe đ p ch y riêng như Đ c, không gi ng
như B c Kinh ho c m t s thành ph khác.
Trư c đ nh th chi n thành ph n y b Nh t
chi m v i tư cách là Châu Á c a ngư i Á Châu qua s
ki n chi n tranh Nha Phi n Mãn Châu và h cũng
nhân c n y mà xâm lăng đ n Vi t Nam cũng như toàn
cõi Đông Nam Á. Cu i cùng vào năm 1945 hai qu bom
nguyên t c a M cho n t i Nagasaki và Hiroshima
khi n Nh t ph i đ u hàng và th gi i sau đ nh th
chi n (1939-1945) đã bư c vào m t k nguyên m i.
Thành ph n y là thành ph k t nghĩa v i Ti u
bang Baden Würtenberg và Nordrhein Westfallen c a
Đ c nên cũng đã có m t chút nh hư ng c a văn hóa
Đ c t i đây. Nghe đâu ông Th Tư ng Schröder c a
Đ c cũng đang Trung C ng lúc phái đoàn chúng tôi
đang hành hương t i đây và ông ta cũng d đ nh s
đ n thăm thành ph Nam Kinh n y.
Chi u đó phái đoàn v khách s n Tân Th K đ
ngh ngơi và ch ngày mai s lên đư ng đi đ n nơi
khác. Đúng là tâm lý c a con ngưòi - đ n ch nào kh
ai cũng lo toan, khó ch u, khi đ n ch đ y đ ti n nghi
m t mày ai cũng h n h vui cư i. N u cu c đ i ch b
l thu c như v y thôi, thì vòng luân h i n y ch c s
quay không bao gi ng ng ngh . đây chúng ta ph i
làm sao, nh t là nh ng ngư i Ph t T , ph i t hi u

r ng cu c đ i n y kh vui không có gì là th c tư ng
c . Vì t t c đ u b bi n đ i b i vô thư ng, kh , không
và vô ngã nên không có gì đ trói bu c tâm ta và c
g ng làm sao vư t ra kh i s đ i đãi n y thì m i hi u
đư c chơn tinh th n c a Đ o Ph t v y.
Khi đ n các thành ph Nam Kinh, Thư ng H i,
Qu ng Châu v.v... nh t là càng đi v phía Nam c a B c
Kinh thì ngư i ta không còn c m nh n nhi u nh
hư ng chính tr c a phương B c n a; nên đ i s ng
c a ngư i dân đây r t tho i mái t do. Nhà c a s ch
s , m i m ; nh ng cao c vươn lên đ n t n b u tr i...
là nh ng bi u hi u c a s ti n b và mong r ng Nam
Kinh s là nơi có nhi u du khách đ t chân đ n.

T i chùa Kim Sơn
và Vô Hy
rên đư ng đi đ n Vô Hy phái đoàn chúng tôi
ghé thăm chùa Kim Sơn. Đây là m t ngôi
chùa khá n i ti ng vùng n y. Chùa n y còn
g i là Giang Thiên Thi n T ....................... . Có l n m
g n con sông Dương T và c nh trí thiên nhiên tr i đ t
bao la hùng vĩ; nên g i là Giang Thiên cũng nên. Tên
n y do vua Khang Hy đ i ra, sau khi đ n chùa thăm
phong c nh t i đây.
H u h t các chùa c a Trung Qu c đ u xây v
hư ng Nam. Ch có duy nh t chùa n y xây v hư ng
Tây mà thôi. Lý do xây v hư ng Tây đư c gi i thích
r ng: Trư c đây chùa cũng xây v hư ng Nam; nhưng
thư ng hay b h a ho n. Khi cháy thì không có nư c
đ d p t t ng n l a. Do v y mà chùa đ i l i xây v
hư ng Tây; n u h a ho n có x y ra, l y nư c sông
Dương T đ ch a cháy cho k p th i; nhưng l thay, t
khi thay đ i hư ng đ n bây gi , chùa không b cháy
n a.
T

Tháp chùa Kim Sơn
T i chùa n y đ c bi t thư ng hay t ch c đàn c u
siêu, ch n t th y l c. Có nghĩa là c u nguy n cho
nh ng ngư i b ch t trôi và ch t trên đ t li n. Có nơi
còn làm trai đàn đ c u nguy n cho nh ng ngư i ch t
trên không và trong r ng sâu n a. Sau khi thăm Đ i
Hùng B u Đi n chúng tôi đã lên m t nơi cao nh t trong
chùa đ xem phong c nh chung quanh. Nơi đây có ghi
l i 4 ch là: .................... Giang Thiên Nh t Lãm
Tương truy n r ng ch n y c a vua Khang Hy
vi t. M t ông vua hay ch và có hi u v i m , như vua
T Đ c c a Vi t Nam chúng ta th i nhà Nguy n v y.
Vua Khang Hy đ n thăm chùa v i m và đã t c c nh

sanh tình đ t bút vi t đ n 3 ch và ch th 4 thì quên.
Các v Đ i Th n đ ng chung quanh không dám nh c
s vua gi n; nên ch nói bóng nói gió r ng hôm nay nhà
vua đi thăm nơi đây v i m và cùng xem phong c nh
chung quanh đó. Do v y vua m i vi t thêm ch Lãm (
) vào đ tr thành 4 ch như ngày nay còn an trí t i nơi
n y.
Chùa n y có t đ i nhà Đư ng, lúc b y gi có 2
ng n tháp 7 t ng; nhưng đ n đ i nhà Minh thì b hư h t
m t tháp và tháp hi n có, m i xây l i cách đây 170 năm
mà thôi. Chánh đi n c a chùa m i xây l i cách đây 4
năm. M t ph n ti n c a do dân đ a phương đóng góp
và ph n chính là do các Ph t T Singapore cúng
dư ng.
Phía sau chùa có d ng tư ng c a Thanh Xà và
B ch Xà. Tư ng hình ngư i; nhưng c t r n. Nơi n y
g i là B ch Long Đ ng. Tương truy n r ng: Nơi đây
vào đ i nhà Đư ng có m t v Sư đ n đây đ tu hành và
nhà Sư bi t h t thu c ch a b nh; nên dân chúng đã đ n
nơi n y càng ngày càng đông. Trong khi đó thì Thanh
Xà l y ch ng t i Tr n Giang n y cũng dùng pháp thu t
đ ch a b nh. Nhà Sư kêu hai v ch ng đ n đây cùng
cho thu c; nhưng Thanh Xà không ch u, do đó dùng
n c đ c b ng l a d phun ra trong am nơi nhà Sư và
b ch ng mình, hi n nguyên hình là c t r n xanh đ
bay v thiên gi i.

T i chùa Kim Sơn.
Sau khi đi thăm chùa Kim Sơn phái đoàn đã lên
xe Bus đ đi Vô Hy đ n thăm Linh Sơn Đ i Ph t t i
đây. đây thu c vùng Thái H . Nghe ngư i hư ng
d n viên b o r ng chính quy n cho xây tư ng Linh Sơn
Đ i Ph t đây vì l Tây, B c, Nam đã có nh ng tư ng
l n. Riêng t i mi n Đông n y chưa có, nên cách đây
vài ba năm tôn tư ng Đ c Ph t A-Di-Đà n y đã đư c
làm xong. Khách th p phương h ng hà sa s đ n thăm.
Tôi đã có nhân duyên đi thăm đ c 5 tư ng c a Trung
Qu c, đó là:

Giang Thiên Nh t Lãm.
- Tư ng l n Vân Cương Th ch Đ ng thu c Đ i
Đ ng n m v phía B c. Tư ng đư c đ c vào trong núi
đá.
- Tư ng th hai cũng b ng đá n m mi n Trung
nư c Trung Hoa, hi n t i là t nh Hà Nam và trư c đây
là kinh đô L c Dương. Nơi n y g i là Long Môn Th ch
Đ ng. Tư ng làm th i Hoàng H u Võ T c Thiên; nên
nét m t c a tư ng là nét m t c a Hoàng H u. Trong 5
tư ng t n t i Trung Qu c có l tư ng n y là tư ng
đ p nh t, m c d u đã hơn 1.300 năm l ch s .
- Tư ng th ba L c Sơn thu c mi n Tây Trung
Qu c, hi n t i n m t nh T Xuyên.
- Tư ng th tư g i là Thiên Đàn Đ i Ph t n m
đ o Lantau t i H ng Kông.
-Tư ng th năm n y g i là Linh Sơn Đ i Ph t
n m Vô Hy thu c t nh Giang Tô.

Hình 27: Đ c Ph t Di-Đà t i Vô Hy, b ng đ ng, cao 101 thư c
(xây d ng năm 1997)
Tư ng t i Vô Hy b t đ u xây vào ngày 1.10.1994
đ n ngày 15.11.1997 thì khánh thành. Nghĩa là hơn 3
năm trư ng thi công. Tư ng cao 88 thư c v i hình
dáng c a Đ c Di-Đà đang phóng quang. K c đài sen,
cao t ng c ng 101 thư c. Hi n t i tư ng n y là tư ng
cao nh t Trung Qu c. T xa nhìn đ n v trí c a tư ng
chi m h t c m t hòn núi và cao hơn nh ng hòn núi
chung quanh n a. Nhi u lúc trên đ u c a tư ng ph
mây chung quanh, n u g p hôm tr i x u. Kho ng 700
t n đ ng đư c dùng đ đúc tư ng n y và nơi đây có
m t chùa chính g i là chùa Huy n Vô.
đây cũng xin m m t d u ngo c - ch ng bi t t i
sao Trung Qu c v a c m phát tri n Đ o Ph t dư i
hình th c n y hay hình th c khác; nhưng đ ng th i
Trung Qu c cũng cho phép xây d ng nh ng tư ng
Ph t kh ng l như th n y? Có ph i đây là m t s sám
h i? m t l i chu c t i v i Ph t Giáo? hay là m t cách

đ kinh tài? Nhưng d u gì đi n a thì Ph t Giáo chơn
chánh v n luôn luôn t n t i ngàn đ i v i núi sông, tình
ngư i, ngo i v t. Còn nh ng gì không h p v i chân lý
thì trư c sau gì cũng s b tan bi n theo l sinh di t c a
s vô thư ng.
Trong lòng tư ng có th 10.000 tư ng nh Ph t
A-Di-Đà . Ngoài ra cũng có t c l i nh ng tư ng Ph t
l n Đ i Đ ng, Vân Cương Th ch Đ ng v.v... Phái
đoàn mua vé lên trên tòa sen trong khi tr i mưa bão
ch p chùng bên ngoài. Tôi đã kê đ u vào móng chân út
c a Ngài đ đ nh l và t mình l y tay đ đo th đ l n
c a móng chân là bao nhiêu. K t qu cho th y 70 cm
(b y t c). Nhìn t đây lên, không th y thân hình bên
trên c a Đ c Ph t. Vi t đ n đây tôi l i nh đ n chuy n
Tây Phương Du Ký c a Ngài Khoán T nh Hòa Thư ng
đã v đư c Tây Phương C c L c do s tr d n c a
Đ c Quan Th Âm B Tát. Khi Ngài đ n g p đư c Đ c
Ph t A-Di-Đà, Ngài di n t là ngón chân c a Ngài to
b ng c nư c Thái Lan, Singapore và Mã Lai h p l i
ch c cũng là m t đi u hi n nhiên; khi n Ngài không
th y đư c t dung c a Đ c Ph t; nên Ph t đã hóa hi n
nh l i đ Ngài Khoán T nh đ nh l .

Phái đoàn đ ng dư i hai bàn chân Linh Sơn Đ i Ph t.
M i cõi nư c đ u do phư c báu mà thành t u
công đ c. Ví d m t hôm Ngài M c Ki n Liên mu n
dùng th n l c c a mình đ quán sát âm thanh c a Đ c
Ph t Thích Ca Mâu Ni xa đ n đ nào, th là Ngài thâu
th n l i ch c tâm nghe. Cu i cùng Ngài đã đ n đư c
cõi c a Đ c Th T T i Vương Như Lai. T i đây Ngài
M c Ki n Liên b Đ i Chúng B Tát c a Đ c Ph t Th
T T i Vương Như Lai ch th y như m t con ki n th t
nh bò trên mi ng bình bát. Đi u n y có nói r t rõ trong
Đ i Trí Đ Lu n. Dĩ nhiên là s th t; nhưng do cõi
nư c và phư c báu khác nhau; nên m i có k t qu
như v y. N u t th gi i loài ngư i chúng ta nhìn
xu ng th gi i loài ki n cũng v y thôi và ngư c l i t
nh ng lo i vi trùng li ti, ch c chúng th y loài ngư i là
phư c báu nhi u l m r i. Ch chúng ta đâu có bi t
r ng còn không bi t bao nhiêu cõi nư c trong tam thiên
đ i thiên th gi i có nhi u ho c ít phư c báu hơn do s
gây t o phư c và t i mà thành.

T Linh Sơn Đ i Ph t nhìn xu ng.
Chúng tôi quan sát nh ng cánh c a ra vào dư i
b tư ng t t c đ u b ng đ ng và bên trong có thang
máy lên đ n t ng năm, lúc y m i ch là đài sen nơi
Đ c Ph t đ ng. Tôi nhìn ngư i mà ng m đ n ta.
Không bi t bao gi Ph t Giáo Vi t Nam m i có đư c
m t kỳ công như th ?
Trên đư ng v l i khách s n chúng tôi đã quan
sát Thái H qua làn sương m ng và gió l nh bên ngoài
khung c a kính xe hơi, và đư c bi t như sau: Vùng
Thái H có chi u ngang r ng 45 cây s và chi u dài 75
cây s . Chi u sâu t 2 thư c tr xu ng. Ch sâu nh t
là 5 thư c. Trong h có 3 lo i đ c bi t. Đó là đá Thái
H , cá b c và ng c trai. Đá Thái H là m t lo i đá có l
thông qua nhi u nơi khác nhau trên cùng m t hòn đá.
Ngư i ta hay dùng đá n y đ trang trí trong cung đi n
c a vua chúa ho c hoa viên c a nh ng nhà giàu có.
T i h n y cũng có m t lo i cá b c mà thân hình
chúng đư c c u t o b i màu b c cũng như các ch t
b ch kim và ngoài ra t i Thái H ngư i ta có nuôi ng c
trai. Đây cũng ch là ng c trai c a nư c ng t; nhưng
đư c nhi u ngư i x d ng đ n. Vì chúng đư c l y ra
t Thái H . Ngư i ta ph i b m t h t cát vào trong lòng
c a con trai và khi con trai l n lên, chung quanh h t cát
n y bao b c b i nh ng ch t c ng c a con trai và lâu
ngày tr thành ng c trai. Khi ngư i ta l y ng c c a con
trai cũng có nghĩa là con trai y s ch t và t ng c trai

y ngư i ta có th dùng làm đ trang s c, ph n son đ
làm cho đ p da m t cũng như tr m t vài b nh đ c bi t
khác.
Khi đ n Thái H chúng tôi l i liên tư ng đ n Đ ng
Đình H , nơi phát xu t c a T tiên Vi t Nam chúng ta
và gi b n đ ra xem thì Đ ng Đình H ngày nay v n
còn, hi n n m t nh H Nam, g n đ a danh g i là
Trư ng Sa. Đ ng Đình H có l cũng g n b ng m t
trong Ngũ Đ i H M . Tôi ư c gì có d p s tr l i đây
đ tìm v t tích c a "cháu 3 đ i vua Th n Nông là Đ
Minh, k t duyên v i nàng Tiên sinh ra L c T c. L c T c
đ n H Đ ng Đình sinh ra L c Long Quân. L c Long
Quân l y Bà Âu-Cơ sinh 100 cái tr ng và đ ra 100
ngư i con v.v..." thuy t n y bây gi ngư i Vi t Nam
v n còn x d ng đ ch ng minh cho 4.000 năm văn
hi n c a mình và hy v ng có ngày s tìm ra g c r y.
T i hôm đó chúng tôi l i t i khách s n Holiday
Inn c a M và hôm đó g p ngày m ng 1 tháng 9 âm
l ch nên m i ngư i trong đoàn đ u ăn chay; anh thông
d ch viên đưa qua m t ti m chay đ c bi t, nh p c ng
r t nhi u đ chay t Đài Loan và có l đây là m t ti m
chay duy nh t t i x Trung Qu c hơn 1 t ngư i mà
phái đoàn c a chúng tôi đã đi qua. Nh ng nơi không
chuyên môn n u chay, đ t đ h n u mà mình ph i ch
cách h m i bi t n u. Vì l 50 năm xã h i C ng S n,
đa ph n ngư i ta đã không bi t ăn chay là gì. Ch quán
t i đây là m t Ph t T . Bư c lên t ng trên th y có th
Ph t và l n đ u tiên tôi th y m t ngư i Ph t T Trung
Qu c ch p tay chào quý Th y, quý Cô trong phái đoàn.
Trên tư ng cũng có vi t 4 ch đ i t : T , Bi, H , X ,
cũng như m t ch Thi n r t l n. Các c a s và các
hình ch n gi a các bàn ăn đ u có kh c ch m hình hoa
sen trông r t đ p m t.

cái x đ t r ng ngư i đông n y qu th t làm
thân l th r t bơ vơ; n u chúng ta không bi t ít nhi u
v ngôn ng và phong t c, t p quán. Cũng may cho
chúng tôi là trong đoàn có nhi u ngư i bi t nhi u th
ti ng khác nhau nên cũng đ bu n t . N u ngôn ng
n y không x d ng đư c thì l i dùng đ n ngôn ng
khác, mà cu i cùng n u ngôn ng nào cũng ch ng hi u
thì cũng có th nói v i nhau b ng cách ra d u tay v i
nhau, m i vi c r i cũng hu . T i đây không khí đã
thanh l ch, mà ch quán là m t Ph t T n a; nên câu
chuy n l i dòn tan như nh ng gì đã n i trôi trong 6 n o
luân h i.

Tô Châu
ôm nay là ngày 10 tháng 10 năm 1999 t i
Đài Loan k ni m 50 năm l p qu c; trong khi
đó cách đây 9 ngày thì Trung Qu c k ni m
50 năm ch nghĩa C ng S n đã toàn th ng t i l c đ a
n y. Cũng m t qu c gia mà hai th ch , nghĩ l i cũng
th y l đ i; nhưng đó là lý tư ng c a con ngư i; nên ai
thích thì ch t s ng cho lý tư ng y, đ r i thù oán
nhau, chém gi t l n nhau và gây kh cho nhau.
T i Tô Châu có ngôi chùa Hàn Sơn th t n i ti ng.
Ngôi chùa n i ti ng không ph i vì ngôi chùa l n hay
H

đ p; mà ngôi chùa n i ti ng ch vì m t bài thơ c a thi
nhân n i ti ng t đ i nhà Đư ng tên là Trương K . Bài
thơ n y đư c vi t l i b ng ch Hán như sau:
D ch âm:
Phong Ki u D B c
Nguy t l c ô đ sương mãn thiên
Giang phong ngư h a đ i s u miên

Cô Tô thành ngo i Hàn Sơn T
D bán chung thinh đáo khách thuy n.
Trương K
D ch sát nghĩa:
Cây phong bên c u nư c b c ban đêm
Trăng soi qu kêu sương đ y tr i
Cây phong bên b sông l a chài đ i l i c nh bu n
Ngoài thành Cô Tô có chùa Hàn San
N a đêm nghe ti ng chuông vang đ n thuy n
c a
khách.
Hàn Sơn t t i Tô Châu

Câu chuy n đư c k l i r ng: Có m t chàng nho
sinh đi thi v , ghé tr l i trên thuy n đ u trên sông g n
đó. N a đêm ông ta nghe ti ng chuông và th c gi c
d y. Bài thơ n y thu c lo i thơ Đư ng g m 4 câu, m i
câu 7 ch , g i là th t ngôn t cú. N u nói n i dung c a
bài thơ thì Trương K di n t tâm s c a mình như th
cũng ch là chuy n bình thư ng thôi; nhưng âm đi u
c a bài thơ m i là đi u đáng k . Các thi nhân, h c gi
Vi t Nam c a chúng ta cũng đua nhau d ch bài thơ n y;
nhưng nhi u khi đúng đư c v n đi u, thì sai v ý nghĩa.
Ví d ch giang phong mà d ch gió sông là sai. Ch
phong ( ) đây có nghĩa là cây phong, là m t cây sau
sau. Trong Chinh Ph Ngâm có di n t r ng:
"... r ng cây phong đã m t màu thu sang" ...
V y phong đây là cây ch không ph i là gió.
Trư c đây tôi cũng nghĩ là gió; nhưng sau khi đ i chi u
l i b n chính nơi chùa Hàn San và b n n y cũng có
treo t i chùa Khuông Vi t Na-Uy, t t c ch phong
đ u vi t là ( ) , có nghĩa là cây phong ch không
ph i gió.
Tr n Tr ng Kim m t h c gi c a Vi t Nam đã d ch
bài n y ra như sau:
"Trăng tà ti ng qu kêu sương
Gió sông hương l a s u vương mái chài
Thuy n ai đ u b n Cô Tô
N a đêm nghe ti ng chuông chùa Hàn San"
Th t ra d ch như th là quá tuy t v i; nhưng so ra
ý nghĩa c a câu ch Hán có nhi u ch b ép như "ti ng
qu kêu sương" ch ng h n. Th t s trăng đã xu ng, có
ti ng qu kêu trong b u tr i đ y sương, ch không
ph i kêu sương, nó tr thành m t hình nh khác và

hình nh cây phong bên b sông ch không ph i gió
sông. N u phân tích ra t ng ch thì bài thơ nó m t hay
đi; nên xin đ nguyên văn như v y thì hay hơn. D u
sao đi n a trên cu c đ i n y cái gì nó cũng tương đ i
thôi, ch có cái gì tuy t đ i đâu.
T i đây còn m t chi c c u t n t i đã 1.400 năm và
tương truy n r ng chi c c u n y có trư c th i thi nhân
Trương K đ n đây. Trư c chùa Hàn Sơn có 3 ch đ i
t r t đ p vi t là .................. (Hàn Sơn t ). Có
chuy n k r ng s dĩ ch đ p như v y cho nên ngư i
vi t đòi 3.000 đ ng đ vi t 3 ch , mà chùa thì ch có
2.000 đ ng nên ch vi t có 2 ch , còn ch T ( )
m i vi t vào sau, nên nét vi t không s c s o b ng.
Ngư i thông d ch viên ti ng Anh hoàn h o t i đây
cũng có cho bi t r ng: Tô Châu ngày nay cũng chính là
Cô Tô ngày trư c và t i đây Ph t Giáo Nh t B n cũng
đã xây m t ngôi tháp 5 t ng đ k ni m Ngài Giám
Chân và Ngài Không H i ngư i Nh t B n nh ng th
k th 7, th 8 đã đ n Trung Hoa h c đ o và sau đó
mang đ o Ph t v l i Nh t; nên ngư i Nh t đ n thăm
chùa n y r t đông.
Năm 1974 khi tôi còn Nh t, tôi đã coi phim v
Ngài Giám Chân r i. Phim đóng r t công phu và hình
như lúc b y gi đư c gi i thư ng gì đó t i Nh t và
Trung Qu c mà tôi quên r i. Nhi u v Thi n Sư ngư i
Nh t đ n Trung Qu c h c đ o như Ngài Đ o Nguyên
(Dogen) ch ng h n, khi v l i Nh t, Ngài đã bi n c i
hoàn toàn thành lo i Thi n c a Nh t B n. Còn Vi t
Nam chúng ta theo m t s s sách cho bi t có nh ng
Đ i Sư t Vi t Nam sang Trung Qu c đ d y đ o như

Ngài Khương Tăng H i ch ng h n; nhưng ngày nay t i
Trung Qu c không còn bao nhiêu di tích v v n đ n y
c . Có l th i gian lâu quá r i, m i vi c đã đi vào quên
lãng chăng?
C u đá c trư c chùa Hàn Sơn.
Ngư i Trung Hoa ngo i qu c đã g i ti n v đây
đ xây d ng l i chùa n y và nh ng Đ i H ng Chung
cũng đư c đúc l i. Có l cái chuông th i Trương K

không còn n a và ngày nay ngư i ta c g ng t o l i
phong c nh xưa đ cho du khách đ n càng ngày càng
đông hơn.
N i viên chùa Hàn Sơn Tô Châu.
T i đây cũng có th tư ng Ngài Hàn Sơn và Ngài
Th p Đ c n a. Không bi t câu chuy n c a hai Ngài
n y có liên h gì v i chùa n y không, nhưng nhân đây

cũng xin k l i chuy n c a hai Ngài như sau: "Ngài Hàn
Sơn là ngư i tu hành trong núi tuy t, l nh l o quanh
năm, cu i cùng thì đã g p Ngài Th p Đ c là m t đ a
con rơi, do Hòa Thư ng nh t đư c trư c c a chùa,
nên Hòa Thư ng đã đ t tên cho là đ a tr nh t đư c
(Th p Đ c). Hai v n y vào tu chung trong m t chùa;
nhưng r t ngh ch ng m. Không lo làm công vi c chùa,
không thu c kinh, không bái sám. Thư ng thư ng chơi
ngh ch; m t ngư i c i lên Voi tr ng đ làm Ngài Ph
Hi n; m t ngư i khác hay c i lên lưng con Thanh sư
đ làm Ngài Văn Thù. M t hôm Hòa Thư ng b t đư c
m i qu cho m t phen. T đó hai Ngài ch lo làm
nh ng nhi m v nhà b p.
M t hôm trong làng n có m t quan đang b nh
n ng và đư c Ngài Di-L c báo m ng cho r ng hãy đ n
chùa đó đ g p hai Ngài Hàn San và Th p Đ c đ xin
thu c u ng thì b nh h n lành. Qu th t như v y, sau
khi lành b nh v quan kia cùng v i gia nhân đ n chùa l
t Ph t và mu n tìm cho đư c hai Ngài đ đ nh l . C
chùa Tăng chúng l i ng c nhiên, vì lâu nay dư i m t
h , hai Ngài ch là nh ng ngư i làm bi ng; nhưng
không ng Ngài là hóa thân c a hai Ngài B Tát
Thư ng Th c a Đ c Ph t. Đó là Ngài Văn Thù và
Ngài Ph Hi n. Hai Ngài bi n d ng không còn th y n a
và có l i trách r ng sao Ngài Di-L c cho bi t gì mà s m
th ".
Sau khi chúng tôi đi thăm chùa Hàn San thì xe
Bus ch đi d o ph và thăm con kênh đào đã có t
1.300 năm nay, có chi u dài là 45 cây s . Đ i nhà
Thanh, vua Càn Long đã thăm Tô Châu đ n 6 l n cũng
b ng thuy n, đi t B c Kinh.

V ng C Nhân L u t i Chuy t Chính Viên Tô Châu
Ti p theo chúng tôi đã đi thăm vư n "Chuy t
Chính Viên". Ngôi vư n n y do m t ông quan giàu có
t o nên cách đây 500 năm v trư c. Đây là m t ti u
qu c nh c a m t ông quan xưa. Vư n n y r ng đ 4
m u đ t, n m gi a thành ph Tô Châu và trong vư n
có nơi ng m nguy t, thư ng hoa và cách 400 hay 500
năm v trư c mà các cánh c a đ u làm b ng ki ng
màu thì ph i nói r ng ch có nh ng ngư i giàu có m i

làm nên đư c mà thôi. T trong nhà nhìn m t tr i qua
b n mùa Xuân H Thu Đông màu s c s thay đ i. Đây
là m t l i thư ng ngo n c a giai c p quan l i giàu có
lúc b y gi . Trong t t c nh ng ngôi nhà Chuy t
Chánh Viên n y có t t c là 1.000 c a s và m i c a
s ch m tr cũng như đ c đ o g đá khác nhau, không
có cái nào gi ng cái nào c . Chùa Viên Giác t i
Hannover ch có 99 cái c a s mà c a nào cũng gi ng
c a nào; trong khi đó Chuy t Chánh Viên n y có c
1.000 cái c a s thì ph i bi t tòa lâu đài n y nó to l n
bi t là dư ng nào r i.
Trong vư n n y có tr ng nh ng cây tùng, cây
bách đã 400 - 500 năm cùng th i v i ch c a nó mà
ngày nay v n còn t n t i. Ngoài ra cũng có m t s cây
ăn trái, cây soái đ ư p trà. Cây soái không cao l m;
nhưng n hoa thơm ngát c m t b u tr i. Đ ng g n
cây soái mình cũng thơm lây. Qu th t, n u chúng ta
luôn luôn g n ngư i Đ c H nh, Đ o Đ c ch c ch n
chúng ta s đư c nh hư ng lây. N u g n ngư i ác thì
trư c sau gì chúng ta cũng s b nh ng vi c d , vi c
qu y nó qu y r y mình.
Sau khi thăm Vư n Chuy t Chánh, chúng tôi đã
đ n thăm m t nơi d t l a. Trông nh ng cái kén nh xíu;
nhưng ph i nh ra h ng trăm thư c tơ. Trong ru t kén
có ch a m t con nh ng con. Đây là hóa thân c a con
t m đã bao ngày xe tơ và ch n cho mình m t ki p s ng
như th . Ai có h c lu t Ph t r i, khi nhìn vào đây thì
không n nào m c nh ng áo làm b ng tơ t m, trông t i
nghi p làm sao! Nhưng đã có không ít ngư i dùng
nh ng lo i hàng quý giá như th !

Bên Lan đình

N i th t trong Chuy t Chính Viên
Cùng Th y Thông Trí bên B ch Liên h
Riêng tôi không ph i gi ng con t m; nhưng là
nghi p vi t vì thi t nghĩ r ng n u ngày nay có cơ h i
n y mà không vi t thì còn ch đ n lúc nào n a m i
vi t. Do v y mà c gi n y qua gi khác mi t mài v i
bút v i gi y, v i bàn v i đèn. Đúng là cái nghi p văn
chương; nhưng bi t làm sao hơn, khi tôi mu n lưu l i
m t cái gì đó tương lai khi bư c chân mình đã trôi
qua đi v i th i gian và không bi t đ n bao gi m i có
cơ h i đ n cõi n y n a.

Hàng tơ l a
Sau đó chúng tôi v l i khách s n, ăn cơm t i và
m t s v khác thì đi d o ph . Vì Tô Châu c nh r t đ p,
h gi i th t khó có nơi nào b ng. Tôi đi r t nhi u nơi và
đ n nhi u ch ; nhưng khi đ n Trung Qu c r i thì th y
c nh v t đây ch ng có nơi nào b ng.
Ngày nay t i Trung Qu c có nhi u c a hàng tư
nhân và t i đây ngư i ta bày bán đ m i th đ c n
dùng cho khách du l ch. Vì v y m i ngư i đ u có cơ h i
đ đi mua s m và v làm quà cho b n bè thân thích nơi
mình .

Ngư i xưa đâu còn n a.
Trên đư ng đi
và đ n Thư ng H i
húng ta ai cũng bi t bài hát "Bên B Thư ng
H i" b ng ti ng Tàu cũng như ti ng Vi t ho c
ti ng Nh t, vì bài hát n y r t ph thông và
cũng đã có nhi u ngư i ư c mơ đ n Thư ng H i đư c
m t l n. Vì Thư ng H i đư c xem như là Hoàng H u
c a Đông Phương và Paris c a Trung Qu c; n u so
C

sánh Sàigòn là hòn ng c c a Vi n Đông, thì Thư ng
H i có m t v trí đ c bi t khác. Trong khi di n tích c a
B c Kinh có đ n 16.800 cây s vuông mà ch có 12
tri u 600 ngàn ngư i ; thì Thư ng H i l i đông đúc
hơn, có v Tây phương hơn. Di n tích c a Thư ng H i
có 6.200 cây s vuông mà có đ n 14 tri u 200 ngàn
dân. Dân s đây đông hơn B c Kinh mà có di n tích
đ g n b ng m t ph n ba c a B c Kinh. Đây là thành
ph có m t đ cao nh t nhì trên th gi i, n u so v i
Tokyo hay New York.
L ch s c a Thư ng H i có nhi u bi n đ i hơn
nh ng nơi khác, Vì v y năm 1842 sau chi n tranh nha
phi n ngư i Anh đã có m t nơi đây; nhưng trư c đó thì
Thư ng H i thu c Pháp. Kho ng gi a th k th 18,
Thư ng H i ch có 50.000 dân và đ n năm 1900 có
m t tri u dân cư ng , trong đó có 60.000 ngư i ngo i
qu c. Thành ph n y cũng đã b Nh t chi m và năm
1921 Đ ng C ng S n Trung Qu c cũng đã đư c thành
l p t i đây; đ n năm 1949 thì Thư ng H i tr thành
m t thương c ng t do cho đ n bây gi . Ai đó đang đi
trên đư ng ph c a Thư ng H i có th nghĩ r ng mình
đang đi đâu đó trên hè ph c a Paris ho c London.
Tôi đi trên xe Bus và ng i đ m th c 10 chi c xe
hơi t i Thư ng H i thì đã h t 8 chi c hi u Volkswagen
c a Đ c đư c s n xu t t i đây. Nhưng đa ph n ngư i
Trung Qu c nói là xe c a h s n xu t. Trên th c t
nhân công c a Trung Qu c; nhưng máy móc và nhãn
hi u c a Đ c. Hai chi c còn l i thu c v Nh t và M .
Gi a Trung Qu c và nư c Đ c có s m u d ch l n như
v y cho nên các chính khách gi a hai nư c cũng
thư ng hay đ n thăm vi ng nhau. Bên Đ c thì đ t ra
v n đ nhân quy n; trong khi đó Trung Qu c l i ph t l

vi c n y. Vì cho r ng đó là vi c n i b c a h . T i đây
lá c Đ ng C ng S n ch đư c treo nơi công s , còn
chung quanh dân chúng không trang hoàng c xí đ
m ng Qu c Khánh r c r như th đô chính tr B c
Kinh.
Lá c c a Đ ng C ng S n Trung Qu c có m t
ngôi sao l n và 4 ngôi sao nh chung quanh. Ngôi sao
l n tư ng trưng cho Đ ng C ng S n Trung Qu c. Còn
4 ngôi sao nh tư ng trưng cho h c sinh, nông dân,
công nhân và thương nhân. Đây là 4 thành ph n trung
thành v i Đ ng. N u xét cho cùng thì gi i trí th c
không có m t nơi n y. Như v y Đ ng C ng S n là m t
Đ ng c a nông dân, công nhân, và ngư i lãnh đ o
Đ ng l i d ng lòng tin c a nh ng giai c p n y đ đè
đ u c hi p h . N u thành ph n trí th c có m t trong
Đ ng C ng S n thì nh ng ngư i lãnh đ o khó làm
vi c; nhưng m i th h l i khác nhau; nên nhi u Đ ng
C ng S n Nga Sô và Đông Âu đã thoái hóa. Lý do là
cao trào dân ch và trí th c dâng cao thì ngư i C ng
S n không th m dân đư c n a.
Đ ng Ti u Bình ch trương khác Mao Tr ch Đông
r ng: "D u mèo tr ng hay mèo đen không c n bi t, ch
c n bi t b t chu t là đ ". T tinh th n n y, nư c Trung
Hoa C ng S n đã b t đ u đ i m i t năm 1976 đ n
nay và C ng S n Vi t Nam không còn bám víu Liên Sô
đư c n a, nên năm 1986 cũng đã b t đ u áp d ng
chính sách m c a. N u không có chính sách n y thì
chúng tôi cũng khó mà có m t Trung Qu c và ngay
c Vi t Nam sau n y cũng đã thay đ i đư ng l i n y;
nên nhi u ngư i đã v l i Vi t Nam đ thăm quê
hương c a mình sau bao nhiêu năm xa cách. Đi u y
t t hay x u, chúng ta chưa c n bàn đ n, ch bi t r ng ai
là con ngư i đ u cũng ph i có quê hương. N u làm

ngư i thi u quê hương thì không l n khôn tr n v n
đư c. Ch nghĩa nào r i cũng khó mà t n t i ngàn
năm. Ch có quê hương, tình ngư i, Dân T c và Đ o
Pháp m i là nh ng đi u đáng nói mà thôi.
Trư c đây thành ph Thư ng H i cũng ch là
thành ph ngư nghi p; nhưng k t th k th 13 tr đi
Thư ng H i tr thành m t thành ph thương m i và
đ n năm 1842 đ i nhà Thanh đã m ra 5 h i c ng đ
buôn bán v i ngo i qu c, mà Thư ng H i là m t trong
nh ng h i c ng quan tr ng nh t c a Á Châu ngày nay.
Ngư i Thư ng H i cũng l ch s , sang tr ng không kém
gì ngư i Âu M . N u so Thư ng H i v i thành ph
Heidelberg c a Đ c thì Thư ng H i l n hơn 100 l n
như v y.
Sau khi dùng cơm trưa t i khách s n, c phái
đoàn chúng tôi đi thăm D Viên ( ) t i Thư ng
H i. Đây là m t ngôi vư n c a m t v quan Thư ng
Thư c a Tri u Đình, nh hơn Chuy t Chính Viên Tô
Châu; nhưng có nhi u đi m đ c bi t hơn. Trư c đây
D Viên t a l c trên 5 m u đ t ngay trung tâm ph
Thư ng H i và t t c nh ng công trình n y ph i d ng
trong vòng 20 năm m i xong. Bây gi sau khi c ng s n
n m chính quy n, h t ch c thu g n l i nên ngôi vư n
n y ch còn l i 2 m u. Trong n y có mi u th Th n
Hoàng đ b o v cho dân chúng Thư ng H i. V Th n
Hoàng n y đư c hi u như là m t ngư i có th t. Vào
th i nhà Minh, vua m i ông ta ra làm quan; nhưng ông
đã t ch i và ông ch phát nguy n khi ông ch t, ông s
là ngư i gi gìn Thư ng H i và k t đó tr đi ngư i ta
có mi u th Th n Hoàng. Vì v y t i D Viên n y có
nhi u ngư i đ n thăm mi u và c u nguy n t i đây.

D Viên t i Thư ng H i
T i hôm ngày 11 tháng 10 năm 1999 chúng tôi
đư c Ban T Ch c Du L ch đãi m t bu i xem xi c
Thư ng H i đ đ n bù v nh ng thi u sót, sơ h t i
C u Hoa Sơn v a r i v ch ăn, ch ngh t i đó. Ph i
thành th t mà nói cách t ch c du l ch c a Trung Qu c
quá hoàn h o. Đi đâu và đ n đâu cũng có ngư i lo ti p
đón và hư ng d n, t khách s n cho đ n du l ch. Ch
kh m t n i c a phái đoàn là đ n đâu cũng ph i nói v i
ngư i thông d ch b o cho đ u b p bi t r ng đ ng cho
d u vào đ ăn nhi u; nhưng r i đâu cũng vào đ y. Cho
đ n vi c phái đoàn mu n dùng rau tươi, b o ch lu c
v i nư c sôi thôi, mà h cũng đem vào nhúng trong
d u. Đem ra, ai cũng h i ôi! Nhi u ngư i khàn c c
không nói nên l i. Nhi u ngư i ho ra đàm và c m cúm
cũng ch vì không khí ô nhi m cũng như cho quá nhi u
d u trong đ ăn.

D Viên
Bác sĩ Trâm m i l n gi i thích cho ngư i thông
d ch là m i l n không hi u n i t i sao h không làm
theo mình. Có l vì h t ái ngh nghi p chăng? hay
các ngư i đ u b p h ch lo b o th ngh nghi p c a
h . Nơi nào mà đư c nh ng đĩa rau lu c không có d u
đ ch m xì-d u là ai cũng hoan hô, m ng r . M y ngày
đ u ai ăn đ Tàu cũng r t hoan h ; nhưng ăn t 3 ngày
đ n m t tu n thì n l nh; lúc b y gi ch còn mì gói,
mu i mè, xì-d u là t t nh t. Không bi t ngư i ngo i
qu c hay ngư i Hoa h ăn món Vi t Nam h nghĩ sao,
ch ngư i Vi t Nam mà ăn đ Trung Qu c c m th y nó
ngán đ n c n c . Ch tr các th c ăn t t nh Qu ng
Đông tr xu ng có ph n gi ng v i Vi t Nam nên th c
ăn l i h p kh u v hơn.

Trong D Viên Thư ng H i
M t đi u đ c bi t khác n a là ngư i Trung Qu c
không ăn đ ăn v i cơm là món chính như ngư i Nh t
hay Vi t Nam mình, mà cơm lúc nào cũng cho mang ra
sau cùng, khi n cho c đoàn đ u ch dài c c . Trong
khi đó nh ng ngư i b i bàn c đ ng nhìn t i sao mình
l i không b t đ u c m đũa đ h còn ph i d n bàn n a.
Qu là phong t c t p quán có khác nhau r t nhi u gi a
các dân t c trên qu đ a c u n y. Do v y mà cái nào
hay, cái nào d . Cái nào t t, cái nào x u... nó ch n m
ch đ i đãi và lý lu n theo l i nh nguyên mà thôi.
T i r p hát xi c hôm đó toàn là ngư i ngo i qu c.
Tôi tình c ng i g n m t đoàn du khách Nh t B n, tôi
gi l như không bi t ti ng Nh t đ xem h nói chuy n
hay bình ph m nh ng gì. Cu i cùng thì đư c nghe là:
T i sao không gi i thi u chương trình b ng ti ng Nh t,
mà ch có ti ng Anh và ti ng Trung Qu c? Tôi ng i bên
mà cư i th m cho cái tinh th n đ qu c c a ngư i
Nh t v n còn nơi dòng máu c a h . Th t ra vì ngư i
Nh t đi du l ch nhi u và đây là m i l i l n c a nh ng
nư c mà h đ n; nên t i phi trư ng, khách s n v.v... đa
ph n đ u có x d ng ti ng Nh t như Úc và ngay c
M n a; nhưng đâu ph i nh t thi t ch nào cũng
ph i nói ti ng Nh t đâu. Làm như th ngư i Nh t s

lư i bi ng không h c ti ng Anh. Ngư i Nh t cũng có
nhi u ngư i nói đư c nhi u th ti ng nhưng không gi i
m y. Vì l ngôn ng c a h m u âm nhi u, t âm ít;
nên khi đ c kh i c n nh n d u gi ng, m i ngư i đ u
hi u; nhưng ti ng ngo i qu c thì ngư c l i; nên c n
ph i có d u nh n m i đúng gi ng đư c.
Nh ng màn múa sư t , xoay đĩa, nh y vòng, đi xe
đ p v.v... đã làm cho nhi u ngư i xem xi c nhi t li t tán
thư ng. Vì t t c đ u điêu luy n. Trên m t chi c xe đ p
bình thư ng mà có đ n 12 ngư i nam n , l n nh
ch ng ch t lên đó. N u là ngư i Âu M ch c chi c xe
đ p n y s b x p xu ng. Vì th l c c a ngư i Âu M
n ng g p 2, g p 3 ngư i Á Châu mình.
Đ p nh t là màn múa sư t . Vì t i Âu M không
có. Ngoài ra t i Trung Qu c cũng có múa r ng; nhưng
Vi t Nam chúng ta thì có múa lân. Con lân khác con
sư t và con r ng; nhưng múa lân thì vui nh n hơn và
r m r hơn. Tuy nhiên múa sư t và múa r ng cũng có
cái hay đ c bi t c a nó.
Sau khi xem xi c phái đoàn đã ra v trong s h
h c a tâm h n. Vì đây là m t s đ n bù r t x ng
đáng, cái hay, cái đ p đâu ai cũng thích. Cái d , cái
x u b t c nơi nào cũng b ghét g ng ch i t . Vì v y
là con ngư i nên g n đ c khơi trong đ nơi t n cùng
c a tâm th c mình ai ai cũng s tr v con đư ng toàn
thi n và toàn giác.
Phái đoàn ai cũng mu n l i Thư ng H i thêm
m t ngày n a; nhưng đi u y không đơn gi n.Vì l
khách s n, nơi ăn, ch n v.v... đã đư c đ nh trư c;
nên không có cách gì hơn là ph i chu n b hành lý đ
lên đư ng và l n n y chúng tôi cũng đư c đi m t đo n

máy bay n i đ a l n th hai trong chuy n hành trình dài,
lâu và xa xôi di u v i n y.
Hôm nay thì có nhi u ngư i trong đoàn đã b t
đ u nh nhà nên đã mua Carte đi n tho i đ g i đi
kh p nơi đ báo tin và h i han. Đây cũng là m t chuy n
bình thư ng c a nhân th mà thôi. Chưa đi thì mong đi.
Đi r i thì mong đ n. Đ n r i thì mong cho mau xong.
Xong r i thì mong v li n. V xong r i l i chu n b cho
m t cu c hành trình khác. Qu là con ngư i có nhi u
đi u đ đáng nói đ n.
Đ n nơi Đư ng Minh Hoàng
du nguy t đi n
Thành Đô
8 gi sáng ngày 10 tháng 10 năm 1999
phái đoàn chúng tôi đã lên xe Bus đ đ n phi
trư ng Thư ng H i, chu n b cho chuy n
bay dài 3 ti ng 40 phút đ ng h . Đây là chuy n bay dài
T

nh t trong n i đ a Trung Qu c. Có th hơn 2.000 cây
s . Phi trư ng Thư ng H i là m t trong nh ng phi
trư ng văn minh nh t nhì th gi i, có th so sánh v i
các phi trư ng Âu M ; còn phi trư ng B c Kinh thì còn
lâu l m m i có th so sánh đư c.
T i phi trư ng chúng tôi đã làm th t c h i quan
và có n p ti n m i 100 Nhân Dân T cho nhân viên
thâu thu phi trư ng nhưng h không bi t. Vì đ ng b c
n y m i phát hành t i Trung Qu c hôm ngày 1.10.1999
v a qua. T i m i phi trư ng n i đ a Trung Qu c, khách
ngo i qu c cũng như hành khách n i đ a ph i đóng
thu m i ngư i 50 Nhân Dân T . Xa l t i Trung Qu c
cũng v y, ph i đóng nhi u đo n khác nhau trên su t
m t l trình. Nhi u lúc đi đư ng th t x u; nhưng v n b
đóng thu . Tôi h i Lương Ngh ng i bên r ng t i sao
đư ng như th n y mà ph i ch u thu ? Lương Ngh tr
l i r ng: "Đóng thu đ chính ph làm đư ng m i" và
c th mà ngư i dân đã an tâm đ làm b n ph n,
ch ng th y ai kêu nài vi c gì c , m c d u cu c s ng
c a h r t kham kh .
T i phi trư ng Thư ng H i tôi có nghe loan báo
các chuy n bay đi đâu b ng ti ng Nh t, ngoài ti ng
Anh và ti ng Trung Hoa. Nghe đâu t Osaka bay qua
Thư ng H i ch ng 2 ti ng đ ng h và v t giá đây r t
r so v i Nh t; nên t ng đoàn ngư i Nh t đã đ n đây
đ du l ch. Có l đây cũng là đ a bàn cũ mà ngư i Nh t
đã có m t lâu năm t i đây nên h cũng mu n tr l i nơi
xa xưa đ thăm l i nơi mà Nh t đã chi m đ làm thu c
đ a cũng nên.
Phái đoàn đã đ n phi trư ng Thành Đô Chengtou
lúc 13 gi 40 phút, đư c m t anh thông d ch tên là

Vọng Cổ Nhân Lầu (Thích Như Điển)

Vọng Cổ Nhân Lầu (Thích Như Điển)

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (7)

Viewers also liked

Viewers also liked (15)

Similar to Vọng Cổ Nhân Lầu (Thích Như Điển)

Similar to Vọng Cổ Nhân Lầu (Thích Như Điển) (20)

More from Phật Ngôn

More from Phật Ngôn (20)

Vọng Cổ Nhân Lầu (Thích Như Điển)