Сулейман Демирел университеті Әлеуметтік ғылымдар кафедрасының меңгерушісі, Саясаттанудан PhD докторы Мұхтар Сеңгірбайдың қазақ оқырманына əсер ететін тарихи фактілер туралы, қазақ баспасөзінің тарихы, басты тақырыптары, урбанизация және Интернеттің даму мəселелер туралы презентациясын осы сілтеме бойынша жүктеп алуға болады:

1. Мұхтар Сеңгірбай
mukhtar.senggirbay@sdu.edu.kz
Қазақ медиасы: постколониализм,
урбанизация және
Интернет

2. ● Қазақ жəне орыс баспасөзі пайда болуының əркелкі алғышарттары
● ХХ ғ. басындағы қазақ баспасөзінің атқарған функциясы
● «Қазақ» газеті, «Айқап» журналының қазақ тарихындағы орны
● Совет одағы кезіндегі «əдеби-мəдени» журналистика
● Тарихи травмалар жəне оларды «емдеген» баспасөз
● Ұлттық бірегейлік үшін күрес
Қазақ оқырманына əсер
ететін тарихи факторлар

3. ● 1888-19
07
● 1907-19
18
● 1918-19
88
● 1988- ...
Қазақ баспасөзінің тарихы
Отарлық баспасөз Алаш баспасөзі Совет баспасөзі Постколониалдық
баспасөз

4. ● Дала уәлаятының
газеті, Түркістан
уәлаятының газеті
● «Қазақ», «Айқап»,
«Серке», «Жас
қазақ», т.б.
Қазақ баспасөзі
Отарлау
тілден,
діннен,
жерден
айыру
Отаршылдықпен
күрес,
ұлттық
мемлекет

5. ● «Қазақ»
● «Айқап»
● «Жас қазақ»
● «Қазақ үні»
● «Серке»
● «Жас алаш»
● «Халық сөзі»
● «Маса»
ХХ ғ. басы ХХІ ғ. басы
• «Жас Алаш»
• «Жас қазақ»
• Serke.org
• Abai.kz
• Jaqsy.kz
• «Жас қазақ үні»
• Алаш айнасы
• Халық сөзі
• namys.kz
• Qamshy,kz
• Masa.kz

6. Басты мəселелер:
ХХ ғ. басы ХХІ ғ. басы
● Қазақтың ұлттық тарихы болған, бірақ ұмытылған
● Қазақ интеллектуалдары дамудың не үшін кенет үзілгенін біледі,
халықты оятатын – солар
● Қазақтың атамекенін, тілін, дінін, дəстүрін, бірегейлігін «көз
алартқан» дұшпаннан қорғау керек
Дереккөз: Peter Rottier. Legitimizing the Ata meken: the
Kazakh Intelligentsia Write a History of Their Homeland.
Ab Imperio. 1/2004

7. ● Жаппай цензура
● Жолжазбалар, әдеби очерктер, фельетондар
● Бейсаясилық
Совет одағы кезіндегі əдеби-мəдени
журналистика

8. ● Қазақтілді БАҚ
Жер, тіл, ұлт, ру, дəстүр тақырыптары
● Орыстілді БАҚ
эмоция
ашық хаттар
ұлт, руға бөлу
радикалды
деректілік
бейтараптық
талдау
мамандар
Дереккөз: ОФ Стратегия Контент-анализ казахскоязычных сайтов… 2013.
Е.Кəпқызы. ICBCB конференциясындағы мақаласы Астана, 2017

9. ● Жаңаөзен оқиғасы, оның салдары, сот процесі
● Ірі қылмыстық істер
● Мəжіліс сайлауы
● Оралмандар мəселесі
● Ислам мен ұлттық дəстүр арасындағы конфликт
● Ұлт ішіндегі кикілжіңдер, руға, жүзге бөліну
● Кейбір тұлғалардың «қазаққа қарсы» мəлімдемелері
Қазақ интернет-медиасының басты
тақырыптары (2013)
Дереккөз: ОФ Стратегия Контент-анализ казахскоязычных сайтов общественно-политической
направленности. 2013.

10. ● Тарихи травма
● «Жапа шегуші» рөлі
● «Тарихи реваншизм» (кек алу)
● Қайта отарлану үрейі
Постколониалдық ақыл-ой

11. ● Ұлт бірлігі доктринасы мəселесі (2010)
● Керей мен Жəнібек хандар ескерткіштері дауы (2010)
● Қытайға 1 млн. га. жер беру дауы (2009)
● Жер реформасы (2016)
Негізгі оқиғалар

12. ● Қазақ жəне орыс тіліндегі БАҚ-тарды интеграциялау (аударма,
аралас отырыстар, тілден тілге ауысу мүмкіндігі)
● Журналистік кəсіби білімді дамыту
● Салалық журналистиканы арттыру
● Тіл, ұлт бойынша емес мамандық, тақырып, мəселе бойынша
мақала жазу
#1 Постколониалдық сана бойынша
ұсыныстар

13. ● Сапалы жəне сапасыз урбанизация
● Газет-журнал оқу дəстүрінің үзілуі
● Саяси плюрализмнің жоқтығы
● Орта мектеп пен ЖОО-лардағы білім сапасының төмендігі
● Жемқорлық пен парақорлық
Əлеуметтік-саяси
факторлар
БИЛІКТЕН
АЛШАҚТАУ

14. ● Қазақ мектептерінің оқушылары орыс мектебінен 1,5-2 жыл артта
● Ауыл мектептерінің оқушылары қала мектептерінен жарты жыл артта
● Колледждер мектептерден жарты жыл артта
● Балалардың тек 74% балабақшаға барады
Мектептердегі білім сапасы
Дереккөз: PISA-2015 Халықаралық деректер базасы
http://iac.kz/ru/events/nacionalnye-otchety-po-itogam-uchastiya-kazahstana-v-mezhdunarodnyh-issledovaniyah-
timss-2015
ҚР Білім жəне ғылы министрлігі

15. #2 Қазақ ұлтының урбанизациясы
● 1980 жж қазақтардың 61% ауылда тұрған
● Қаладағы қазақтар саны 1989-2009 аралығында 193% өсті
● Ауылдағы қазақтар саны 130 % өсті
● Қаладағы қазақтар саны 26 %-дан 56%-ға өсті
Дереккөз: Статистический сборник по отдельным показателям всесоюзных переписей населения 1939,
1959, 1970, 1979 и 1989 гг. 1991. — АлмаАта. С. 7—70; Перепись населения Республики
Казахстан 2009 года: Краткие итоги. 2010. — Астана. С. 11—23

16. ● Əлеуметтік стратада орнын таба алмағандар
● Жұмыссыздық
● Жемқорлық пен парақорлық
● Тұрғын үй мəселесі
● Перспективаның жоқтығы
● Үкіметтен алшақтау
(Еуропадағы мұсылмандардың
радикалдануымен ұқсас тұстар)
Сапасыз урбанизация

17. Куликбаев пен Бектібаев сапасыз
урбанизация мысалы ретінде
Ерлан Бектібаев 1995 ж.т. Руслан Куликбаев 1990 ж.т.
Таразда өзін өзі өртеді Алматыда теракт жасады
Отбасы жағдайы нашар, Шымкенттен Таразға
көшіп келген, ағасының үйінде тұрған, колледжде
оқыған
Қызылордадан Алматы маңына көшіп келген,
үйленген
Қылмысы үшін шартты түрде сотталған,
əділетсіздіктің құрбанымын деп санайды
Қылмысы үшін сотталған, əділетсіздіктің
құрбанымын деп санайды
Анда-санда жүк тасушы болып істеген Телефон сатумен айналысқан (тұрақсыз жұмыс)
«Нұр Отан» ғимаратының алдында Ішкі істер басқармасының алдында

18. Телефон – əлемге жалғыз терезе

19. ● Қоғамдық-саяси ақпаратты тұтынудағы талғамсыздық
● Қоғамды манипуляциялау мүмкіндігі
● БАҚ-тың ақпаратты верификациялау мүмкіндіктерінің шектелуі
● Ақпараттың (жалған ақпараттың) жылдам таралуы
● Ұлтшылдықтың мобилизациялық күші – «Араб көктемімен» ұқсас
тұстары
#3 Интернеттің дамуы мəселесі

20. Постко
лониа
лизм
Интер
нет
Урбани
зация
Қазақ оқырманының орташа
портреті
- Ұлтшыл
- Намысшыл
- Газетті аз оқиды
- Қоғамдық-саяси ақпаратты
тұтынуда көбіне талғамсыз- Əлеуметтік жағдайы
жақсы емес
- Білімі орташа
- Көпшілігі қалада, ата-
анасы ауылда
- - Ауылмен байланысы
күшті
- Қала олар үшін «бөтен» - Интернет -əлеуметтену
факторы
- Фейсбук – саяси
мінбер
- Блогшы қайраткерлер

21. ● Постколониалдық ақыл-ойды рационалды бағытқа бұратын кешенді
іс-шаралар
● Ірі қалалардағы маргинал жастарды қоғамға интеграциялау
бағдарламалары
● ВК, ФБ, Whatsapp желілері арқылы ұлт зиялыларын, өркениетті
қоғам құндылықтарын жеңіл тілмен насихаттау (аудиокітап жобасы)
● Кəсіби бағытталған сауаттылықты насихаттау (7kun.kz. Factcheck.kz)
● Популизмнің өршуіне жол бермеу – балама дереккөздер, тəуелсіз
сараптамалар
Ұсыныстар