2. Περιβάλλον και σημασία
Όπως όλοι γνωρίζουμε, το καθαρό περιβάλλον είναι απαραίτητο για την υγεία και την ευημερία
του ανθρώπου. Τα δύο αυτά στοιχεία, όπως είναι λογικό, είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την
ποιότητα του οικοσυστήματος. Τα φυσικά περιβάλλοντα καλής ποιότητας καλύπτουν βασικές
ανάγκες, όπως η ύπαρξη καθαρού οξυγόνου και καθαρών υδάτων, γόνιμης γης για την παραγωγή
τροφίμων, καθώς και ενέργειας και εισροών πρώτων υλών για την παραγωγή. Τα δάση και
γενικότερα οι εκτάσεις πρασίνου συμβάλλουν όχι μόνο στην ρύθμιση του κλίματος, αλλά και στην
αναψυχή του πληθυσμού, αφού επιδρούν στον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου και πιο συγκεκριμένα
του προσφέρουν εσωτερική γαλήνη, ηρεμία, συναισθηματική ισορροπία και πληρότητα.
Ταυτόχρονα, όταν ο άνθρωπος περιβάλλεται από τη φύση, του δίνεται η δυνατότητα να
αποφορτιστεί από το άγχος και την πίεση που προκαλείται καθημερινά στα πλαίσια των σύγχρονων
μεγαλουπόλεων εξαιτίας των γρήγορων ρυθμών ζωής.
3. Οικολογικό πρόβλημα
Στις μέρες μας, το περιβαλλοντικό πρόβλημα εκτός των άλλων έχει αποκτήσει παγκόσμιες
διαστάσεις, αποτελώντας συνιστώσα της παγκοσμιοποίησης. Στην βάση του προβλήματος
τοποθετείται η λανθασμένη κοσμοθεωρητική θεώρηση και στάση των ανθρώπων απέναντι
στη φύση και κυρίως η έλλειψη οικολογικής αγωγής και παιδείας και συνακόλουθα
συνείδησης• είναι αλήθεια ότι ελάχιστοι πολιτισμοί καλλιέργησαν την αγάπη και το ενεργό
ενδιαφέρον για το περιβάλλον, την συνειδητοποίηση της αξίας και της προσφοράς του, με
αποτέλεσμα την επιπολαιότητα, την προχειρότητα, την αμέλεια, την απροσεξία και την
εκμετάλλευση. Η μόλυνση από σκουπίδια είναι η συσσώρευση στερεών αποβλήτων που
παράγονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα στο περιβάλλον. Η συσσώρευση σκουπιδιών
προκαλεί πλήθος περιβαλλοντικών προβλημάτων, οδηγώντας σε ρύπανση του αέρα, του
εδάφους και των υδάτων. Πρόκειται για ένα πρόβλημα που εντείνεται εξαιτίας της
αστικοποίησης, η οποία ορίζεται ως η φυγή των ανθρώπων από τα χωριά και η μετακίνησή
τους προς τα μεγάλα αστικά κέντρα του σύγχρονου κόσμου. Η επακόλουθη αποψίλωση των
δασών και η αντικατάστασή τους από υπερμεγέθη κτίρια τα οποία θα στεγάζουν τις
μυριάδες κόσμου, έχει ως απόρροια αφενός την ασφυκτική συγκέντρωση στις πόλεις όσων
αναζητούσαν εργασία με περισσότερες απολαβές και αφετέρου την σταδιακή αύξηση
δημιουργίας βιομηχανικών εγκαταστάσεων.
4. Προοδευτικά, τα εργοστάσια ξεκίνησαν να αποτελούν τον
βασικότερο παράγοντα μόλυνσης του περιβάλλοντος, μια
και τα διάφορα τοξικά απόβλητα ρίχνονται στην
θάλασσα, καταστρέφοντας τον βυθό. Δηλητηριάζουν ή
ακόμα και σκοτώνουν τα ψάρια με τις διάφορες
χημικές ουσίες τους, οι οποίες λόγω της τροφικής αλυσίδας
περνούν στον άνθρωπο. Φυσικά, λόγω των ρύπων
που εκλύονται από τις βιομηχανικές μονάδες, σημαντική
είναι και η μόλυνση του αέρα, με την αιθαλομίχλη
να "πνίγει" τις πόλεις. Δυστυχώς, εντούτοις, το πρόβλημα
επεκτείνεται και στην εξοχή, αφού οι άνθρωποι
δεν περιορίζονται μόνο στα αστικά κέντρα και κάθε μικρή
εκδρομή ή εξόρμησή τους μεταφέρει το εν λόγω πρόβλημα
οπουδήποτε πηγαίνουν.
5. Τρόπος αντιμετώπισης της ρύπανσης και προστασία του
περιβάλλοντος: Περιβαλλοντική Εκπαίδευση
Η περιβαλλοντική εκπαίδευση γεννήθηκε από την αναγκαιότητα να αντιμετωπιστεί η οικολογική κρίση και
είναι μια διαρκής διαδικασία που ξεκινά από την προσχολική ηλικία και συνεχίζεται σε όλα τα επίπεδα
τυπικής και μη εκπαίδευσης. Αναδεικνύει την αξία και την αναγκαιότητα της συνεργασίας σε τοπικό και
παγκόσμιο επίπεδο, για την πρόληψη και την επίλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων, λαμβάνει υπόψη
την περιβαλλοντική διάσταση στα σχέδια ανάπτυξης. Επιπρόσθετα, δίνει την δυνατότητα στους
εκπαιδευόμενους να συμμετέχουν στον σχεδιασμό της διαδικασίας με την οποία θα αποκτήσουν τις
απαιτούμενες γνώσεις και εμπειρίες, καθώς και την ικανότητα να παίρνουν αποφάσεις και να δέχονται τις
συνέπειες. Συσχετίζει την περιβαλλοντική ευαισθησία, την γνώση, τις ικανότητες για την επίλυση
προβλημάτων και διασαφήνιση αξιών σε κάθε ηλικιακή φάση, καθώς επίσης δίνει έμφαση στην
ευαισθητοποίηση των ατόμων μικρής ηλικίας για το περιβάλλον. Παράλληλα, οξύνει την κριτική ικανότητα
των μαθητευόμενων και τους βοηθά να ανακαλύπτουν τις πραγματικές αιτίες που κρύβονται πίσω από την
ύπαρξη των περιβαλλοντικών προβλημάτων.
Εκπαίδευση Ευαισθητοποίηση Προστασία
6. Εκδρομές στη φύση και εκπαίδευση
Είναι αναντίρρητο γεγονός ότι η περιβαλλοντική εκπαίδευση ξεκινά, ή τουλάχιστον πρέπει να ξεκινά, από
μικρή ηλικία, όταν ο χαρακτήρας των παιδιών είναι ακόμη εύπλαστος και επομένως η εμφύσηση αξιών
ευκολότερη. Τα παιδιά πρέπει να διδαχθούν εξ απαλών ονύχων για την σημασία που έχει η προστασία του
περιβάλλοντος όχι μόνο σε θεωρητικό επίπεδο, αλλά και σε συνάρτηση με την ποιότητα της καθημερινής τους
ζωής, αφού όπως είναι λογικό, ό,τι δεν φροντίζουμε πεθαίνει. Τόσο οι γονείς, όσο και οι δάσκαλοί τους
οφείλουν να μεταδώσουν στα παιδιά την αγάπη για το περιβάλλον και να τα βοηθήσουν να καλλιεργήσουν
οικολογική συνείδηση, η οποία είναι απαραίτητο εφόδιο για την μετέπειτα ζωή τους ως ενήλικες. Υψίστης
σημασίας κρίνεται η τακτική επαφή τους με την φύση ούτως ώστε να σφυρηλατηθεί ανάμεσά τους μια σχέση
στοργής και αγάπης, που θα δώσει νόημα στις πράξεις στις οποίες θα προβούν προκειμένου να την
διαφυλάξουν. Υπάρχει πληθώρα δραστηριοτήτων στις οποίες τα παιδιά έχουν την δυνατότητα να συμμετέχουν
με απώτερο στόχο την απόκτηση ενεργού ενδιαφέροντος για την προφύλαξη του περιβάλλοντος, με
βασικότερη την ανακύκλωση. Στα πλαίσια ενός νοικοκυριού δεν είναι καθόλου περίπλοκο ή απαιτητικό, πάντα
φυσικά με την πρωτοβουλία των γονιών, να πραγματοποιείται διαχωρισμός των απορριμμάτων σε χαρτί,
πλαστικό και γυαλί. Όπως πολλοί ήδη γνωρίζουμε, το πρώτο στάδιο ανάπτυξης ενός παιδιού χαρακτηρίζεται
από τυχαία, δοκιμαστική συμπεριφορά που συνοδεύεται από μιμήσεις αυτών που ανάγουν ως πρότυπα. Ένα
παιδί στην ηλικία των δύο ή τριών χρόνων, παραδείγματος χάριν, βρίσκεται στην φάση που ανακαλύπτει τον
κόσμο και προκειμένου να δώσει απάντηση σε όσα δεν μπορεί να κατανοήσει, πραγματοποιεί πειράματα και
δοκιμές. Ένα μεγάλο κομμάτι της συμπεριφοράς του πηγάζει από το πώς βλέπει τους άλλους.
7. Πιο αναλυτικά, οι ενήλικες για ένα παιδί φαντάζουν όχι μόνο μεγαλύτεροι σε σωματική διάπλαση αλλά και σε αντίληψη,
γεγονός που σημαίνει ότι τους θεωρεί παντογνώστες. Στο παιδικό μυαλό του, ο καλύτερος τρόπος να τους μοιάσει και να
αισθανθεί και εκείνο ότι είναι κυρίαρχο του εαυτού του, είναι να μετατραπεί σε ένα "καρμπόν" των ίδιων. Συνεπώς, και αν
αναλογιστούμε τα προαναφερθέντα, οι γονείς πρέπει να αποτελέσουν το "καλό παράδειγμα" για τα παιδιά τους και να
φροντίζουν να δημιουργήσουν το κατάλληλο περιβάλλον στο οποίο μπορεί να ευδοκιμήσει η οικολογική συνείδηση, γεγονός
που μπορεί να επιτευχθεί με την ανάληψη πρωτοβουλιών και βέβαια την ανάθεση προκαθορισμένων αρμοδιοτήτων και
ρόλων μέσα στην οικογένεια. Για να επιστρέψουμε, όμως, στο θέμα της ανακύκλωσης, μείζονος σημασίας θεωρείται το να την
παρουσιάσουν οι γονείς στα παιδιά με τρόπο τέτοιο ώστε να τους φανεί σαν παιχνίδι, καθώς έτσι υπάρχουν μακράν
περισσότερες πιθανότητες να κεντριστεί το ενδιαφέρον τους και να θελήσουν να επαναλάβουν την διαδικασία ξανά και ξανά,
με αποτέλεσμα να γίνει η ανακύκλωση μια ευχάριστη συνήθεια. Μπορούν να πειραματιστούν με πολύχρωμες σακούλες,
όπου κάθε χρώμα θα αντιστοιχεί και σε ένα υλικό (π.χ. μπλε για το γυαλί, ροζ για το πλαστικό, πράσινο για το χαρτί,
πορτοκαλί για το αλουμίνιο και κίτρινο για τα κανονικά σκουπίδια όπως είναι τα αποφάγια) ή ακόμα να κατασκευάσουν
δραστηριότητες με μορφή κουίζ για το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένες διάφορες συσκευασίες προϊόντων που περιέχει
το σπίτι και αφού το κατονομάσουν, ύστερα να τοποθετήσουν το προϊόν στην ανάλογη σακούλα. Αυτό θα έχει ως συνέπεια
σταδιακά να αποκτήσουν υπευθυνότητα, καθώς από μικρά θα συνεισφέρουν στο σύνολο του σπιτιού.
8. Όπως είναι προφανές, εντούτοις, εξίσου σημαντική είναι και η ανάληψη πρωτοβουλίας από τους δασκάλους, μια και το σχολείο όσο
περνούν τα χρόνια, γίνεται το δεύτερο σπίτι των παιδιών. Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, ότι το οικολογικό ενδιαφέρον πρέπει να
ενισχύεται διακαώς και εκτός του οικογενειακού περιβάλλοντος, από φιγούρες-πρότυπα όπως είναι οι δάσκαλοι. Κάτι τέτοιο
καθίσταται δυνατό, όμως, μόνο έξω από τα στενά όρια της τάξης, ειδικά εφόσον τα παιδιά είναι κατακλυσμένα από περιέργεια και
ενθουσιασμό. Ας δούμε ενδεικτικά παραδείγματα υπαίθριων δράσεων που μπορεί το σχολείο να οργανώσει για τους μικρούς
μαθητές που θα τους βοηθήσουν να ισχυροποιήσουν την επαφή και την σχέση τους με το περιβάλλον:
Δενδροφύτευση Μια ευχάριστη δραστηριότητα που καλεί τα παιδιά
να επιστρατεύσουν όλη τους την αγάπη και την
στοργή και να δημιουργήσουν κάτι ολόδικό τους, κάτι
κάτι στο οποίο θα έχουν την δυνατότητα να
επιστρέφουν για να παρατηρούν την εξέλιξή του.
9. Συλλογή απορριμμάτων από δάση και
παραλίες
Μια δραστηριότητα που εύκολα μπορεί να θεωρηθεί παιχνίδι για
τους μικρούς μαθητές, αν απλώς οι διδάσκοντες τους χωρίσουν
σε ομάδες και τους αναθέσουν ορισμένο χρόνο για να μαζέψουν
όσα περισσότερα σκουπίδια μπορούν. Μπορούν ακόμη να
ορίσουν ένα 'έπαθλο' για την νικητήρια ομάδα, γεγονός που
αναμφίβολα θα δώσει στα παιδιά το απαιτούμενο κίνητρο. Επί
της ουσίας, εκείνα θα αισθάνονται ότι παίζουν, ενώ στην
πραγματικότητα θα επιτελούν σπουδαίο και αναντικατάστατο
έργο, άκρως ευεργετικό για την φύση.
Ακούω και Μαθαίνω Οι δάσκαλοι μπορούν να ζητήσουν από τα παιδιά να
παρατηρήσουν τον χώρο πρασίνου γύρω τους (π.χ. δάσος) και να
αφουγκραστούν για τυχόν ήχους. Στη συνέχεια μπορούν όλοι μαζί
να συζητήσουν για το ποιους ήχους αναγνώρισαν. Πρόκειται για
μια δραστηριότητα που θα διδάξει στα παιδιά ότι η φύση σφύζει
από ζωή και αυτή ακριβώς την ζωή είναι που πρέπει να
πασχίζουμε να προστατεύσουμε.
10. Το δικό μου φυτολόγιο Οι δάσκαλοι μπορούν να ζητήσουν από τα παιδιά να βρουν φύλλα
διαφορετικών δέντρων ή ακόμα και λουλούδια και στη συνέχεια να τα
τα βοηθήσουν να τα τοποθετήσουν σε ειδικά κατασκευασμένο
'φυτολόγιο', όπου πάνω από το καθένα θα αναγράφεται η ονομασία
του. Τα παιδιά θα πλουτίσουν τις γνώσεις τους και θα μπορούν συχνά
συχνά να ανατρέχουν σε όσα κατάφεραν να συλλέξουν, αλλά και να
να προσθέτουν κάτι νέο μετά από κάθε εξόρμηση στην ύπαιθρο.
Παρατήρηση εντόμων Μια δραστηριότητα που απαιτεί φυσικά προσοχή, ωστόσο μπορεί να κρατήσει
κρατήσει τα παιδιά απασχολημένα για ώρα. Οι δάσκαλοι μπορούν να τους
ζητήσουν να ψάξουν για έντομα στο χώμα ή στους κορμούς δέντρων και στη
στη συνέχεια να τα τοποθετήσουν προσεκτικά σε ένα διάφανο κουτί για να
τα παρατηρήσουν. Έξτρα πόντοι αν οι δάσκαλοι έχουν μαζί τους μεγεθυντικό
μεγεθυντικό φακό. Είναι σημαντικό στο τέλος αυτού του πειράματος
παρατήρησης τα παιδιά να γνωρίζουν ότι τα έντομα είναι απαραίτητα στην
φύση και επ'ουδενί δεν πρέπει τα σκοτώνουμε. Οι διδάσκοντες οφείλουν να
τους εξηγήσουν ότι αν ποτέ μας τσιμπάνε είναι γιατί αισθάνονται να
απειλούνται.
