1. บทที่ 8
ทักษะพื้นฐานในการปฐมพยาบาล
ทั ก ษะพื้ น ฐานในการปฐมพยาบาลเป น สิ่ ง สํา คั ญที่ ค วรศึ ก ษาและฝ ก ซอ มใหเ กิ ด ความ
ชํานาญ เชน การพันผา การเขาเผือกชั่วคราว และการเคลื่อนยายผูปวย โดยเฉพาะการไดรับ
บาดเจ็บจากอุบัติเหตุตาง ๆ ที่สงผลกระทบตอกระดูก ขอตอ ซึ่งในสภาวะฉุกเฉินนั้นจําเปนอยางยิ่ง
ที่ตองใชวัสดุอุปกรณที่หาไดในพื้นที่มาใชในการปฐมพยาบาลผูปวย ดังนั้น ทักษะพื้นฐานในการ
ปฐมพยาบาลจึงเปน สิ่งสําคัญในการบรรเทาอาการบาดเจ็บของผูปว ยและลดอันตรายจากการ
เคลื่อนยายผูปวยกอนสงโรงพยาบาล
การพันผา
การพันผา(Bandaging) เปนสิ่งจําเปนมากสําหรับการปฐมพยาบาลเพราะชวยปองกันสิ่ง
สกปรกไมใหเขาสูบาดแผล ชวยหามเลือด และใชคลองแขนได การพันผาเปนเทคนิคที่งายตอการ
ปฏิบัติ สิ่งสําคัญในการพันผาคือตองพันใหแนนพอที่จะหามเลือดได หรือพันใหแนนพอที่จะ
ไมใหกระดูกเคลื่อนที่ในรายกระดูกหัก ดังนั้นผูปฐมพยาบาลจะตองฝกพันผาเสมอ ๆ จนกระทั่ง
สามารถพันไดอยางถูกตองและรวดเร็ว และควรเรียนรูพื้นฐานเกี่ยวกับเทคนิคการพันผาไวประมาณ
2–3 วิธี เพื่อจะไดดัดแปลงพันสวนตาง ๆ ของรางกายไดทกสวน ุ
1. ชนิดของผาพันแผลที่ใชในการปฐมพยาบาล
ชนิดของผาพันแผลที่ใชในการปฐมพยาบาล แบงออกได 2 ชนิด คือ
(วิภาพร วรหาญ, จงรัก อิฐรัตน และสุวรรณา บุญยะลีพรรณ (บก.). 2541 : 141)
1.1 ผาพันแผลชนิดเปนมวน
ผาพันแผลชนิดเปนมวน (Roller bandage) แบงเปนผากอซธรรมดา กับผามวนยืด
มวนเปนรูปทรงกระบอก มีขนาดตาง ๆ กัน ทั้งความกวางและความยาว เชน มีความกวางตั้งแต 1-
6 นิ้ว การเลือกใชขึ้นอยูกับอวัยวะที่บาดเจ็บ เชน ที่นิ้วมือควรเลือกขนาด 1 นิ้ว แตถามีบาดแผลที่
ศีรษะควรเลือกขนาด 6 นิ้ว เปนตน ผากอซธรรมดาสวนมากจะผานกรรมวิธีของการฆาเชื้อโรค
แลว ทําใหสะดวกแกการนํามาใชหามเลือดแทนผาที่ไมสะอาด สวนผาพันแผลชนิดมวนยืด เหมาะ
สําหรับพันขอตาง ๆ เชน ขอศอก ขอเขา ขอเทา เปนตน เพราะทําใหขอไดพกนิ่ง ๆ และไมหลุด
ั
งาย นอกจากนี้ยังเหมาะที่จะใชพนเฝอกอีกดวยในบางกรณี
ั

2. 268
1.2 ผาพันแผลชนิดเปนรูปสามเหลี่ยม
ผาพันแผลรูปสามเหลี่ยม (Triangular bandage) ใชประโยชนไดหลายอยาง เชน
ใชคลองแขน ใชมัดเฝอก เปนตน เปนผาอะไรก็ไดที่เปนรูปสามเหลี่ยม หรืออาจดัดแปลงจาก
ผาสี่เหลี่ยมจัตุรัสพับครึ่งก็ได แตตองเปนผาที่นุม ไมแข็งจนเกินไป ที่สําคัญตองสะอาด ควรมีฐาน
กวางประมาณ 60 นิ้ว ดานขางยาวประมาณ 30 นิ้ว
ในบางเวลาวัสดุดังกลาวอาจหาไมได ดังนั้นผูปฐมพยาบาลอาจตองดัดแปลง
วัสดุอื่นมาใชแทน เชน ผาเช็ดหนา ผาเช็ดตัว เสื้อผา หรือแมแตเข็มขัดผา แตจะตองเลือก
เฉพาะที่สะอาด ๆ เทานั้น ชนิดของผาพันแผลแสดง ดังภาพที่ 8.1
ยอด
30 นิ้ว 30 นิ้ว
ฐาน 60 นิ้ว
(ก) ผาพันแผลชนิดเปนมวน (ข) ผาพันแผลชนิดเปนรูปสามเหลี่ยม
ภาพที่ 8.1 ชนิดของผาพันแผล
ที่มา (วิรัตน ศรีนพคุณ และศรี ศรีนพคุณ. 2541 : 146)
2. จุดประสงคของการพันผา
จุดประสงคของการพันผาพันแผล มีดังตอไปนี้
2.1 เพื่อปองกันบาดแผลไมใหสกปรก เชน การพันทรวงอก
2.2 เพื่อชวยหามเลือด เชน การใชผาสามเหลี่ยมพับตามยาว พันหามเลือดบริเวณ

หนาผาก
2.3 เพื่อปองกันการเคลื่อนไหวของอวัยวะบางสวน เชน การใชผาคลองแขน
2.4 เพื่อยึดยาและผาปดแผลใหอยูกับที่ เชน การพันเกลียวเปด
2.5 เพื่อปองกันอวัยวะตาง ๆ ไมใหเสียรูปทรง เชน การใชผามวนยืดพันรูปเลขแปด

2.6 เพื่อบรรเทาอาการเจ็บปวดและลดอาการบวม เชน การใชผามวนยืด
2.7 เพื่อใหเกิดความอบอุนแกบริเวณบาดแผล เชน การพันเกลียวบิดกลับ


3. 269
3. ขอควรปฏิบัติเมื่อใชผาพันแผล

ผูปฐมพยาบาลมีขอควรปฏิบัติ ดังตอไปนี้ (พิชิต ภูตจนทร. 2535 : 88)
ิั
3.1 ใหผูปวยนั่งหรือนอนในทาที่สบายไมเกร็งกลามเนือบริเวณทีจะพันผา
 ้ ่
3.2 ยกบริเวณที่พนใหสูง ตองมีที่หนุนหรือหมอนรองรับ
ั
3.3 จัดสวนที่พันใหอยูในลักษณะที่เปนปกติ ตําแหนงที่พันควรสะอาด และแหง
3.4 กอนพันผา ถามีบาดแผลควรทําความสะอาด และใชผาหรือสําลีรองกอน
3.5 อยาปลอยใหผวหนังตอผิวหนังแนบติดกัน ควรมีผาคั่นกอน ปองกันผิวหนัง
ิ
แฉะ / เปอย
3.6 ถาตองการพันเพื่อกดบริเวณนั้น ตองยืดสวนนั้นใหตรงเสียกอน มิฉะนั้นจะทํา
ใหมีการบวมเกิดขึ้นที่สวนลางของผาพัน
3.7 เวลาพันบริเวณที่มีการอักเสบ อยาพันรัดแนนเกินไป
3.8 ผากอซนิยมใชกับอวัยวะทุกแหง ผามวนยืดเหมาะสําหรับขอเคล็ด แพลง
กลามเนื้อฉีก สวนผาสามเหลี่ยมเหมาะสําหรับทําที่คลองแขนและปองกันไมใหแผลสกปรก
การพันผารูปแบบตาง ๆ
กอนที่จะใชผาพันแผลผูปฐมพยาบาลจะตองเตรียมบริเวณที่จะพันผาเสียกอน เชน
มี บ าดแผลหรื อ มี ร อยฉี ก ขาด ควรทํ า ความสะอาดปาดแผลและป ด บาดแผลด ว ยผ า ที่ ส ะอาด
ปราศจากเชื้อโรค ขนาดของผาพันแผลที่นํามาใชจะตองเหมาะกับขนาดของบาดแผล โดยทั่ว ๆ
ไป จะใชขนาด 2–4 นิ้ว ถาบาดแผลใหญจะตองใชขนาดกวางกวานี้ สวนความยาวของผาพันแผล
จะขึ้นอยูกับความรุนแรงของบาดแผล เชน ถาไมมีการตกเลือดควรพันผาหนึ่งหรือสองทบแลว
ผูกยึดใหแนนก็เพียงพอ แตถามีการตกเลือดมากจําเปนตองพันผาหลาย ๆ ทบ ใหแนนพอควร
เพื่อดูดซับเลือดที่ออก และกดบาดแผลใหเสนเลือดแฟบ เมื่อพันผาเสร็จแลวควรใหบาดแผลอยู
ตรงกลาง และขอบของผาควรกวางกวาขอบบาดแผลอยางนอยหนึ่งนิ้ว
1. ผาพันแผลชนิดเปนมวน
1.1 การใชผามวน
การใชผามวน มีหลักในการพันดังนี้ (พิชิต ภูติจนทร. 2535 : 88-89)
ั
1.1.1 ตองยืนดานหนาของผูปวยเสมอ
1.1.2 มวนผาใหแนนเสียกอน ใชมือขวาหรือมือที่ถนัดจับมวนผาหงายขึ้น
จับชายผาดวยมือซายหรือมืออีกขางเพื่อสะดวกในการพัน โดยวางปลายผาบนบริเวณต่ํากวา
บาดแผลเล็กนอย แลวจึงเริ่มพัน

4. 270
1.1.3 พันจากสวนเล็กมาหาสวนใหญ พันจากดานในออกดานนอก หรือพันจาก
ดานลางขึ้นดานบน
1.1.4 อยาพันแนนเกินไป ใหกระชับแผลพอสมควร เพราะจะทําใหเลือด
ไหลเวียนไดไมสะดวก ขณะพันผา ควรถามผูปวยวาแนนเกินไปหรือไม ถาแนนเกินไปตองคลาย
ออก
1.1.5 การแกผาพันแผล ควรแกทีละรอบและมวนไปในตัว หากจําเปนอาจใช
กรรไกรตัดได
1.2 ขั้นตอนการพันผาพันแผลชนิดมวน
วิธีพันผาพันแผลชนิดมวน แบงเปน 3 ขั้น ไดแก (วิรัตน ศรีนพคุณ และ
ศรี ศรีนพคุณ. 2541 : 146-151)
1.2.1 ขั้นเริ่มตน เปนการยึดปลายผาเพื่อไมใหผาพันแผลลื่นหลุด โดยจับมุมผา
เฉียงขึ้นแลวพันเปนวงรอบหนึ่งรอบกอน รอบที่สองพับมุมผาลงแลวพันทับตอไป ดังภาพที่ 8.2
ภาพที่ 8.2 การพันแผลขั้นเริมตน
่
ที่มา (วิรัตน ศรีนพคุณ และศรี ศรีนพคุณ. 2541 : 147)
1.2.2 ขั้นพัน โดยทัว ๆ ไป นิยมพันเปนรูปเกลียว หรือบันไดเวียน รูปเลข
่
แปด และพันกลับไปกลับมา
1.2.3 ขั้นจบผาพัน การจบผาพันแผล จบหลังจากไดมการพันโดยวิธตาง ๆ
ี ี
เรียบรอยแลว ซึ่งจะตองมีการผูกหรือยึดชายผาพันแผล สามารถทําไดหลายวิธี เชน ใชแถบกาว
ปดทับชายผาพันแผล ใชเข็มซอนปลายกลัดยึด ใชผูกชายผาพันแผล วิธีงายที่สด คือผูกชายผา
ุ
พันแผล โดยฉีกชายผาพันแผลออกเปนสองแฉก แลวผูกหนึ่งเงื่อนกอนแลวจึงจับชายผาทั้งสองแฉก
ออมไปทางดานหลังแลววกกลับมาผูกดานหนาอีกครั้ง ดังภาพที่ 8.3

5. 271
ผูกปมสุดตําแหนงที่ตัด
พันสวน
ปลายที่ตัดไว
อีกรอบหนึ่ง
ภาพที่ 8.3 การจบผาพันโดยวิธีผูกชายผาพันแผล
ที่มา (เรืองศักดิ์ ศิริผล. 2541 : 206)
1.3 รูปแบบการพันผาชนิดมวน
1.3.1 การพันเปนรูปเกลียว (Spiral bandages) มี 4 ชนิด
1.3.1.1 การพันเปนรูปเกลียวสมบูรณ (Complete spiral) หรือ การพัน
เปนวงกลม (Circular turn) พันซอนเปนชั้น ๆ ไมขยายบริเวณ ดังภาพที่ 8.4 (ก)
1.3.1.2 การพันเปนรูปเกลียวปด (Close spiral) เริ่มขั้นเริ่มตนตอดวย
เกลียวสมบูรณ 2-3 รอบ หลังจากนัน พันซอนเปนชั้น ๆ แตละชั้นจะซอนกันเพียงครึ่งหนึ่งของ
้
ความกวางของผา ดังภาพที่ 8.4 (ข)
1.3.1.3 การพันเปนรูปเกลียวเปด (Open spiral) เริ่มขั้นเริ่มตนตอดวย
เกลียวสมบูรณ 2-3 รอบ หลังจากนัน พันเปนรอบ แตละรอบไมซอนกัน แตจะแยกจากกัน เพือ
้ ่
ยึดผาปดบาดแผลที่มีบริเวณกวาง เชน แผลไหม ดังภาพที่ 8.4 (ค)
1.3.1.4 การพันเปนรูปเกลียวบิดกลับ (Spiral reverse ) เริ่มขั้นเริ่มตน
ตอดวยเกลียวสมบูรณ 2-3 รอบ หลังจากนั้นจึงพันเปนรูปเกลียวแลวพับผากลับออมดานหลัง
การพันชนิดนีดกวาการพันเปนรูปเกลียวปดเพราะแนนและมั่นคงกวา เหมาะกับอวัยวะที่มปลาย
้ี ี
เล็กโคนใหญ เชน แขน ขาสวนปลาย ดังภาพที่ 8.4 (ง)

6. 272
(ก) เกลียวสมบูรณ (ข) เกลียวปด
(ค) เกลียวเปด (ง) เกลียวบิดกลับ
ภาพที่ 8.4 การพันเปนรูปเกลียว
ที่มา (วิรัตน ศรีนพคุณ และศรี ศรีนพคุณ. 2541 : 148)
1.3.2 การพันเปนรูปเลขแปด (Figure of eight bandages)
การพั น เปน รูปเลขแปด เหมาะสํ า หรับพัน มื อ เท า หรือตามข อต าง ๆ เช น
ขอมือ ขอเทา ขอศอก เริ่มดวย ขั้นเริ่มตน จากนั้นพันแบบเกลียวสมบูรณ 2-3 รอบกอน แลวจึง
ตอดวยวิธพันเปนรูปเลขแปด โดยพันทะแยงขึ้นสลับกับพันทะแยงลงซอนกันไปเรื่อย ๆ ตามความ
ี
ยาวที่ตองการ ดังภาพที่ 8.5

7. 273
(ก) พันมือ
(ข) พันเขา (ค) พันขอเทาและเทา
ภาพที่ 8.5 การพันเปนรูปเลขแปด
ที่มา (วิรัตน ศรีนพคุณ และศรี ศรีนพคุณ. 2541 : 149)
การพันขอมือจะพันเหมือนการพันมือ การพันขอเทาจะพันเหมือนการพันเทา
แต จ ะต อ งเริ่ ม ต น พั น ที่ บ ริ เ วณต่ํ า กว า บริ เ วณบาดแผลเล็ ก น อ ย เช น พั น ข อ มื อ ควรเริ่ ม ต น พั น ที่
งามหัวแมมือ ทั้งนี้เพื่อจะไดใชความยาวของผาเกือบทั้งหมดไปพันขอมือและขอเทาใหหนา ๆ
เปนการประคับประคองขอมือและขอเทาที่เคล็ด สําหรับการพันขอศอกก็พันเหมือนกับการพันขอ
เขา ขอศอกเริ่มตนที่ปุมแหลม ขอเขาเริ่มตนที่กระดูกสะบา
1.3.3 การพันกลับไปกลับมา (Recurrent bandage)
การพันกลับไปกลับมา ใชเฉพาะพันนิ้วและพันศีรษะ ดังนี้
1.3.3.1 การพันนิว ผูปฐมพยาบาลควรเลือกผาพันขนาดหนึ่งนิว วิธพน
้  ้ ี ั
เริ่มตนที่โคนนิ้วแลวออมขึ้นไปปดปลายนิ้วแลววกกลับลงมาที่โคนนิ้วอีกดานหนึง แลวทบกลับไป ่
กลับมาเหมือนเดิมอีกสองหรือสามครั้ง จากนั้นพันเปนรูปเกลียวปดโดยเริ่มจากโคนนิ้วขึนไป ้
ปลายนิ้วแลววกกลับลงมาสิ้นสุดที่โคนนิ้วเชนเดิม ดังภาพที่ 8.6

8. 274
ภาพที่ 8.6 การพันนิว้
ที่มา (วิรัตน ศรีนพคุณ และศรี ศรีนพคุณ. 2541 : 150)
1.3.3.2 การพันศีรษะ ผูปฐมพยาบาลควรใชผาที่สะอาดปราศจากเชือปด
้
บาดแผลบนหนังศีรษะกอน หลังจากนันเริมดวยขันเริ่มตน เริ่มจากหนาผากผานระดับเหนือใบหู
้ ่ ้
เลยไปดานหลังศีรษะตอดวยเกลียวสมบูรณ 2-3 รอบ และใหรอบสุดทายของเกลียวสมบูรณ มา
สิ้นสุดตรงจุดกึ่งกลางของหนาผาก จากจุดนี้พันขามมาสวนบนของศีรษะไปที่จดกึงกลางดานหลัง
ุ ่
ศีรษะ จากนั้นพันกลับไปที่จดกึ่งกลางของหนาผากแลวพันกลับมาที่จดกึ่งกลางดานหลังศีรษะ พัน
ุ ุ
กลับไปกลับมาโดยทบไปทางดานซายครั้งหนึ่ง ทบกลับมาทางดานขวาอีกครั้งหนึ่ง การพันแตละ
ทบจะซอนผาทบเดิมเพียงครึ่งหนึ่งของดานกวางของผาพัน เมื่อพันกลับไปกลับมาปดบริเวณศีรษะ
ทั้งหมดแลวจึงพันรอบศีรษะเชนเดียวกับตอนเริ่มตนอีกประมาณ 2–3 รอบ ดังภาพที่ 8.7
ภาพที่ 8.7 การพันศีรษะ
ที่มา (รําแพน พรเทพเกษมสันต. 2546 : 123)

9. 275
2. ผาพันแผลชนิดเปนรูปสามเหลี่ยม
2.1 ประโยชนของผาสามเหลี่ยม
2.1.1 ใชกดหามเลือด
2.1.2 ใชพนแผล โดยการพับผาสามเหลี่ยมตามยาวใหเปนแถบทีมความกวาง
ั ่ ี
ประมาณ 2–3 นิ้ว ตามขนาดของบาดแผล ดังภาพที่ 8.8
2.1.3 ใชทําเปนผาคลองแขน ในกรณีที่แขนไดรับบาดเจ็บในลักษณะตาง ๆ
เชน หัวไหลหลุด แขนหัก ขอศอกเคลื่อน เปนตน
2.1.4 ใชผูกยึดอวัยวะสวนที่ไดรับบาดเจ็บใหอยูนิ่ง เพื่อไมใหเปนอันตราย

แกผูปวยมากขึน โดยดามอวัยวะสวนนันไวกับแผนไม หรือกระดาษพับหลาย ๆ ชัน หรืออาจใช
้ ้ ้
ผาสามเหลี่ยมในการผูกยึดอวัยวะสวนนันใหอยูนิ่ง ๆ
้ 
2.1.5 ใชพนศีรษะ ลําตัว เพื่อปองกันบาดแผลไมใหสกปรก
ั
ผาพันแผลหนากวาง
ผาสามเหลี่ยม
พับครึ่ง
จับมุมผาดานบน ผาพันแผลหนา
พับมาที่ฐาน
พับอีกครึ่ง
ภาพที่ 8.8 การพับผาสามเหลี่ยมตามยาว
ที่มา (อภิชย ชัยดรุณ และประไพ ชัยดรุณ (แปล). 2547 : 76)
ั
2.2 การใชผาสามเหลี่ยม
2.2.1 การทําผาคลองแขน (Slings) มีการคลองได 2 วิธี คือ คลองแขน
แบบธรรมดา (Arm sling) และคลองแขนแบบยกสูง (Elevation sling ) และในขณะทีกําลังทํา ่
การคลองแขน ใหเอามือประคองแขนขางที่บาดเจ็บไวตลอดเวลา จนกวาจะคลองแขนเรียบรอย
แลว วิธีการทําผาคลองแขน มีดังนี้
2.2.1.1 คลองแขนแบบธรรมดา ใชเพื่อประคองบริเวณที่บาดเจ็บไป
จนถึงตนแขน หรือเพื่อไมใหตนแขนมีการเคลื่อนไหว แตการคลองแขนแบบนี้ใชไดผลเฉพาะ
ผูปวยที่สามารถยืนหรือนั่งไดเทานั้น ซึ่งมีวิธีการทํา ดังนี้

10. 276
1) ใหผปวยนั่งหรือยืนในทาที่สบายที่สุด ประคองแขนขางที่
ู 
บาดเจ็บไว โดยยกใหปลายขอมือสูงกวาขอศอกเล็กนอย
2) จับมุมบนของผาที่อยูฝงตรงขามกับดานฐานวางไวบริเวณ
ใตขอศอก มืออีกขางสอดผาใหอยูระหวางแขนกับหนาอก ดึงชายผาใหสูงถึงบาคลองโอบตนคอไป
อีกขางหนึ่ง
3) ดึงชายผาอีกดานหนึ่งตลบคลุมแขนที่บาดเจ็บ โดยใหขอบ
ผาอยูบริเวณปลายนิ้วมือ ผูกชายผาทั้งสองดวยเงื่อนธรรมดาใหปมอยูบริเวณไหปลารา

4) เก็บชายผาบริเวณขอศอกใหเรียบรอยโดยใชเข็มกลัด
แถบกาวหรือมัดชายผา ดังภาพที่ 8.9
ภาพที่ 8.9 วิธีการใชผาสามเหลี่ยมคลองแขนแบบธรรมดา
ที่มา (รําแพน พรเทพเกษมสันต. 2546 : 125)
2.2.1.2 คลองแขนแบบยกสูง ใชเพื่อประคองใหมืออยูในทายกสูงขึ้น

เพื่อไมใหเลือดไหลออกมามาก หรือเพื่อไมใหตนแขนมีการเคลื่อนไหว ในกรณีกระดูกไหปลารา

หัก กระดูกซีโครงหัก มีวิธการทํา ดังนี้
่ ี
1) ใหผูปวยนั่งหรือยืนในทาที่สบายที่สุด ประคองแขนขางที่

บาดเจ็บใหวางทาบบนหนาอก จนปลายนิ้ววางบนไหลดานตรงขาม
2) วางผาสามเหลี่ยมคลุมแขนขางที่บาดเจ็บดึงชายผาใหคลุม
ไปจนถึงไหล มุมบนของผาจะอยูบริเวณขอศอกพอดี

11. 277
3) พับฐานของผาสามเหลี่ยมสอดเขาใตปลายแขนและ
ขอศอก ดึงชายผาดานลางใหโอบดานหลังไปใหถึงไหล
4) ผูกชายผาสองขางดวยเงือนธรรมดาบริเวณไหปลารา
่
5) เก็บมุมผาบริเวณขอศอกและปลายแขนใหเรียบรอย
ดังภาพที่ 8.10
ภาพที่ 8.10 วิธีการใชผาสามเหลี่ยมคลองแขนแบบยกสูง
ที่มา (รําแพน พรเทพเกษมสันต. 2546 : 126)
2.2.2 การพันศีรษะ วิธีที่ 1 สะดวกและรวดเร็วกวาใชผาพันแผลชนิดมวนพัน

แบบกลับไปกลับมา วิธีปฏิบัติดังนี้ ผูปฐมพยาบาลตองเริ่มตนดวยการพับฐานของผาสามเหลี่ยม
สองทบกวางประมาณ 2 นิ้ว จากนั้นวางผาสามเหลี่ยมทาบบนศีรษะผูปวยโดยใหดานฐานอยูเหนือ
คิ้ว มุมยอดของผาสามเหลี่ยม จะอยูดานหลังศีรษะ จับชายผาดานขางทั้งสองขางไขวกนทีดานหลัง
 ั ่
ศีรษะแลวออมผานบริเวณเหนือหูมาผูกตรงจุดกึ่งกลางหนาผาก สวนชายผาที่เหลืออยู ดานหลัง
ศีรษะจับมวนขึ้นและพับเหน็บใหเรียบรอย ดังภาพที่ 8.11

12. 278
ภาพที่ 8.11 การพันศีรษะโดยใชผาสามเหลี่ยม
ที่มา (รําแพน พรเทพเกษมสันต. 2546 : 126)
2.2.3 การพันศีรษะ วิธที่ 2 ใชผาสามเหลี่ยมแบบพับตามยาวพันศีรษะ กอนพัน
ี
ผาใหปดบาดแผลดวยผาที่สะอาดปราศจากเชื้อเสียกอน จากนั้นใชกึ่งกลางของผาสามเหลี่ยมที่พับ
ตามยาววางบนบาดแผล แลวจับปลายผาแตละขางออมไปในทิศทางตรงขามแลวออมมาผูกที่
หนาผากเก็บชายผาใหเรียบรอย ดังภาพที่ 8.12
ภาพที่ 8.12 การพันศีรษะโดยใชผาสามเหลี่ยมพับตามยาว
ที่มา (วิรตน ศรีนพคุณ และศรี ศรีนพคุณ. 2541 : 153)
ั

13. 279
2.2.4 การพันขากรรไกร ใชพันเพื่อหามเลือดหรือพยุงขากรรไกร ขั้นแรก
ผูปฐมพยาบาลวางผาใตคางโดยใหปลายหนึ่งยาวกวาอีกปลายหนึ่ง จากนั้นจับปลายทั้งสองขางไขว
กันดานตรงดานขามของขมับและออมไปผูกไวอีกดานหนึ่งซึ่งอยูตรงกันขาม ดังภาพที่ 8.13
ภาพที่ 8.13 การพันขากรรไกร
ที่มา (วิรัตน ศรีนพคุณ และศรี ศรีนพคุณ. 2541 : 153)
2.2.5 การพันลําตัว เปนการพันเพื่อปกปดบาดแผล ผาสามเหลี่ยมที่ใชพันตัว
พันไดทั้งทรวงอกและหลัง
2.2.5.1 วิธีพนทรวงอก วางผาสามเหลี่ยมปดทรวงอกบริเวณที่มี
ั
บาดแผล โดยใหสวนที่เปนยอดผาสามเหลี่ยมคลุมบา จากนั้นจับมุมผาสามเหลี่ยมดานขางทั้งสอง
ขางออมใตรักแรไปผูกไวดานหลัง แลวดึงมุมที่เปนยอดผาสามเหลี่ยมมาผูกไวกับปมแรกดานหลัง
ดังภาพที่ 8.14
(ก) (ข) (ค)
ภาพที่ 8.14 การพันทรวงอก
ที่มา (วิรัตน ศรีนพคุณ และศรี ศรีนพคุณ. 2541 : 152)

14. 280
2.2.5.2 วิธพนหลัง พันเหมือนกับวิธพนทรวงอก แตแทนที่จะวางผา
ี ั ี ั
สามเหลี่ยมปดทรวงอกใหวางปดหลังบริเวณที่มีบาดแผล แลวผูกปมผาไวทางดานทรวงอก
ผาสามเหลี่ยมเมื่อพับตามยาวนอกจากจะไวใชพันอวัยวะตาง ๆ เชน พันศีรษะ
พันขากรรไกรแลวยังใชผูกเฝอกไดอีกดวย
การเขาเฝอกชั่วคราว
การเข า เฝ อ กชั่ ว คราว เป น การดั ด แปลงอุ ป กรณ เ ท า ที่ ห าได ใ นบริ เ วณที่ เ กิ ด เหตุ เช น
ผาสะอาด เชือก ไม กระดาษแข็ง หนังสือพิมพ เปนตน ทําเปนเฝอกชั่วคราวผูกดามเขากับบริเวณที่
กระดูกหัก เชน แขน ขา และสวนอื่น ๆ ของรางกาย เพื่อชวยใหอวัยวะที่หักอยูกับที่ เปนการ
ป อ งกัน ไม ใ ห เ กิ ด อั น ตรายอย า งอื่น ตามมา เชน หั ก มากขึ้ น กระดู ก ทิ่ม ทะลุ เ นื้ อ ระหวา งนํ าส ง
โรงพยาบาล กอนเขาเฝอกควรหาผาหนา ๆ มารองรับบริเวณที่หักเสียกอน เพื่อปองกันไมใหเฝอก
กดทับบริเวณแผล อุปกรณที่ใชเปนเฝอกชั่วคราว แสดงดังภาพที่ 8.15
ภาพที่ 8.15 วัสดุตาง ๆ ที่ใชทําเฝอกชั่วคราว
ที่มา (รําแพน พรเทพเกษมสันต. 2546 : 162)

15. 281
1. ประโยชนของการเขาเฝอกชั่วคราว
1.1 ลดความเจ็บปวด
1.2 ปองกันภาวะแทรกซอนที่อาจเกิดขึ้น เชน การถูกทําลายของกลามเนื้อ
เสนประสาท และเสนเลือดจากกระดูกทีหักทิ่มแทง
่
1.3 สะดวกในการเคลือนยาย
่
2. ประเภทของเฝอกชั่วคราว (รําแพน พรเทพเกษมสันต. 2546 : 162)
2.1 เฝอกธรรมชาติ คือ ใชกระดูกหรืออวัยวะสวนทีอยูใกลเคียงกันแตไมหัก ทําเปน
่
เฝอกชั่วคราว เชนกระดูกตนแขนหักใหใชทรวงอกเปนเฝอก หรือ กระดูกขาหักก็ใชขาอีกขางเปน
เฝอกธรรมชาติ แลวนําสงโรงพยาบาล ดังภาพที่ 8.16
2.2 เฝอกที่ทําขึ้นจากวัสดุ เปนวัสดุเทาที่หาไดในบริเวณที่เกิดอุบัติเหตุ เชน แผน
กระดาน กิ่งไม คันรม ดามไมกวาด หนังสือพิมพ ลังกระดาษ เปนตน โดยนําวัสดุดังกลาวมา
ผูกดามเขากับบริเวณที่สงสัยวากระดูกหัก แลวใชเชือกหรือผามัดไวกอนนําสงโรงพยาบาล ดังภาพ
ที่ 8.17
ภาพที่ 8.16 เฝอกธรรมชาติ
ที่มา (วิรฬ เหลาภัทรเกษม. 2532 : 40)
ุ
ภาพที่ 8.17 การเขาเฝอกชั่วคราวดวยไม
ที่มา (วิรฬ เหลาภัทรเกษม. 2532 : 41)
ุ

16. 282
3. หลักในการเขาเฝอกชั่วคราว
3.1 วัสดุที่ใชดาม ตองยาวกวาอวัยวะสวนที่หกโดยใชหลักยาวเหนือ
ั
หนึ่งขอตอต่ํากวาหนึ่งขอตอ เชน กระดูกหนาแขงหัก ตองดามตั้งแตเหนือขอเขาจนถึงต่ํากวา
ขอเทา (รําแพน พรเทพเกษมสันต. 2546 :163)
3.2 ไมวางเฝอกลงบนบริเวณที่บาดเจ็บโดยตรง ควรใชสาลีหรือผาวางรองตลอด
ํ
แนวเฝอกเพื่อไมใหเฝอกกดลงบริเวณผิวหนังซึ่งจะทําใหเจ็บปวดและเกิดแผลจากการที่เฝอกกด
ดังภาพที่ 8.18
3.3 ไมมัดเฝอกแนนจนเกินไป เพราะจะทําใหการไหลเวียนเลือดไมสะดวก
3.4 กรณีทกระดูกเคลื่อน หาม ดึงใหเขาที่ เพราะทําใหเกิดอันตรายตอเนื้อเยื่อมาก
ี่
ขึ้น ถามีกระดูกโผลออกมานอกเนื้อ หาม ดันกระดูกกลับเขาขางใน ถามีเลือดออกตองหามเลือด
และปดแผลกอนที่จะดาม ดังภาพที่ 8.18
3.5 ตรวจชีพจร สีผิว อาการปวด และการตอบสนองความรูสึกบริเวณที่บาดเจ็บ
กอนและหลังการใสเฝอกชัวคราว ่
3.6 ถามีอุบัติเหตุที่คอ และหลัง ตองระวัง อาจเกิดกระดูกสันหลังหักหรือกระดูก
สันหลังเคลื่อนไดเสมอ
ภาพที่ 8.18 กระดูกหนาแขงหักแบบเปดและการปดบาดแผลกอนเขาเฝอกชั่วคราว
ที่มา (รําแพน พรเทพเกษมสันต. 2546 :161)
วิธีการเขาเฝอกชั่วคราวกระดูกหักแตละชนิด
ผู ป ว ยที่ ก ระดู ก หั ก ต อ งได รั บ การเข า เฝ อ กชั่ ว คราวก อ นที่ จ ะทํ า การเคลื่ อ นย า ยไป
โรงพยาบาล การเคลื่อนยายผูปวยกระดูกหักมีหลักสําคัญ คือ ตองใหสวนตาง ๆ ของกระดูกที่หัก
ไปดวยกัน ถ าการดามยังตรึงกระดูกที่หักใหอยูนิ่งไดไมเ พียงพอ การเคลื่อนยายต องใชแรงดึง
รวมกับการประคองเพื่อไมใหกระดูกที่หักโกงตกตามแรงโนมถวงโลก โดยเฉพาะอยางยิ่งถาสงสัย

17. 283
วามีกระดูกสันหลังหัก การเคลื่อนยายตองยกทุกสวนของรางกายไปพรอมๆ กัน หากเปนไปได
ควรใหนอนเปลแข็งและหามเปลแทน
ในรถนําสงควรใหผูปวยนอนราบไดสบาย ไมควรขับรถดวยความเร็วสูง เพราะนอกจากจะ
ทําใหเกิดการกระทบกระเทือนบาดแผลแลวยังอาจทําใหเกิดอุบัติเหตุซ้ําอีกได และควรนําผูเห็น
เหตุ ก ารณ ห รื อ ผู ที่ พ บผู ป ว ยคนแรกไปโรงพยาบาลด ว ยเพื่ อ ให ข อ มู ล ที่ เ ป น ประโยชน ต อ
ผูปวย
1. ชนิดของกระดูกหัก
ลักษณะการหักของกระดูก แบงเปนชนิดใหญ ๆ ได 2 ชนิด ไดแก ชนิดปด และ
ชนิดเปด การหักของกระดูกทั้งสองชนิด ถาเกิดการกดทับบริเวณปลายกระดูกที่หักก็จะทําใหเกิด
ภาวะแทรกซอนได เชน เกิดอันตรายตอเนื้อเยื่อรอบ ๆ เสนเลือด เสนประสาท เปนตน
1.1 กระดูกหักชนิดปด ไมมีบาดแผลปรากฏใหเห็นบริเวณผิวหนัง แตอาจมีภาวะ
เลือดตกในได
1.2 กระดูกหักชนิดเปด ปลายของกระดูกที่หักจะทิ่มทะลุขึ้นมาบนผิวหนัง บาดแผล
ชนิดนี้ตองใหการปฐมพยาบาลอยางระมัดระวัง เนื่องจากเชื้อโรคสามารถผานบาดแผลเขาสูรางกาย
ไดทําใหเกิดการติดเชื้ออยางรุนแรงตามมา ดังภาพที่ 8.19
ภาพที่ 8.19 กระดูกหักชนิดตาง ๆ
ที่มา (แกวจันทรทิพย ไชยสุริยะ (แปล). 2536 : 77)
2. วิธีเขาเฝอกชั่วคราวในกรณีกระดูกหักแตละชนิด
วิธีเขาเฝอกชัวคราวในกรณีกระดูกหักแตละชนิด มีดังตอไปนี้
่
2.1 กระดูกไหปลาราหัก (Clavicle fracture)
2.1.1 สาเหตุ มักเกิดขึนขณะที่ผูปวยลมลงตอนที่กําลังเหยียดมือ
้ 
แรงกระแทกทําใหกระดูกไหปลาราหักได

18. 284
2.1.2 อาการ เจ็บปวด บวม บริเวณระหวางคอกับไหล ยกแขนขางทีไดรับ
่
บาดเจ็บไมได
2.1.3 วิธีเขาเฝอกชั่วคราว มีขั้นตอนดังนี้
2.1.3.1 คลองแขนขางที่กระดูกไหปลาราหักดวยผาสามเหลี่ยม
คลองแขนแบบธรรมดาโดยยกปลายแขนใหสูงขึ้นเล็กนอย เพราะเปนทาที่ผูปวยรูสกสบายขึ้น
ึ
2.1.3.2 ใชผาสามเหลี่ยมอีกหนึ่งผืนพับตามยาวนํามาพันทับแขนขางที่
กระดูกไหปลาราหักไปผูกไวบริเวณใตราวนมฝงตรงขาม เพื่อใหบริเวณกระดูกไหปลาราที่หักอยู
นิ่ง ๆ มากที่สุด ดังภาพที่ 8.20
ภาพที่ 8.20 การเขาเฝอกชั่วคราวกระดูกไหปลาราหัก
ที่มา (วิรัตน ศรีนพคุณ และศรี ศรีนพคุณ. 2541 : 156)
2.2 กระดูกตนแขนหัก (Humerus fracture)
บริเวณกระดูกตนแขน อาจหักได 2 ตําแหนง คือ
2.2.1 กระดูกตนแขนหักบริเวณใตไหล (หักที่คอกระดูก)
2.2.1.1 สาเหตุ อาจเกิดจากหกลมบริเวณหัวไหลกระแทกพื้นอยางแรง
2.2.1.2 อาการ
1) บวมบริเวณหัวไหล
2) เคลื่อนไหวแขนขางนั้นไมได
3) กดเจ็บและมีเสียงกรอบแกรบตรงบริเวณที่กระดูกหัก
2.2.1.3 วิธีเขาเฝอกชั่วคราว มีขั้นตอนดังนี้
1) ผูปฐมพยาบาลควรหาผาเช็ดตัวผืนเล็ก ๆ นํามาพับตามยาว
วางสอดใตรักแรแนบไปกับลําตัวแลวคอย ๆ จับแขนขางหักวางแนบลําตัว
2) จากนันใชผาสามเหลี่ยมผืนใหญสองผืนพับตามยาวแลว
้
พันทับแขนขางหักไปผูกดานขางทรวงอกใตรักแรของแขนขางดี แลวคลองแขนดวยผาสามเหลี่ยม
ดังภาพที่ 8.21

19. 285
ภาพที่ 8.21 การเขาเฝอกชั่วคราวกระดูกตนแขนหักบริเวณใตไหล
ที่มา (วิรตน ศรีนพคุณ และศรี ศรีนพคุณ. 2541 : 156)
ั
2.2.2 กระดูกตนแขนหักตอนกลาง
2.2.2.1 สาเหตุ ถูกตีที่ตนแขน หรือ หกลมตนแขนฟาดกับพื้นแรง ๆ
2.2.2.2 อาการ เคลื่อนไหวแขนขางนั้นไมได หรือ แขนที่บาดเจ็บอาจ
สั้นกวาขางที่ปกติ
2.2.2.3 วิธีเขาเฝอกชั่วคราว มีขั้นตอนดังนี้
1) ใชเฝอกชั่วคราว 2 อัน ความยาวไมเทากันอันหนึ่งยาว
ตั้งแตไหลถึงใตศอกลงไปประมาณ 3 นิ้ว อีกอันหนึ่งยาวตั้งแตรักแรถึงใตศอกลงไปประมาณ 3
นิ้ว เชนเดียวกัน
2) เฝอกอันสั้นวางใตรักแรโดยหาผารองรับปลายเฝอกที่ยัน
ใตรกแร เฝอกอีกอันหนึ่งคืออันยาววางดานตรงกันขาม
ั
3) ผูกเฝอกทังสองประมาณ 3 เปลาะแลวคลองแขนดวย
้
ผาสามเหลี่ยม ดังภาพที่ 8.22
ภาพที่ 8.22 การเขาเฝอกชั่วคราวกระดูกตนแขนหักตอนกลาง
ที่มา (วิรัตน ศรีนพคุณ และศรี ศรีนพคุณ. 2541 : 156)

20. 286
2.3 กระดูกขอมือหรือกระดูกปลายแขนหัก (Wrist or forearm fracture)
กระดูกปลายแขน มีกระดูก 2 ชิ้น อาจหักชินใดชิ้นหนึ่งหรือทั้ง 2 ชิ้น
้
2.3.1 สาเหตุ มักเกิดจากถูกตีโดยแรง เอามือยันพื้นโดยเอาอุงมือกระแทกพื้น
อยางแรง
2.3.2 อาการ บวมบริเวณรอบ ๆ กระดูกทีหก คว่ําหรือหงายมือไมได
่ ั
กดเจ็บและมีเสียงกรอบแกรบตรงบริเวณทีกระดูกหัก
่
2.3.3 วิธีเขาเฝอกชั่วคราว มีขั้นตอนดังนี้
2.3.3.1 ใชเฝอกชั่วคราวสองอัน ความยาวของเฝอกคือตั้งแตฝามือถึง
เลยขอศอกออกไปประมาณ 3 นิ้ว
2.3.3.2 วางเฝอกไวดานนอกและดานในของปลายแขน เฝอกที่วางดาน
ในตองวางประกบลงบนฝามือที่แบออก
2.3.3.3 ผูกเฝอกทั้งสองอันดวยผา 2 เปลาะ
2.3.3.4 คลองแขนดวยผาสามเหลี่ยม ดังภาพที่ 8.23
ภาพที่ 8.23 การเขาเฝอกชั่วคราวกระดูกขอมือหัก
ที่มา (บุญสม มารติน และเทพนม เมืองแมน. 2533 : 77)
2.4 กระดูกนิวหัก (Finger fracture)
้
2.4.1 สาเหตุ อาจเกิดจากการเลนกีฬา เชน วอลเลยบอล
2.4.2 อาการ นิ้วบวม ขยับไมได เจ็บปวดมากเวลาขยับนิ้ว
2.4.3 วิธีเขาเฝอกชั่วคราว มีขั้นตอนดังนี้
2.4.3.1 ใชไมกดลิ้นหรือไมแบน ๆ ขนาดเทานิ้วมือ นํามาหุมดวยผา
แลววางใตนวที่กระดูกหัก
ิ้

21. 287
2.4.3.2 ใชผาพันแผลชนิดมวนขนาดกวาง 1 นิ้ว พันเปนเกลียวเปด
รอบ ๆ นิ้ว ดังภาพที่ 8.24
2.4.3.3 หรือใชผาพันแผลชนิดมวนพันนิวแบบกลับไปกลับมา
้
ภาพที่ 8.24 การเขาเฝอกชั่วคราวกระดูกนิวหัก
้
ที่มา (วิรัตน ศรีนพคุณ และศรี ศรีนพคุณ. 2541 : 159)
2.5 กระดูกขอศอกหัก (Elbow fracture)
2.5.1 สาเหตุ อาจหกลมและใชมือดานนั้นยันพื้น ถูกตีบริเวณขอศอก
2.5.2 อาการของกระดูกขอศอกหัก มีดังตอไปนี้
2.2.2.1 บวมบริเวณขอศอก เจ็บปวดมาก
2.5.2.2 พับและเหยียดแขนไมไดเต็มที่
2.5.2.3 อาจคลําพบปลายกระดูกหัก ดานใดดานหนึ่งเหนือขอศอก
2.5.3 ลักษณะการหักของกระดูกขอศอก
กระดูกขอศอกหักมีหลายลักษณะ บางครั้งเมื่อหักแลวแขนอยูในลักษณะ
เหยียด บางครั้งแขนอาจจะอยูในลักษณะงอมากหรืองอเล็กนอยก็ได ผูปฐมพยาบาลอยาพยายาม
เปลี่ยนลักษณะของการหัก ไมวาหักแลวจะงอเปนลักษณะใดก็เขาเฝอกชั่วคราวหรือทําการปฐม
พยาบาลไปตามที่พบ ดังนี้
2.5.3.1 กระดูกขอศอกหักในลักษณะแขนงอมาก (Arm flexed) มี
วิธการเขาเฝอกชั่วคราว ดังนี้
ี
1) ใชผาสามเหลี่ยมแบบพับตามยาว 2 ผืน
2) ผืนที่หนึงพันทับแขนขางที่ขอศอกหักแลวออมไปผูกไวใต
่
ราวนมดานตรงขาม ผืนที่สองผูกขอมือแขวนคลองคอ ดังภาพที่ 8.25

22. 288
ภาพที่ 8.25 การเขาเฝอกชั่วคราวกระดูกขอศอกหักในลักษณะแขนงอมาก
ที่มา (วิรัตน ศรีนพคุณ และศรี ศรีนพคุณ. 2541 : 157)
2.5.3.2 กระดูกขอศอกหักในลักษณะแขนงอเล็กนอย (Arm extended)
มีวิธีเขาเฝอกชัวคราวดังนี้
่
1) ใชผาสามเหลี่ยมพับตามยาว 2 ผืน
2) ผืนที่หนึงพันทับแขนขางที่ขอศอกหักบริเวณเหนือศอก
่ 
แลวออมไปผูกไวใตราวนมดานตรงขาม
3) ผืนที่สองพันทับแขนขางเดียวกันตรงบริเวณใตศอกแลว
ออมไปผูกไวดานตรงขามใตผืนที่หนึ่ง ดังภาพที่ 8.26
ภาพที่ 8.26 การเขาเฝอกชั่วคราวกระดูกขอศอกหักในลักษณะงอเล็กนอย
ที่มา (วิรัตน ศรีนพคุณ และศรี ศรีนพคุณ. 2541 : 158)

23. 289
2.5.3.3 กระดูกขอศอกหักในลักษณะแขนงอเปนรูปมุมฉาก (Arm
flexed at right–angle) มีวิธีเขาเฝอกชั่วคราว ดังนี้
1) ใชผาสามเหลี่ยมพับตามยาว 2 ผืน แตละผืน ผืนที่หนึ่งใช
คลองแขน
2) ผืนที่สอง พันทับแขนขางที่กระดูกขอศอกหัก ตรงบริเวณ
เหนือขอศอก แลวออมไปผูกไวใตราวนมดานตรงขาม ดังภาพที่ 8.27
ภาพที่ 8.27 การเขาเฝอกชั่วคราวกระดูกขอศอกหักในลักษณะแขนงอเปนรูปมุมฉาก
ที่มา (วิรัตน ศรีนพคุณ และศรี ศรีนพคุณ. 2541 : 158)
2.5.3.4 กระดูกขอศอกหักแขนอยูในลักษณะงอ (Bent position) มีวธี
 ิ
เขาเฝอกชั่วคราวอีกแบบ ดังนี้
1) ใชเฝอกชั่วคราว 1 อัน ซึ่งมีความกวางประมาณ 2 ½ - 3
นิ้ว ความยาวประมาณ 18–20 นิ้ว วางใตศอกที่งอ
2) แลวผูกดวยผา 1 ผืนใหมลักษณะไขวเหมือนเครื่องหมายคูณ
ี
ดังภาพที่ 8.28 (ก)
2.5.3.5 กระดูกขอศอกหักแขนอยูในลักษณะเหยียด (Straight position)

มีวธีเขาเฝอกชัวคราว 2 วิธี ดังนี้
ิ ่
1) วิธีที่ 1 ใชเฝอกชั่วคราว 2 อัน กวางประมาณ 3 นิ้ว
ความยาวตั้งแตขอมือถึงเหนือไหลขึ้นไปประมาณ 3 นิ้ว นํามาวางตามยาวไปกับรูปแขนทาง

24. 290
ดานหนาและดานหลังของไหล จากนันผูกเฝอก 5 เปลาะ ดังนี้ ผูกเหนือศอก 2 เปลาะ ใตศอก
้
2 เปลาะ และเหนือไหล 1 เปลาะ ดังภาพที่ 8.28 (ข)
(ก) (ข)
ภาพที่ 8.28 การเขาเฝอกชัวคราวกระดูกขอศอกหักโดยใชเฝอกไม
่
ที่มา (วิรัตน ศรีนพคุณ และศรี ศรีนพคุณ. 2541 : 159)
2) วิธที่ 2 ใหผูปวยนอนหงาย ใหขอศอกขางที่หักแนบลําตัว
ี
หาผานุม ๆ รองระหวางแขนกับลําตัว ใชผาผูก 3 เปลาะดังตอไปนี้ รอบขอมือกับ ตนขา รอบทอน
แขนกับลําตัว รอบตนแขนกับหนาอก ดังภาพที่ 8.29
ภาพที่ 8.29 การเขาเฝอกชัวคราวกระดูกขอศอกหักแบบเหยียดโดยใชผา
่
ที่มา (อัจฉรา วัจนาภิญโญ. 2530 : 169)

25. 291
2.6 กระดูกซี่โครงหัก (Rib fracture)
2.6.1 สาเหตุ อาจเกิดจากอุบัติเหตุทางรถยนต พวงมาลัยรถกระแทกบริเวณ
หนาอกหรือหกลมหนาอกกระแทกพื้น การหักจะตองเปนลักษณะหักยุบ มิใชหักแลวกระดูก
ซี่โครงแทงทะลุผิวหนังออกมา
2.6.2 อาการ เจ็บปวดบริเวณที่บาดเจ็บ ถาหายใจลึก ๆ หรือไอ ตองหายใจ
ตื้น ๆ เทานั้น ตึงรอบ ๆ ซี่โครง กระดูกซี่โครงอาจมีการเคลื่อนไหวที่ผดปกติ
ิ
2.6.3 วิธเี ขาเฝอกชั่วคราว มีขั้นตอนดังนี้
2..6.3.1 ใชผาสามเหลี่ยมพับตามยาวสามผืน แตละผืนกวางประมาณ
4 นิ้ว
2.6.3.2 ผืนที่ 1 พันทับลงไปตรงตําแหนงทีหัก แลวผูกใหแนนพอควร
่
ใตรักแรขางทีกระดูกซี่โครงไมหัก ขณะผูกตองบอกใหผูปวยหายใจออกเพื่อผาจะไดไมหลวมและ
่
หลุดออกงาย และควรหาผาพับตามยาววางใตรักแรเพื่อรองรับปมผาที่ผูกและปองกันปมผากดเนือ ้
บริเวณใตรักแร ดังภาพที่ 8.30 (ก)
2.6.3.3 ผืนที่2 และผืนที่ 3 วางเหนือและใตผืนที่หนึ่งแลวผูก
เชนเดียวกัน ดังภาพที่ 8.30 (ข) และ (ค)
(ก) (ข) (ค)
ภาพที่ 8.30 การเขาเฝอกชัวคราวกระดูกซี่โครงหัก
่
ที่มา (วิรัตน ศรีนพคุณ และศรี ศรีนพคุณ. 2541 : 162)
2.7 กระดูกขาหัก
กระดูกขา สามารถแบงไดเปน
2.7.1 ตนขา (Femur fracture)
2.7.1.1 สาเหตุ มักเกิดจากถูกตีโดยแรง หรือ ตกจากที่สูง

26. 292
2.7.1.2 อาการ บวมบริเวณรอบ ๆ กระดูกที่หัก, ปลายเทามักจะบิดไป
ดานขาง ขาขางที่หักสั้นกวาปกติ / คลําพบปลายกระดูกที่หัก ดังภาพที่ 8.31
ภาพที่ 8.31 กระดูกตนขาหักปลายเทาบิดไปดานขาง
ที่มา (รําแพน พรเทพเกษมสันต. 2546 : 168)
2.7.1.3 วิธีเขาเฝอกชั่วคราว มีขั้นตอน ดังนี้
1) ใชเฝอกชัวคราว 2 อัน ความกวางเทากันประมาณ 5 นิ้ว
่
ความยาวไมเทากัน อันหนึ่งยาวตั้งแตรกแรถึงใตขอเทาลงไปอยางนอย 6 นิ้ว อีกอันหนึ่ง
ั
ยาวตั้งแตขาหนีบถึงใตขอเทาลงไปอยางนอย 6 นิ้ว เชนเดียวกัน
2) เฝอกอันยาววางทาบไวดานนอกของขาโดยมีผาพับรองรับ
ปลายเฝอกใตรักแร เฝอกอันสั้นวางระหวางขาทั้งสองขางโดยมีผาพับรองรับปลายเฝอกบริเวณขา
หนีบ
3) ผูกเฝอกทังสองอัน 5 เปลาะ ตั้งแตตนขา เขา และขอเทา
้ 
และผูกอีกสองเปลาะที่บริเวณตะโพกและอก
4) ผูกขาขางดีและขาขางทีหักติดกันอีกสองเปลาะ ดังภาพที่
่
8.32

27. 293
ภาพที่ 8.32 การเขาเฝอกชั่วคราวกระดูกตนขาหัก
ที่มา (วิรัตน ศรีนพคุณ และศรี ศรีนพคุณ. 2541 : 160)
2.7.2 กระดูกหนาแขงหัก (Lower leg fracture) มีกระดูก 2 ชิ้น อาจหัก
ชิ้นใดชิ้นหนึ่งหรือทั้ง 2 ชิ้น
2.7.2.1 สาเหตุ มักเกิดจากถูกตีโดยแรง หรือ หกลมหนาแขงฟาดพืน ้
2.7.2.2 อาการ บวมลงไปถึงขอเทาขางที่ไดรับบาดเจ็บ หรือ รูปราง
ของขาผิดปกติไป มีเสียงกรอบแกรบตรงบริเวณทีกระดูกหัก ่
2.7.2.3 วิธีเขาเฝอกชั่วคราว มีขั้นตอน ดังนี้
1) ใชเฝอกชั่วคราว 2 อัน กวางประมาณ 4 นิ้ว ความยาว
ตั้งแตขาหนีบถึงใตขอเทาลงไปอยางนอย 6 นิ้ว
2) วางเฝอกอันหนึ่งไวดานนอกของขา อีกอันหนึ่งวาง
ระหวางขาทั้งสองขางโดยมีผาพับรองรับปลายเฝอกบริเวณขาหนีบ
3) ผูกเฝอกทั้งสองอัน 3 เปลาะ บริเวณเหนือเขา 1 เปลาะ ใต
เขา 1 เปลาะ บริเวณเขา 1 เปลาะ ดังภาพที่ 8.33

28. 294
ภาพที่ 8.33 การเขาเฝอกชั่วคราวกระดูกหนาแขงหัก
ที่มา (วิรัตน ศรีนพคุณ และศรี ศรีนพคุณ. 2541 : 161)
2.8 กระดูกเทาหัก
2.8.1 สาเหตุ มักเกิดจากของมีน้ําหนักตกใสเทา
2.8.2 อาการ บวมบริเวณรอบ ๆ กระดูกทีหัก ไมสามารถใชเทา และ/หรือ
่
ขอเทาได กดเจ็บ และมีเสียงกรอบแกรบตรงบริเวณทีกระดูกหัก
่
2.8.3 วิธีเขาเฝอกชั่วคราว มีขั้นตอน ดังนี้
2.8.3.1 ใชกระดาษหนังสือพิมพ หรือ ผาหนา ๆ นุม ๆ รองบริเวณที่หัก
2.8.3.2 ใชผาพันไขวกันทีดานหลังของขอเทา แลวพันไขวกันมายัง
่
ดานหนาแลวผูกเงื่อนที่ใตฝาเทา ดังภาพที่ 8.34

(ก)
(ข)
ภาพที่ 8.34 การเขาเฝอกชั่วคราวกระดูกเทาหัก
ที่มา (อัจฉรา วัจนาภิญโญ. 2530 : 177–178)
2.9 กระดูกสะบาแตก (Patella or knee fracture)
2.9.1 สาเหตุ หกลม หรือ ตกจากทีสูงเอาหัวเขาลงพื้น
่
2.9.2 อาการ ปวดบวมบริเวณเขา ลงน้ําหนักขาไมได
2.9.3 การแตกของกระดูกสะบา มี 2 ลักษณะ ดังนี้

29. 295
2.9.3.1 กระดูกสะบาแตกเขาอยูในลักษณะเหยียด วิธีเขาเฝอกชั่วคราว
มีขั้นตอน ดังนี้
1) ใชเฝอกชั่วคราว 1 อัน กวางประมาณ 5–6 นิ้ว ยาวตั้งแต
ตะโพกถึงใตสนเทาลงไปเล็กนอย

2) สอดเฝอกเขาใตขา รองใตเขาและใตขอเทาดวยผาหรือ
กระดาษหนังสือพิมพ ผูกขาใหติดกับเฝอก 4 เปลาะ ดังภาพที่ 8.35
2.9.3.2 กระดูกสะบาแตกแลวเขาอยูในลักษณะงอ วิธีเขาเฝอกชั่วคราว

คือ อยาพยายามดึงใหเขาเหยียด ควรเขาเฝอกไมเชนเดียวกับกระดูกขอศอกหักในทาแขนงอ โดย
วางเฝอกไมไวดานนอกของขา ดังภาพที่ 8.28 (ก)
ภาพที่ 8.35 การเขาเฝอกชั่วคราวกระดูกสะบาแตก
ที่มา (วิรัตน ศรีนพคุณ และศรี ศรีนพคุณ. 2541 : 162)
2.10 กระดูกเชิงกรานหัก (Pelvic fracture)
2.10.1 สาเหตุ หกลมกนกระแทก หรือตกจากทีนั่ง ่
2.10.2 อาการ ปวด ขยับตัวไมได
2.10.3 วิธีเขาเฝอกชั่วคราว มีขั้นตอน ดังนี้
2.10.3.1 ใชเฝอกไม 1 อัน ความกวางอยางนอย 12 นิว ความยาวให
้
ยาวกวาตัวผูปวยเล็กนอย

2.10.3.2 สอดไมเผือกเขาใตลําตัวผูปวยดานที่กระดูกเชิงกรานหัก
2.10.3.3 ผูกขาขางที่กระดูกเชิงกรานหักใหติดกับเฝอก 3 เปลาะ
และผูกบริเวณอกถึงทองอีกประมาณ 3 เปลาะ
2.10.3.4 พับผาหมวางตามยาวระหวางขาทั้งสองขาง
2.10.3.5 ผูกขาขางที่กระดูกเชิงกรานไมหัก ใหติดกับขาขางที่กระดูก
เชิงกรานหักอีก 2 เปลาะ ดังภาพที่ 8.36

30. 296
ภาพที่ 8.36 การเขาเฝอกชั่วคราวกระดูกเชิงกรานหัก
ที่มา (วิรัตน ศรีนพคุณ และศรี ศรีนพคุณ. 2541 : 161)
2.11 กระดูกสันหลังหัก (Spinal fracture)
2.11.1 สาเหตุ ตกจากที่สูง อุบัติเหตุทางรถยนต และรถจักรยานยนต
2.11.2 อาการ เจ็บปวดอยางรุนแรงที่หลังและคออาจหมดความรูสึกที่แขนขา
ไมสามารถขยับนิ้วมือนิวเทาได มีเลือดหรือของเหลวอื่น ๆ ไหลออกจากปาก หู จมูก
้
2.11.3 วิธีการเขาเฝอกชั่วคราว มี 2 วิธี ไดแก
2.11.3.1 วิธีที่ 1 ใชเฝอกไมกระดานแผนยาวเทากับตัวผูปวย มีขั้นตอน

ดังนี้
1) เฝอกไมกระดานชนิดความยาวเทากับตัวผูปวย จะใชไม
กระดานที่มอยูแลว หรือใชบานประตูก็ได
ี
2) การเขาเฝอกใหผูปวย จําเปนตองมีผูปฐมพยาบาลอยาง

นอย สี่คน เพือปองกันอันตรายที่จะเกิดกับผูปวยในขณะเขาเฝอก
่
3) วางเฝอกไมกระดานใหขนานกับตัวผูปวย ผูปฐมพยาบาล
สามคนยืนเรียงกันแลวคุกเขาลงขางตัวผูปวย ผูปฐมพยาบาลคนที่สี่คุกเขาลงเหนือศีรษะผูปวย
มีหนาที่ชวยประคองศีรษะผูปวยใหหันตามในขณะที่ผูปฐมพยาบาลทั้งสามคนจับผูปวยตะแคงเพื่อ

สอดเฝอกไมกระดาน
4) สิ่งสําคัญที่สุด คือ ผูปฐมพยาบาลทุกคนตองชวยกัน
ประคองรางกายผูปวยทุกสวน ขณะทีจับผูปวยตะแคง ดังภาพที่ 8.37 (ก) คนที่อยูตรงกลางจะเปน
่
ผูเลื่อนไมกระดานเฝอก ดังภาพที่ 8.37 (ข) จากนันผูปฐมพยาบาลทุกคนจะคอย ๆ ประคองผูปวย
้
นอนบนไมกระดานเฝอกอยางระมัดระวัง ดังภาพที่ 8.37 (ค) ขณะจับผูปวยตะแคงเพือสอดเฝอก
 ่
ไมกระดานนี้ ตองมีผูปฐมพยาบาล 1 คนเปนผูนับจังหวะในการปฏิบัติเพื่อใหพรอมเพรียงกัน

31. 297
5) หาผาหนา ๆ หรือใหผาหอกระดาษหนา ๆ สอดเขาใตคอ
และหอคอไวเพื่อปองกันกระดูกตนคอเคลื่อนไหวหันไปมาได จับสวนปลายเทาทั้งสองขางให
ตั้งขึ้น แลวใชหนังสือหรือหนังสือพิมพพบรองรับฝาเทาทั้งสองขางและผูกยึดไวกับขอเทา ไมให
ั
ปลายเทาตก มัดมือสองขางประสานกันไวบนหนาทอง จากนั้นผูกผูปวยใหติดกับเฝอกหลาย ๆ
เปลาะ ตั้งแตหนาผากถึงขอเทา ประมาณ 11 เปลาะ ดังภาพที่ 8.37 (ง)
(ก)
(ข)
(ค)
(ง)
ภาพที่ 8.37 การเขาเฝอกชั่วคราวกระดูกสันหลังหักโดยใชไมกระดานแผนยาว
ที่มา (วิรัตน ศรีนพคุณ และศรี ศรีนพคุณ. 2541 : 164)

32. 298
2.11.3.2 วิธที่ 2 ใชเฝอกไมกระดานแผนสั้นซึ่งมีความยาว
ี
เทากับครึ่งตัวผูปวย ใชในกรณีที่ผูปวยติดอยูในรถแลวมีปญหาที่กระดูกสันหลัง ไมสะดวกตอการ
นําเฝอกไมกระดานแผนยาวเทากับตัวผูปวยมาใช ในกรณีที่รถยนตชนกัน ผูปวยจะอยูในทานั่ง

เฝอกไมกระดานแผนสั้นนีใชหามผูปวยไมไดจะตองใชเฝอกไมกระดานแผนยาวรวมดวย
้
มีขั้นตอน ดังนี้
1) ผูปฐมพยาบาลคนหนึ่งเขาชวยเหลือทางดานหลังผูปวย 
ดวยการดามลําคอไวในลักษณะเงยเล็กนอย ดังภาพที่ 8.38 (ก) ผูปฐมพยาบาลอีกคนหนึ่งสอดเฝอก
ไมกระดานเขาใตหลังผูปวย ถาเปนไปไดความยาวของเฝอกจะตองยาวตั้งแตศีรษะถึงสะโพก
ดังภาพที่ 8.38 (ข)
2) พยายามประคองอยาใหศีรษะเคลื่อนไหว ยึดศีรษะผูปวย
ใหติดกับเฝอกไมกระดานโดยใชผาพันผืนที่หนึ่ง พันรอบหนาผาก อีกผืนหนึ่งพันรอบคอโดยยึด
คางเขาไปดวย อีกสามผืนพันรอบอกและเอวใหตดกับเฝอกไมกระดาน ดังภาพที่ 8.38 (ค)
ิ
3) คอย ๆ ขยับตัวผูปวยออกจากที่น่ง แลวเลื่อนตัวผูปวยให
 ั 
นอนหงายราบบนเฝอกไมกระดานแผนยาวที่เตรียมไว
(ก)
(ข) (ค)
ภาพที่ 8.38 การเขาเฝอกชั่วคราวกระดูกสันหลังโดยใชไมกระดานแผนสั้น
ที่มา (วิรัตน ศรีนพคุณ และศรี ศรีนพคุณ. 2541 : 165)